Περὶ ἰδεῶν λόγου

Hermogenes

Hermogenes. Hermogenis Opera. Rabe, Hugo, editor. Leipzig: Teubner, 1913.

Ὁ δὲ λεγόμενος ὡραῖος λόγος καὶ ἡ ἀβρότης οὐ τούτου [*](294) τοῦ κάλλους, τοῦ δʼ ἐν γλυκύτητι μᾶλλον ἢ ἐν ἀφελείᾳ γινομένου ἐστίν· ἐν δὲ τῷ περὶ ἐκείνων φανεῖται σαφέστερον. νυνὶ δὲ ἤδη μετὰ τὸν περὶ κάλλους περὶ γοργότητος ἂν εἴη λέγειν.

[*](1 συνειπεῖν (etiam mg. m.1 γρ συνειπεῖν!) ⌊ἐγὼ μὲν γὰρ ἡγοῦμαι del m.1⌉ ἡ μὲν γὰρ P 6 εἰ om. Ac 7 γρ ῥυθ- μός Pa 8 Syr. 1 p. 69 ad Dion. Hal. De c. v refert, cf. Usener ad cap. 17. II 1 p. 68, 21 sq. 9 τι περὶ λέξεως Syr. 12 ⌊I⌉μέρος Vc 13 Dem. 18, 1 14 Dem. 23, 112 16 του λόγου Pc 17 ἐστιν 18 ἔστι Va | ἀμφιλύκη Hom. H 433 (ἐπί τʼ ἤλυθεν ἀμβροσίη νύξ vulg. ex Hom. δ 429. 574) Hom. E 214. π 102 19 Hom. ο 410 20 γὰρ περὶ V 23 cf. 339)

312

[*](295)[*](343)

1 Καλὸς μὲν οὖν ἅμα ὄγκῳ καὶ ἀξιώματι λόγος καὶ ἔτι σαφὴς ὅπως γίνεται, ἐν τοῖς πρὸ τούτων εἰρήκαμεν. δεῖ δὲ τῷ τοιούτῳ λόγῳ πάντως καὶ γοργότητος, ἵνα μὴ ἀργὸν αὐτῷ καὶ σαφὲς μόνον τὸ μέγεθος ᾗ καὶ τὸ κάλλος, ἀλλὰ καὶ γοργόν· γοργότητι γὰρ ἐναντίον τὸ ἀνειμένον καὶ ὕπτιον.

Ἡ τοίνυν γοργότης θεωρεῖται μὲν καὶ ἐν λέξει καὶ ἐν μεθόδῳ καὶ ἐν τοῖς λοιποῖς πλὴν ἐννοίας, εἰ μή τις ἄρα τὰ ὀξέα τῶν νοημάτων γοργὰ λέγοι· περὶ δὲ ὀξύτητος ἐν τῷ περὶ ἀφελείας τε καὶ δριμύτητος λέξομεν καὶ ἔτι ἐν τῷ περὶ δεινότητος. ἀλλʼ ἥ γε λέξις, ὁποία ποτʼ ἂν ᾖ, βραχέα συντελεῖ πρὸς γοργότητα. ἥ τʼ αὖ μέθοδος ἡ ποιοῦσα τὴν γοργότητα σχεδόν ἐστι μία ὡς ἐπὶ τὸ πλεῖστον, ἐπειδὴ διὰ τοῦ τμητικοῦ γίνεται τύπου· οὗτος δʼ ἐν σχήμασίν ἐστι καὶ κώλοις, ἐν οἷς θεωρεῖται, ἔτι μέντοι καὶ συνθήκῃ καὶ ἀναπαύσει καὶ τοῖς ῥυθμοῖς. ἔννοια δὲ ὅπερ ἔφην οὐκ ἔστιν οὐδεμία, [*](296) ἥτις καθʼ ἑαυτὴν ποιεῖ τὸν λόγον γοργόν, πλὴν εἰ τὴν ὀξύτητά τε καὶ δριμύτητα ὡς ἔλεγον γοργότητος ἰδίαν θήσεταί τις· περὶ δὲ ταύτης ὅπερ ἔφην ἔν τε τῷ περὶ [*](1 βιβλίον β΄ P; τόμος β΄ VcBaPπ; τόμος δ΄ περὶ ἰδεῶν (sic! cf. ann. 2) Ac 2 om. Ac | mg. ἰδέα δ΄ Pa 4 καὶ ἐν Ac 5 λόγω post πάντως Ac; om Sc 6 ἦι V; εἴη ἢ P 12 τε om. V | p. 328, 5 cf. 339 14 ἢ τὸ ἀνάπαλιν ἐναντιοῦται post γοργότητα add. V, m.po Pa; at 319, 11 | αὖ PAc; οὖν VcBa 15. 16 ὡς ἐπὶ om. VcBa 18 ἔτι μέντοι καὶ P; καὶ ἔτι μέντοι νὴ δία Ac; ἔτι μέντοι νη δία καὶ VcBa 19 sq. l. 10 sq. 20. 21 γρ πλὴν εἰ μὴ τὴν ὀξύτητά τε mg. P 21 τε om Ac | ἰδέαν VcBa 22 θήσεταί V, v.l.P; θήσαιτό P | τε om. VcBa)

