Panarion (Adversus Haereses)

ὥστε τὸ ἐξηγόρασε τὴν ὑπόθεσιν ὑπέφηνεν τῆς ὑπὲρ ἡμῶν ἀναδοχῆς ἐν κόσμῳ ἐνσάρκου παρουσίας <δι᾿> ἧς ἀνεδέξατο ὑπὲρ ἡμῶν παθεῖν ὁ ἀπαθὴς ὢν θεός, μένων τῇ ἰδίᾳ ἀπαθείᾳ τῆς αὐτοῦ θεότητος καὶ * αὐτὸ ὅ ἀνεδέξατο ὑπὲρ . . ἡμῶν παθεῖν. οὐκ ἀγοράζων ἡμᾶς ἀπ᾿ ἀλλοτρίων, ἀλλὰ τὴν | ὑπὸ θεσιν ὑπὲρ ἡμῶν τοῦ σταυροῦ ἀναδεξάμενος, προαιρέσει καὶ οὐ μετ ἀνάγκης. ὅθεν ἐλήλεγκται κατὰ πάντα τοῦ Μαρκίωνος ὁ λόγος.

καὶ πολλά ἐστι τὰ πρὸς ἀνατροπὴν τῆς τούτου μηχανῆς καὶ τραγῳδίας ἐξ εὐσεβοῦς λογισμοῦ καὶ εὐλόγου ὁρμώμενα ἐμφάσεως ἐν τῇ πρὸς αὐτὸν ἀντιρρήσει.

9. Ἐλεύσομαι δὲ εἰς τὰ ὑπ’ αἰ·τοῦ γεγραμμένα, μᾶλλον δὲ ἐρρᾳδιουργημέναι. οὑτος γὰρ ἔχει εὐαγγέλιον μόνον τὸ κατὰ Λουκᾶν, περικεκομμένον ἀπὸ τῆς ἀρχῆς διὰ τὴν τοῦ σωτῆρος σύλληψιν καὶ τὴν ἔνσαρκον αὐτοῦ παρουσίαν.

οὐ μόνον δὲ τὴν ἀρχὴν ἀπέτεμεν [*](9 Ephes. 5, 16 — 23 ff vgl. Irenaeus adv. haer. adv. I 27, 2; I 217 Harvey et super haec id quod est secundum Lucam exangelium circumcidens et omnia quae sunt de generatione domini conscripta auferens et de doctrina sermonum domini multa auferens Tertullian adv. Marc. IV Ps. Tertullian adv. omn. haer. 6 (von Cerdon) solum ezangelium Lucae nec tamen totum recipit Filastrius haer. 45, 5; S. 24, 7 f Marx cata Lucam autem euangelium solum accipit, non alia exangelia — Lukas stand jedoch nichtim Titel, vgl. unten c. 10,2; S. 106,11 Tertullian adv. Marc. IV 2 Adamantius de recta in deum fide 15; S. 8,32 ff van de Sande Bakhuyzen 1 8; S. 16,3) [*](V Μ 1 [διὰ τὰς ἁμαρτίας ἡμῶν] *, vgl. S. 103, 32 4 * etwa <νοητέον> * 6 εἰ < V 7 ἀπορήσας πέπρακεν < M 11 * lies wohl δι᾿ ὑπομονῆς <καρτερικὸν> * 12 τῆς*] τε TM | τὸ] lies τῷ?* 13 ὑπέφηνεν *] ἀπέφηνεν V M | ἀναδοχῆς, ἀνα auf Rasur V corr | ἀναδοχῆς + <τῆς> * 14 <δι᾿> * 15 etwa <ἐλλογῶν εἰς ἑαυτὸν> * 22 f ἐρραδιουργημένα aus ῥεραδιουργημένα V corr 25 ἀπὲτεμεν, ἀ auf Rasur V corr)

ἔχει δὲ καὶ ἐπιστολὰς παρ’ αὐτῷ τοῦ ἁγίου ἀποστόλου δέκα, αἷς μόναις κέχρηται, οὐ πᾶσι δὲ τοῖς ἐν αὐταῖς γεγραμμένοις, ἀλλὰ τινὰ αὐτῶν περιτέμνων, τινὰ δὲ ἀλλοιώσας κεφάλαια. ταύταις δὲ ταῖς δυσὶ βίβλοις κέχρηται· ἄλλα δὲ συντάγματα ἀφ᾿ ἐαυτοῦ συνέταξε τοῖς ὑπ᾿ αὐτοῦ πλανωμένοις.

