Panarion (Adversus Haereses)

Μετὰ τοῦτον Σατορνῖλός τις ἀνέστη, καὶ αὐτὸς ἐκεῖθεν τὰς ἀφορμάς, ἀπὸ Μενάνδρου φημὶ καὶ τῶν πρώην λαβών. οὗτος πρὸς τῇ Συρίᾳ κατοικήσας, τουτέστιν Ἀντιοχείᾳ τῇ πρὸς Δάφνην, πολλήν τινα τέχνην καὶ ἐμπειρίαν πλάνης τῷ κόσμῳ παρεισήνεγκεν.

δύο γὰρ οὑτοι ἐγένοντο συσχολασταί , Βασιλείδης τε καὶ Σατορνῖλος· καὶ ὁ μὲν Βασιλείδης πρὸς τῇ Αἰγύπτῳ χωρήσας ἐκεῖσε τὰ σκοτεινὰ αὐτοῦ τοῦ βάθους τῆς πλάνης κεκήρυχεν, ὁ δὲ Σατορνῖλος ἐν τῷ [*](13 ff vgl. mit Epiph. insbesondere (Hegesipp bei Eusebius h. e. IV 22, 5 S. 372, 2 Schwartz Justin dial. c. 35 Const. apost. VI 8, 1; S. 319, 6 Funk) Irenaeus adv. baer. 124; 1106 ff harvey Tertullian de anima c. 23 Hippolyt refut. Vli 3. 28 Ps. Tertullian adv. omn. haer. 1 Filastrius haer. 31 — 15 — S. 248, 1 vgl. Irenaeus adv. haer. I 24, 1; I 196 Harvey ex iis (Simon u. Menander) Saturninus qui ftiit ab Aiitiochia ea quae est apud Daphnem et Basilides oceasiones accipientes distantcs dodrinas ostenderunt; alter quidem in Syria, alter vero in Alexandria V Μ) [*](1 γονιῶν Μ 2 καὶ] * 3 τὰς ἑτέρας V 5 ἑαυτῆς V 6 * > *, der Widerspruch zwischen τὸ πᾶν u. ἕως μέρους darf bei Epiph. nicht auffallen 7 ἀλλ' M 9 ἀλλ’ M Ι αὕτη U] αὐτὴ VM 9 f ἀπελαυνομένη V 10 αὕτη Μ 11 δὲ < Μ 12 Unterschrift κατὰ Μενάνδρου 13 ἀπὸ τῆς τοῦ κυρίου παρουσίας < Μ 19 συ///σχολασταί, ν ausradiert V corr 20 χωρήσας] χώρα)

ἴνα δὲ εἶναι πατέρα ἄγνωστον, τὸν αὐτόν τε πεποιηκέναι δυνάμεις καὶ ἀρχὰς καὶ ἐξουσίας· τοὺς δὲ ἀγγέλους διεστάναι τῆς ἄνω δυνάμεως, ἑπτὰ δέ τινας τὸν κόσμον πεποιηκέναι καὶ τὰ ἐν αύτῷ· τὸν κόσμον δὲ κατὰ μεριτείαν ἑκάστῳ ἀγγέλῳ κεκληρῶσθαι.

ὁμοῦ δὲ συνεΛ·όντας τοὺς αὐτοὺς ἀγγέλους ἐντεθυμῆσθαι καὶ κοινῇ τὸν ἄνθρωπον πεποιηκέναι κατὰ τὴν μορφὴν τῆς ἄνωθεν παρακυψάσης φωτεινῆς εἰκόνος, ἣν μὴ δυνηθέντες παρακύψασαν κατασχεῖν διὰ τὸ παραχρῆμα ἀναδραμεῖν, μιμήσασθαι ἠθέλησαν.

καὶ πεπλάσθαι μὲν τὸν ἄνθρωπον ὑπ' αὐτῶν οὐδενὸς ἕνεκα ἀλλ' ἢ διὰ τοιαύτην πρόφασιν. ἐπειδὴ γάρ, φησίν, ἄνωθεν τὸ αὐτὸ φῶς παρακῦψαν ἐρεθισμόν τινα ἐνεποίησε τοῖς αὐτοῖς ἀγγέλοις, τούτους πρὸς πόθον τοῦ ἄνω ὁμοιώματος ἐπιχειρῆσαι τοῦ ἀνθρώπου τὸ πλάσμα ποιῆσαι.

