Panarion (Adversus Haereses)

ἀνάστασις γὰρ οὐκ ἐπὶ τοῦ μὴ πεπτωκότος, ἀλλ’ ἐπὶ τοῦ πεπτωκότος λέγεται καὶ ἀνισταμένου· ὥσπερ ὁπόταν λέγῃ καὶ ὁ προφήτης »καὶ ἀναστήσω τὴν σκηνὴν Δαυὶδ τὴν πεπτωκυῖαν«. ἕπεσε δὲ ὀκλάσασα ἡ ποθητὴ σκηνὴ τῆς ψυχῆς εἰς »γῆν χώματος«. οὐ γὰρ τὸ μὴ θνῇσκον, ἀλλὰ τὸ θνῇσκον κλίνεται.

θνῄσκει δὲ σάρξ, ψυχὴ γὰρ ἀθάνατος, καὶ τοίνυν εἰ ἡ Μὴ ἀθάνατος, σῶμα δὲ 6 νεκρός, οἱ λέγοντες ἀνάστασιν μὲν εἶναι, σαρκὸς δὲ μὴ εἶναι, ἀρνοῦνται μὴ εἶναι ἀνάστασιν, ὅτι μὴ τὸ ἑστὸς ἀλλὰ τὸ πεπτωκὸς καὶ [*](14 Arnos 9, 11 — 16 Dan. 12, 2) [*](M U S Pa 1 ὁ < Pa 1 f εἶναι — ἐλέγομεν < S 2 λέγομεν U λέγωμεν Pa wie S 3 δὲ] und S < Pa Ι πεφυκὸς < S Ι λέγεται] wir sagen S 3f οὐ χρυσός < S 4 — 6 εἰ δὲ ἦν — λέγεται < Pa 4 ἐλέγετο ἂν] sagten 4 f ἐπεὶ ἐπεὶ — χρυσὸς λέγεται < S 5 <ἐγγὺς> Pet. 6 οὐ χρυσὸς ἀλλ’ < οὕτω U Ι ὡς ἀγγέλους < S 7 ἔσεσθαι hinter ἀναστάσει U Ι λέγοντα Pa ἐν τῇ ἀναστάσει < M Ι αὐτὸ τοῦτο < S 8 αὐτὸν < Pa λεσθαι ἀκούομεν] sagt er S Ι ἀκούομεν — ἀναστάσει < Pa Ι τοὺς ἁγίους] sie Ι ἔσεσθαι hinter ἀναστάσει U Ι ἐν τῇ ἀναστάσει < S 9 ἀλλ’ Pa Ι τοῦ εἶναι] luie S Ι ὥστε ἀλεγώτατον] ἄλογον γὰρ Pa Ι τὸ < MU 10 φήνατο] offenhart S Ι τοὺς τοὺς ἀπεφήνατο M Ι ὀφθῆναι τοὺς ἁγίους Pa 11 τὰ σώματα . . . ταῦτα] der Leib S Ι ταῦτα διὰ τοῦτο Pa 12 πρᾶξιν] τάξιν Μ jenes S Ι σαφῶς < S 13 ἀλλὰ M Ι καὶ ἀνισταμένου < S 14 καὶ 1 15 ποθητὴ] schöne u. geliebte S 16 χώματος] σώματος M Ι οὐ γὰρ — τὸ das Sterbende, nicht das nicht Sterbende S 17 vor σὰρξ + ἡ U Ι γὰρ] δὲ Pa Ι καὶ τοίνυν — ἀθάνατος < M 18 ὁ νεκρός] sterblich S 19 σιν μὲν εἰναι < S Ι μὴ εἰναι < U 19 f καὶ κλιθὲν)

44. Ὅτι δὲ ἀθάνατος ἡ ψυχὴ ἐδίδαξεν ἀναφανδὸν ὁ κύριος καὶ δι’ ἑαυτοῦ καὶ διὰ σολομῶνος εἰπών· δι’ ἑαυτοῦ μὲν ἐν τῂ κατὰ τὸν πλούσιον καὶ τὸν πένητα λάζαρον ἱστορίᾳ, τὸν νὲν ἐν κόλποις Ἁβραὰμ δεικνὺς ἀναπαύεσθαι μετὰ τὴν ἀπόθεσιν τοῦ σώματος, τὸν δὲ ἐν ἀλγηδόσιν, δἶς διαλεγόμενον τὸν ’Αβραὰμ εἰσήγαγε· διὰ Σολομῶνος δὲ ἐν τῇ

