Quod Omnis Probus Liber Sit

Μάθοι δ’ ἄν τις τὴν ἐλευθερίαν, ἣ περὶ τὸν σπουδαῖόν ἐστι, καὶ ἐξ ἑτέρων· δοῦλος εὐδαίμων πρὸς ἀλήθειαν οὐδείς· τί γὰρ ἀθλιώτερον ἢ πάντων ἄκυρον εἶναί τινα καὶ ἑαυτοῦ; ὁ δέ γε σοφὸς εὐδαίμων, ἕρμα καὶ πλήρωμα καλοκἀγαθίας ἐπιφερόμενος, ἐν ᾗ τὸ κῦρός ἐστιν ἁπάντων·

ὥστ’ ἀναμφιβόλως καὶ ἐξ ἀνάγκης ὁ σπουδαῖος ἐλεύθερός ἐστι. πρὸς τούτοις τίς οὐκ ἂν εἴποι τοὺς φίλους τῶν θεῶν ἐλευθέρους εἶναι; εἰ μὴ τοῖς μὲν τῶν βασιλέων ἑταίροις ἄξιον οὐ μόνον ἐλευθερίαν ἀλλὰ καὶ ἀρχὴν ὁμολογεῖν συνεπιτροπεύουσι καὶ συνδιέπουσι τὴν ἡγεμονίαν, τοῖς δὲ θεῶν τῶν ὀλυμπίων δουλείαν ἐπιφημιστέον, οἳ διὰ τὸ φιλόθεον εὐθὺς γενόμενοι θεοφιλεῖς, ἴσῃ ἀντιτιμηθέντες εὐνοίᾳ παρ’ ἀληθείᾳ δικαζούσῃ, καθάπερ οἱ ποιηταί φασι, πανάρχοντές τε καὶ βασιλέες βασιλέων εἰσί. [*](1 post ἀνορχοῦνται quaedam deesse videri censuit Mang. 2—4 ὃς—λεόντων om. 2 ὃς MFGA: om. HP (Turn.) ἐπανατείναιντο scripsi: ἐπανατείναιτο M, ἐπανατείνοιτο G, ἐπανατείνονται F, ἐπανατείνοι AHP (v) 4 ἀδουλωτότερον M: ἀδουλώτερον H, ἀδουλότερον ceteri (v) ἐλευθέρα M: ἐλευθερίῳ F, ἐλευθερία ceteri (v) 5 ἀτρώτῳ] ἀτρέπτῳ AQT ἢ om. M εἰ ΜΗ2: om. ceteri σώματι φύσει δούλω QT: σώμασι φύσει δούλοις MGHP (v), σωμάτων φύσει δούλοις F, σώματος φύσει δουλείας Α καὶ] ἐν Α 6 κραταιοτάτῃ] ἀκμαιοτάτη M κραταιοτάτῃ ἰσχύος suspectum propter hiatum ἀφηνιάζοι M: ἀφηνιάζει FHP, ἀφηνιάζειν GAQT 7 ἐλευθερίαν v (corr. Turn.): ἀλήθειαν codd. 9 καὶ ἑαυτοῦ] ἐξ αὑτοῦ F γε om. M καὶ εὐδαίμων M 10 ἐστι τῶν ἀπάντων F 11 ὥστ’ add. Wilamowitz καὶ MG: τ’ ceteri (Turn.) 12 τίς MFG: ἔτι ceteri (v) post εἴποι add. τις Η2 (v), om. ceteri τῶν θεῶν scripsi (cf. l. 15): τοῦ θεοῦ codd. (v) 13 οὐ M: μὴ ceteri (v) 14 ὁμολογεῖν scripsi: συνομολογεῖν codd. (v) 15 θεῶ ATHP τῶν] τὴν L (Turn.) οἳ] οἶς M φιλόθεον] ὤφειλον M 17 βασιλέες βασιλέων M: βασιλέων βασιλῆες ceteri (v)) [*](1 sqq. Ambros. Epist. 37, 13 . . . plerique emptores leonum sunt, et tamen non dominantur leonibus, sed ita subiciuntur vice versa, ut si exasperatos eos excutere cervice toros viderint, fugiant et delitescant. cf. Diog. La. VI 75 (de Diogene Cynico) οὐδὲ γὰρ τοὺς λέοντας δούλους εἶναι τῶν τρεφόντων, ἀλλὰ τοὺς τρέφοντας τῶν λεόντων δούλου γὰρ τὸ φοβεῖσθαι, τὰ δέ θηρία φοβερὰ τοῖς ἀνθρώποις εἶναι. 9 Cic. Parad. II ὅτι αὐτάρκης ἡ ἀρετὴ πρὸς εὐδαιμονίαν. cf. Diog. La. VII 128. 15 sqq. cf. Diog. La. VI 37 et 72 (de Diogene Cynico) πάντα τῶν σοφῶν εἶναι λέγων . . .· πάντα θεῶν ἐστι· φίλοι δὲ τοῖς σοφοῖς οἱ θεοί· κοινὰ δὲ τὰ τῶν φίλων· πάντα ἄρα τῶν σοφῶν.)

