In Aristotelis Metaphysicorum

Ens pluribus modis dicitur; nos autem, dam entis principia inquirere volumus, substantiae diimtaxat priucipla iuvestigare volumus. nam hoc nomen substajitiae magis debetur quam omnibus, quae existunt. sive euim universum in unum sit redactum, ut membra in covpore huraano et partes in plantae corpore in unitatem coalescunt, sive ex rebus sit compositum, quae se invicem tangant, ut domus et navis, sive coniunctum sit ex segregatis, ut exercitus et civitas: priuceps omnium ipsius partium substantia est obtinetque eundem in universo locum, quem obtinet cor in animalium corpore. sin autem nullo horum modorum fuerit eius constitutio, sed sicut in numero unum prius est, deinde duo, deinde tria, aut sicut in figuris rectarum linearum triangulus prior est, deinde quadrangulus: sic etiam substantia invenitur prima, deinde qualitas et quantitas et reliqua. nam substantia omnibus iis, quae subsequuntur, antecedit, ut unitas ceteros numeros et triangulus ceteras praecedit figuras. non enim omnia genera una et eadera ratione entia dicuntur; sed inter ilia diguior est hoc nomine substantia, cetera autem esse dicimus, propterea quod substantiae insunt; eius namque aut quautitates sunt aut qualitates aut motus aut similia ac entitatem participant, quia ad substantiam referuntur. porro si alia genera dictionibus, quibus esse significatur, nuncupamus, nemomiretur, cum nos illas dictiones <re vera> de substantia solum adhibeamus. e.g. cum dicimus ’hoc lignum album est’, illud ‘album ’ esse significat, sed verbum non albedini, sed ligno ipsi adaptatur. et pari modo cognata his adhibemus, cum negamus quaedam [*](7 sive—figuras (19) laudatur ab Av. p. 291 C sq. et Av. Fr. 57 10 segregatis] et dispersis FCO 13 eius constitutio om. F Av. lat. 16 etiam incertum 17 et] turn F Aristotelem imitatus; quantitas (et) qualitas Av. lat. F inverso ordine 20 cetera] fort, τἆλλα Arist. 22 27. 28 et pari modo] fort. ᾗ καὶ Arist. 22)

accideutia, immo vero cum affirmamus. adhibemus enim talia [*](f. 1) e. g. de eo, quod non est album, dicendo ‘hoc est non-album’ et de quod non est rectum, dicendo ‘hoc est non-rectum’. sicut autem dicimus ‘lignum est non-rectum’, illud non-rectum ligno ipsi ita cum lignum rectum esse dicimus, hoc esse de ligno tantum adhibemus. nam impossibile est accidentia ulla vel cogitatione a substantia separari, eo minus re ipsa, cum tamen substantia ab uninersitate ceteiorum generum segregari possit; non quod sensibilis substantia ullo pacto prorsus ab accidentibus seiuncta sit, scd substantia una et eadem numevo mauet, accidentibus minime iisdem numero maneutibus; quin immo pereunt et adventant altevnatim, oriuntur alia et alia intereunt. huius modi sunt quantitates, qualitates, actiones, passiones, loca, tempora bisque generibus fmitima, quorum tamen omnium generum | initium, fundamentum, elementum [*](f. 2) substantia est.

Huius dicti veritatem veteres quoque testantur. eorum enim, quae sunt, principia et fundamenta et elemeuta quaereutes substantiae principia et initia indagantur, non qualitatum, quantitatum aliorumque buiuscemodi. ex quo iam perspicuum fit discrimen inter has duas quaestiones, i. e. inter quaestionem de generibus entium, quot sint, et quaestionem, quot sint initia entium. nam substantia tantum initia babet et cuiusque substantiae initia quaeruntur, quatenus est una numero; genera vero in mente tantum existunt perceptis singularibus m ea repositis, quorum unumquodque est sicut aliud. qui igitur bac aetate sunt, quippe qui sint in disserendi facultate exercitati, universalibus tribuendam substantiae dignitatem magis quam singularibus dicunt, immo universalia quasi principia singularium ponunt; nam bominem universalem principium dicunt Socratis et Platonis et equum universalem buius et illius equi. antiquiores vero magis sensum sectabantur — pbilosopbia namque tunc temporis proxime orta fuerat — et singularia digniora substantiae principia esse putabant. idcirco cum terram, ignem, aquam, aerem initium substantiae dicerent, non tamen terram universalem aut ignem universalem aut alia universalia elementa esse aiebant eorum, quae sunt, sed ne corpus quidem commune huius terrae, huius ignis, huius aquae, huius aeris elementum esse asseverabant. saepius vero utra nam harum sectarum rectius sentiat, disputavimus: eane quae universalia ponit priora, an quae particularia. sed eorum opiniones quamvis refutaverimus (??), nihil tamen prohibet nos de hoc edisserere. [*](1 adhibemus—rectum (3) om. F 5 ita—adhibemus (6) om. C 6 nam] 11 pereunt] permutantur BF 25 qui—sunt] isti autem AB 40 refutaverimus bene consider averimus ABD; fort, vertenduin: (opiniones) cum bene consideraverimus, nemo prohibet de hoc] scilicet de substantia)