313

ἀφελείας ἔν τε τῷ περὶ δεινότητος ἡμῖν λελέξεται. νυνὶ δὲ περὶ μεθόδου τῆς ποιούσης γοργὸν τὸν λόγον [*](344) πρῶτον λέξομεν, σχεδὸν οὐ πόρρω τινὸς ὀξύτητός τε καὶ δριμύτητος οὐδὲ ταύτης οὔσης.

Μέθοδος τοίνυν ὅπερ ἔλεγον γοργότητος μία, τὸ ταῖς ἀπαντήσεσι ταχείαις χρῆσθαι καὶ βραχείαις ταῖς τε ἀντιθέσεσιν ὡσαύτως, οἷον «τί γὰρ καὶ βουλόμενοι μετεπέμπεσθε ἂν αὐτοὺς ἐν τούτῳ τῷ καιρῷ; ἐπὶ τὴν εἰρήνην; ἀλλʼ ὑπῆρχεν ἅπασιν. ἀλλʼ ἐπὶ τὸν πόλεμον; ἀλλʼ αὐτοὶ περὶ εἰρήνης ἐβουλεύεσθε» καὶ πάλιν «ναί, φησίν· ἀλλὰ τὸ τοῦ Κεφάλου καλόν, τὸ μηδεμίαν γραφὴν φυγεῖν; καὶ νὴ Δία εὔδαιμόν γε. ἀλλὰ τί μᾶλλον ὁ πολλάκις μὲν φυγών καὶ τὰ ἑξῆς, καὶ πάλιν «κακοδαιμονοῦσι Βυζάντιοι; σφόδρα γε· ἀλλʼ ὅμως δεῖ σῶς αὐτοὺς εἶναι· συμφέρει γὰρ τῇ πόλει»· ταῦτα γάρ πώς εἰσι καὶ ὀξέα. — Περὶ δὲ συνδρομῆς εἴτε συγχωρήσεως καὶ ὅσα εἴδη αὐτῆς καὶ ὡς δεῖ παραλαμβάνειν ἕκαστον, ἐν τῷ περὶ δεινότητος ἡμῖν ἀκριβῶς λελέξεται. [*](297) — Ἡ δὲ ἀποστροφὴ οἷον «παρὰ σοὶ κατέλυον, Αἰσχίνη, καὶ σὺ προὐξένεις αὐτῶν» δοκεῖ μέν πως εἶναι μέθοδός τις, οὐ μὴν ἔμοιγε φαίνεται, ἀλλʼ εἶναι μᾶλλον σχῆμα· εἴτε δὲ σχῆμα εἴτε μέθοδός τίς ἐστιν ἡ ἀποστοφή, τῶν ποιούντων ἐστὶ καὶ αὐτὸ γοργὸν τὸν [*](2 νῦν Vc 3 πρῶτον λέξομεν Pc; λέξωμεν πρῶτον Pa; πρῶ- τον ante 2 τῆς V 5 p. 312, 15 e cf. p. 20, 4 7 Dem. 18, 24 8 ἂν om Ba, (suppl. m.2) Vc | ἐπὶ τὴν om. Pc 10. 11 ναί φησιν Ac, Dem. 18, 251; om. Pc; ναί om. PaVcBa 14 κακο- δαιμονοῦσι γὰρ VcBa, Dem. 8, 16 14. 15 αὐτοὺς δεῖ σῶς V, Dem. 16 ἐστὶ V | εἴτε PVcAc: ἤτοι Ba, v.l.P 17. 18 cf. p. 379, 5; 452, 1 Sp. 19 Dem. 18, 82; cf. 262, 15 20 αὐτὸν P; αὐτῶι Ac 22 εἴτε δὲ σχῆμα om, εἴτʼ οὖν σχῆμα m.po. supr., Pa 23 αὐτ⌊ὴ⌉ Va)