ἐπειδὴ γὰρ ἠράσθησαν τοῦ ἄνω φωτὸς πόθῳ τῷ πρὸς αὐτὸ καὶ ἡδονῇ κατασχεθέντες, φανέντος καὶ άφαντωθέντος ἀπ' αὐτῶν, ἐρασθέντας τε αὐτοῦ καὶ μὴ δυνηθέντας ἐμπλησθῆναι τῆς αὐτοῦ ἐρασμιότητος διὰ τὸ ὑπὸ θῆξιν ἀναπτῆναι τὸ αὐτὸ φῶς, τούτου χάριν εἰρηκέναι τοὺς ἀγγέλους φησὶ] δραματουργεῖ [*](1 — 5 vgl. Irenaeus adv. haer. I 24, 1; I 196 Harvey Saturnimis quidetn similiter ut menander unum patrem incognitum omnibus ostendit, qui fecit angelos archangelos rirfutes potestaies. a Septem auiem qiiibusdam atigelis nnmdimi factum et omnia quae in eo Hippolyt refiit. YII 28, 1 ; S. 208, 9 ff Wendland ἐδογμάτισε τοιαῦτα ὁποῖα καὶ Μένανδρος. λέγει δὲ ἔνα πατέρα ἄγνωστον τοῖς πᾶσιν ὑπάρχειν, τοῦ]τὸν ποιήσαντα ἀγγέλους ἀρχαγγέλους δυνάμεις ἐξουσίας. ἀπὸ δὲ ἑπτά τινων ἀγγέλων τὸν κόσμον γεγενῆσθαι καὶ πάντα τὰ ἐν αὐτῷ — 5 f vgl. Filastrius haer. 31, 1 S. 16, 4 Marx et mundum esse divistwi per ordinem angelis (aus Epiph. entnommen) — 6—10 vgl. Irenaeus adv. haer. I 24, 1 ; I 196 Harvey = Hippolyt refut. VH 28 S. 208, 13 ff καὶ τὸν ἄνθρωπον δὲ ἀγγέλων εἶναι ποίημα, ἄνωθεν ἀπὸ τῆς αὐθεντίας φωτεινῆς εἰκόνος ἐπιφανείσης, ἣν κατασχεῖν μὴ δυνηθέντες διὰ τὸ παραχρῆμα, φησίν, ἀναδραμεῖν, ἄνω[θεν], ἐκέλευσαν ἑαυτοῖς λέγοντες· ποιήσωμεν ἄνθρωπον κτἑ — 7 ff ein ähnlicher Mythus haer. 21, 2, 5; S. 240. 10 ff dazu die weiteren dort angeführten Stellen — 11—18 vgl. Filastrius haer. 31,3: S. 15, 9 ff Marx ctipidi luminis ipsius facti virtutein eius videre cupiebant; non pj-aevalenies autem adinricem dixerunt: faciamus hominem etc. V M) [*](2 δὲ] τε M 3 τε < M 5 μεριτείαν] μέρη τι ἂν M 7 τῶν ἄνοABBREVν, ω M 10 πε πλάσθαι aus πλασθέντα V corr πλασθέντα M 11 γὰρ oben hineingeflickt Ycorr < M 12 αἰτοῖς < Μ 15 αὐτὸABBREV, 15 f ἀφαντοθέντος 17 θίξιν M 18 φησὶ] *; hinter εἰρηκέναι gestellt V δραματουργῶν aus δραματουργεῖ V corr)

παρακόψας τὸ εἰρημένον ἐν τῇ Γενέσει ὑπὸ τοῦ ὰγίου θεοῦ τὸ »[καθ'] ἡμετέραν«, ἐάσας <δὲ> τὸ »κατ' εἰκόνα«, ἵνα δὴ ἔχῃ ἡ αὐτοῦ πλάνη τὴν πιθανότητα· ὡς δῆθεν ἄλλων μὲν ποιούτνων εἰκόνα δὲ ἑτέρου † λέγειν ἐν τῷ »ποιήσωμεν ἄνθρωπον κατ᾿ εἰκόνα καὶ καθ᾿ ὁμοίωσιν«.

