Panarion (Adversus Haereses)

Ἑτι δὲ καὶ ταῦτα συνάπτομεν κατὰ τοῦ προειρημένου αἱρεσιάρχου ταύτῃ τῇ <παρ᾿> ἡμῶν κατ᾿ αὐτοῦ αὐτοῦ πεπραγματευμένῃ σχέσει, παρ᾿ αὐτῷ πάλιν ἐφεύρομεν, ὡς ἐν ἐθελοδοκήσει τῶν τοῦ ἀποστόλου Παύλου ἐπιστολῶν, οὐχ ὄλων ἀλλ’ ἐνίων ὡν ἐν τῷ τέλει τῆς πάσης πραγματείας αἱ ὀνομασίαι ὑφ᾿ ἡμῶν ἐνετάχθησαν, ὡς παρ᾿ αὐτῷ τὸ ἀποστολικὸν ἐμφέρεται) καὶ αὐτῶν δὲ ἠκρωτηριασμένων συνήθως τῇ

αὐτοῦ ῥᾳδιουργίᾳ, *, ὡς καὶ ἐν τῷ προταχθέντι ὀνόματι εὐαγγελίῳ [*](1 Luk. 24, 5—7; vgl. Tertullian adv. Marc. IV 43; S. 566, 27 Kroymann angeli ad mulieres: rememoramini quac locutits sit vobis in Galilaea dicens, quod oportet tradi filium hominis et crucifigi et tertia die resurgere — 4 Luk. 24, 25. 31; vgl. Tertullian adv. Marc. IV 43; S. 566, 25 Kroymann O insensati et tardi corde in non credendo ominibus quae locutus est ad vos Adamantius de recta in deum fide V 12; S. 198, 5 van de Sande Bakhuyzen tb ἀνόητοι καὶ βραδεῖς τῇ καρδίᾳ τοῦ πιστεύειν ἐπὶ πᾶσιν οἷς ἐλάλησα πρὸς ὑμᾶς — 10 Luk. 24, 38 a. 39; Tertullian adv. Marc. IV 43 S. 567, 11ff Kroymann quid turbati estis . . . videte ynanus meas et pedes quia ego ipse sum, quoniam Spiritus ossa non habet, sieut me videtis habere Adamantius de recta in deum fide V 12; S. 198, 18 ff τί τεταραγμένοι ἐστέ; . . . ἴδετε τὰς χεῖράς μου καὶ τοὺς πόδας μου ὅτι ἐγώ εἰμι αὐτός, ὅτι πνεῦμα ὀστέα καὶ σάρκα οὐκ ἔχει καθὼς ἐμὲ θεωρεῖτε ἔχοντα — 15 f vgl. S. 123, 19ff) [*](V M 1—11 vgl. S. 153, 27ff 154, 9ff 155, 8 8ff) [*](1 ζητεῖτε, τε oben drüber V corr 2 μεθ’ ὑμῶν S. 153, 281] < VM 3 παθεῖν + πολλὰ S. 153, 29, aber vgl. S. 154, 8 5 πᾶσιν < M 6 δὲ < S. 154, 12 7 ἐποίησεν S. 154, 12] < VM 8 ἡνοίχθησαν S. 154,13 | αὐτῶν S. 154, 14] < VM 9 αὐτόν S. 154, 14] < VM 10 μου S. 155, 7] < VM 11 μου S. 155, 8] < VM | ὀστᾶ S. 155,8 13 <παρ᾿> * | μετ’ αὐτοῦ Μ 18 etwa <λείψανα ἔτι τῆς ἀληθείας ἐν αὐταῖς σῳζόμενα>)

ᾱ (κݲηݲ). »Ὅσοι ἀνόμως ἥμαρτον, ἀνόμως καὶ ἀπολοῦνται, καὶ ὅσοι ἐν νόμῳ ἥμαρτον, διὰ νόμου κριθήσονται. οὐ γὰρ οἱ ἀκροαταὶ τοῦ νόμου δίκαιοι παρὰ τῷ θεῷ, ἀλλ’ οἱ ποιηταὶ τοῦ νόμου δικαιωθήσονται«.