314

λόγον, καὶ μάλιστα εἰ συνεχῶς γίνοιτο· ἡ γὰρ μετάβασις ἡ νῦν μὲν ἐπὶ τοὺς δικαστάς, νῦν δὲ ἐπὶ τὸν ἀντίδικον ἢ ὁντινοῦν κινεῖ πως καὶ γοργὸν ποιεῖ τὸν λόγον. Ἀλλὰ μέθοδος μὲν αὕτη γοργότητος ἢ καὶ μέθοδοι.

Σχήματα δὲ τὰ μὲν ὁμολογουμένως ἐστὶ φύσει γοργὰ καὶ τμητικὰ καὶ αὐτῆς γε εἵνεκα τῆς γοργότητος παραλαμβάνεται, τὰ δὲ τὴν συμβαίνουσαν τῷ λόγῳ πολλάκις διά τινας ἀνάγκας ὑπτιότητα ἐξαιρεῖσθαι πέφυκε. καὶ πρῶτόν γε περὶ τούτων λέξομεν.

Ἐξαιρεῖται τοίνυν ὑπτιότητα λόγου σχῆμα τὸ καθʼ [*](345) ὑποστροφὴν καὶ ἔστι σφόδρα χρήσιμον τοῦτο ἐν ταῖς ἀφηγήσεσιν, οἷον «ἔστι τοίνυν οὗτος ὁ πρῶτος Ἀθηναίων αἰσθόμενος Φίλιππον», εἶθʼ ὑπέστρεψεν ἐξ ἐπεμβολῆς «ὡς τότε δημηγορῶν ἔφη», εἶτα πάλιν ἦλθεν ἐπὶ τὴν ἀφήγησιν «ἐπιβουλεύοντα τοῖς Ἕλλησι». τοιοῦτόν ἐστι καὶ τὸ «τοῦ γὰρ Φωκικοῦ συστάντος πολέμου», εἴθʼ ἡ ὑποστροφὴ «οὐ διʼ ἐμέ· οὐ γὰρ ἔγωγʼ ἐπολιτευόμην πω τότε», εἶτα πάλιν ἡ ἀφήγησις «πρῶτον μὲν ὑμεῖς οὕτω διέκεισθε», καὶ τὰ ἑξῆς δὲ τοιαῦτά ἐστι τοῦτο τὸ σχῆμα καὶ κατʼ ἐπιπλοκὴν τινὲς ὠνόμασαν. ἔτι ἐξαιρεῖται τῶν ἀφηγήσεων τὴν ὑπτιότητα καὶ τὸ ἐπιτρέχον λεγόμενον σχῆμα, οἶον [*](298) «ἐπειδὴ γὰρ οὐ καθεστηκότος χορηγοῦ» καὶ τὰ ἐξῆς. [*](1 cf. 20, 4 2 ἐπ⌊ῒ m.2 ex ει⌉δὴ τὸν Pc 6 καὶ γοργὰ Pc 9 ἀνάγκας m.po. suppl. Pc 10 λέγομεν, ξο supr., Pc 12 χρήσιμον σφόδρα Pc 13 Dem. 19, 10 14. 15 εἶθʼ ὑστροφὴν (voluitne ὕστερον? cf. 292, 12)ὑπέστρεψεν ἐξ ἐπιπολῆς Pc 17 Dem. 18, 18 17. 18 πολέμου συστάντος V 18 ἡ om. VcBa 20 δὲ om. Pc 21 καὶ κατʼ ἐπιπλοκὴν Anon. III 139, 19 Sp.; κατὰ πλοκήν vel καταπλοκήν PV 22 τῶν ἀφηγήσεων om. Pc 24 Dem. 21, 13)

