Panarion (Adversus Haereses)

Ποταπὸν γὰρ λοιπὸν εἰς πειθὼ τοῖς δυσχεραίνουσιν ἔτερον ἀλή- θευμα χρὴ δεικνύναι τῶν εἰρημένων ἀναρέστερον, οὖ ἀνέξονται; ἀλλὰ ταύτην μὲν αὐτῶν τὴν φιλονεικίαν καὶ ἐκ τούτων ἄν τις καἰ ἐξ ἐτέρων ἐλέγχοι πλειόνων.

ἀποδείξομεν γὰρ ἐν τοὶς ἐξῆς προβαίνοντος τοῦ λόγου φύσεως ἀληθεύμασι καὶ οὐκ εἰκασίαις μήτε τὸν ’Ιερεμίαν »δεσμίους« ἠμᾶς »γῆς« διὰ τὴν πρὸν τὸ σῶμα κοινωνίαν εἰρηκέναι μήτε τὸν Δαυ δ κατὰ τοῦτο »πεπεδημένους«. ἄξιον γὰρ καὶ ταῦτα προφέρειν ἐν οῖς μάλιστα φαίνονται διαπίπτοντες.

περὶ μὲν οὖν τῶν δερματίνων χιτώνων καὶ ὄτι πρὸ τῆς κατασκευῆς αὐτῶν οἰ πρωτόπλαστοι διῆγον μετὰ σώματος, ἀθανασίας ἀπολαύοντες, ἔτι τε καὶ ὡς οὐ δύναται τὸ σῶμα δεσμὸς καὶ εἱρκτὴ νομίζεσθαι, τὰ προσήκοντα εἰπών, ὦ ἄνδρες δικασταί (δικαστὰς ὁμᾶς τῶν λόγων, ὦ κράτιστε Θεόφιλε, καλῶ), τρέψομαι λοιπόν ἐπὶ τὰ ἀκόλουθα, καθάπερ ὑπεσχόμην, τῶν προκειμένων, ἵν’ εὐκρινέστερον ιδωμεν ὃ βουσόμεθα.

26.Ὀ τῶν ὅλων δημιουργὸς θεός, ἐπειδὴ τὸ πᾶν εὐτάκτως συνεστή σατο καθάπερ μεγάλην πόλιν καὶ διεκόσμησε προστάσσων τῷ λόγῳ, ἕκαστόν τε αὐτῷ συμφώνως ἥρμοστο στοιχεῖον καὶ πάντα ζῴων πεπλήρωτο [*](11 vgl. Klagel. Jerem. 3, 34 — 13 Psal. 145, 7) [*](M U S Do (bis Ζ. 6) —S. 443, 18 Sacra Parall. Bruchst. Holl HoU (= Pa)) [*](1 αὐτῶ U Ι καὶ πέδας < S 2 δεσμῶται — φθορᾶς < S Ι φθορίας U 3 λελυμένοι M Ι ἐλεχθέντος Do 4 τὴν σάρκα] der Leib S Ι λέλυται < S Ι ἵνα] εἴναι U Ι δι’ αὐτὴν] διὰ τὴν M 5 ἢν *] ἦν M ἣν εἰ Pa wenn S Ι ἀπολαμβάνομεν U ἀπολάβωμεν S Pa 7 τοῖς δυσχεραί νουσιν < S 8 ἐναργέστερον Pet.] ἐνεργέστερον MU Ι οὗ] U 10 χων M Ι πλειόνων < S Ι ἀποδείξωμεν M U wir haben es gezeigt u. wir es zeigen S 11 μήτε] denn auch S Ι ’Ιηρεμίαν M 12 ἡμᾶς < S | nannte S Ι μηδὲ M 12 f μήτε — πεπεδημένους] aber Jeremias u. David redete davon S 13 καὶ < U Ι προσφέρειν M 14 φαίνονται] dahinfallen S 16 ἔτι τε < S 18 τῶν λόγων] den vorliegenden Worten S, vgl. Ζ. 19 Ι ω Θεόφιλε < S 19f καθάπερ — ὃ βουλόμεθα < S 19 ἵν’ < M τὸ πᾶν Pa 22 καθάπερ μεγάλην πόλιν hinter διεκόσμησε S 23 αὑτῷ Bonwetsch, nach S: in sich Ι ἥρμοστο] εἱρμόσατο Μ ἠρμώσατο U harmonisch irar S 23 f καὶ πάντα — διαφοραὶς < S)

