Panarion (Adversus Haereses)

ἔλεγε δὲ μῦθόν τινα εἰς ταῦτα, ὄτι ἄνωθεν ἡ δύναμις κατιοῦσα ἑυτὴν μετεμόρφου, ἀλληγορικῶς δὲ οἱ ποιητὰ περὶ τούτου ἔφασαν. διὰ γὰρ τὴν ἄνωθεν δύναμιν (ἥν Προύνικόν φασιν, ἥτις παρ’ ἄλλαις αἱρέσεσι Βαρβηρὼ ἤτοι βαρβηλῶ καλεῖται), τὸ κάλλος αὐτῆς ἐμφαί8νουσαν εἰς οἶστρόν <τε> ἄξασαν αὐτοὺς καὶ διὰ τοῦτο πεμφθεῖσαν εἰς συλαγω γίαν τῶν ἀρχόντων τῶν ἀρχόντων τῶν τὸν κόσμον τοῦτον κτισάντων, [*](2 vgl. irenaeus adv. haer. I 23, 3; I 192 f Harvey quapropter et ipsum venisse Hippolyt refut. VI 19, 4; S. 146, 4f Wendland Ps. Tert. adv. omn. Haer. 1 ad daemonem se arrantem, aui esset sapientia, descendisse quaerendum — 3ff ob aus der Ἀπόφασις μεγάλη entnommen? — 3 Irenaeus adv. haer. I 23, 3; I 193 Harvey = hippolyt refut. VI 19, 6; S. 147, 2f ἐληλυθέναι αὑτὸν ἔφη μεταμορφούμενον καὶ ἐξομοιούμενον ταῖς ἀρχαῖς καὶ ταῖς ἐξουσίαις καὶ τοῖς ἀγγέλοις Tertullian de anima 34 quibus fallendis et ipse configuratus aeque; dazu Bousset, Hauptrobleme S. 239ff vgl. die ähnliche Vorstellung bei appeles Ps. Tert. adv. omn. haer. 6 Christum ... ipso descensu sideream sibi carnem et aëream conteruisse; hunc in resurrectione signulis quibusque elementis quae in descensu suo mutuata fuissent, in ascenus redidisse — 5 vgl. clement. Hom. II 25; S. 29, 1 ff Lagarde clement. Recogn. II 12 u. Irenaeus adv. haer. I 29, 4; I 225 Harvey (von den barbelognostikern) ἐκ δὲ τοῦ πρώτον ἀγγέλου προβληθῆναι λέγουσι πνεῦμα ἄγιον, ὅ Σοφίαν καὶ Προύνικον προσηγόρευσαν — 6f vgl. Irenaeus adv. haer. I 23, 2; I 191 Harvey per quam in initio mente concepit angelos facere et archangelos. hanc enim Ennoiam ... generare angelos et potestates, a quibus et mundum hunc factum dixit — 7 ff vgl. Irenaeus adv. haer. I 23, 2; I 192 Harvey Hippolyt refut. VI 19, 1 ff; S. 145, 8ff Wendland Tertulian de anima 34 — 10ff vgl. Hippolyt rrfut. vI 19, 2; S. 145, 10 ἥτις ἀεὶ καταγινομένη ἐν γυναίζὶν ἐτάρασσε τὰς ἐν κόσμῳ δυνάμεις διὰ τὸ ἀνυπέρβλητον αὐτῆς καάλλος clement. Recogn. II 12 pro qua (sc. die luma) inquit, graeci et Barbari confligentes imaginem quidem eius aliqua ex parte videre potuerunt, ipsam vero ut est penditus iognorarunt, quioppe quae Nikolaiten (Panarion haer. 25, 2,4) bei den »Gnostickern« (haer. 26, 1,9) u. im Manichäismus (haer. 26, 27, 1) vgl. bousset, Hauptropleme der Gnosis S. 73 Cumont, cosmogonie manich. S. 67 V M) [*](4 λαθὼν u. dafür nachher < καὶ Μ 8 παλαιὰν Μ 13 <τε>*)

καὶ συνέχοντες αὐτὴν τοῦ μὴ ἄνω δύνασθαι ἀνιέναι συνεγίνοντο αὐτῇ, ἕκαστος ἐν ἑκάστῳ σώματι γυναικείας καὶ θηλυκῆς σχέσεως, μεταγγιζομένης αὐτῆς ἀπὸ σωμάτων θηλυκῶν εἰς σώματα διάφορα ἀνθρωπίνης φύσεώς τε καὶ κτηνῶν καὶ τῶν ἄλλων, ἴνα δι' ὡν αὐτοὶ ἐργάζονται, κτείνοντές τε καὶ κτεινόμενοι, μείωσιν ἑαυτῶν διὰ τῆς τοῦ αἵματος προχύσεως ἐργάζωνται, εἶτα ἐκείνη τὴν δύναμιν συλλεγομένη πόλιν αὖθις εἰς οὐρανὸν ἀναβῆναι δυνηθῇ.