315

ταὐτὸ δὲ τοῦτο καὶ περιβάλλει, αἱ δὲ ὑποστροφαί, ἂν μὴ ὦσι μακραί, ἧττον περιβάλλουσι, καὶ εἰρήκαμεν τοῦτο κἀν τῷ περὶ περιβολῆς. — Ἀλλὰ ταυτὶ μὲν ὥσπερ ἰάματά ἐστιν ὑπτιότητος καὶ δύναται ταὐτόν, ὅπερ εὐκρίνεια ἐν σαφηνείᾳ· ἐκείνη τε γὰρ τὰ συγκεχυμένα διευκρινεῖ πρὸς σαφήνειαν, ὡς ἐδείκνυμεν ἐν τῷ περὶ σαφηνείας, ταῦτά τε τὰ σχήματα τὸν ὑπτιάζοντα λόγον ὀρθοῖ καὶ γοργὸν ποιεῖ. κατὰ τὰ αὐτὰ δὲ τοῖς περὶ σαφηνείας ἔχει καὶ τὰ μέλλοντα ῥηθήσεσθαι· ὥσπερ γὰρ ἐκεῖ ἡ μὲν καθαρότης καθʼ ἑαυτὴν ἐποίει τὸν σαφῆ λόγον, προσεδεῖτο δὲ τῆς εὐκρινείας, εἴ που συγχέοιτο ὁ λόγος, εἰς ἐπανόρθωσιν, οὕτω κἀνταῦθα πάλιν ἔστι μὲν τὸ ποιοῦν τὴν γοργότητα μάλιστα εἶδος λόγου τὸ τμητικόν, εἰ δέ ποτʼ ἐκπίπτοι κατʼ ἀνάγκην τινὰ εἰς ὑπτιότητα, δεῖ τῶν προειρημένων σχημάτων, ἃ δὴ πέφυκεν ὀρθοῦν καὶ διεγείρειν τὸν λόγον ἀπὸ τῆς ὑπτιότητος. τμητικὸς. δὲ λόγος καὶ γοργὸς μάλιστα ἐν τοῖς σχήμασι καὶ τοῖς ῥυθμοῖς θεωρεῖται. εἰδέναι δὲ χρή, [*](346) ὅτι ὁ λόγος ὁ τμητικὸς ποτὲ μὲν ἔστιν, οὐ μὴν δοκεῖ γε εἶναι τμητικός, ποτὲ δὲ δοκεῖ μὲν εἶναι τοιοῦτος, οὐ μὴν τέμνει γε ὡς ἀληθῶς τὰ πράγματα, ποτὲ δὲ ἀμφότερα, καὶ τέμνει καὶ δοκεῖ τέμνειν. κείσεται δὲ αὐτοῦ καὶ παραδείγματα καθʼ ἕκαστον τούτων ὀλίγον ὕστερον, ἔνθα καὶ σαφέστερόν τι περὶ τούτων ἐροῦμεν.

Νῦν δὲ πρῶτον περὶ τῶν σχημάτων λέξομεν, ἃ τμητικὰ [*](2. 3 p. 290, 13. 294, 11 sq. 3 περὶ om. Pa | τῆς περιβολῆς 4 δύνανται Pc, (alt. ν supr.) Pa 6 p. 239, 18 8 τὰ om Pc 9 εἰρήσεσθαι Ba | ὡς (om. περ) VcBs 10 ἑαυτὸν 10. 11 p. 235, 5: σαφῆ ποιεῖν τὸν λόγον 12. 13 πάλιν· ἔστι μὲν οὖν Ac 14 ἐκπίπτει Pc 17 ὁ λόγος Ac 18 εἰδέναι — 19 ἐστιν m.2 suppl. Vc 20 γε om. PcAc | τμητικὸς P; τοιοῦτος V 23 ὀλίγω P 24 p. 317, 14 | τι om. Ac 25 νυνὶ V)