βݲ (κݲθݲ). Περιτομὴ μὲν γὰρ ὠφελεῖ, ἐὰν νόμον πράσσῃς· ἐὰν δὲ παραβάτης νόμου ᾖς, ἡ περιτομή σου ἀκροβυστία γέγονεν«.

γݲ (λݲ). »Εχοντα τὴν μόρφωσιν τῆς γνώσεως καὶ τῆς ἀληθείας ἐν τῶ νόμω«.

δݲ (λݲαݲ). »Ἔτι γὰρ Χριστὸς ὄντων ἡμῶν ἀσθενῶν ἔτι κατὰ καιρὸν ὑπὲρ ἀσεβῶν ἀπέθανεν«.

εݲ (λݲβݲ). »Ὥστε ὁ μὲν νόμος ἅγιος καὶ ἡ ἐντολὴ ἀγία καὶ δικαία καὶ ἀγαθή«.

ςݲ (λݲγݲ). »Ἵνα τὸ δικαίωμα τοῦ νόμου πληρωθῇ ἐν ἡμῖν«.

ζݲ (λݲδݲ). »Τέλος γὰρ νόμου Χριστὸς εἰς δικαιοσύνην παντὶ τῷ πιστευοντι«.

ηݲ (λݲεݲ). »Ὀ γὰρ ἀγαπῶν τὸν πλησίον νόμον πεπλήρωκε«. [*](4 Rom. 2, 12f — 8 Röm. 2, 25; vgl. Origenes comment. in ep. ad Rom. 1. VI 136 f Lommatzsch Marcion sane cui per allegoriam nihil placet intelligi, quomodo exponat quod dicit apostolus circumcisionem prodesse, omnino non inveniet — 10 Rom. 2, 20b — 12 öm. 5, 6 — 14 öm. 7, 12; vgl. Tertullian adv. Marc. V 13; S. 622, 7 Kroymann lex sancta et praeceptum eins iustum et honum Adamantius de recta in deum fide II 20; S. 108, 7 van de Sande Bakhuyzen — 16 Röm. 8, 4 — 17 Röm. 10, 4; vgl. Tertullian adv. Marc. V 14; S. 624, 12 Kroymann etenim legis Christus in iustitiayn omni credenti — 19 Röm. 13, 8b; vgl. adv. Marc. V 14; S. 626, 15 Kroymann diliges proximum tanquam te. hoc legis supplementum . . . si vero evangelium Christi hoc praecepto adimpletur) [*](V M 4—19 19 vgl. S. 175, 26ff 176, 16ff. 28f 177, 5f. 14f. 26f 178, 1f. 11f) [*](1 * <εὑρίσκεται> * 4 die zweite, in Klammern beigefügte Zahl, einfach neben die erste gesetzt, bezieht sich auf die Reihenfolge innerhalb von Marcions ἀποστολικόν 5 ἐννόμως V 6 τοῦ < S. 175, 28)

ᾱ (λݲςݲ). »Μνημονεύοντες ὑμεῖς ποτε τὰ ἔθνη, οἱ λεγόμενοι ὑπὸ τῆς λεγομένης περιτομῆς ἐν σαρκὶ χειροποιήτου, ὅτι ἦτε τῷ καιρῷ ἐκείνῳ χωρὶς Χριστοῦ, ἀπηλλοτριωμένοι τῆς πολιτείας τοῦ Ἰσραὴλ καὶ ξένοι τῶν διαθηκῶν τῆς ἐπαγγελίας, ἐλπίδα μὴ ἔχοντες καὶ ἄθεοι ἐν τῷ κόσμῳ· νυνὶ δὲ ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ ὑμεῖς οἱ ποτὲ ὄντες μακρὰν ἐγενήθητε ἐγγὺς ἐν τῷ αἵματι αὐτοῦ. αὐτὸς γὰρ ἐστιν ἡ εἰρήνη ἡμῶν, ὁ ποιήσας τὰ ἀμφότερα ἔν« καὶ τὰ ἑξῆς.

βݲ (λζݲ). »Διὸ λέγει· ἔγειρε ὁ καθεύδων καὶ ἀνάστα ἐκ νεκρῶν <καὶ> ἐπιφαύσει σοὶ ὁ Χριστός«.

