Panarion (Adversus Haereses)

Καθεξῆς δὲ τούτων Καθαροί τινες λεγόμενοι ἐφύησαν, ἀπὸ Ναυάτου τινός, ὡς πολὺς ᾄδεται λόγος. οὗτος δὲ ὁ Ναυάτος ἐπὶ τῆς Ῥωμαίων ὑπῆρχεν, ἐν καιρῷ τοῦ διωγμοῦ τοῦ πρὸ τοῦ Μαξιμι<α>νοῦ γενομένου [πρώτου]· τάχα δὲ οἶμαι Δεκίου τότε ἦμ ἢ Αὐρηλιανοῦ.

ἀπὸ δὲ τῆς προφάσεως τῶν ἐν τῷ διωγμῷ παραπεςόντων [*](17 ff vgl. Eusebius h. e. VI 43, 1; S. 612, 13 ff Schwartz ἐπειδήπερ τῇ κατὰ τούτων ἀρθεὶς ὑπερηφανίᾳ Νοουάτος τῆς Ῥωμαίων ἐκκλησίας πρεσβύτερος, ὡς μηκέτ᾿ οὔσης αὐτοῖς σωτηρίας ἐλπίδος μηδ᾿ εἰ πάντα τὰ εἰς ἐπιστροὴν γνησίαν καὶ καθαρὰν ἐξομολόγησιν ἐπιτελοῖεν, ἰδίας αἱρέσεως τῶν κατὰ λογισμοῦ φυσίωσιν Καθαροῦς ἑαυτοὺς ἀποφηνάντων ἀρχηγὸς καθίσταται Socrates h. e. I 10; Migne 67, 101 A (Acesius) τὴν ἀκρίβειαν τοῦ αὐστηροῦ κανόνο ἔλεγεν, ὡς ἄρα οὐ χρὴ τοὺς μετὰ τὸ βάπτισμα ἡμαρτηκότας ἁμαρτίαν, ἣν πρὸς θάντον καλοῦσιν αἱ θεῖαι γραφαί, τῆς κοιινωνίας τῶν θείων μυστηρίων ἀξιοῦσθαι, ἀλλ᾿ ἐπὶ μετάνοιαν μὲν αὐτοὺς προτρέπειν, ἐλπίδα δὲ τῆς ἀφέσεως μὴ παρὰ τῶν ἱερέων ἀλλὰ παρὰ τοῦ θεοῦ ἐκδέχεσθαι τοῦ δυναμένον καὶ ἐξουσίαν ἔχοντος συογχωρεῖν ἁμαρτήματα; vgl. für den östlichen Novatianismus sonst Nicäa can. 8 Basilius ep. 188 can. 1; Migne 32,668 B ep. 190 can. 47; Migne 32,729C Amphilochius v. Ik. bei Ficker, Amphilochiana I 30, 23 46, 16 52, 10 Chrysost. hom. 6 in Hebr.; Migne 63, 492 u. CIG IV 9268, dazu Cumont, mel. dÁrch. et d᾿hist. XV (1895) S. 291) [*](M U Anast. Sin. (bis νεάνιδα Ζ. 1)) [*](1 Nach νεάνιδα fährt Anast. Sin. noch fort: καὶ ὥσπερ ἀγαθὰ ἐκκεχυμένα ἐπὶ στόματι κεκλεισμένῳ ἢ ἐδέσματα βρωμάτων παρακείμενα ἐν τάφῳ ἢ κάρπωσις εἰδώλῳ (οὔτε γὰρ ἔδεται οὔτε ὀσφραίνεται), οὕτως εὐνοῦυχος περιλαμβάνων παρθένον καὶ στενάζων. Ὁ δὲ Σολομών, ἀναστέλλων αὐτῶν τὴν αἰσχρονργίαν φησί· μακάριος εὐνοῦχος, ὁ μὴ ἐργαςάμενος ἐν χειρὶ ἀνόμημα μηδὲ ἐνθυμηθεὶς κατὰ τοῦ κυρίου πονηρά. Παράνομος τοίνυν καὶ δαιμονιώδης ἠ τοιαύτη ἐργαςία καὶ νομοθεσία καὶ τῷ νόμῳ τοῦ θεοῦ ἀπόβλητος καὶ ἀντίθετος. Καὶ γὰρ νομοθετῶν ὁ θεὸς ἔλεγεν· οὐκ εἰσελεύσεται θλαςίας καὶ ἀποκεκομμένος εἰς οἶκον κυρίου ἐπὶ τρίτην καὶ τετάρτην γενεάν. καὶ πάλιν περὶ θνσιῶν ἐντελλόμενός φησι· θλαςίαν καὶ ἐκτομίαν εἰς θυσιαστήριον οὐ προςξετε κυρίῳ, ὅτι μῶμος ἐν αὐτοῖς καὶ οὐ δεχθήσονται. |* etwa <ἐξέπεσει ἡ τούτων ληρῳδία καὶ> * 3 καὶ 2 <U 5 <αὐτῶν> * 6 τέρασι U 7 ἐναντιωθέντος *] ἐναντιωθέντας M U | vor κέντρῳ + ἄλλῳ M 8 ἀνθισταμένου *] ἀνθισταμένους M U 0 [καὶ καταγελάσαντες] * 10 μετέπειτα βαίνοντες] λοιπὰς μεταβαίνοντες U 12 Überschrift κατὰ Καθαρῶν τῶν ἀκαθάρτων λݲθݲ ἢ καὶ νݲθݲ M κατὰ καθαρῶν λݲθݲ ἡ καὶ νݲθݲ U 14 δὲ <U 15 τοῦ 3 <U 15 f Μαξιμι<α>νοῦ *] Μαξιμίνου M U 16 [πρώτου] *, wohl doppelte Lesart zu πρὸ τοῦ (Z. 15) | δὲ <U 17 τῶν *] τῆς M U)