αἱ δὲ ἐπιστολαὶ αἱ παρ᾿ αὐτῷ λεγόμεναί εἰσι· πρώτη μὲν πρὸς Γαλάτας, δευτέρα δὲ πρὸς Κορινθίους, τρίτη πρὸς Κορινθίους δευτέρα, τετάρτη πρὸς Ῥωμαίους, πέμπτη πρὸς Θεσσαλονικεῖς, ἔκτη πρὸς Θεσσαλονικεῖς δευτέρα, ἑβδόμη πρὸς Ἐφεσίους, ὀγδόη πρὸς Κολασσαεῖς, ἐνάτη πρὸς Φιλήμονα, δεκάτη πρὸς Φιλιππησίους· ἔχει δὲ καὶ τῆς πρὸς Λαοδικέας λεγομένης μέρη.

ἐξ οὑπερ χαρακτῆρος τοῦ παρ᾿ αὐτῷ σῳζομένου, τοῦ τε εὐαγγελίου καὶ τῶν ἐπιστολῶν τοῦ ἀποστόλου, δεῖξαι αὐτὸν σὺν θεῷ ἔχομεν ἀπατεῶνα καὶ πεπλανημένον καὶ ἀκρότατα διελέγξαι.

ἐξ αὐτῶν γὰρ ἀναμφιβόλως τῶν παρ᾿ αὐτοῦ ὁμολογουμένων ἀνατραπήσεται. ἐκ γὰρ τῶν αὐτῶν ἔτι παρ᾿ αὐτῷ λειψάνων τοῦ τε εὐαγγελίου καὶ τῶν ἐπιστολῶν εὑρισκομένων δειχθήσεται ὁ Χριστὸς τοῖς συνετοῖς μὴ ἀλλότριος εἶναι παλαιᾶς διαθήκης καὶ οἱ προφῆται οὖν οὐκ ἀλλότριοι ὄντες τῆς τοῦ κυρίου ἐνδημίας [*](4ff vgl. Irenaeus adv. haer. 1 27, 2; I 218 Harvey similitcr autem et apostoli Pauli epistolas abscldit, aufcrcns quaeeunque Dianifeste dicta dicta ab apostolo de eo deo qui mundum fecit, quoniam hic pater domini nostri Jesu Christi Ps. Tertullian adv. omn. haer. 6 (von Cerdo) apostoli Pauli neque omnes neque totas epistolas sumit. Acta apostolorum stolorumet Apocalypsini quasi falsa reicit u. (von Apelles) solo utitur et apostolo, sed Mareionis, id est non toto Filastrius haer. 45, 5; S. 24, 8 f Marx (accipit) nec epistolas beati Pauli apostoli, nisi ad Timotheum et Titum — 7 f gemeint sind wohl die Antithesen — 9ff vgl. damit die Angaben S. 123, 18ff. Tertullians (adv. Marc. V 2ff) stimmt mit der des Epiph. überein, nur daß Tertullian den Epheser- als Laodicenerbrief gibt u. den Philemon- hinter den Philipperbrief stellt) [*](V M) [*](1 <μᾶλλον> * 2 περιέκκοψε, erstes κ durchgestrichen V corr 3 ει aus η, nach dem Wort Rasur von 2—3 Buchstaben V corr | δὲ 2 < Μ 6 περιτέμνων, ων auf Rasur V corr 8 ὑπ᾿] ἀπ᾿ V 12 Κολοσσαεῖς, ο aus α V corr Κολοσσαεῖς Μ 13 ἐννάτη Μ 14 Λαοδικείας V M 16 αὐτὸν, α u. v auf Rasur V corr σὺν *] ἐν V M 18 αὐτῷ Dind.] αὐτοῦ aus αὐτῶν Vcorr αὐτῶν Μ 19 ἐπιστολῶν Corn.] ἀποστόλων V M 21 οὖν] lies δὲ? *)

καὶ ὅτι ἀνάστασιν σαρκὸς ὁ ἀπόστολος κηρύττει καὶ δικαίους τοὺς προφήτας ὀνομάζει καὶ ἐν σῳζομένοις ὑπάρχοντας τοὺς περὶ Ἀβραὰμ καὶ Ἰσαὰκ καὶ Ἰακὼβ καὶ πάντα ὅσα ἐστὶ τῆς ἁγίας τοῦ θεοῦ ἐκκλησίας σωτήριά τε καὶ ἅγια καὶ ἐκ θεοῦ ἐστηριγμένα ἔν τε τῇ πίστει καὶ ἐν τῇ γνώσει καὶ ἐν ἐλπίδι καὶ διδασκαλίᾳ.