3. »Ἦν δὲ αὕτη τότε ἡ ἐπὶ τοῖς Ἕλλησί τε καὶ Τρωσὶ καὶ ἀνωτάτω πρὶν ἢ τὸν κόσμον γενέσθαι καὶ μετὰ τὸν κόσμον διὰ τῶν ἀοράτων δυνάμεων . τὰ ἰσότυπα πεποιηκυῖα.

αὐτὴ δέ ἐστιν ἡ νῦν σὺν ἐμοὶ καὶ διὰ ταύτην κατελήλυθα. καὶ αὕτη δὲ προσεδόκα τὴν ἐμὴν παρουσίαν· αὕτη γάρ ἐστιν ἡ Ἔννοια, ἡ παρὰ Ὁμήρῳ Ἑλένη καλουμένη. καὶ τούτου ἕνεκεν ἀναγκάζεται αὐτὴν διαγράφειν Ὅμηρος ἐπὶ πύργου ἑστηκέναι καὶ διὰ λαμπάδος ὑποφαίνειν τοῖς Ἕλλησι τὴν κατὰ τῶν Φρυγῶν ἐπιβουλήν. ἐχαρακτήριζε Τε διὰ τῆς λαμπηδόνος, ὡς ἔφην, τὴν τοῦ ἄνωθεν φωτὸς ἔνδιξιν.«

διὸ καὶ τὸν παρὰ τῷ Ὁμήρῳ δούρειον ἵππον μεμηχανημένον, ὃν νομίζουσιν Ελληνες ἐπίτηδες γεγενῆσθαι, ἔλεγε πάλιν ὁ γόης ὅτι ἄγνοιά ἐστι ἐστι τῶν ἐθνῶν· καὶ »ὡς οἱ Φρύγες ἕλκοντες αὐτὸν ἀγνοίᾳ τὸν ἴδιον ὄλεθρον ἐπεσπάσαντο, οὕτω γὰρ] καὶ τὰ ἔθνη τουτέστιν οἱ ἄνθρωποι [*](6 Irenaeus adv. haer. I 23, 2; 1 192 Harvey et per saecula veluti de vase in vas transmigraret in altera muliehria corpora Terfcullian de anima 34 ita multls aevis per alios atque alios habitus femininos volutatam — 12 etwas anders bei Irenaeus adv. haer. I 23, 2; 1 191 Harvey kanc enim Ennoiam ejcsilientem ex eo, cognoscentem quae vidi pater eius degredi ad inferiora et generare angelos et pote- states, a quihiis et mundum hunc factum dixit — 14 f vgl. Irenaeus adv. haer. I 23, 2; I 192 Harvey Hippolyt refut. VI 19, Iff; S. 145, 12 f Wendland — 15 ff vgl. Hippolyt refut. VI 19, 1; S. 145, 8 Wendland καὶ γὰρ τὸν δούρειον ἵππον ἀλληγορεῖ καὶ τὴν Ἑλένην ἅμα τῇ λαμπάδι (auch dement. Recogn. II 12) — 22 f vgl. Irenaeus adv. haer. I 23, 3; I 193 Harvey = Hippolyt refut. VI 19, 5 S. 146,16 Wendland οὕτως τοῖς ἀνθρώποις σωτηρίαν παρέσχε διὰ τῆς ἰδίας ἐπιγνώσεως V Μ) [*](1 καὶ] * 2 αὐτοὺς] αὐτοὺς ABBREVαὐτοὺς V corr ἑαυτοὺς M 3 αὐτοὺς V ἑαυτοὺς Μ 4 συνεγίνετο V 5 f θηλυκῆς — θηλυκῶν εἰς < M ABBREVM ω V corr 9 προσχύσεως, σ V corr 10 ἀναβῆναι εἰς οὐρανὸν V 13 vor ἰσότυπα + ἴσα M ausradiert Vcorr; τὰ ἰσότυπα sc. zu dem κόσμος der oberen Welt 14 κατελήλυθα] καταβέβηκα S 242, 15 παρ’ M 17 λαμπηδόνος V τὴν < V 19 δούρειον, ει aus ι Vcorr δώριον M 20 ἔλεγε + δὲ Μ 22 [γὰρ])