ἅτε γυμνῆς ὡς λόγος ἀσκητὴς φιλοσοφίας, τὸν ἔρωτι θείῳ κατεσχημένον καὶ τὸ ὂν μόνον θεραπεύοντα οὐκέτ’ ἄνθρωπον ἀλλὰ θεὸν ἀπετόλμησεν εἰπεῖν (Exod. 7, 1)· ἀνθρώπων μέντοι θεόν, οὐ τῶν τῆς φύσεως μερῶν, ἵνα τῷ πάντων καταλίπῃ πατρὶ τὸ θεῶν εἶναι βασιλεῖ καὶ θεῷ.

ἆρ’ ἄξιον τὸν προνομίας τοσαύτης τετυχηκότα δοῦλον ἢ μόνον ἐλεύθερον εἶναι νομίζειν; ὃς εἰ καὶ θείας οὐκ ἠξίωται μοίρας καθ’ αὑτόν, ἀλλά τοι διὰ τὸ φίλῳ θεῷ χρῆσθαι πάντως ὤφειλεν εὐδαιμονεῖν· οὔτε γὰρ ἀσθενὴς ὁ ὑπέρμαχος οὔτε φιλικῶν ἀμελὴς δικαίων θεὸς ἑταιρεῖος ὢν καὶ τὰ κατὰ τοὺς ἑταίρους ἐφορῶν.

ἔτι τοίνυν, ὥσπερ τῶν πόλεων αἱ μὲν ὀλιγαρχούμεναι καὶ τυραννούμεναι δουλείαν ὑπομένουσι χαλεποὺς καὶ βαρεῖς ἔχουσαι δεσπότας τοὺς ὑπαγομένους καὶ κρατοῦντας, αἱ δὲ νόμοις ἐπιμεληταῖς χρώμεναι καὶ προστάταις εἰσὶν ἐλεύθεραι, οὕτως καὶ τῶν ἀνθρώπων, παρ’ οἷς μὲν ὀργὴ ἢ ἐπιθυμία ἤ τι ἄλλο πάθος ἢ καὶ ἐπίβουλος κακία δυναστεύει, πάντως εἰσὶ δοῦλοι, ὅσοι δὲ μετὰ νόμου ζῶσιν, ἐλεύθεροι.

νόμος δὲ ἀψευδὴς ὁ ὀρθὸς λόγος, οὐχ ὑπὸ τοῦ δεῖνος ἢ τοῦ δεῖνος, θνητοῦ φθαρτός, ἐν χαρτιδίοις ἢ στήλαις, ἄψυχος ἀψύχοις, ἀλλ’ ὑπ’ ἀθανάτου φύσεως ἄφθαρτος ἐν ἀθανάτῳ διανοίᾳ τυπωθείς.