10. Παραθήσομαι δὲ καὶ ἣν ἐποιησάμην κατ᾿ αὐτοῦ πραγματείαν πρὶν τοῦ ταύτην μου τὴν σύνταξιν ἐσπουδακέναι διὰ τῆς ὑμῶν τῶν ἀδελφῶν προτροπῆς ποιήσασθαι.

ἀπὸ ἐτῶν ἱκανῶν, ἀνερευνῶν τὴν τούτου τοῦ Μαρκίωνος ἐπινενοημένην ψευδηγορίαν καὶ ληρώδη διδασκαλίαν, αὐτὰς δὴ τὰς τοῦ προειρημένου βίβλους ἃς † κέκτηται μετὰ χεῖρας λαβών, τό τε παρ᾿ αὐτῷ λεγόμενον εὐαγγέλιον καὶ <τὸ> ἀποστολικὸν καλούμενον παρ᾿ αὐτῷ ἐξανθισάμενος καὶ ἀναλεξάμενος καθ᾿ εἱρμὸν ἀπὸ τῶν προειρημένων δύο βιβλίων τὰ ἐλέγξαι αὐτὸν δυνάμενα, ἐδάφιόν τι συντάξεως ἐποιησάμην, ἀκολούθως τάξας κεφάλαια καὶ ἐπιγράψας ἑκάστῃ ῥήσει αݲ βݲ γݲ.

καὶ οὕτως ἕως τέλους διεξῆλθον, ἐν οἷς φαίνεται ἠλιθίως καθ᾿ ἑαυτοῦ ἔτι ταύτας τὰς παραμεινάσας τοῦ τε σωτῆρος καὶ τοῦ ἀποστόλου λέξεις φυλάττων.

αἱ μὲν γὰρ αὐτῶν παρηλλαγμένως ὑπ᾿ αὐτοῦ ἐρρᾳδιουργήθησαν καὶ ὡς οὐκ εἶχεν τοῦ κατὰ Λουκᾶν εὐαγγελίου τὸ ἀντίγραφον οὔτε ἡ τοῦ ἀποστολικοῦ χαρακτῆρος ἔμφασις·

ἄλλα δὲ φύσει ὡς ἔχει καὶ τὸ εὐαγγέλιον καὶ ὁ ἀπόστολος, μὴ ἀλλαγέντα ὑπ᾿ αὐτοῦ, δυνάμενα δὲ αὐτὸν διελέγχειν, δι᾿ ὧν δείκνυται <ἡ> παλαιὰ διαθήκη συμφωνοῦσα πρὸς τὴν νέαν καὶ ἡ καινὴ πρὸς τὴν παλαιὰν διαθήκην·

ἄλλαι δὲ πάλιν λέξεις τῶν αὐτὼν βιβλίων ὑποφαίνουσαι Χριστὸν ἐν σαρκὶ ἐληλυθέναι καὶ ἐν ἡμῖν τελείως ἐνηνθρωπηκέναι·

ἀλλὰ καὶ ἄλλαι πάλιν ὁμολογοῦσαι τὴν τῶν νεκρῶν ἀνάστασιν καὶ τὸν θεὸν ἕνα ὄντα κύριον πάντων [*](6 ff vgl. Zahn, Gesch. d. neutest. Kan. II 2, 409 ff (doch übertreibt Zahn eine richtige Beobachtung, wenn er behauptet, daß Epiph. bei der erneuten Vorführung der Texte in der refutatio S. 125, 1 ff seine früheren Aufzeichnungen selbst vielfach mißverstanden und sogar den Text seiner Scholien schlechter wiedergegeben hätte. Die Fälle, in denen Epiph. sich selbst mißversteht, sind ganz vereinzelt und die Abweichungen zwischen dem ersten u. zweiten Text erklären sich überall einfach als Abschreiberfehler)) [*](V M) [*](8 ἐτῶν + <γὰρ>?* 10 τοῦ προειρημένου] προειρημένας Zahn | † κέκτηται] lies wohl περικέκοπται Jül. 11 αὐτῷ Corn.] αὐτῶν V M | <τὸ>* 15 αݲ βݲ γݲ *] πρώτην δευτέραν τρίτην V M 16 ἔτι Corn.] ἐπὶ V M 18 παρηλλαγμένως + ὡς M ἐρὰδιουργήθησαν, ρ drüber V corr | εἶχεν] lies ἔχει?* 19 τοῦ1 Corn.] τὸ V M 21 ὑπ᾿ αὐτοῦ + <παρελείφθη>?* 22 <ἡ> * 24 ὑποφαίνουσαι *] ὑποφαίνουσι V M)

καὶ ἔστιν τὰ ἡμῖν πεπραγματευμένα ἐν ὑποκειμένοις παρατιθέμενα, ἅτινά ἐστι τάδε·