ἐπιγραφο- μένῃ Σοφίᾳ, ἔνθα »δικαίων αἱ ψυχαὶ ἐν χειρί« γέγραπται »θεοῦ, καὶ οὐ μὴ ἅψηται αὐτῶν βάσανος. ἔδοξαν ἐν ὀφθαλμοῖς ἀφθαλμοῖς τεθνάναι καὶ ἐλογίσθη κάκωσις ἡ ἔξοδος αὐτῶν καὶ ἡ ἀφ’ ἡμῶν πορεία σύντριμμα·

οἱ δέ εἰσιν ἐν εἰρήνῃ, καὶ ἡ ἑπὶς αὐτῶν ἀθανασίας πλήρης«. ὅθεν σώματος ἡ ἀνάστασις, καὶ οὐ ψυχῆς. οὐ γὰρ τὸν ἑστῶτά τις ἀνίστησιν, ἀλλὰ τὸν κείμενον, ὥσπερ οὐδὲ τὸν ὑγιαίνοντα θεραπεύουσιν, ἀλλὰ τὸν πάσχοντα.

Εἰ δέ τις τὴν ἀνάστασιν ἐπὶ τῆς ψυχῆς καὶ μὴ ἐπὶ τῆς σαρκὸς βιάζε- ται λέγειν ἔσεσθαι, πολλὴ μὲ μωρία τοῦτο καὶ ἀλογία. δεῖ γὰρ φθορὰν πρῶτον καὶ λύσιν τὸν τοιοῦτον τῆς ψυχῆς δεικνύναι, ἴνα δεόξῃ δὴ καὶ τὴν ἀνάστασιν, μή τοι ληροῦντά γε, ἀλλὰ σαφῶς λέγοντά τι φαίνεσθαι.

ὅμως γοῦν δοτέον αὐτῷ θνητὴν ὁρίσασθαι τὴν ψυχήν. δυοῖν γάρ τοι θάτερον ἐνταῦθα θετέον, ἢ ἀληθῆ τὸν κύριον ἀποφήνασθαι ἀθάνατον τὴν ψυχὴν διδάσκοντα καὶ ψεῦδος τὸ ξθείρεσθαι αὐτὴν λέγοντα ἢ φθείρεσθαι καὶ ψεῦδος ψεῦδος τῷ ἀνώλεθρον αὐτὴν ἀθάνατον εῖναι διδάσκειν [*](1 Jerem. 8, 5 — 4 ff Luk. 16, 19 ff — 8–11 Weish. Sal 3, 1—4) [*](M U S Pa (bis Ζ. 14 πάσχοντα)) [*](1—11 κατὰ τὸ γεγραμμένον — ἀθανασίας πλήρης < Pa. 2 ἀναστρέφη 3 ἀναφανδὸν < S Ι ὁ κύριος] Χριστὸς S 4 Σαηομῶνος M f πλούσιον Λάζαρον umgestellt S 5 τὸν πένητα < S Ι δεικνὺς * nach S zu zeigen] δοὺς #x003E; M 6 ἀναπαύεσθαι < S Ι τοῦ] dieses S Ι τὸν δὲ ἐν ἀλγηδόσιν < S < M καὶ S Ι ἀχθηδόδιν U 7f διὰ — ἔνθα . . γέγραπται] in der Salomos aber sagt er S 7 Σαλομῶνος M 10 κάκοσις M 11 ὅθεν] οὖν Pa 12 καὶ < S ] ἀνίστησιν] ἐγείρει Pa 13 ὑγιαίνοντα] den nicht Leidenden 15 ἐπὶ τ. ψυχ. κ. μὴ ἐπὶ τ. σαρκὸς umgestellt S 15 f βιάζεται λέγειν ἔσεσθαι] versteht S Ι βιάζεσραι MU, dazu am Rand v. I. Hd. βιάζεται U 16 τούτω U Ι δεὶ] λέγει U 17 τὴν] ihre S 18 φαίνεσθαι] Klares (sc. redend) S 20 ἐνταῦθα *] ταῦτα MU < S; ταύτῃ Bonwetsch 20f τὴν ψυχὴν ἀθάνατον 21 καὶ] ἢ S Ι τὸ φθείρεσθαι αὐτὴν λέγοντα *] αὐτὴν (αὐτῆ M) τὸ λέγειν M das Verwelichsein ihr sagend S — S. 409, 1 ἢ φθείρεσθαι — τὸν Χριστὸν < S 22 τῷ *] τὸ MU Ι αὐτὴν τὸ ἀνώλεθρον)