316

ὄντα κατʼ ἀνάγκην ἐστὶ καὶ γοργά. σχήματα μὲν οὖν τοῦ εἴδους τάδε. τὸ ἀσύνδετον κομματικόν, οἷον [*](299) «προσῆλθε τῇ βουλῇ, προβούλευμα ἐγράφη». τὸ κατʼ ὄνομα κομματικόν, οἷον ‘Ἀμφίπολιν, Πύδναν, Ποτίδαιαν, Mεθώνην, Παγασάς’, καὶ αἱ πυκναὶ καὶ διʼ ἐλαχίστου ἐξαλλαγαί, οἷον «τὸ πρῶτον Ἀμφίπολιν λαβών, μετὰ ταῦτα Πύδναν, πάλιν Ποτίδαιαν, Μεθώνην αὖθις, εἶτα Θετταλίας ἐπέβη» καὶ τὰ ἑξῆς, οἵ τε διʼ ἐλαχίστου μερισμοὶ τὴν ἀνταπόδοσιν ἔχοντες, οἷον «ἑσπέρα μὲν γὰρ ἦν, ἧκε δʼ ἀγγέλλων τις ὡς τούς πρυτάνεις, ὡς Ἐλάτεια κατείληπται». τὸ κατʼ ἐπαναφορὰν κομματικόν, οἷον «ἐπὶ τοὺς νόμους καλεῖς, ἐπὶ σαυτὸν καλεῖς». τὸ κατʼ ἀντιστροφὴν κομματικὸν «ταξιάρχους παρʼ ὑμῶν, ἄρχοντας παρʼ ὑμῶν». αἱ ταχεῖαι καὶ διʼ ἐλαχίστου συμπλοκαί, οἷον «καὶ σπουδαῖα νομίζων, ὦ Ἀθηναῖοι, καὶ ἀναγκαῖα τῇ πόλει, περὶ ὧν βουλεύεσθε, ἐφʼ ἃ παρελήλυθα», καὶ ὁ Θουκυδίδης «καὶ οἱ πατέρες ὑμῶν, ὦ Λακεδαιμόνιοι, καὶ ὑμῶν οἱ πρεσβύτεροι». εἰ δὲ πολλαὶ γένοιντο αἱ συμπλοκαὶ μὴ καθʼ ἑκάστην πληρουμένης τε καὶ ἱσταμένης τῆς διανοίας, ἀλλʼ εἰς μίαν ὡς περίοδόν τινα πασῶν ἐμπεριλαμβανομένων, τοῦ μὲν τμητικοῦ οὐδὲν ἧττον ἔμφασις [*](300) ἔσται, τοῦ δʼ αὖ γοργοῦ καὶ αὐτοῦ μὲν ἔμφασίς τις, μετρία δέ πως, περιβολὴ δὲ μᾶλλον γενήσεται ἢ γοργότης, [*](347) [*](3 Dem. 24, 11 4 cf. Dem. 1, 8 9; 18, 69 6 Dem. 1, 12 9 λόγου post ἐλαχίστου add P 10 Dem. 18, 169 12. 13 ἐπὶ τὴν δημοκρατίαν καλεῖς add. Aesch 3, 202; cf. Dion. De c. v. 9. II 1 p. 34, 8 Us. Demetr. De eloc 268 13. 14 οἷον ταξιάρχους Pc 13 Dem. 4, 27 14 ἄρχοντας PV; ἱππάρχους vulg., cf. 303, 23 15 Dem. 10, 1 15. 16 νομίζω VcBa 17 ἐφʼ ἃ παρ- ελήλυθα om. Dem., cf. p. 318, 26; fortasse rhetori obversabatur or. 5, 9 18 Thuc. 2, 11 19 αἱ om Pc | καὶ μὴ Syr. 21 ὡς om. Sc 22 ἧττον m.po. suppl. Vc)

317

οἷον «ἀλλ’ ὁ τὴν Εὔβοιαν ἐκεῖνος σφετεριζόμενος καὶ κατασκευάζων ἐπιτείχισμα ἐπὶ τὴν Ἀττικὴν καὶ καταλαμβάνων Ὠρεόν» καὶ τὰ ἑξῆς μέχρι τοῦ «πότερον ἠδίκει καὶ παρεσπόνδει καὶ ἔλυε τὴν εἰρήνην ἢ οὔ;» Ἀλλʼ ἐπὶ τὸ ἐξ ἀρχῆς ἐπανιτέον.