Nemo autem antiquorum quicquam opportunum asseverasse reperitur de primo priucipio, quod quidem vere primum est; sed maneut dumtaxat in piincipio materiae permixto omnesque ex coutraviis omnia generari consentiunt. at duplici modo peccant, non omnium namque est generatio; nam quae rebus mundanis excelsiora sunt, generationem non habent. nee omnium generatio, quae procul dubio generantur, ex contratiis est; pati namque a se mutuo contraria nequeunt, sed, ut saepe diximus, tertium aliquid requiritur, materia, at antiqui alterum contrariorum materiam faciunt, ut ii, qui inaequale aequali, aut uni multa supponunt. sed id quoque eadem ratione solvitur; materies enim minime contraria est his, quae generantur ex ea, sed novatur forma rerum ex privatione, quae in illa inest, et ex eo, quod informe est. alii vero principia dividunt in bonum atque malum et malum in materia ponunt, bonum autem in forma; materiam vero ponunt subiectam omnibus excepto uno i. e. prima forma, licet notum sit apud omnes bo|num esse formam primi principii. alii recte bonum [*](f.24) primum principium dixere, at quonam pacto sit principium, non explicant; utrum ut finis, an ut id, quod movet, an ut forma, absurde et Empedocles censet concordiam bonum esse; hoc autem principium est ut movens (congregat enim) [et,] ut sonant eius verba, est ut materies; est enim pars eius, quod congestum est. neque solvitur hoc placitum, cum, ponamus principium, quod ut materia est, esse et ipsum principium movens; definitio enim et notio principii, quod est tamquam materia, et principii moventis non erunt eaedem. quaerendum, igitur erit, quid sit id, quod est concordia, et utrum liorum ’? absurdum est etiam discordiam omnino [non] subire corruptionem, cum eius natura sit violenti natura. Anaxagoras autem bonum esse principium ut movens ponebat; mens enim apud ipsum movet. sed turn quaerendum nobis est, cuius gratia moveat; nam cuius gratia movet, id ipsum erit principium et alterum erit praeter id, quod movet, nee potest alicuius gratia movere, nisi ea ratione, qua nos dicimus. est enim facultas ipsa medendi principium quoddam movens, sed sanitatis gratia movet et sanitas quoque quodam modo est facultas medendi. nihil igitur prohibet primum movere et sui ipsius gratia movere, ut ostendunt rationes appositae; causa enim utriuscque horum <eadem> est. sed adhuc absurdius [*](18 ante licet una linea excidisse videtur 24 et add. F; fort, tota sententia ut— est ab interprete adiecta est. 30 post etiam add. CF censere non om. codd. 40 eadem addidi Anaxagoras et sq.] ita A recte: quam Anaxagoras dicunt ii, qui . . putavere BCF)
37
principium boni et mali idem esse posuit, licet intellectum moventem,
[*](f.24) materiam vero oboedientem et consentientem ipsi intellectui statuerit. a quouam igitur malum proveniet? an dicet malum proveuire ab imbecillitate materiae et a privatione ipsi inhaerente, uti nos diximus? omues autem, qui posuerunt principia coutraria, ut est raritas et deusitas, cougregatio et separatio, his contrariis pro rectitudine, quam videmus, et ordine moventis uti nequeunt. nulla euim materia sufficit ad generanda ea, quae nascuntur ex ipsa, sed eget causa movente, quae quidem formet et in ordinem redigat res illas. omnium autem placitorum, quae ab antiquis in naiuralibus tradita sunt, turpissimum est illud, quod omnia ex iisdem elementis fieri posuerunt, et quae corruptioni obnoxia sunt et quae non sunt, cum ea, quae generantur, turn quae non generantur. nos vero iam distinximus: cum principiis corporum caelestium non conveniunt in materia corpora, quae circa terram habitant; sed stellae et earum motus causae sunt efficientes, motrices materiae, a qua generatio provenit, et magis hoc praestant erraticae stellae et sol et luna, basque dicendum est aut materiam prorsus non habere, aut diversam materiam habere a materia generabilium et corruptibilium, ut intellectus etiam movens corpus non habet eaudera materiam quam corpus, praeterea inter antiquos nemo dixit, cur generatio et corruptio non desinant, perinde atque uos, qui diximus ex accessu et recessu caelestium corporum hoc fieri, opinantes causam continu antem variam pendere a causa uno et eodem modo semper se habeute. adhuc quidam intellegibilia atque omnibus uota transcendentes aiunt ea, quae sunt, aut ex eo, quod non est, fieri aut ex eo, quod actu est. insecabilia namque Anaxagorae et Empedoclis elementa ea, quae sunt, ex eo, quod actu est, fieri cogunt; quod quidem absurdum est. absurdius autem putant qui plura principia pouunt, sive tria sunt sive quatuor sive duo. potest enim quispiam dicere, quo modo omnia coniungi possint? cur principia hoc tautum numero sint, non alio? quodsi aliqua agunt et alia patiuntur, quid congregavit ea simulque iunxit et consentientia fecit? fateri ergo cogitur aliud nobilius principium reperiri, licet duo tantum principia sint, ut deus et materia aut densitas et raritas. nequeunt enim ex se ipsis congregari et consentire, ut alterum mutatiouem subeat, alterum agat. nos vero quia posuimus principium primum cum materia non mixtum et incorporeum, quod more amati et desiderati movens caelestia movet corpora, ortum autem atque iuteritum cpiia ex | horum corporum motu nasci scimus,
[*](f.25) ex hac dubitatione evadimus. nam materiam non pouimus aequalem
[*](11 turpissimuin scripsi: apertissimum codd. 24 verba variam—causa et semper habente om. A 38 primum F: unum codd.) 38