τῆς ἰδίας εἰκόνος ἐμφερὲς εἰς τὸν κόσμον εἰσήγαγεν, ἄγαλμα ὡς ἐν ναῷ καλῷ φαιδρὸν ταῖς ἑαυτοῦ χερσὶ κατασκευάσας.

ἠπέστατο γὰρ ὅτι πάντως ὄπερ ἄν τῇ τεχνήσηται χειρί, ἐξ ἀνάγκης ἔσται ἀθάνατον, ἅτε ἀθανασίας ἔργον ὄν.

ἀθανασᾳ γὰρ ἀθάνατα τὰ ἀθάνατα γέγνεται, καθάπερ καὶ τὰ κακὰ κακίᾳ κακὰ καὶ τὰ ἄδικα ἀδικίᾳ δικα. οὐ γὰρ δικαιοπραγεῖν ἔργον τὸ ἀδικεῖν ἀλλὰ ἀδικίας, οὐδ’ αὖ ἀδικίας ἀντιστρόφως τὸ δικαιοπραγεῖν ἔργον ἀλλὰ δικαιοσύνης, ὥσπερ οὐδὲ ἀφθαρσίας τὸ φθείρεσθαι ποιεῖν ἀλλὰ φθορᾶς, οὐδὲ φθορᾶς τὸ ἀθανατίζειν ἀλλ’ ἀφθαρσίας.

σίας. καὶ συλλήβδην οἶον ἂν ᾖ τὸ ποιοῦν, κατὰ τὸν αὐτὸν οὕτως λόγον τοιοῦτο καὶ τὸ ποιούμενον ἐξ ἀνάγκης ἀπεργάζεσθαι συμβαίνει.

ὁ Τε δεὸς ἀθανασία καὶ ζωὴ καὶ ἀφθαρσία, ἔργον δὲ ἄνθρωπος θεοῦ. πᾶν δὲ τὸ ὑπὸ ἀθανασίας ἐργασθὲν ἀθάνατον· ἀθάνατος ἄρα ὁ ἄνθρωπος. διὸ δὴ τὸν μὲν ἄνθρωπον αὐτούργησεν αὐτός, τὰ δὲ λοιπὰ γένη τῶν ζῴων ἀέρι καὶ γῇ καὶ ὔδατι προσέταξε φέρειν.

ἄνθρωπος δὲ ἀληθέστατα λέγεται κατὰ φύσιν οὔτε ψυχὴ χωρἰς σώμακτος οὔτ’ αὖ σῶμα χωρ’ς ψυχῆς, ἀλλὰ τὸ ἐκ συστάσεως ψυχῆς καὶ σώματος εἰς μίαν τὴν τοῦ καλοῦ μορφὴν συντεθέν. ὅθεν ἐντεῦθεν ἀθάνατον δὴ τὸν ἄνθρωπον γεγονέναι φαίνεται, φθαρᾶς τε ἁπάσης καἰ νόσων ἐκτός.