nunc veio iam expresse meminimus inquireutem principia eorum, [*](f. 2) quae suut, uecessario principia substautiae iucpiirere.

Substantiae autem universae sunt tres, quarum duas omnes homines fateutur — quoniam sensibiles sunt, subiectae sensui visus — harum altera est perpetua, altera mutabilis. perpetua autem est substantia corporum caelestium, corruptibilis vero substantia humi degentium, plautarum inquam et animalium. atque huius tantum substantiae elementa et fundamenta in praecedeutibus sermonibus sumuutur. palam est autem ex multis constare, nempe ex igue, terra et duobus reliquis et ex aliis praeterea cum simplicioribus tum numero paucioribus, aut saltem ex una re tantum, quae quandoque extenditur et est mollis, quandoque vero concrescit et iuduratur. atque hae quidem sunt duae substantiae ex illis tribus, praeter quas nulla substantia existit. tertia autem substantia immobilis est, aeterna et sempiterna omnisque mutationis expers. neque euim mutatur ut ea, quae in terris sunt, plautae inquam et animalia, quae vel ex uuiversa sui natura exeunt et corrumpuntur, neque mutatiouem localem subit, quam solam corpora haec cum caelestibus communem babent. nam quamvis corpora caelestia variis temporibus nequeant dispositionibus siiis mutari, attamen non dedecet ea diversis temporibus diversos variare locos, et super hoc aedificata est naturae facultas; at substantia, quae immobilis est et cui nihil miscetur corporei, immutabilis est omnino. quapropter separata esse dicitur a sensibili substantia, atqui certe non loco; nam falsum est dicere loco separari substantiam locum penitus non habeutem et ab extremitatibus corporum non ambitam, quibus ambiuntur omnia, quae loco continentur; sed a sensibili separatam dicentes nihil nisi quandam inter eas diversitatem ostendimus. iuspicieutes euim unam earum imraobilem atque immutabilem penitus esse nec ab alio nec a se ipsa omnino mutari, postmodum invenientes haec omnia sensibili substantiae alio et alio modo inesse: iure et merito a sensibili substantia separatam esse intellegibilem asserimus, adeo ut nihil ipsis commune sit, neque quod ad naturam neque quod ad novationem ullam pertiueat. de hac igitur prima et immobili substantia hoc sermone tractaturi sumus et, quae de ea opinati fuerint antiqui, narraturi. nam alii dividebant | hanc primam [*](f. 3) [*](1 nunc om. AD 3 quarum et sq.] dictio ἣν πάντες ὁμολογοῦσιν ut in priore Alexandri interpretatione ad utrumque pertinet rerum sensibilium genus 5 altera (alt.) — est (6) om. F: perpet. (alt.) — est om. C quoque: ambo legunt substantia nimirum corporum caelestium post perpetua (pr.) 6 corruptibilis vero] alia corr. et est F 8 huius et sq.] ἣς ἀνάγκη τὰ στοιχεῖα λαβεῖν ad genus mutabile tantum referri videtur 11 saltem AF: (ex una re) simplicissima BC 13 ex—existit (14) om. 20 dispositionibus suis] forma et specie sua F 29 atque immutabilem om. AF 30 nec—mutari om. A 36 nam] ad verbum: quae autem illi sunt opinati, haec)