Καὶ αὐτοὶ δέ φαμεν εἶναι μετάνοιαν μίαν καὶ διὰ λουτροῦ παλιγγενεσίας ταύτην γίνεσθαι τὴν σωτηρίαν, ἀλλ᾿ οὐ,κ ἀναιροῦμεν τὴν τοῦ θεοῦ φιλανθρωπίαν,

εἰδότες τὸ κήρυγμα τῆς ἀληθείας καὶ τὸν ἔλεον τοῦ δεσπότου καὶ τὸ σύγγνωστον τῆς φύσεως, τὸ εὐρίπιστον τῆς ψυχῆς, τὸ ἀσθενὲς τῆς σαρκός, τὸ πολύβλυστον τῆς τῶν πάντων ἀνθρώπων αἰσθήσεως ἐν παραπτώμασιν, διότι »οὐδεὶς ἀναμάρτητος καὶ καθαρὸς ἀπὸ ῥύπου, οὐδ᾿ ἂν κἂν μία ἡμέρα ἡ ζωὴ αὐτοῦ ἐπὶ τῆς γῆς.«

καὶ ἡ μὲν τελεία μετάνοια ἐν τῷ λουτρῷ τυγχάνει· εἰ δέ τις παρέπεσεν, οὐ ἀπόλλει τοῦτον Ἡ ἁγία τοῦ θεοῦ ἐκκλησία. δίδωσι γὰρ καὶ ἐπάνοδον καὶ μετὰ τὴν μετάνοιαν τὴν μεταμέλειαν.

τῷ γὰρ Κάϊν εἶπεν ὀ θεός ἥμαρτες, ἡσύχασον«, καὶ τῷ παραλυτικῷ »ἰδού, ὑγιὴς γέγονας, μηκέτι ἁμάρτανε«, καὶ Πέτρον ἀνακαλεῖται ὁ κύριος μετὰ τὸ ἀρνήσασθαι καὶ ἀντὶ τῶν τριῶν ἀρνήσεων τρὶς [*](5f μετάνοιαν μίαν] vgl. das Symbol (§ 124 S. 134 Hhan3) καὶ εἰς ἓν βάπτισμα μετανοίας εἰς ἄφεσιν ἁμαρτιῶν; dazu Holl, Sitz. Ber. Berl. Akad. 1919. S. 10 – 10 Hiob 14, 4 f – 15 Gen. 4, 7 – 16 Joh. 5,14 – Joh. 21, 15. 16. 17) [*](M U) [*](1 αὐτῷ ἑπομένοις] ἐπαγωμένοις αὐτῶ U | θελήσασι Μ| 2 τ<οι>αὐτην * | τετρέπται Μ 3 λέγειν ΜΝ | <αὐτοῖς> * 6 ταύτης U | γενέσθαι U | ἀλλὰ U 9 πάντων] πολλῶν U 10 ἐν παραπτώμασιν <U 11 ἡ ζωὴ] ὁ βίος U 13 τοῦτο Μ | τοῦ <Μ)