διὸ καὶ θαυμάσαι ἄν τις τῆς ἀμβλυωπίας τοὺς τρανὰς οὕτω πραγμάτων ἰδιότητας μὴ συνορῶντας, οἳ μεγίστοις μὲν δήμοις Ἀθήναις καὶ Λακεδαίμονι πρὸς ἐλευθερίαν [*](1 δὲ M τῶν ἰουδαίων ὁ νομοθέτης Μ γυμνῆς] γνησίας coni. Mang. 2 κατισχημένον MAQT 3 ἀλλὰ θεὸν M: om. ceteri (Turn.) 4 θεὸν] θεῶν M 5 καταλείπῃ HP (v) θεῶν MG: θεὸν ceteri (v) ; τούτων coni. Mang. βασιλεῖ καὶ θεῷ] βασιλέα καὶ θεὸν coni. Mang. ἆρ᾿ MFA: ἆρα ceteri (v) προνομίας] προνοίας AQT 6 ὃς] ὅπερ Q 7 καθ’ ἑαυτὸν G φίλον HP 8 ὑπέρμαχος] ὕπαρχος F 9 θεὸς om. AQT τὰ MF2: om. ceteri (Turn.) ἑτέρους A ἀφορῶν P 10 καὶ τυραννούμεναι om. AQT 11 τοὺς] τὰς F 13 ἐλεύθεροι MGT οὕτως MF: οὕτω ceteri (v) ὀργὴ M: ἂν ὀργὴ ceteri (v) 13. 14 ἢ ἐπιθυμία M: καὶ ἐπιθυμία ceteri (Turn.) 14 ἐπίβουλος] ἐπιβουλῆς F, ἐπιβουλὰς H1P, ἐπὶ βουλὰς G δυναστεύει M: δυναστεύσει AQT, δυναστεύσῃ FGHP (Turn.) πάντων M 15 δέ post νόμος om. M 16 ὁ om. Ρ1, ss. Ρ2 alterum τοῦ om. F φθαρτός] γραπτός F 17 ὑπὸ M 19 οὕτω] εἶναι M 20 ἀθήναις καὶ λακεδαίμονι MGPAQT: ἀθήναις καὶ Λακεδαίμοσι F, ἀθήναις καὶ Λακεδαιμόνιοι Η (sed οι add. Η2), ἀθηναίων καὶ Λακεδαιμονίων L (v) ἐλευθερίαν] εὐδαιμονίαν mg P) [*](3 Exod. 7, 1 ἰδοὺ δέδωκά σε θεόν Φαραώ. 15 sqq. Ambros. Epist. 37, 32 illi autem liberi sunt, qui legibus vivunt. lex autem vera sermo rectus, lex vera non insculpta tabulis nec aere incisa, sed impressa mentibus atque infixa sensibus. cf. de migr. Abrah. § 130. de Josepho § 29. de praem. et poen. § 55. Stob. Ecl. II 7, 11 d. Cic. de leg. I 6, 18.)

πρὸς τοίνυν τοῖς εἰρημένοις ἐναργεστάτη πίστις ἐλευθερίας ἰσηγορία, ἣν οἱ σπουδαῖοι πάντες ἄγουσι πρὸς ἀλλήλους. ὅθεν καὶ τὰ τρίμετρα φιλοσόφως ἐκεῖνά φασιν εἰρῆσθαι·

καθάπερ οὖν ὁ μουσικὸς νόμος ἅπασι τοῖς ἐπιτετηδευκόσι μουσικὴν ἰσηγορίας τῆς ἐν τῇ τέχνῃ μεταδίδωσι καὶ ὁ γραμματικὸς ἢ ὁ γεωμετρικὸς γραμματικοῖς ἢ γεωμέτραις, οὕτω καὶ ὁ ἐν τῷ βίῳ νόμος τοῖς ἐμπείροις τῶν βιωτικῶν.