dignitate principatuque esse primo principio nee iungimus nulla re
[*](f.25) mteriecta ultimam naturam primae naturae; at materiam ut obsequentem ponimus, corpora vero caelestia moveri propter primam causam, ut ei adsimilentur, posuimusque locum, qui circa terram est, necessario esse medium — nam impossibile est id, quod circulo cietur, non habere quidpiam natura stabile ut terram — et quoniam quae in medio sunt non eodera uumero semper manere possunt, absolvit quidem deus et perfecit mundum, sed instituit perpetuam generationem. ut materia sequatur primam causam. nee solum ex boc diluitur opinio ponentium plura principia corporea, aut deum et materiam principia esse, sed etiam ponentium for mas tamquam rerum principia; nam ad foronas quoque aliud praestantius principium adhiberi oportet, quo producantur quodque singulas inter se et cum generabilibus ac corruptibilibus componat. omnes igitur, qui in his sunt sententiis, potissmumque ii, qui ex contrariis res generant, coguntur ponere principium aliud his oppositum; nam contraria opponuntur, calidum frigido et rarum denso et unum pluribus. nos soli immunes huius sumus absurdi; nihil enim contrarium primae causae ponimus; nam omnia, quae contraria sunt, materiae sunt commixta et potentia eadem, quia invicem trausmutantur. qui vero primum principium illis contrarium esse posuit, non solum in hoc absurdum incidit, ut ipsum tamquam primum principium non ponat, immo cum eo aliud principium aeque primum atque aeque nobile ponat, sed etiam concedere oportet banc scientiam sapienter institutam habere aliam scientiam contrariam, quae quidem est scientia rerum, quae his contrariae sunt, nam ut calidum est contrarium frigido, sic quoque sensus frigidi sensui caloris; species enim sensibilium imprimuntur sensibus. at ignoratio scientiae contraria est, non alia scientia. ad summam si non ponatur alia substantia praeter res sensibiles sensu praestantior, numquam poterit inveniri primum principium — nam omnia sensibilia sunt composita — neque intellegi poterit ordo neque generatio, neque etiam ratio, qua corpora caelestia a principio necessario pendeant, sed quocunque principio corporeo dato sequeretur dari aliud. ut theologis contingit, qui generant ea, quae sunt, ex inani; necessario enim quaerere debent essentiam inanis. similiter physicis accidit, qui ponebant rerum generationem ex aere aut ex aqua; aer enim et aqua corpora composita sunt, non simplicissima. si quis vero praeter sensibilia et corpora principium aliud dari contendat materiae expers et intellegibile, ut formae vel numeri, tunc
[*](7 absolvit—generationem (8)] ita A levi meudo sublato: alio modo perficiuntur, scilicet generationem F et similiter BC; post generationem add. et corruptionem F 20 eadem = ταὐτά AD: om. BF) 39
hoc placito eo delapsus erit, ut principia otiosa et superflua poncit.
[*](f.25) nam formae sunt exemplaria; sed non movetur ferrum ad exemplar neque lapis, nisi arte movetur. praeterea in aliud absindum incurrit qui numeros ponit; nam sequeretur, ut magnitudo ex non hahentibus magnitudinem et continuum ex discreto emergeret. sed Που solum de movente causa anquirendum est, sed etiam de causa formali nec putaudum est numeros formam generare; etenim nequit discreta natura producere formam coutiuuae naturae [atque speciem eius.] et, ut summatim dicam, inconveniens est ponere principia contraria; nam, ubicunque fuerit contrarietas, ibi erit etiam potentia, actus autem est posterior eam consequens. ea ergo, quae sunt, aeterna non erunt, ut saepius declaravimus. tollenda igitur est coutrarietas e principiis. et iam satis de refutatione horum <placitorum> disseruimus et qua ratione ea fieri possit. universalis autem dubitatio, quae omnibus opponitur et maxime his, qui plura principia ponunt, talis est. quaerendum nimirum est, quomodo ex unitate pluralitas fiat, hoc quidem in numeris saepe invenitur; nam trias ex uno fit, sic et tetras et decas, et quaecunque fit numerorum coniuuctio, in plura|litate eorum vides formam unitatis.
[*](f.26) sic etiam anima et corpus nisi haberent priucipium unum, non haberent actionem unam, nee quicquam ex iis simul fieret; insumma forma et materia coniungi non possent, ut unum quidquam producer etur, sive fuit planta sive animal, nisi unum esset principium singulare, quatenus unum est, non quatenus multa. neque quisquam antiquorum locutus est de hac re nee mea quidem sententia aliter dicere potest atque diximus nos, quod prima natura movens munda sincera partium expers materiae immunis individua vere una movet omnia ordine perpetuo sempiternoque motu, quae quidem omnia ad banc unam intenduut ordinemque ab ipsa habent. et unitas eius posuit mundum unum et quodvis animal in mundo unum eumque incolumi ipsius imitate existentem etiam posuit; finis enim in quacunque re est, quatenus est una. qui vero numerum mathematicum primum priucipium statuere ac demum ex eo superficiem et ex superficie corpus confecerunt, adventicia profecto hoc placito faciunt principia entium; alia enim aliis non mutantur neque ullam societatem ineunt. qui vero hoc dicit, universi substantiam adventiciam ponit; sin aliter, quid erit, quod coniungat principia numerorum cum priucipiis continuorum corporum vel principia horum corporum cum priucipiis formarum? sed nihil eorum, quae sunt, male guberuari vult, nee multonmi principatus bonus est.
[*](8 atque—eius (9) om. A 21 quicquam] animal)