ἀλλ’ οὐδὲν ὁ κύριος ἄλλως ἐφθέγξατο ἢ ἐψεύσατο. οὐ γὰρ εἴδωλον ἢ φάντασμα, τοὺς ἀποστόλους βουλόμενος ἀπατᾶν, ἐδείκνυεν αὐτοῖς ἐν τῷ ὄρει τὸν Ἡλίαν καὶ τὸν Μωυσέα, ἀλλ’ ὃ ἦσαν ἀψευδῶς· ὥστε, ὡς ἔπος εἰπεῖν, καὶ τὸν δυσμαθέστατον μαθεῖν ἀθάνατον αὐτὸν εἶναι καὶ ἀνώλεθρον διαβεβαιοῦσθαι τὴν ψυχήν.

45. Οὐκοῦν σαρκὸς ἡ ἀνάστασις γίγνεται καὶ οὐ ψυχῆς, ὅπως ἡ πεπτωκυῖα τοῦ Δαυὶδ εἰς τὴν φθορὰν ἀνασταίη σκηνή, καὶ ἀναστᾶσα καὶ ἀνοικοδομηθεῖσα, καθὼς αἱ ἡμέραι τοῦ αὐῶνος, ἀπήμων λοιπὸν καὶ ἀδιάπτωτος πτωτος διαμένοι,

ὅτι μὴ τῷ θεῷ τὴν λιθίνην οἰκίαν δείμασθαι τοῦ Δαυὶδ ἔμελεν, ἵν’ ἐν τῇ βασιλείᾳ τῶν οὐρανῶν οἰκίαν σχῆ καλήν, ἀλλὰ τὴν σάρκα, τὸ τῆς τῆς ψυχῆς, ἣν αὐτὸς ταῖς ἑαυτοῦ χερσὶν ἐτεκτήνατο.

σκο- πεῖσθαι δέδε, δε, ὦ σοφώτατε Ἀγλαοξῶν, οὔτως χρή. τάντως δὲ ῥᾷστα μαθήσῃ τοῦτο, ἐὰν ἐπὶ τὴν τοῦ καθεύδειν εὶκόνα προσσχῇς καὶ ανίστα σθαι. εἰ γὰρ τὸ ὑπνοῦν τοῦ τοῦ ἐγρηγορέναι καὶ τὸ ἀνίστασθαι ἀπὸ τοῦ καθεύδειν γίγνεται καὶ τοῦτο θανάτου καὶ ἀναστάσεως μελέτη »ὕπνῳγὰρ καὶ θανάτῳ διδυμάοσιν«), ἀνάγκη δὴ καὶ τὸ ἀναβιώσκεσθαι εἶναι ἐκ τοῦ τεθνάναι εῖς τὸ ζῆν τὴν σάφκα, εἴπερ καὶ τὸ ἀνεγείρεσθαι ἐκ τῶν καθευδόντων.