οἱ δὲ σπουδαῖοι πάντες ἔμπειροι τῶν κατὰ τὸν βίον πραγμάτων εἰσίν, ὁπότε καὶ τῶν ἐν ἁπάσῃ τῇ φύσει· καὶ εἰσί τινες αὐτῶν ἐλεύθεροι, ὥστε καὶ ὅσοι τούτοις ἰσηγορίας μετέχουσιν. οὐδεὶς ἄρα τῶν

σπουδαίων δοῦλος, ἀλλ’ ἐλεύθεροι πάντες. ἀπὸ δὲ τῆς αὐτῆς ἀφορμῆς καὶ ὅτι δοῦλος ὁ ἄφρων ἐστίν, ἐπιδειχθήσεται. ὥσπερ γὰρ ὁ κατὰ μουσικὴν νόμος οὐ δίδωσιν ἰσηγορίαν ἀμούσοις πρὸς μεμουσωμένους οὐδ’ ὁ κατὰ γραμματικὴν ἀγραμμάτοις πρὸς γραμματικοὺς οὐδὲ συνόλως [*](2 δ’ A 3 πηγῆς M νόμοις om. M 4 ὑπακούουσι MFGHP1: τοῖς ὑπακούουσι AQTP2 (Mang.) ἅττ’ HPQT: ἅτ’ GA, ὅτ᾿ F, ἔτι M prius ἢ om. M 4. 5 προστάττῃ ἢ (ἡ M) ἀπαγορεύῃ codd.: προστάττει ἢ ἀπαγορεύει προτάττει ἣ ἀπαγορεύει v 5 τοίνυν] τὴν ἐπὶ M ἰσηγορία codd.: ἡ ἰσηγορία Mang. 6 τὰ om. QT τρίμετρα] τρία μέτρα ΗΡ1 (Turn.) 7 φασὶν ἐκεῖνα transp. Α 8 τὸν νόμον F; τῶν λόγων coni. Mang. 8. 9 ἔφυ. καὶ πάλιν Mang.: ἔφη· καὶ πάλιν GF2AH2, ἐφῆκε· πάλιν F1H1PQT, ἐφῆκεν πάλιν M 11 νόμος M (coni. Ausfeld): λόγος ceteri (v) μουσικῆς M 12 τῇ om. HP (Turn.) 6 γεωμέτρης QT (coni. Mang.) ὁ ante γεωμετρικὸς om. v 13 τῷ om. M 14 01 δὲ σπουδαῖοι πάντες M: οἳ δεσποτείας οἱ πάντες G, οἲ δεσπόταις οἱ πάντες Η1Ρ, οἱ δεσπόται οὐ πάντες Η2, ἡ δεσπόταις οἲ πάντες AQT, οἲ πάντες F οἱ δὲ δεσπόται ἄπαντες Turn, οἱ δὲ σπουδαῖοι ἄπαντες Mang.) 15 εἰσίν] εἰσί V ἐν πάσῃ QT verba καὶ εἰσί—μετέχουσιν (16) delenda censet Ausfeld καὶ ante εἰσι] κἄν M 16 τούτοις] τῆς P 18 ὁ ante ἄφρων om. M ἀποδειχθήσεται F 20 οὐδ’] ὁ δ’ Q) [*](8 frg. trag. adesp. 326. 10 frg. trag. adesp. 304 laud. etiam ap, M. Αntoninum XI 30.)

τοῖς δ’ ἐλευθέροις ἡ ἐκ νόμου πᾶσιν ἰσηγορία δίδοται· καὶ εἰσί τινες τῶν σπουδαίων ἐλεύθεροι· καὶ τῶν βιωτικῶν ἄπειροι μὲν οἱ φαῦλοι, ἐμπειρότατοι δ’ οἱ σοφοί· οὐκ ἄρ’ εἰσί τινες τῶν φαύλων ἐλεύθεροι, δοῦλοι δὲ πάντες.

