Quis Rerum Divinarum Heres Sit

τί δὲ Ἰσαάκ; τί δὲ Ἰακώβ; καὶ γὰρ οὗτοι διά τε ἄλλων πολλῶν καὶ μάλιστα διὰ τῶν εἰς τοὺς ἐκγόνους προσρήσεων ὁμολογοῦνται προφητεῦσαι. τὸ γὰρ „συνάχθητε, ἵνα ἀπαγγείλω τί ἀπαντήσεται ὑμῖν ἐπ’ ἐσχάτῳ τῶν [*](1 ἠρεμίαν καὶ ἡσυχίαν codd. 2 ἐγρήγορσίς scripsi: γρήγορσις codd, οὐσία Pap ἐγρήγορσις Pap: αἱ γρηγορήσεις G, αἱ γρηγόρσεις τῆς Β, αἱ ἐγρηγόρσεις τῆς AHP 4 τῷ scripsi (Pap ut vid.; cf. p. 56,18): ἐπὶ τῶ ABGH, ἐπὶ τὸν P 5 ἀλλά Α ταὐτὸ Pap 5. ὁ διασυνίστησιν scripsi: ἀλλὰ συνίστησιν ABGH, ἀλλά καὶ συνίστησιν P, σ(υνιστήσιν) Pap ὁ ἐν addidi 7 ἄρχουσαν Pap: om. codd. 8 αὐτοῦ] τοῦ ΑΒ μόνον HP 9 φησιν Pap 9. 10 τῶ ἀνθρώπω τὴν γυναῖκα codd. 11 παντι) δὲ Pap: καὶ παντὶ δὲ ἀνθρώπω codd. 11 ὁ ἱερὸς λόγος προφητείαν προφητείας ΑΒ) codd. 12 προφήτου G 12. 13 υφηχουντος Pap 13 δὲ Pap ἑρμηνεῖ om. Pap 14 ἐνθουσιᾶν B τοῦτ’ conicio (Pap?) 15 θεοῦ έστιν ἠχεῖον scripsi: θεου εστ)ι ηχ . . . Pap, θεοῦ ἐστιν ἠχεῖ ἐν P(H2?), θεοῦ ἐστιν ἠχοῦν H2, ἠχῆς ἐστι θεοῦ AB, ἠχεῖον ἐστὶν θεοῦ G 16 ἀνέγραψε GH2: ανεγραψν Pap, ἔγραψε ABPH1 17 εἰσήγαγε Νῶε codd. οὐ Pap (Turn.): οὖν codd. 17. 18 προφήτης εὐθύς codd. 18 ἅς om. GH1P1 20 πολλῶν ἄλλων AB, ἄλλων om. G 21 ἐκγόνους ABG (Pap?): ἐγγόνους HP 22 συνα)χθητε Pap: συλλέγητε codd. απαγγ(ειλω) Pap ἀπαγγέλλω supplet Scheil): ἀναγγελλῶ B, ἀναγγελῶ AGP, ἀναγγέλλω Η, ἀναγγελῇ L ἀπαντήσεται Pap: ἀπαντήσει GHP, ἀπαντήση ΑΒ ἐσχάτων codd.)

λέγει γάρ· „ἐὰν γένηται ὑμῶν προφήτης κυρίου, ἐν ὁράματι αὐτῷ γνωσθήσομαι, Μωυσῇ δὲ ἐν εἴδει, καὶ οὐ δι’ αἰνιγμάτων“ (Num. 12,6.8), καὶ πάλιν „οὐκ ἀνέστη ἔτι προφήτης ὡς Μωυσῆς, ὃν ἔγνω κύριος αὐτὸν πρόσωπον πρὸς πρόσωπον“ (Deut. 34, 10).

παγκάλως οὖν τὸν ἐνθουσιῶντα μηνύει φάσκων „περὶ ἡλίου δυσμὰς ἔκστασις ἐπέπεσεν“ (Gen. 15, 12), ἥλιον διὰ συμβόλου τὸν ἡμέτερον καλῶν νοῦν· ὅπερ γὰρ ἐν ἡμῖν λογισμός, τοῦτο ἐν κόσμῳ ἥλιος, ἐπειδὴ φωσφορεῖ ἑκάτερος, ὁ μὲν τῷ παντὶ φέγγος αἰσθητὸν ἐκπέμπων, ὁ δὲ ἡμῖν αὐτοῖς τὰς νοητὰς διὰ τῶν καταλήψεων αὐγάς.