μάθοι δ’ ἄν τις τοῦτο καὶ ἀπὸ τῆς [*](M U S Pa 18–21 Doctr. vett. Patr. S. 146, —9 Diekamp (= Do)) [*](1 τελέως M 2 ζωοτόκοις Pa 2 f ἄστρα μὲν — τὸ ὕδωρ < Pa 3 und S 4 προητοιμάσας Pa Ι ὡς < S Ι οἰκείαν Pa Ι τὸ πᾶν < 5 ἐμφερὲς < S 6 καλῷ] önes (zu ἄγαλμα gezogen) S Ι φαιδρῶ MU I ταῖς ἐαυτοῦ χερσὶ < S 7 πάντως] alles S Ι χειρὶ τεχνήσηται 8 ὄν < MU Ι ἀξανασίας U Pa Ι ἀθάνατα 1 < S Ι τὰ ἀθάνατα< κακὰ < S Ι κακίας U | κακὰ 2 < Ι ἀδικίας U Ι ἄδικα 2 < ἄδικον M Ι ἀλλ’ Pa Ι ἀλλὰ ἀδικίας < S Ι αὖ] ἂν Pa Ι ἀναστρόφως 11 δικαιοπραγεῖν] δίκαιον προσάγειν M 11f τὸ φθείρεσθαι ποιεῖν] die Verweslichkeit S 12 τὸ ἀθανατέζειν οὐ φθορᾶς U Ι ἀθανατίζον M 13 ἦν M 13f κατὰ τὸν αὐτὸν — συμβαίνει] so auch das Gewirkte S 14 τοιοῦτο καὶ τὸ] τοῦτο U 15 vor ἀθανασία + καὶ MU 17 αὐτός] ὁ θεός U Ι ἀίρι + μ. dem Feuer S 19 ar] ἔ Pa Ι χωρὶς 2] ἄνευ Ρα 20 εἰς μίαν — μορφὴν] κυ einem Guten S 22 φθορᾶς τε ἀπάσης < S Ι τε] δὲ Pa ἐκτὸς καὶ Pa Ι νόσων] aller Krankkeit S Ι μάθοιεν Pa)

ἐπὶ δὲ τοῦ ἀνθρώπου ὠσαύτως ἐκείνοις οὐκέτι, ἐξαγαγέτω ἡ γῆ ἢ ἐξαγαγέτω τὰ ὕδατα ἢ φωστῆρες, ἀλλὰ »ποιήσωμεν ἄνθρωπον κκτ’ ἐἰκόνα καὶ καθ’ ὁμοίωσιν ἡμετέραν, καὶ ἀρχέτωσαν τῶν ἐχθύων τῆς θαλάσσης καὶ τῶν πετει τῶν τοῦ οὐρανοῦ καὶ πάντων τῶν κτηνῶν« καῖ »ἔλαβεν ὁ θεὸς χοῦν ἄπὸ τῆς τῆς καὶ ἔπλασε τὸν ἄνθρωπον«.

27. Καὶ ἵνα δὴ μᾶλλον καὶ ὑμεῖς τὴν διαφορὰν αἴσθησθε, ὡς <ἐν> ὅλῳ καὶ παντὶ τῶν ἄλλων διαρέρων καὶ ἐν δευτέρᾳ τιμῇ τῶν ἀγγέλων ἐγκαταλεχθεὶς ὁ ἄνθρωπος εὐρίσκεται ἀθάνατος ὤν, φέρε κατὰ τὸν ἀληθῆ πάλιν καὶ ὀρθόδοφον καὶ τοῦτο διαλάβωμεν λογισμόν.

τοῖς μέν γὰρ ἀπὸ τῆς εἰσπνοῆς τοῦ κατὰ ἀέρα ἀέρα πνεύματος <τὸ> ἐμψυχῶσθαι καὶ ζῆν, τῷ δὲ ἐξ αὐτ τῆς ἀθανάτου καὶ διαφερουσης οὐσίας. »ἐνεφύσησε γὰρ ὁ θεὸς εἰς τὸ πρόσωπον αὐτοῦ πνοὴν ζωῆς καὶ ἐγένετο ὁ ἄνθρωπος θρωπος εἰς ψυχὴν ζῶσαν«.