ὁ δὲ Ζήνων, εἰ καί τις ἄλλος ὑπ’ ἀρετῆς ἀχθείς, νεανικώτερον ἀποδείκνυσι περὶ τοῦ μὴ εἶναι τοῖς φαύλοις ἰσηγορίαν πρὸς ἀστείους. φησὶ γάρ· „οὐκ οἰμώξεται μὲν ὁ φαῦλος, ἐὰν ἀντιλέγῃ τῷ σπουδαίῳ; οὐκ ἄρ’ ἐστὶν ἰσηγορία τῷ φαύλῳ πρὸς σπουδαῖον.“

οἶδ’ ὅτι πολλοὶ τοῦ λόγου κατακερτομήσουσιν ὡς αὐθαδείᾳ τὸ πλέον ἐρωτηθέντος ἢ συνέσει. μετὰ δὲ τὴν χλεύην παυσάμενοι τοῦ γέλωτος ἢν ἐθελήσωσι διακύψαι καὶ τὸ λεγόμενον σαφῶς ἐρευνῆσαι, καταπλαγέντες αὐτοῦ τὸ ἀψευδὲς εἴσονται, ὅτι ἐπ’ οὐδενὶ μᾶλλον οἰμώξεταί τις ἢ τῷ μὴ πειθαρχεῖν τῷ σοφῷ.

ζημία γὰρ χρημάτων ἢ ἀτιμία ἢ φυγαὶ ἢ αἱ διὰ πληγῶν ὕβρεις ἢ ὅσα ὁμοιότροπα βραχέα καὶ τὸ μηδὲν ἀντιτιθέμενα κακίαις καὶ ὧν αἱ κακίαι δημιουργοί. τοὺς δὲ πολλούς, οὐ συνορῶντας τὰς ψυχῆς βλάβας διὰ λογισμοῦ πήρωσιν, ἐπὶ μόναις ταῖς ἐκτὸς συμβέβηκεν ἄχθεσθαι, τὸ κριτήριον ἀφῃρημένους, ᾧ μόνῳ καταλαβεῖν ἔστι διανοίας ζημίαν.

εἰ δὲ δυνηθεῖεν ἀναβλέψαι, θεασάμενοι τὰς δι’ ἀφροσύνης ἀπάτας καὶ τὰς ἐκ δειλίας ἐπηρείας καὶ ὅσα ἀκολασία παρῴνησεν ἢ ἀδικία παρηνόμησεν, ἐπὶ [*](1 τεχνικὸς] τεχνίτης FA ἀτέχνους M 2 ἀπείροις] ἀπόροις T 3 ἡ ἐκ νόμου] ἱὲν ὄνομα M verba καὶ εἰσί τινες τῶν σπουδαίων ἐλεύθεροι delenda censet Ausfeld τῶν ante σπουδαίων om. Η (Turn.) 5 οὐκ ἄρ’] οὐκ ἄρα Α, οὐ γὰρ M 6 ἀχθείς] ἀπαχθείς HP (Turn.) 8 ὠμώξεται M μὲν codd.: om. v οὐκ ἄρ᾿] οὐκ ἄρα Α, οὐ γὰρ M ι 9 πολλοὶ om. HP (Turn.) 10 ἐρωτηθέντος Μ ἐρωτηθέντος v): ἔρωτι θέντες GT, ἐρωτηθέντες ceteri 11 ἢν ἐθέλωσι F ante διακύψαι add. τὸ M 11. 12 τὸ ante λεγόμενον om. A 12 σαφῶς] σοφῶς Mang. ἑρμηνεῦσαι FQT καταπλαγέντες] καταλαβόντες coni. Mang. αὐτοῦ M: αὐτὸ ceteri 13 ἐπ’] ἐν M τῶ σοφῶ M: τῷ om. ceteri (Turn.) 14 ἢ αἱ φυγαὶ Q ἢ ἡ διά πληγῶν ὕβρις M 15 καὶ τὸ μηδὲν MFGHP: ἢ τὸ μηδὲν ἔβλαψαν AQT (Mang.) αἱ κακίαι M: αἱ om. ceteri (Turn.) 16 τἀς ψυχῆς M: τὰς τῶν ψυχῶν AQT, ψυχῶν (om. τὰς) ceteri 18 ὧ μόνω M: ἣ μόνον F1, ὧ μόνον F2, δι’ οὗ ὃ Η1) μόνον HP (v), δι’ οὗ μόνου AQT, καὶ οἰομένους G ἔστι] ἐστι δυνατὸν F 19 ἀντιβλέψαι QT θεασάμεναι M, θεώμενοι H (Turn.) δι’ ἀφροσύνης MHP: δι’ ἀφροσύνην ceteri 20 ἐπηρείας] ἀπορίας AQT (Mang.)) [*](1. 2 cf. Epict. Diss. IV 1, 117 καὶ οὕτως ἐφ’ ἑκάστης ὕλης τὸν ἔμπειρον τοῦ ἀπείρου κρατεῖν πᾶσα ἀνάγκη. ὄστις οὗν καθόλου τὴν περὶ βίον ἐπιστήμην κέκτηται, τί ἄλλο ἢ τοῦτον εἶναι δεῖ τὸν δεσπότην; 8 Zeno frg. 228 (Arnim).)