ἕως μὲν οὖν ἔτι περιλάμπει καὶ περιπολεῖ ἡμῶν ὁ νοῦς μεσημβρινὸν οἷα φέγγος εἰς πᾶσαν τὴν ψυχὴν ἀναχέων, ἐν ἑαυτοῖς ὄντες οὐ κατεχόμεθα· ἐπειδὰν δὲ πρὸς δυσμὰς γένηται, κατὰ τὸ εἰκὸς ἔκστασις καὶ ἡ ἔνθεος ἐπιπίπτει κατοκωχή τε καὶ μανία. ὅταν μὲν γὰρ φῶς τὸ θεῖον ἐπιλάμψῃ, δύεται τὸ ἀνθρώπινον, ὅταν δ’ ἐκεῖνο δύηται, τοῦτ’ ἀνίσχει καὶ ἀνατέλλει.

τῷ δὲ προφητικῷ γένει φιλεῖ τοῦτο συμβαίνειν· ἐξοικίζεται μὲν γὰρ ἐν ἡμῖν ὁ νοῦς κατὰ τὴν τοῦ θείου πνεύματος ἄφιξιν, κατὰ δὲ τὴν μετανάστασιν αὐτοῦ πάλιν εἰσοικίζεται· θέμις γὰρ οὐκ ἔστι θνητὸν ἀθανάτῳ συνοικῆσαι. διὰ τοῦτο ἡ δύσις τοῦ λογισμοῦ καὶ τὸ περὶ αὐτὸν σκότος ἔκστασιν καὶ θεοφόρητον μανίαν ἐγέννησε.

τὸ δὲ ἀκόλουθον [*](2 Μωσῆς ΗP 3 λεγε Pap, λέγεται coni. Cohn ὑμῶν Pap GH2: ἡμῶν Η1P, ἡμῖν ΑΒ κυρίου κυρίῳ?) evanidum in Pap 4 γνωρισθήσομαι G Μωυσῆ ΑΒ: Μωυσῆς Pap G, Μωσῆς HP ειδι Pap 5 ωυσην Pap ὁ ἔγνω αὐτὸν κύριος κύριος αὐτὸν transposui) πρώσωπον πρὸς πρόσωπον codd.: εγνω κυριος) ceteris omissis Pap πρὸς] fort. κατὰ ex LXX scrib. 7 τὸν] αὐτὸν Β 79 νοῦν οm. L περὶ—νοῦν καλεῖ add. mg. P2 7 μήνυε Pap 8 ἔπεσεν GH διὰ Pap GHN: δὲ διὰ ABP 8. 9 κ(αλω)ν νοῦν Pap: νοῦν καλῶν GHN, νοῦν καλεῖ ABP 9. 10 φῶς φορεῖ ΑΒ 10 φέγγος] φῶς AB ἐκπέμπων om. N 11 καταλημψεων Pap 13 τὴν om. ΑΒ ἀναχέων om. ΑΒ ἑαυτοῖς] αὐτῶι Pap δέ] τε Pap 14 καὶ om. AB 14. 15 κατοκωχή τε scripsi: κατακωχη τε Pap, κατοχή τε N, κατοχωτική τε codd. 15. 16 bis ὅταν Pap: ὅτε codd. N 16 δὲ Pap N δύηται Pap: δύει codd. N ταυτ’ Pap 17 μὲν om. N 17. 18 ὁ ἐν ἡμῖν couicio 18 ὁ οm. Pap πνεύματος om. N 19 ἀυτὰ Pap εστιν Pap θνητῷ B 20 συνοικίσαι G) [*](1. 2 DH fol. 124r Φίλωνος ἐκ τοῦ περὶ τῶν μετονομαζομένων, DL fol. 40v et 159r DR fol. 36r Φίλωνος: ἡ τῶν μελλόντων κατάληψις ἀνοίκειος ἀνθρώπῳ. 7—61,6 περὶ—ἀποτελεῖ N fol. 167r.)

