Panarion (Adversus Haereses)

πῶς δὲ οὐχὶ μυθῶδες τὸ λέγειν ὅτι ἡ Προύνικος τὸν Ἰαλ- δαβαὼθ ἐκένωσε καὶ ὁ σπινθὴρ εἰς τὰ κάτω κατῆλθεν ἀπὸ τοῦ κενωθέντος, ἐν δὲ τῷ ἀνθρώπῳ γεγονὼς ἐπέγων τὸν ἀνώτερον τοῦ κεκενωμένου;

καὶ θαῦμα μέγιστον, ὡς ὁ ἄνθρωπος, ἐν ᾠ ὁ ἐλάχιστος σπινθήρ, ἐπιγινώσκει ὑπὲρ τοὺς πεπλακότας ἀγγέλους. οἱ γὰρ πεποιηκότες τὸν ἄνθρωπον ἄγγελοι εἴτουν υἱοὶ τοῦ Ἰαλδαβαὼθ οὐκ ἐπέγνωσαν τὰ ἐπάνω τοῦ αλδαβαώθ, ὁ δὲ ὑπ᾿ αὐτῶν γεγενημένος διὰ τοῦ σπινθῆρος ἐπέγνω.

αὐτοὶ τοίνυν ἑαυτοὺς ἀνατρέπουσι διὰ τῶν ἰδίων δογμάτων, πῆ μὲν τὸν ὄφιν δοξάζοντες, πῆ δὲ ἀπατηλὸν αὐτὸν πρὸς τὴν Εὔαν γεγενημένον φάσκοντες ἐν τῷ εἰπεῖν ἠπάτησε τὴν Εὔαν«·

καὶ πῆ μὲν Χριστὸν αὐτὸν καταγγέλλουσι, πῆ δὲ υἱὸν τοῦ ανωτέρου Ἰαλδαβαὼθ τοῦ τοὺς υἱοὺς ἀδικήσαντος ἐν τῷ ἀποκλεῖσαι ἀπ᾿ αὐτῶν τὴν > ἄνω γνῶσιν καὶ τὴν Μητέρα ἀθετήσαντος καὶ τὸν ἄνω Πατέρα, εἰς τὸ μὴ ἐᾶν δοξάζειν τοὺς ὑπ αὐτοῦ γεγενημένους υἱοὺς τὸν ἀνώτερον αὐτοῦ Πατέρα.

πῶς οὖν βασιλεὺς ἐπουράνιος ὁ ὄφις, εἴπερ κατὰ τοῦ Πατρὸς ἐγήγερται; πῶς [*](10ff vgl. Panarion haer. 25, 4, If; 1271, 6ff — 23 vgl. Gen. 3, 13 II Kor. 11, 3) [*](V M 3 δι᾿1] δ᾿ M γεγεν///ημένην, ν ausradiert V ausradiert V 6 ἔμπλεων, ω aus ο V corr ἔμπλεων M | <τοῦτο> * 7 δεήσει *] εἰς V M δεῖ Öh. 9 καινοφωνία κενοφωνία V corr καινοφωνία M 10 Προύνεικον, ει aus ι V corr 12 προυνεικευόμενον, ει aus ι V corr | δὲ statt ünglichem γε V corr 14 Προύνεικος, ει aus ι V corr 16 ἀνθρώπω zu ἄνω ändert V corr ἄνω M | γεγονὸς 19 ἤτουν VM 20 ὑπ᾿ αὐτῶν *] ὑπ᾿ αὐτοῦ VM 26 > * | τὴν2 nachgetragen Vcorr)

7. Φέρουσι δὲ καὶ ἄλλας μαρτυρίας λέγοντες ὅτι καὶ Μωυσῆς έν τῇ ἐρήμῳ τὸν ὄφιν τὸν χαλκοῦν ὕψωσε προστησάμενος, ἴνα ἴαμα τοῖς ὑπὸ ὄφεως δακνομένοις γένηται. εἶναι γὰρ τοῦτο τὸ εἶδος ἰατικὸν τοῦ δήγματος λέγουσι. πάλιν δὲ καθ’ ἑαυτῶν ταῦτα ὁρίζονται.