ἔοικε δὲ ὁ Ζήνων ἀρύσασθαι τὸν λόγον ὥσπερ ἀπὸ πηγῆς τῆς Ἰουδαίων νομοθεσίας, ἐν ᾗ δυοῖν ὄντοιν ἀδελφοῖν, τοῦ μὲν σώφρονος, τοῦ δ’ ἀκολάστου, λαβὼν οἶκτον ὁ κοινὸς ἀμφοῖν πατὴρ τοῦ μὴ ἐπ’ ἀρετὴν ἥκοντος εὔχεται, ἵνα δουλεύσῃ τῷ ἀδελφῷ, τὸ δοκοῦν μέγιστον εἶναι κακόν, δουλείαν, ἀγαθὸν τελεώτατον ὑπολαμβάνων ἄφρονι, τὸ μὲν αὐτεξούσιον ἀφῃρημένῳ πρὸς τὸ μὴ σὺν ἀδείᾳ πλημμελεῖν, ἐκ δὲ τῆς τοῦ προεστῶτος προστασίας βελτιωθησομένῳ τὸ ἦθος.

Τὰ μὲν οὖν λεχθέντα πρὸς τὴν τοῦ ζητουμένου διασύστασιν ἔμοιγε ἀποχρῶντα ἦν. ἐπεὶ δὲ τὰ ποικίλα τῶν νοσημάτων ἰατροῖς ἔθος ποικιλωτέραις ἰᾶσθαι θεραπείαις, ἀνάγκη καὶ τοῖς παραδόξοις νομιζομένοις τῶν προβλημάτων διὰ τὸ ἄηθες ἐπάγειν πίστεις ἐπαλλήλους προσεγχρίοντας· μόλις γὰρ ἔνιοι συνεχείᾳ πληττόμενοι τῶν ἀποδείξεων αἰσθάνονται.