Τίνα δ’ ἐστὶν ἃ ἐρρέθη προθεσπισθέντα, καλὸν ἀκοῦσαι· πρῶτον μέν, ὅτι τῷ φιλαρέτῳ κατοικεῖν οὐ δίδωσιν ὁ θεὸς ὡς ἐν οἰκείᾳ γῇ τῷ σώματι, ἀλλὰ παροικεῖν ὡς ἐν ἀλλοδαπῇ μόνον ἐπιτρέπει χώρᾳ. „γινώσκων“ γάρ φησι „γνώσῃ, ὅτι πάροικον ἔσται τὸ σπέρμα σου ἐν γῇ οὐκ ἰδίᾳ“ (Gen. 15,13). παντὸς δὲ φαύλου συγγενὲς τὸ σώματος χωρίον, ἐν ᾧ μελετᾷ κατοικεῖν, οὐ παροικεῖν.

ἓν μὲν δὴ παίδευμα τοῦτο· ἕτερον δέ, ὅτι τὰ δουλείαν καὶ κάκωσιν καὶ δεινήν, ὡς αὐτὸς ἔφη, ταπείνωσιν ἐπάγοντα τῇ ψυχῇ τὰ κατὰ γῆν ἐστιν οἰκίδια· νόθα γὰρ καὶ ξένα διανοίας τὰ σώματος ὡς ἀληθῶς πάθη, σαρκὸς ἐκπεφυκότα, ᾗ προσερρίζωται.

τετρακόσια δὲ ἔτη γίνεται ἡ δουλεία (Gen. 15, 13) κατὰ τὰς τῶν τεττάρων παθῶν δυνάμεις. ἀρχούσης μὲν γὰρ ἡδονῆς μετεωρίζεται καὶ φυσᾶται τὸ φρόνημα, χαύνῳ κουφότητι ἐξαιρόμενον· ὅταν δὲ ἐπιθυμία κρατήσῃ, ἔρως ἐγγίνεται τῶν ἀπόντων καὶ τὴν ψυχὴν ὥσπερ ἀπ’ ἀγχόνης ἐλπίδος ἀτελοῦς ἐκρέμασε· διψῇ μὲν γὰρ ἀεί, πιεῖν δὲ ἀδυνατεῖ ταντάλειον τιμωρίαν ὑπομένουσα.

κατὰ δὲ τὴν τῆς λύπης δυναστείαν συνάγεται καὶ συστέλλεται φυλλορροούντων καὶ ἀφαυαινομένων τρόπον δένδρων· τὸ γὰρ εὐθαλὲς αὐτῆς καὶ πῖον ἰσχναίνεται. φόβου γε μὴν τυραννήσαντος οὐδεὶς ἔτι μένειν ἀξιοῖ, δρασμῷ δὲ καὶ φυγῇ χρῆται, μόνως ἂν οὕτως σωθήσεσθαι προσδοκῶν· ἐπιθυμία μὲν γὰρ ὁλκὸν ἔχουσα δύναμιν, κἂν φεύγῃ τὸ ποθούμενον, διώκειν [*](1 οὕτως LN 2 λέγει Τurn. ἡσυχάζειν L1 4 μηνύουσιν H1P δ’ HP 5 γέμον G τῆς om. N 7 ἐρρήθη Mang. 9 σοματι Pap χώραν Α 10 γνώσηι γὰρ φησιν ὅτι Pap σου om. G 11 τὸ] τὼ Pap 13 ὅτι] τι Pap τα Pap: om. codd. 14 εφηι Pap (οικιδ)ια Pap, οὐκ ἴδια AP νόθος Pap 16 προσερρίζωται scripsi: προσερρίζωνται Pap et codd. 17 τεσσάρων Pap 18 ἐξαιρούμενον GPH1 19 ἀπάντων ΑΒ 20 διψῇ scripsi: διώσει Pap, διψᾷ codd. (αιει) Pap? 21 δὲ alt. om. Β 23 τρόπω codd. 24 τηρήσαντος ΑΒ ἐστὶ G 25 ἂν] μὲν AB σωθήσεται G προδοκων Pap 26 δύναμιν καταφεύγῃ G) [*](8 cf. ad vol. II p. 244,3.)