γݲ (λݲηݲ). »Ἀντὶ τούτου καταλείψει ἄνθρωπος τὸν πατέρα αὐτοῦ καὶ τὴν μητέρα καὶ κολληθήσεται τῇ γυναῖκὶ καὶ ἔσονται οἱ δύο εἰς [*](P 319) σάρκα μίαν« παρὰ τό »τῇ γυναικί«.

<Τῆς> πρὸς Κολασσαεῖς, <παρ᾿ αὐτῷ> ηݲ, παρ᾿ ἡμῖν δὲ ζݲ.

ᾱ (λݲθݲ). »Μὴ οὐν τις ὑμᾶς κρινέτω ἐν βρώσει ἢ ἐν πόσει ἢ ἐν μέρει ἑορτῆς ἢ νεομηνίας καὶ σαββάτων, ὅ ἐστι σκιὰ τῶν μελλόντων«.

Πρὸς Φιλιππησίους, <παρ᾿ αὐτῷ> θݲ, παρ᾿ ἡμῖν δὲ ιݲγݲ ἢ καὶ ιݲδݲ.

Πρὸς Φιλιππησίους <παρ᾿ αὐτῷ> ιݲ, παρ᾿ ἡμῖν δὲ ςݲ.

<Τῆς> πρὸς Λαοδικεῖς <παρ᾿ αὐτῷ>

ᾱ <μ>. »Εἱς κύριος, μία πίστις, ἓν βάπτισμα, εἷς θεὸς καὶ πατὴρ πάντων, ὁ ἐπὶ πάντων καὶ διὰ πάντων καὶ ἐν πᾶσιν«.

Ἀπὸ τῆς πρὸς Γαλάτας, <παρ᾿ αὐτῷ> ᾱ, παρ’ ἡμῖν δὲ δݲ.

ᾱ. »Μάθετε ὅτι ὁ δίκαιος ἐκ πίστεως ζήσεται. ὁσοι γὰρ ὑπὸ ὑπὸ κατάραν εἰσίν· ὁ δὲ ποιήσας αὐτὰ ζήσεται ἐν αὐτοῖς«.

βݲ. »Ἐπικατάρατος πᾶς ὁ κρεμάμενος ἐπὶ ξύλου«. ὁ δὲ ἐκ ἐπαγγελίας, διὰ τῆς ἐλευθέρας«. |

γݲ. »Μαρτύρομαι δὲ πάλιν ὅτι ἄνθρωπος περιτετμημένος ὀφειλέτης ἐστὶν ὅλον τὸν νόμον πληρῶσαι«.

<δ.> Ἀντὶ τοῦ »μικρὰ ζύμη ὅλον τὸ φύραμα ζυμοῖ‘ »δολοῖ«.

<εݲ.> »Ὀ γὰρ πᾶς νόμος ὑμῖν πεπλήρωται· ἀγαπήσεις τὸν σου ὡς σεαυτόν«.

<ςݲ.> »Φανερὰ δέ ἐστι τὰ ἔργα τῆς σαρκός, ἅτινά ἐστι ἀκαθαρσία ἀσέλγεια εἰδωλολατρεία φαρμακεία ἔχθραι ἔρεις ζῆλοι θυμοὶ ἐριθεῖαι διχοστασίαι αἱρέσεις φθόνοι μέθαι κῶμοι, ἃ προλέγω ὑμῖν, καθὼς καὶ προεῖπον, ὅτι οἱ τὰ τοιαῦτα πράσσοντες βασιλείαν θεοῦ οὐ κληρονομήσουσιν‘.

ζ. »Οἱ δὲ τοῦ Χριστοῦ τὴν σάρκα ἐσταύρωσαν σὺν τοῖς παθήμασις«.

ηݲ. »Οὐδὲ γὰρ οἱ περιτεμνόμενοι αὐτοὶ νόμον φυλάσσουσιν«.

<Τῆς> πρὸς Κορινθίους ᾱ ᾱ, παρ᾿ αὐτῷ δὲ Μαρκίωνι βݲ καὶ παρ᾿ ἡμῖν βݲ.