λέγεται τοίνυν οὐκ ἀπὸ σκοποῦ, ὅτι ὁ φρονίμως πάντα ποιῶν εὖ ποιεῖ [*](1 ante λύπης add. καὶ M 2 ὑπερβολὴν AQT δ’ M 3 ἀπὸ πηγῆς codd.: ἀπὸ τῆς πηγῆς v δυεῖν G ὄντοιν] ὄντων conicio 4 δὲ M 5 τῷ ἀδελφῷ] τἀδελφὼ Α 6 κακὸν εἶναι transp. M δουλείας Α, δούλου T 7 μὲν] δὲ F πρὸς τῶ QT 8 πλημελεῖν P, πλημελῆ G δὲ om. F βέλτιον θησομένω AQT 9 οὑν om. QT σύστασιν QT 10 ἀποχρώντως AQT 11 ποικιλοτέραις AQT post ποικιλωτέραις add. εἰώθασι HP, sed rursus expunxit Η θεραπείαις ἰᾶσθαι transp. HP (v) τῶν παραδόξων νομιζομένων QT, τῶν παραδόξων λογιζομένων Α 12 διὰ ante τῶν προβλημάτων transp. AQT ἄηθες] ἀληθὲς MQT ἐπαλλήλαις Η1Ρ, ἐπ’ ἀλλήλαις F, ἐπ’ ἀλλήλους T, πρὸς ἀλλήλους M 12. 13 προσεγχρίοντας MFGP1: προσεγχρίοντας H, προσεγχρίπτοντας T, προσεγχρίμπτοντας ΑQP2 (v) 13 γὰρ] μὲν QT πληττόμενοι] πλαττόμενοι F1GH2P1, πραττόμενοι H1 φραττόμενοι Turn.) 14 πάντα ante ποιῶν om. Η (Turn.) εὑ ποιεῖ—πάντα ποιῶν (17, 1) om. AQT) [*](3 sqq. Gen. 27,40 καὶ τῷ ἀδελφῷ σου δουλεύσεις. 14 sqq. Ambros. Epist. 31, 19 . . . sapiens omnia quae facit bene facit: qui autem bene facit omnia, recte facit omnia: qui vero recte facit omnia, utique inoffense et irreprehensibiliter et sine damno et commotione sui facit omnia, cui igitur hoc subest, ut inoffense faciat omnia, faciat irreprehensibiliter, faciat sine commotione sui, sine damno, nihil insipienter facit, sed sapienter omnia, qui autem sapienter facit, nihil habet quod metuat; metus enim in peccato est: ubi autem nulla formido, ibi libertas: ubi libertas, ibi potestas faciendi quod vult. solus ergo sapiens liber est. Stob. Ecl. II 7, 11g (ἀρέσκει τῷ τε Ζήνωνι καὶ τοῖς ἀπ’ αὐτοῦ Στωικοῖς φιλοσόφοις) . . . καὶ τὸν μὲν ταῖς περὶ τὸν βίον ἐμπειρίαις χρώμενον ὲν τοῖς πραττομένοις ὑπ’ αὐτοῦ πάντ’ εὑ ποιεῖν, καθάπερ φρονίμως καὶ σωφρόνως καὶ κατὰ τὰς ἄλλας ἀρετάς, τὸν δέ φαῦλον κατά τοὐναντίον κακῶς (Zeno frg. 216 Αrnim). II 7, 11 i . . . πάντα τε εὑ ποιεῖ ὁ νοῦν ἔχων, καὶ γὰρ φρονίμως καὶ ἐγκρατῶς . . . ταῖς περὶ τὸν βίον ἐμπειρίαις χρώμενος συνεχῶς, ὁ δὲ φαῦλος . . . πάντα κακῶς ποιεῖ . . .)