ὡς γὰρ ἐκ τοῦ καθεύδειν τὸ ἐγρηγορέναι γίγνεται καὶ οὐ πάντως ὁ καθεύδων ἐν αὐτῷ διαμένει σχήματι Πήματι καθεύδων ἀεί, ἀλλ’ αὖθις ἀνίσταται, οὔτως καὶ τὸ ζῆν ἐκ τοῦ ἄποθανεῖν συμβήσεται, καὶ ο [*](2 vgl. Matth. 17, 1ff — 8f vgl. Arnos 9, 11 — 17 II. 16, 672) [*](M U S 1 <λέγειν> * Ι πένητα u. πένητα umgestellt S Ι πένηταν U 2 μωσέα Ι ἀλλὰ Μ Ι ἀλλ’ οὐδὲν < S 3 φάσμα M 4f ’Ηλίαν Μωνσέα umgestellt 5 ἀλλ’ ὃ] ἀλλὰ τὸ ὃ M 6 αὐτὴν M < S Ι καὶ ἀνώλεθρον < S MU Ι καὶ < U 1) εἰς φθορὰν φθορὰν < S Ι ἀναστῆ U 9f ἀνοικοδομηθεῖσα < S Ι ἀνωκοδομηθεῖσα U 11 — 13 ὅτι μὴ — ἐτεκτήνατο < 11 οἰκείαν U 12 ἔμελεν *] εἰς τὸ μέλλον M μηδὲ U; ἐπιμελὲς Mendelssohn 13f σκοπεῖσθαι δὲ — οὕτως χρή < u. ὦ ’Aγλαοφῶν in den nächsten Satz gesetzt S 14 σοφότατε Μ | οὑτωσὶ U Ι πάντων M < S 15 προσχῆς wir kommen S 15f καὶ ἀνίστασθαι < S 16 ἀπὸ τοῦ ἐγρηγορέναι] Schlaf S 17 γίνεται U 17 f καὶ τοῦτο — διδυμάοσιν < S 17 καὶ θανάτου U 18 γὰρ < M Ι διδυμάοσιν] δίδυμα δίδυμα ὁνε Μ δίδυμα ὧν ἐν ἀνάγκη ἀνάγχη καὶ] denn so S 19 εἰς τὸ ζῆν < S 19f εἴπερ καὶ τὸ — < S 20 τὸ ἐγρηγορέναι] dem Schlafenden S Ι καὶ] aber S 21 < S Ι καθεύδων ἀεὶ] καθεύδων ἐν τῷ ἀεὶ M ἀεὶ καθεύδων U < S Ι 21 f ἀλλ’ αὖθις ἀνίσταται] ωιε der Wachende S)

εἰ γὰρ ἐκ τοῦ κοιμᾶσθαι τό ἐγρηγορέναι καὶ ἐκ τοῦ πεσεῖν τὸ ἀνεγερθῆναι καὶ ἐκ τοῦ καταβληθῆναι τὸ ἀνοικοδομηθῆναι, τίς μηχανὴ καὶ ἐκ τοῦ κγιθέντος μὴ οὐχὶ προσδοκᾶν τὸ ἀναστήσεσθαι καὶ ἐκ τοῦ θανόντος τὸ ἀναβιώσεσθαι ; καὶ γὰρ ἡμεῖς ταῦτα οὐκ ἐξαπατώμενοι ὁμολογοῦμεν ἐκ τῶν τεθνεώτων σωμάτων τὸ ἀναβιώσκεσθαι συμβαίνειν.

καὶ μὴ μόνον τοῦτο, εἰ βούλει, ἀπὸ τοῦ καθεύδειν σκόπει καὶ ἀνίστασθαι, ἀλλὰ καὶ ἀπὸ τῶν σπερμάτων καὶ φυτῶν ὡς ἐν πᾶσιν αὐτοῖς ἡ ἁνάστασις καταγγέλλεται. καταμάθετε γὰρ τὰ σπέρματα, πῶς »γυμνά«, φησίν, καὶ ἄσαρκα βάλλεται εἰς τὴν γῆν καὶ τελεσφορούμενα πάλιν ἀποδίδοται. ἐπεὶ εἰ θνῄσκοι μὴν καὶ σήποιτο τὰ σπέρματα, ἔκ δὶ τῶν σπερμάτων μηκέτι τὸ ἀναζῆν καὶ φύειν γένοιτο, τίς ἡ ἀποκλήρωσις μὴ οὐχὶ πάντα λαταμαωθῆναι εἰς τὸ τεθνάναι;