2. Σφάλλει δὲ αὐτοὺς τὸ ῥητὸν τοῦ ἀποστόλου τὸν εἰρημένον »ἀδύνατον γὰρ τοὺς ἄπαξ φωτισθέντας καὶ καλὸν γευσαμένους θεοῦ ῥῆμα δυνάμεις τε τοῦ μέλλοντος αἰῶνος καὶ παραπεσόντας πάλιν ἀνακαινίζειν εἰς μετάνοιαν, ἀνασταυροῦντας ἑαυτοῖς τὸν υἱὸν τοῦ θεοῦ καὶ παραδειγματίζοντας.

γῆ γὰρ ἡ πιοῦσα πολλάκις τὸν ἐπ᾿ αὐτῆς ἐρχόμενον ὑετὸν καὶ τίκτουσα βοτάνην εὔθετον ἐκείνοις, δι᾿ οὓς καὶ καὶ γεωργεῖται, μεταλαμβάνει εὐλογίας· ἐκφέρουσα δὲ ἀκάνθας καὶ τριβόλους ἀδόκιμος καὶ κατάρας ἐγγύς, ἦς τὸ τέλος εἰς καῦσιν«.

καὶ γὰρ τῷ μὲν ὄντι τοὺς ἅπαξ ἀνακαινισθέντας καὶ παραπεσόντας ἀνακαινίζειν ἀδύνατον. οὔτε γὰρ ἔτι γεννήσεται Χριστός, ἵνα σταυρωθῇ ὑπὲρ ἡμῶν, οὔτε ἀνασταυροῦ δύναταί τις τὸν υἱὸν τοῦ θεοῦ τὸν μηκέτι σταυρούμενον, οὔτε δύναταί τις λουτρὸν δεύτερον λαμβάνειν·

ἓν γάρ ἐστι τὸ βάπτισμα καὶ εἶς ὁ ἐγκαινισμός, ἀλλὰ εὐθὺς ἐπιφέρει τὴν τούτων ἴασιν ὁ ἅγιος ἀπόστολος, τὴν ἐκκλησίαν ἰατρεύων καὶ τῶν αὐτῆς μελῶν ἐπιμελόμενος, καί φησί »πεπείσμεθα δὲ περὶ ὑμῶν, ἀγαπητοί, τὰ κρείττονα καὶ ἐχόμενα σωτηρίας, εἰ καὶ οὕτως λαλοῦμεν. οὐ γὰρ ἄδικος ὁ θεὸς ἐπιλαθέσθαι τοῦ ἀγαθοῦ ἔργου ὑμῶν«.

καὶ ὁρᾷς πῶς μὲν τὸν ἐγκαινισμὸν μὴ δύνασθαι δεύτερον γενέσθαι τελείως ἀπεφήνατο, τῆς δὲ σωτηρίας οὐκ ἀπέτεμεν τοὺς ἔτι μετανοοῦντας, ἀλλὰ καὶ σωτηρίας ἐχόμενα καὶ θεὸν ἀντιλήπτορα, τῆς ἀγαθοεργίας αὐτῶν χάριν, τὸν κύριον ἔδειξε τῶν καὶ ἀπὸ παραπτωμάτων τελειότατα μετανοούντων καὶ ἐπιστρεφόντων καὶ μεταμελομένων.

Δέχεται οὖν ὁ ἅγιος λόγος καὶ ἡ ἁγία θεοῦ ἐκκλησία πάντοτε τὴν μετάνοιαν, οὐκ ἐξυδαρευομένη οὐδὲ ῥᾳθύμους τοὺς τὸν δρόμον τελοῦντας παρασκευάζουσα, ἀλλὰ θεοῦ τὴν χάριν καὶ φιλανθρωπίαν μὴ ἀνακόπτουσα, γινώσκουσα δὲ τὸν τρόπον ἑκάστης ὑποθέσεως.