καὶ μὴν ὃν μὴ ἐνδέχεται μήτ’ ἀναγκάσαι μήτε κωλῦσαι, ἐκεῖνος οὐκ ἂν εἴη δοῦλος· τὸν δὲ σπουδαῖον οὐκ ἔστιν οὔτ’ ἀναγκάσαι οὔτε κωλῦσαι· οὐκ ἄρα δοῦλος ὁ σπουδαῖος. ὅτι δ’ οὔτ’ ἀναγκάζεται οὔτε κωλύεται, δῆλον· κωλύεται μὲν γὰρ ὁ μὴ τυγχάνων ὧν ὀρέγεται, ὀρέγεται δ’ ὁ σοφὸς τῶν ἀπ’ ἀρετῆς, ὧν ἀποτυγχάνειν οὐ πέφυκε. καὶ μὴν εἰ ἀναγκάζεται, δῆλον ὅτι ἄκων τι ποιεῖ· ἐν οἷς δὲ αἱ πράξεις, ἢ ἀπ’ ἀρετῆς εἰσι κατορθώματα ἢ ἀπὸ κακίας [*](1 δὲ M πάντα post ποιεῖ om. M πάντα ποιῶν] ποιῶν πάντα F 2 καὶ ante ἀμέμπτως om. AQT ἀμέμπτως τὲ καὶ QT καὶ ante ἀνεπιλήπτως om. Α ἀνεπιλήπτως MAT: ἀνεπιπλήκτως ceteri (v) 3 ὥστ’] οὗτος AQT ἐξουσία F σχήσει om. F 4 ταῦτα FG 5 ἄρα] γὰρ T 6—7 ἐκεῖνος—κωλῦσαι MG: om. ceteri (Turn.) 6 ἐκεῖνος post δοῦλος transp. τὸν M: εἰ G 7 οὕτ’ ἀναγκάσαι οὔτε κωλῦσαι MG: ἀναγκάσαι οὐδὲ κωλῦσαι Mang. 8 οὔτ’] οὐκ M μὲν om. P 9 δὲ M 10 ποιεῖ] ἐποίει M 11 ἐν οἷς] ἀνθρώποις coni. Arnim ἡ πρᾶξις M εἰσι] ἐστι FGAT) [*](2 Diog. La. VII 122 ἔτι καὶ ἀναμαρτήτους (εἶναι τοὺς σοφούς), τῷ ἀπεριπτώτους ἁμαρτήματι. 5 sqq. Ambros. Epist. 37, 20 etenim qui neque cogi potest neque prohiberi, is nequaquam servus: sapientis autem neque cogi neque prohiberi: non est igitur servus sapiens. prohibetur enim qui non fungitur iis quae desiderat: quae autem desiderat sapiens nisi ea quae virtutis et disciplinae sunt, sine quibus esse non potest? . . . quod si cogitur, manifestum est quod invitus faciat. in omnibus autem factis aut a virtute correctiones sunt aut a malitia prolapsiones aut media et indifferentia. virtutis non coactus sed voluntarius exsecutor est sapiens, quoniam omnia quae placent agit, malitiae fugitans, nec somnium eius admittit. indifferentibus ita non movetur, ut nullis momentis sicut vulgus hominum huc atque illuc inclinetur, sed tamquam in statera mens eius aequa lance pendeat, ut neque ad voluptaria propendeat neque omnino ad ea quae sunt aversanda vel leviter studium inclinet suum, sed immobilis maneat affectu. unde liquet, quia nihil invitus facit sapiens neque cogitur, quia si servns esset cogeretur: liber est igitur sapiens. cf. Cic. Parad. V 1,34 soli igitur hoc contingit sapienti, ut nihil faciat invitus, nihil dolens, nihil coactus. Epict. Diss. I 12, 9 ἐλεύθερος γάρ ἐστιν, ᾧ γίνεται πάντα κατὰ προαίρεσιν καὶ ὃν οὐδεὶς δύναται κωλῦσαι. IV 1, 1 ἐλεύθερός ἐστιν ὁ ζῶν ὡς βούλεται, ὃν οὔτ’ ἀναγκάσαι ἔστιν οὔτε κωλῦσαι οὔτε βιάσασθαι. IV 1, 128 ὁ ἀκώλυτος ἄνθρωπος ἐλεύθερος, ᾧ πρόχειρα τὰ πράγματα ὡς βούλεται· ὃν δ’ ἔστιν ἢ κωλῦσαι ἢ ἀναγκάσαι ἡ ἐμποδίσαι ἡ ἄκοντα εἴς τι ἐμβαλεῖν, δοῦλός ἐστι. Stob. Ecl. II 7, 11 g παρ’ ὃ καὶ οὕτε ἀναγκάζεται ὁ σπουδαῖος) ὑπό τινος οὗτε ἀναγκάζει τινά, οὔτε κωλύεται οὔτε κωλύει, οὔτε βιάζεται ὑπό τινος οὔτ᾿ αὐτὸς βιάζει τινά κτλ.)