φαινομένου διίστησιν. αἱ δὲ τῶν λεχθέντων ἡγεμονίαι παθῶν βαρεῖαν τοῖς ἀρχομένοις ἐπάγουσι δουλείαν, ἄχρις ἂν ὁ βραβευτὴς καὶ δικαστὴς θεὸς διακρίνῃ τὸ κακούμενον ἀπὸ τοῦ κακοῦντος καὶ τὸ μὲν εἰς ἐλευθερίαν ἐξέληται παντελῆ, τῷ δὲ τἀπίχειρα ὧν ἐξήμαρτεν ἀποδῷ.

λέγεται γάρ· „τὸ δὲ ἔθνος ᾧ ἂν δουλεύσωσι κρινῶ ἐγώ· μετὰ δὲ ταῦτα ἐξελεύσονται ὧδε μετὰ ἀποσκευῆς πολλῆς“ (Gen. 15,14). ἀνάγκη γὰρ θνητὸν ὄντα τῷ τῶν παθῶν ἔθνει πιεσθῆναι καὶ τὰς οἰκείους τῷ γενομένῳ κῆρας ἀναδέξασθαι, βούλημα δὲ θεοῦ τὰ σύμφυτα κακὰ τοῦ γένους ἡμῶν ἐπικουφίζειν· ὥστε καὶ ἡμεῖς ἐν ἀρχῇ

τὰ οἰκεῖα πεισόμεθα ὠμῶν γενόμενοι δεσποτῶν δοῦλοι, καὶ ὁ θεὸς τὸ οἰκεῖον ἐργάσεται ἑαυτῷ, ἄφεσιν καὶ ἐλευθερίαν ταῖς ἱκέτισιν αὐτοῦ ψυχαῖς προκηρύξας, οὐ μόνον λύσιν δεσμῶν καὶ ἔξοδον ἐκ τῆς περιπεφρουρημένης εἱρκτῆς παρασχόμενος, ἀλλὰ καὶ ἐφόδια δούς, ἅπερ ἀποσκευὴν ἐκάλεσε.

τί δὲ τοῦτ’ ἐστίν; ἐπειδὰν ἄνωθεν ἀπ’ οὐρανοῦ καταβὰς ὁ νοῦς ἐνδεθῇ ταῖς σώματος ἀνάγκαις, εἶτα ὑπὸ μηδεμιᾶς δελεασθεὶς οἷα ἀνδρόγυνος ἢ γύνανδρος τὰ ἡδέα ἀσπάσηται κακά, μείνας δὲ ἐπὶ τῆς ἑαυτοῦ φύσεως ἀνὴρ ὄντως τραχηλίζειν μᾶλλον ἢ τραχηλίζεσθαι δύνηται, τοῖς τῆς ἐγκυκλίου μουσικῆς ἐντραφεὶς ἅπασιν, ἐξ ὧν θεωρίας λαβὼν ἵμερον ἐγκράτειαν καὶ καρτερίαν, ἐρρωμένας ἀρετάς, ἐκτήσατο, μετανιστάμενος καὶ κάθοδον τὴν εἰς τὴν πατρίδα εὑρισκόμενος πάντ’ ἐπάγεται τὰ παιδείας, ἅπερ ἀποσκευὴ καλεῖται.