ὡς γὰρ ὁ τὴν παρθενίαν ἀπολέσας ἀδυνάτως ἔχει τάυτην <ἀνα>κτήσασθαι σωματικῶς, μὴ ἐνδεχομένης τῆς φύσεως, οὕτω καὶ ὁ ἀπὸ τοῦ [*](4 Hebr. 6,4–6 – 7 Hebr.6,9f) [*](M U) [*](1 αἰτῶν Μ | προσκαλεῖται U | πρὸς] εἰς U 1f ἀγαπᾷς με Πέτρε2 <U 2 πρόβατα U 3 τὸ2 <U 4 γὰρ <U 6 εἰς μετάνοιαν <U 7 πολλάκις hinter ἐπ᾿ αὐτῆς U 10 ἀδό9κιμος καὶ <Μ 17 ἐπιμελούμενος U | δἐ <Μ 22 ἐχομένους U 23 τῆς <Μ χάριν—ἔδειξε τῶν <U 27 ἐξυδαρευομένην Μ 28 vor φιλανθρωπίαν + τὴν U 29 ἀνακάμπτουσα U 30f <ἀνα>κτήσασθαι * 31 ὁ <U)

καὶ ὥσπερ ὁ ἀπὸ παρθενίας παραπεσὼν δευτέραν τιμὴν τὴν ἐγκράτειαν ἔχει, οὕτω καὶ ὁ μετὰ τὸ λουτρὸν ἐν παραπτώματι μείζονι γενόμενος ἔχει δευτέραν ἴασιν <τὴν μεταμέλειαν>, οὐ τοιαύτην ε᾿νάρετον κατὰ τὴν πρώτην. οὐκ ἀποβεβλημένην δὲ ζωῆς ἔχει τὴν δευτέραν ἣν κέκτηται. οὐκ ἀθετεῖ τοίνυν ὁ θεῖος λόγος τὸν μισθὸν τῶν ἐν τῇ μετανοίᾳ καμνόντων.

3 Ἔπειτα δὲ οἱ αὺτοὶ πάλιν ἀπὸ τούτου προπηδήσαντες καὶ ἄλλα τινὰ ἐφηύραντο. καὶ γὰρ καὶ αὐτοὶ τὴν αὐτήν, ἣν καὶ ἡμεῖς κεκττήμεθα, πίστιν λέγουσιν ἔχειν· οὖτοι δὲ οὐ βούλονται διγάμοις κοινωνεῖν. εἰ γάρ τις μετὰ τὸ βάπτισμα συμναφθείη γυναικὶ δευτέρᾳ, παρὰ τούτοις οὐκ εἰσδεχθήσεται ἔτι.

καὶ τὸ πᾶν ἐστιν ἠλίθιον, ὡς γὰρ εἴ τις θεάσαιτό τινα νηχόμενον ἐν ὕδατι καὶ ἀγνοῶν τὴν πεῖραν τῆς διανήξεως ἑαυτὸν ἔκδοτον τοῖς ὔδασι δᾠη καὶ ὑποβρύχιος γένηται, μὴ ἔμπειρος ὢν μηδὲ σαφῶς γνοὺς τῶν διὰ χειρῶν τε καὶ ποδῶν τὴν σωτηρίαν ἑαυτοῖς προσπορίζομένων τὴν ἐπιστήμην, νομίζων δὲ ἁπλῶς τὸ ὔδωρ διαβαστάζειν τὸν ἄνθρωπον δίχα των ἰδίων χειρῶν·

ἢ ὡς εἴ τις ἀκούοι τὸν ἡγεμόνα τιμωροῦντα τοὺς δρῶντας φαυλότητος <ἔργα> ἄχρι καὶ ἐλαχίστων καὶ νομίζοι μὲν τὴν δίκην ἴσην διεξιέναι κατὰ πάντων, ὡς ἐπὶ τοῦ φόνου οὕτως καὶ ἐπὶ τοῦ διαβάλλοντος τὸν πέλας ἢ * μαχεσαμένου·