εἰ γὰρ ὄφεων ἠν τὰ δήγματα, βλαβερὰ δὲ ταῦτα, ἄρα ὁ ὄφις οὐκ ἀγαθός. τὸ δε ὑψωθὲν ὑπὸ Μωυσέως τότε διὰ τῆς θεωρίας τὴν ἴασιν ἐποιεῖτο, οὐ διὰ τὴν τοῦ ὄφεως φύσιν ἀλλὰ τὴν τοῦ θεοῦ εὐδοκίαν, δι᾿ ὄφεως ὥσπερ ἀντίδοτον τοῖς τότε δεδηγμένοις ἐργαζομένου.

οὐδὲν δὲ θαυμαστὸν εἰ δι᾿ ὡν τις ἐβλάβη, διὰ τούτων θεραπείας ἔτυχεν· καὶ μή τις κακιζέτω τὴν τοῦ θεοῦ κτίσιν, ὡς ἄλλοι πλανώμενοι πάλιν λέγουσι.

προετυποῦτο δὲ τοῦτο τοῖς ἐν τῇ ἐρήμῳ διὰ τὴν αἰτίαν, ἣν ἐλθὼν ὁ κύριος λέγει ἐν τῷ εὐαγγελίῳ ὅτι »ὡς ὕψωσε Μωυσῆς τὸν ὄφιν ἐν τῇ ἐρήμῳ, οὕτως ὑψωθῆναι δεῖ τὸν υἱὸν τοῦ ἀνθρώπου«, ὃ καὶ γέγονεν.

δίκην γὰρ ὄφεως ἀτιμάσαντες τὸν σωτῆρα ἀπὸ ἀπὸ ἐπιβουλῆς τῆς τοῦ ὄφεως ἠδικοῦντο, φημὶ δὲ τοῦ διαβόλου. καὶ καθάπερ ἐν τῷ ὑψώματι τοῦ ὄφεως ἴασις ἐγίνετο τοῖς δεδηγμένοις, οὕτως ἐπὶ τῇ τοῦ Χριστοῦ σταυρώσει λύτρα γέγονε ταῖς ἡμῶν ψυχαῖς ἀπὸ τῶν ἐν ἡμῖν γενομένων δηγμάτων τῆς ἁμαρτίας.

φέ- [*](7ff vgl. Hippolyt refut. Y 16, 7ff; S. 112, 6 ff Wendland δακνομένοις οὐν, φησὶν. έν τῇ ἐρήμῳ τοῖς υἱοῖς Ἰσραὴλ ἐπέδειξε Μωυσῆς τὸν ἀληθινὸν ὄφιν τὸν τέλειον, εἰς ὃν οἱ πιστεύοντες οὐκ ἐδάκνοντο ἐν τῇ ἐρήμῳ τουτέστιν ὑπὸ τῶν δυνάμεων. οὐδεὶς οὖν, φησίν, ὁ δυνάμενος σῶσαι καὶ ῥύσασθαι τοὺς ἐκπορευομένους ἐκ τῆς Αἰγύπτου, τουτέστιν ἐκ σώματος καὶ ἐκ τοῦδε τοῦ κόσμου, εἰ μὴ μόνος ὁ τέλειος, ὁ πλήρης τῶν πληρῶν ὄφις. ἐπὶ τοῦτον, φησίν, ὁ ἐλπίσας ὑπὸ τῶν ὄφεων τῆς ἐρήμου οὐ διαφθείρεται τουτέστι τῶν θεῶν τῆς γενέσεως — 7 vgl. Num. 21, 8 — 18 Job. 3, 14) [*](V M 1 εἰ auf Rasur Vcorr εἰς M 2 ἐνθεὶς V 3 ἀληθῶς Dind.] ἀληθὲς VM 5f γνῶσιν ἀπάτην καὶ ἀγνωσίαν *] ἀπάτην καὶ ἀγνωσίαν γνῶσιν VM | καὶ ἀγνωσίαν]? * 9 εἶναι] εἰ M 10 δήγματος aus δείγματος Vcorr 13 οὐ nachgetragen Ycorr 14 δι᾿ nachgetragen Vcorr 15 θαυμαστῶν M | εἰ δι᾿ ὧν aus ἰδίων Vcorr 22 ἐγίγνετο V)