ݲᾱ (θݲ). »Γέγραπται γάρ· ἀπολῶ τὴν σοφίαν τῶν σοφῶν καὶ τὴν σύνεσιν τῶν συνετῶν ἀθετήσω«.

βݲ (ιݲ). »Ἴνα, καθὼς γέγραπται, ὁ καυχώμενος ἐν κυρίῳ καυχάσθω«.

γݲ (ιݲαݲ). »Τῶν ἀρχόντων τοῦ αἰῶνος τούτου τῶν καταργουμένων«.

δݲ (ιݲβݲ). Γέγραπται γάρ· ὁ δρασσόμενος τοὺς σοφοὺς ἐν τῇ πανουγίᾳ αὐτῶν. καὶ πάλιν· κύριος γινώσκει τοὺς διαλογισμοὺς τῶν ἀνθρώπων, ὅτι εἰσὶ μάταιοι«.

εݲ (ιݲγݲ).Καὶ (ιγݲ). »Καὶ γὰρ τὸ Πάσχα ἡμῶν ἐτύθη Χριστός«.

ςݲ (ιݲδݲ). »Οὐκ οἴδατε ὅτι ὀ κολλώμενος τῇ πόρνῃ ἓν σῶμά ἐστιν; ἔσοντα γάρ, φησίν, οἱ δύο εἰς σάρκα μίαν«.

ζݲ (ιݲεݲ). Μετηλλαγμένως· ἀντὶ γὰρ τοῦ ἐν τῷ νόμῳ« λέγει τῷ Μωυσέως νόμῳ«, λέγει δὲ πρὸ τούτου· »ἢ καὶ ὁ νόμος ταῦτα οὐ λέγει;«.

ηݲ (ιݲςݲ). »Μὴ τῶν βοῶν μέλει τῷ θεῷ;«

θݲ (ιݲζݲ). »Οὐ θέλω γὰρ ὑμᾶς ἀγνοεῖν, ἀδελφοί, ὅτι οἱ πατέρες ἡμῶν ὑπὸ τὴν νεφέλην ἡσαν καὶ πάντες διὰ τῆς θαλάσσης διῆλθον καὶ πάντες τὸ αὐτὸ πνευματικὸν ἔφαγον βρῶμα καὶ πάντες τὸ αὐτὸ πνευματικὸν ἔπιον πόμα. ἔπινον γὰρ ἐκ πνευματικῆς ἀκολουθούσης πέτρας· ἡ δὲ πέτρα ἦν ὁ Χριστός. ἀλλ’ οὐκ ἐν τοῖς πλείοσιν αὐτῶν ηὐδόκησε. ταῦτα δὲ τύποι ἡμῶν ἐγενήθησαν, πρὸς τὸ μὴ εἶναι ἡμᾶς ἐπιθυμητὰς κακῶν, καθὼς κἀκεῖνοι ἐπεθύμησαν. μηδὲ εἰδωλολάτραι γίνεσθε, καθώς τινες αὐτῶν, ὡς γέγραπται· ἐκάθισεν ὁ λαὸς φαγεῖν καὶ πιεῖν καὶ ἀνέστησαν παίζειν. μηδὲ ἐκπειράζωμεν τὸν Χριστόν«, ἕως ὅπου λέγει »ταῦτα δὲ τυπικῶς συνέβαινεν ἐκείνοις, ἐκείνοις, ἐγράφη δὲ ἡμῖν‘ καὶ τὰ ἑξῆς.

ιݲ (ιݲηݲ). »Τί οὖν φημι; ὅτι ἱερόθυτον τί ἐστιν ἢ εἰδωλόθυτον τί ἐστιν; ἀλλ᾿ ὅτι ἃ θύουσι, δαιμονίοις καὶ οὐ θεῷ«. προσέθετο δὲ ὁ Μαρκίων τὸ ἱερόθυτον.

ιݲαݲ (ιݲθݲ). »Ἀνὴρ οὐκ ὀφείλει κομᾶν, δόξα καὶ εἰκὼν θεοῦ ὑπάρχων«.

ιݲβݲ (κݲ). »Ἀλλὰ ὁ θεὸς συνεκέρασε τὸ σῶμα«.