ἀλλὰ καὶ Ἀθηνᾶν πάλιν τὴν αὐτὴν ἔλεγε τὴν παρ’ αὐτῷ Εννοιαν καλουμένην, χρώμενος δῆθεν ὁ πλάνος ταῖς τοῦ ἁγίου ἀποστόλου Παύλου φωναῖς μεταποιῶν τε τὴν ἀλήθειαν εἰς τὸ αὐτοῦ ψεῦδος, τό »ἐνδύσασθε τὸν θώρακα τῆς πίστεως καὶ τὴν περικεφαλαίαν τοῦ σωτηρίου κω κνημῖδας καὶ μάχαιραν καὶ θυρεόν‘, πάντα ταῦτα ἐπὶ τῆς τοῦ Φιλιστίωνος μιμολογίας ὁ ἀπατεὼν τὰ ὑπὸ τοῖ ἀποστόλου εἰρημένα διὰ στερεὸν λογισμὸν καὶ πίστιν ἁγνῆς ἀναστροφῆς καὶ δύναμιν Μου λόγου καὶ ἐπουρανίου εἰς χλεύην λοιπὸν καὶ οὐδὲν ἕτερον μεταστρέφων. »τί γάρ;« φησί, »ταῦτα πάντα εἰς Ἀθηνᾶς τύπους μυστηριωδῶς ἐσχημάτιζε« διὸ πάλιν ἔλεγεν, ὡς προεῖπον,

ὑποφαίνων ἐκείνην τὴν μετ’ αὐτοῦ γυναῖκα τὴν ἀπὸ Τύρου ληφθεῖσαν αὐτῷ, τὴν ὁμώνυμον τῆς παλαιᾶς Ἑλένης, τὰ πάντα ταύτην καλῶν καὶ Ἔννοιαν καὶ Ἀθηνᾶν καὶ Ἑλένην καὶ τὰ ἄλλα, »καὶ διὰ ταύτην. φησί, καταβέβηκα· τοῦτο γάρ ἐστι τὸ γεγραμμένον ἐν τῷ εὐαγγελίῳ τὸ πρόβατον τὸ πεπλανημένον«.

ἀλλὰ καὶ εἰκόνα τινὰ παραδέωκε τοῖς αύτοῦ ὡς δῆθεν αὐτοῦ οὐσαν καὶ προσκυνοῦσι ταύτην ἐν εἴδει Διός· ἄλλην δὲ ὡσαύτως Ἑλένης εἰκόνα παραδέδωκεν αὐτοῖς ἐν σχήματι Ἀθηνᾶς. καὶ προσκυνοῦσι ταύτας οἱ παρ' αὐτοῦ ἠπατημένοι.

4. Μυστήρια δὲ ὺπέθετο αἰσχρότητος ῥύσεώς τε σωμάτων, ὅπως σεμνότερον ὑφηγήσωμαι, ἀνδρῶν μὲν διὰ τῆς ἀπορροίας. γυναικῶν [*](2 vgl. zu Ζ. 16 — 5 Ephes. 6, 14 — 15 vgl. Luk. 15. 4 n. Irenaeiis adv. haer. I 23, 2; I 192 Harvey et hayic esse perditam ovem Hippolyt refut. VI 19, 2 S. 145, 10 Wendland Tertullian de anima 34 — 16 vgl. Irenaeus adv. haer. I 23, 4: I 194 Harvey = Hippolyt refut. VI 20, 1; 1; S. 148, 4 ff Wendland εἰκόνα τε τοῦ Σίμωνος ἔχουσιν εἰς Διὸς μορφὴν καὶ τῆς Ἑλένης ἐν μορφῇ Ἀθηνᾶς καὶ ταύτας προσκυνοῦσιν; Hippolyt fahrt noch fort τὸν μὲν καλοῦντες κύριον, τὴν δὲ κυρίαν. εἰ δέ τις ὀνόματι καλέσει παρ’ αὐτοῖς ἰδὼν τὰς εἰκόνας ἢ Σίμωνος ἢ Ἑλένης, ἀπόβλητος γίνεται ὡς ἀγνοῶν τὰ μυστήρια — 20 vgl. ähnliches bei den Gnostikern « Panarion h. 26, 4. 5 ff Etwas anders Hippolyt refut. VI 19, 5 S 146, 9 ff Wendland οἱ δὲ αὐθις μιμηταὶ τοῦ πλάνου καὶ Σίμωνος μάγου γενόμενοι τὰ ὅμοια δρῶσιν, ἀλογίστως φάσκοντες δεῖν μίγνυσθαι, λέγοντες· πᾶσα γῆ γῆ ἰαὶ οὐ διαφερει ποῦ τις σπείρει, πλὴν ἵνα σπείρῃ, ἀλλὰ καὶ μακαρίζουσιν ἑαυτοὺς ἐπὶ τῇ (ξένῃ) μίξει, ταύτην εἶναι λέγοντες τὴν τελείαν V M) [*](1 οἱ < V 2 αὐτῷ *] αὐτῶν VM 10 μεταστρέφων. ο aus ω Vcorr 11 lies τύπον?* | lies ἐχρημάτιζε?* 12 λη///φθεῖσαν, μ ausradiert V corr 15 καταβέβηκα] κατελήλυθα S. 241, 14 | vor τοῦτο + καὶ M 19 παρ’] πρὸς V 21 ὑφηγήσωμαι, ω aus ο V corr ὑφηγήσομαι M)