substantiam in duas partes, alii unam statuebant naturam. [*](f. 3) dividentes pouebant formas dimensiouesque matliematicas priores cubstantias quam sensibiles, et illas quidem harum initia; dicentes vero iutellegibilem substantiam esse unam, mathematicas diraeusiones ipsas esse substantias pouebant formamque reiciebaut. porro seusibilis substantia naturali scientia indiget; haec enim substantia exmotu omnino non evadit; altera vero substantia ad aliam scientiam eamque nobiliorem quam sit scientia naturalis spectare videtur, cum nihil sit commune ipsis neque in generatione ulla neque in loco tieque in augmento neque in decremento nec commune principium habeant, a quo producantur. nam prior nullum habet principium, secundae vero principium est ipsa substantia prima. neque eadem cognitione apprehenduntur; altera enim sensibilis est, altera intellegibilis. rursus immutabilis immobilisque substantia natura prior est mutabili substantia, quae perinde atque res labiles fluit. at quia ea, quae insunt nobis, maxima ex parte a sensibili substantia termiuantur, ideo prius de ea loqui consuevimus; fmitima enim nobis est et quam simillima nostri. Et de ea in iis, quae de natura sunt, amplissime tradidimus et declaravimus nullam sensibilem substantiam ex mutatione evadere posse mutationemque ex coutrariis fieri; sed nullam mutationem ex omnibus contrariis, sed ex similibus tantum ac proximis. nam fit album ex non-albo, non tamen ex omui nonalbo, non enim ex voce, tametsi vox non-alba sit, sed ex uigro dumtaxat aut rubro aut ex alio colore, qui ex eorum specie est. deinde declaravimus his duobus contrariis tertium quoddam necessario subiciendum esse, duorum enim contrariorum alterum alterum non sustinet, sed quod utrisque subicitur, natura quaedam est unum contrariorum exuens et alterum suscipiens. ibidem in descriptione mutationum quatuor species iam numeravimus in hac substantia, una quidem in definitione rei est, qua scitur, quid res sit, ut cum fit homo ex non homine, aqua ex non aqua, immo ex aere; et hanc mutationem modo generationem, modo corruptionem appellamus. secuuda in qualitate est et immutatio nuncupatur, tertia in quautitate et quandoque augmentatio, quandoque imminutio dicitur. quarta est in Ιοcο, scilicet translatio de loco ad locum, cuius quartae mutationis ex mutationibus memoratis ne caelestia quidem corpora eapertia ponimus; nam et ipsa de loco ad locum moventur et e contrariis aliquando [*](4 dicentes codd. F; at ponrhat (5) codd. 6 reicitbant F; ABD corrupti 7 omnino] secundum omnes eius partes F 9 cum nihil . . nee (10)] cf. Alex. 671,15 ἐπειδῂ οὐδαμῶς κατ’ οὐδὲν ἡ αἰσθητὴ οὐσία κοινωνεῖ τῇ νοητῇ, οὐδὲ ἔστι τις αὐταῖς ἀρχὴ κοινή 19 natura] lib. A cap. 5 p. 188 a 31 sq. 22 post contrariis addunt in contraria BD 36 cf. Alex. 67210) ad contraria. inest namque et locis coutrarietatis quaedam species [*](f. 3) ad modum oppositionis: ut translation qua pergitur ad ea, quae sunt ante, contraria est illi, qua itur ad ea, quae sunt post; quam contrarietatem nullus viotus localis effugit. neque in hac mutatione duo contraria sufficiunt, sed in ea periude ac in aliis corpus quoddam siibici duobus coutiaiiis oportet, quod quidem ab altero ad alterum moveatur, nisi quod hoc caeleste corpus diversum habetur a corpore generationi et corruptioni subiecto. hoc enim per se totum mutabile est, caeleste vero corpus solo situ mutatur, ea autem, quibus natura eius et natura cuiuslibet partium ipsius sustinetur, immutabilia sunt ac immobilia, particeps tamen exilem quidem in modum et iptunn est potentiae et actus, quatenus ipsius partes sunt potentia ad aliquem locum, ad quem postea actu perveniunt. etenim hoc etiam omuibus sensibilibus substautiis est commune, exire iuquam e potentia ad actum, ut ex potentia albo ad actu album et ex bicubitali potentia ad bicubitale actu et ex hoc, quod erat potentia Socrates, ad actu Socratem; nam semen, ex quo genitus est Socrates, pridem potentia Socrates fuit. ex quo diluitur trita illa omnibusque pliysicis communis dubitatio, quoraodo ex non ente aliquid fiat, nam id, quod fit, non ex prorsus non ente efficitur, sed ex eo, quod partim non est, partim est; id enim, ex quo fit id, quod fit, potentia est idem, quod fit, actu est non ens. in omnibus vero, quae mutantur, id quod mutationem subit neccssario corpus est quoddam; idcirco | substantiae perpetuae, quae generationem et corruptionein non subeunt, cum loco mutentur [*](f. 4) et ipsae, fieri non potest, quin corpora siut.