ιݲγݲ (κݲαݲ). Πεπλανημένως ὁ Μαρκίων <μετὰ τό> »ἀλλὰ ἐν ἐκκλησίᾳ θέλω πέντε λόγους τῷ νοΐ μου λαλῆσαι« προσέθετο »διὰ τὸν νόμον«.

ιݲδݲ (κݲβݲ). »Ἐν τῷ νόμῳ γέγραπται ὅτι ἐν ἐτερογλώσσοις καὶ ἐν χείλεσιν ἐτέροις λαλήσω πρὸς τὸν λαὸν τοῦτον‘.

ιݲεݲ (κݲγݲ). »Αἱ γυναῖκες ἐν ἐκκλησίᾳ σιγάτωσαν· οὐ γὰρ ἐπιτέτραπται αὐταῖς λαλεῖν· ἀλλ᾿ ὑποτασσέσθωσαν, καθὼς καὶ ὁ νόμος λέγει«.

ιݲςݲ (κݲδݲ). Περὶ ἀναστάσεως νεκρῶν· »γνωρίζω δὲ ὑμῖν, ἀδελφοί, τὸ εὐαγγέλιον, ὃ εὐηγγελισάμην ὑμῖν«. καὶ ὅτι »εἰ Χριστὸς ἐγήγερται, μάταιον« καὶ τὰ ἐξῆς. »οὕτως κηρύσσομεν καὶ οὕτως ἐπιστεύσατε«, »ὅτι Χριστὸς ἀπέθανε καὶ ἐτάφη καὶ ἐγήγερται τῇ τρίτῃ ἡμέρᾳ«. »ὅταν δὲ τὸ θνητὸν τοῦτο ἐνδύσηται ἀθανασίαν, τότε γενήσεται ὁ λόγος ὁ γεγραμμένος· κατεπόθη ὁ θάνατος εἰς νῖκος«.

Τῆς πρὸς Κορινθίους β, παρ᾿ αὐτῷ δὲ καὶ παρ᾿ ἡμῖν γݲ.

αݲ (κݲεݲ). »Ὄσαι γὰρ ἐπαγγελίαι θεοῦ, ἐν αὐτῷ τὸ ναί· διὸ καὶ δι αὐτοῦ τὸ ἀμὴν τῷ θεῷ«.

βݲ (κݲςݲ). »Οὐ γὰρ ἑαυτοὺς κηρύσσομεν, ἀλλὰ Χριστὸν Ἰησοῦν κύριον, ἐαυτοὺς δὲ δούλους ὑμῶν διὰ Ἰησοῦ, ὅτι ὁ θεὸς ὁ εἰπὼν ἐκ σκότους φῶς λαμψει«.

γݲ (κݲζݲ). »Ἔχοντες δὲ τὸ αὐτὸ πνεῦμα τῆς πίστεως καὶ ἡμεῖς πιστεύομεν, διὸ καὶ λαλοῦμεν«. ἐξέκοψεν δὲ τό κατὰ τὸ γεγραμμένον«.

Αὔτη ἡ νενοθευμένη τοῦ Μαρκίωνος σύνταξις, ἔχουσα μὲν χαρακτῆρα καὶ τύπον τοῦ κατὰ Λουκᾶν εὐαγγελίου, καὶ Παύλου τοῦ ἀποστόλου οὐχ