γενομένου δέ, φησί, τοῦ ἀνθρώπου διὰ τὸ αὐτῶν ἀδρανὲς μὴ δύνασθαι αὐτὸν τελεσφορῆσαι, κεῖσθαι δὲ καὶ σκαρίζειν χαμαὶ κείμενον δίκην σκώληκος ἕρποντος, μὴ δύνασθαι δὲ μήτε ἀνορθοῦσθαι μήτε τι ἕτερον πράττειν, ἕως ἡ ἄνω δύναμις παρακύψασα καὶ σπλαγχνισθεῖσα διὰ τὴν ἰδίαν αὐτῆς εἰκόνα τε καὶ ἰδέαν κατ᾿ οἶκτον ἀπέστειλε σπινθῆρα τῆς αὐτῆς δυνάμεως καὶ δι᾿ αὐτοῦ ἀνώρθωσε τὸν ἄνθρωπον καὶ οὕτως ἐζωογόνησε, δῆθεν τὸν σπινθῆρα ψυχὴν τὴν ἀνθρωπείαν φάσκων.

καὶ τούτου ἕνεκα πάντως δὴ τὸν σπινθῆρα σωθῆναι, τὸ δὲ πᾶν τοῦ ἀνθρώπου ἀπολέσθαι· ἐν τῷ ἄνω μὲν τὸ ἄνωθεν κατελθὸν ἀνακομισθῆναι χρόνοις τισί, τὸ δὲ κάτωθεν πᾶν τὸ ὑπὸ τῶν ἀγγέλων πλασθὲν ἐνταῦθα αὐτοῖς καταλιμπάνεσθαι.

Χριστὸν δὲ καὶ αὐτὸν φάσκει ὁ γόης ἐν σχήματι ἀνθρώπου ἐληλυθέναι καὶ ἰδέᾳ μόνῃ, τὰ πάντα δὲ [ἐν] τῷ δοκεῖν πεποιηκέναι, [*](1 Gen. 1, 26. — Das Fehlen von ἡμετέραν ist auch durch Irenaeus adv. haer. I 24, 1; I 197 Harvey = Hippolyt refut. VII 28, 2; S. 208, 16 Wendland bezeugt; Filastrius haer. 31, 3; S. 16, 12 Marx setzt es irrigerweise hinzu — 6 —17 vgl. Irenaeus adv. haer. I 24, 1; I 197 Harvey = Hppolyt refut. VII 28, 3; S. 208, 17 Wendland οὖ γενομένου, φησίν, καὶ <μὴ> δυναμένου ἀνορθοῦσθαι τοῦ πλάσματος διὰ τὸ ἀδρανὲς τῶν ἀγγέλων, ἀλλὰ ὡς σκώληκος σκαρίζοντος οἰκτείρασα αὐτὸν ἡ ἄνω δύναμις διὰ τὸ ἐν ὁμοιώματα αὐτῆς γεγονέναι, ἔπεμψε σπινθῆρα ζωῆς, ὃς διήγειρε τὸν ἄνθρωπον καὶ ζῆν ἐποίησε. τοῦτον οὖν τὸν σπινθῆρα ζωῆς, ὃς διήγειρε τὸν ἄνθρωπον καὶ ζὴν ἐποίησε. τοῦτον οὖν τὸν σπινθῆρα τῆς ζωῆς μετὰ τὴν τελευτὴν ἀνατρέχειν πρὸς τὰ ὁμόφυλα λέγει καὶ τὰ λοιπά, ἐξ ὧν ἐγένετο, εἰς ἐκεῖνα ἀναλύεσθαι. Ζiemlich wörtlich ebenso Tertullian de anima c. 23 — 17 —S. 250, 2 vgl. Irenaeus adv. haer. I 24, 2; I 197 Harvey = Hippolyt refut. VII 28,4; S. 209, 4 Wendland τὸν δὲ σωτῆρα ἀγέννητον ὑπέθετο καὶ ἀσώματον καὶ ἀνε1ιδεον, δοκήσει δὲ ἐπιπεφηνέναι ἂνθρωπον VM) [*](1 εἰκόνα + ἡμετέραν, von späterer Hand durchgestrichen V 3[καθ᾿]* | <δὲ>* | κατ᾿ εἰκόνα*, vgl. auch S. 253, 10] ἡμετέραν VM | δὴ] δὲ Μ 4 πιθανό///τητα, ο aus ω V corr 5 † λέγειν ἐν τῷ] lies wohl <σημαινόντων> ἐν τῷ λέγειν* 6 γενόμενον...τὸν ἄνθρωπον V 10 ἑαυτῆς aus αὐτῆς V corr ἑαυτῆς M 12 ἐζωοπίησε Μ 13 vor ψυχὴν + τὴν V | δὴ] δεῖ M 16f πᾶν τὸ ὑπὸ — Χριστὸν δὲ, am Rand nachgetragen V corr 17 καὶ αὐτὸς V 18 [ἐν]*)