καὶ τοῖς μὲν καὶ δουλεύειν καὶἄρχεσθαι προσε- τάγη, τῷ δὲ ἄρχειν δεστπόζειν. καὶ τοῖς μὲν μὲν διάφορα σχήματα φύσεως [*](2 Gen. 1, 20 — 4 Gen. 1, 24 — fi Gen. 1, 24. 20. 14 — ff Gen. 1, 26; 2, 7 — 16 Gen. 2, 7) [*](M U S Pa (bis z. 18 ψυχὴν ζῶσαν)) [*](1 μὲν < U Ι γὰρ < Pa Ι κατακοσμοῦνται Pa 2 ἠβῶντα κοντα < S Ι λέγεται] sagt er S 2 ff ἐρπετὰ — τοῦ οὐρανοῦ] Vögel lt. kriechende Tiere S 4 ψυχὴν ζῶσαν < S 4f καὶ ἐρπετὰ — κατὰ < S 5f ὠσαύτως ἐκείνοις οὐκέτι] nicht so S 6 οὐκέτι hinter ἡ γῆ U Ι M 6f ἠ γῆ—φωστῆρες < Pa 6 ἢ 1] und S Ι ἐξαγαγέτω 2 < S γενηθήτωσαν φωστῆρες < S 6 γε///νηθήτωσαν, ν ausradiert M 7 ἀλλὰ] dern von den Menschen S 8f καὶ ἀρχέτωσαν — τῶν κτηνῶν < Pa 8 oav] er soll herrschen S Ι τῶν Μύων τῆς θαλάσσης καὶ < S | τῆς σης < U 9 καὶ πάντων τῶν κτῆνῶν] u. über) die Tiere der Erde usiv. 11 μᾶλλον δὴ Pa Ι καὶ < 11f ὡς — διαφέρων < S 11 12 ὅλων U Ι τῶν ἄλλων] τῶν ὅλων Pa Ι διαφορεῖ Μ 13 ἐγκαταλειφθεὶς Pa Ι εὐρίσκετυι] ist S Ι ἀθάνατος ὢν] der Mensch S 14 πάλιν κ. ὀρθ. καὶ < S Ι τοῦτον Pa Ι διαλάβω U Ι vor λογισμὸν + τὸν Pa 15 τῆς πνοῆς < S Ι <τὸ> * 15f <τὸ> ἐμψυχῶσθαι . . καὶ ζῆν] das Leben ζῆν] τὸ ζῆν MU Ι καὶ διαφερούσης < ὁ1 <U 18 f προσετάγη] er S 19 φύσεων U <)

τῷ 03 τὸ Θεοειδὲς καὶ θεοείκελον καὶ πάντα πρὸς ἐκείνην ἀπη- κριβωμένον τὴν πρωτότθπον τοῦ πατρὸς καὶ μονογενοῦς εἰκόνα. ἐποίησε γὰρ ὁ θεὸς τὸν ἄνθρωπον, κατ’ εἰκόνα θεοῦ ἐποίησεν αὐτόν«·

διὸ καὶ ἐμέλησεν αὐτῷ τῆς τοῦ σφετρου ἀγάλματος διαμονῆς, ἕνα μὴ εὐάλωτον ᾖ πρὸς διαφθοράν, καθάπερ καὶ τῶν ἀνδριάντων τοῖς δησμιουργοῖς.

οὐ γὰρ μόνον <τοῦ> τῶν ἀγαλμάτων αὐτοῖς καὶ τῆς εὐπρεπείας πεφρόντισται, ὄπως ὦσι περικαλλῆ μεγαλοπρεπῶς, ἀλλὰ καὶ τῆς εἰς τὸ δυνατὸν σφίσιν ἀθανασίας τῶν δημιουργημάτων πρόνοιαν ποιοῦνται, εἰς τὸ #x003E; μακραίωνα χρόνον διασᾴςεσθαι μὴ λυόμενα, καθάπερ καὶ Φειδίας.

οὖτος γὰρ μετὰ τὸ κατασκευάσαι τὸ Πισαῖον εἴσωλον ἐξ ἐλέ φαντος δὲ τοῦτο ἦν) ἔλαιον ἐκχεῖσθαι προσέταξεν ἀμφὶ τοὺς πόδας ἔμπροσθεν τοῦ ἀγάλματος, ἀθάνατον εἰς δύναμιν φυλάσσων αὐτό.