ὅλον, οὐ πασῶν τῶν αὐτοῦ ἐπιστολῶν, ἀλλὰ μόνον τῆς πρὸς Ῥωμαίους καὶ τῆς πρὸς Ἐφεσίους καὶ <τῆς> πρὸς καὶ τῆς πρὸς Λαοδικεῖς καὶ ἀπὸ] τῆς πρὸς Γαλάτας καὶ τῆς πρὸς Κορινθίους πρώτης καὶ δευτέρας καὶ τῆς πρὸς Θεσσαλονικεῖς πρώτης καὶ δευτέρας καὶ τῆς πρὸς Φιλήμονα καὶ <τῆς> πρὸς Φιλεπ- [*](1 I Kor. 14, 34; vgl. Tertullian adv. Marc. V 8; S. 600, 8 Kroymann praescribens Silentium mulierbus in ecclesia . . . ex lege accipit subiciendae feminae auctoritatem Adamantius de recta in deum fide II 18; S. 96, 12 van de Sande Bakhuyzen — 4—9 l Kor. 15, 1. 17. 11. 3f. 54f — 11 II Kor. 1,20; vgl. Adamantius de in deum fide 11 18; S. 98, 6 van de Sande Bakhuyzen — 13 II Kor. 4, 5. 6a; vgl. Tertullian adv. Marc. V 11; S. 613, 23 Kroymann quoniam deus qui dixit ex tenebris lucem lucescere Adamantius de recta in deum fide II 19; S. 102, 12 van de Sande Bakhuyzen — 16 II Kor. 4, 13 — 20 vgl. die Aufzählung S. 105, 9ff) [*](V M 1—17 vgl. S. 170, 26 ff 171, 14ff 173, 11f 174, 3ff 175, 1ff) [*](1 ἐκκλησίᾳ S. 170, 26] ταῖς ἐκκλησίαις VM 1f ἐπιτρέπεται S. 170, 27 2 ἀλλὰ S. 170, 27 9 εἰς νῖκος < S. 171, 20 11 ὅσαι γὰρ] πᾶσαι γὰρ αἱ S. 173, 11 14 ὁ 1 < S. 174, 4 17 διὸ S. 175, 2] < VM 21 <τῆς> 21f Κολασαεῖς V 22 ἀπὸ] * 24 <τῆς> * | πρὸς 2 Μ 12 13 ὕτι] ὅπου U 14 ὄν < M Ι ὁ < U 15 ἀπὸ τοῦ εἶναι vom der Sterblichkeit S 16 διὰ τοῦ πνεύματος τοῦ ζωοποιοῦντος *] διὰ τὸ πνεῦμα τὸ ζωοποιοῦν M U durch den Geist, < τοῦ ζωοποιοῦντος S | ἐκ τοῦ πνευματικὸν γεγονός *] ἐκ τοῦ πνευματικὸν γεγονέναι Μ U deshalb tveil sie geistig geworden S 17 καὶ τό] und was er sagt, dann aber sagt der Apostel | τις S] < MIT 18 ὑποκείμενον] Leib S 19 εἰ γὰρ] οὐ γὰρ Μ | τηρητέον wetsch] τ ρητέον (5 Buchstaben nach τ freigelassen) Μ ῥητέον U so sollen irir beachten S 20 ἐν τῷ κόκκῳ τοῦ σίτου] im Samen u. im Korn des Weixcns S 21 <τε > * nach S | τοῦ αὐτοῦ] lies τοῦ ὅλου? * )

καὶ τῆς πρὸς Τιμόθεον πρώτης καὶ δευτέρας καὶ <τῆς> πρὸς Τίτον καὶ τῆς πρὸς Ἑβραίους * τῶν ἐμφερομένων παρ᾿ αὐτῷ, ὡς οὐ πληρεστάτων οὐσῶν, ἀλλὰ ὡς ἐν παραχαράξει.

πανταχόθεν δὲ τὴν αὐτὴν σύνταξιν * ἐρρᾳδιουργημένην καὶ ἔν τισι λέξεσιν ἐπιποιήτως προσθήκην ἔχουσαν, οὐκ εἰς ὠφέλειαν, ἀλλὰ εἰς ἥσσονας καὶ ἐπιβλαβεῖς ξενολεξίας κατὰ τῆς ὑγιοῦς πίστεως ἐκ τοῦ αὐτοῦ ἐμβεβροντημένου νοῦ † βοσκήματος.

Τοῦτα δὲ ἡμῖν πεπόνηται καὶ πεπολυπραγμόνηται ἐκ τῆς παρ᾿ αὐτῷ προλελεγμένης γραφῆς, ἀποστόλου τε καὶ τοῦ κατὰ Λουκᾶν εὐαγγελίου, <ὅπως> εἰδέναι ἔχοιεν πάντες οἱ πειρώμενοι ἀντιλέγειν τῇ αὐτοῦ πλάνῃ, ὅτι τὰ μὲν παρηλλαγμένα ῥήματα κατὰ ῥᾳδιουργίαν ἐντέτακται,