Τοσαῦτα καὶ περὶ τούτων εἰπὼν ἐπιλέγει· „σὺ δὲ ἀπελεύσῃ πρὸς τοὺς πατέρας σου μετ’ εἰρήνης τραφεὶς ἐν γήρᾳ καλῷ“ (Gen. [*](3 ἀχρείαν G ὁ om. Pap 5 τὰ ἐπίχειρα ΑΒ, ταπιχειρια Pap ὁ ᾧ] ὧν Β ἐὰν GHp δουλεύσωσιν Pap ὁ κρίνων G 7 ἐξελεύσεται G 8 πιεσθῆναι Pap (Mang.): πεισθῆναι codd. οἰκείας codd. 8. 9 τωι γενωμενωι Pap: τὸ γεννώμενον γενόμενον G) codd., τὸν γεννώμενον v 9 συμφυᾶ κάτα Pap 10 καὶ] κἂν Η πεισθησόμεθα GHP 11 ἡμῶν GH δεσπότου G ἐργάσηται GL 12 post ταῖς add. οἰκείαις H1P ἱκέτεσιν ΑΒ, οἰκἐτισιν G προκηρύξας GH (Pap?): προκηρύξαι P(H1), προκηρύξει AB 13 περιπεφρουρημένης scripsi (Pap?): περιφρουρημένης ΒΗ1 P, πεφρουρημένης AG, περιφρουρουμένης Η2 14 δοὺς GH (Pap): διδοὺς AB, διαδοὺς P 15 ἀπὸ AB 16 post οἷα add. γυνὴ H1P 17 δ’ ABG αὐτοῦ Pap 18 τραχηλίζειν μᾶλλον Pap (Mang.): τραχηλίζων GHP, τραχηλιάζων AB δύναται GH2 19) ἐντραφεὶς Mang.: ενγραφεις Pap, ἐγγραφεὶς codd. ἅπασιν Pap et codd.: παιδεύμασιν conicio, προπαιδεύμασιν Mang. 20 μετανισαμενος Pap 21 εἰς πατρίδα v ἐπάγεσθαι Η2 τὰς G 22 ὅπερ ABGL αποσκευηι Pap 24 γήρᾳ Pap ν: γήρει codd. (LXX))

δογματικῶς δὲ τὸν ἀστεῖον οὐκ ἀποθνῄσκοντα, ἀλλ’ ἀπερχόμενον εἰσήγαγεν, ἵν’ ἄσβεστον καὶ ἀθάνατον τὸ τῆς κεκαθαρμένης ἄκρως ψυχῆς ἀποφανῇ γένος, ἀποδημίᾳ τῇ ἐνθένδε πρὸς οὐρανὸν χρησόμενον, οὐ διαλύσει καὶ φθορᾷ, ἣν ἐπάγειν θάνατος δοκεῖ.

μετὰ δὲ τὸ „ἀπελεύσῃ“ γέγραπται τὸ „πρὸς τοὺς πατέρας σου“· ποίους πατέρας, ἄξιον σκέψασθαι. τοὺς μὲν γὰρ ἐν τῇ Χαλδαίων χώρᾳ βεβιωκότας, οἷς μόνοις ἐχρήσατο συγγενέσιν, οὐκ ἂν λέγοι, διὰ τὸ χρησμῷ τῶν ἀφ’ αἵματος ἁπάντων διῳκίσθαι. „εἶπε“ γάρ φησι „κύριος τῷ Ἀβραάμ· ἄπελθε ἐκ τῆς γῆς σου καὶ ἐκ τῆς συγγενείας σου καὶ ἐκ τοῦ οἴκου τοῦ πατρός σου εἰς τὴν γῆν ἥν σοι δείξω· καὶ ποιήσω σε εἰς ἔθνος μέγα“ (Gen. 12,1.2).

τὸν γὰρ ἀλλοτριωθέντα ἐπιφροσύνῃ θείᾳ πῶς ἦν τοῖς αὐτοῖς εὔλογον οἰκειοῦσθαι πάλιν; πῶς δὲ τὸν ἔθνους καὶ γένους ἑτέρου μέλλοντα ἡγεμόνα ἔσεσθαι προσκληροῦσθαι τῷ παλαιῷ; οὐ γὰρ ἂν ἐχαρίζετο καινὸν τρόπον τινὰ καὶ νέον ἔθνος καὶ γένος αὐτῷ ὁ θεός, εἰ μὴ τοῦ ἀρχαίου κατὰ τὸ παντελὲς ἀπεσχοίνιζεν.

ἐθνάρχης γὰρ καὶ γενάρχης ὡς ἀληθῶς ἐστιν οὗτος, ἀφ’ οὗ καθάπερ ἀπὸ ῥίζης τὸ σκεπτικὸν καὶ θεωρητικὸν τῶν τῆς φύσεως πραγμάτων ἀνέβλαστεν ἔρνος, ὄνομα Ἰσραήλ· ἐπεὶ καὶ „τὰ παλαιὰ ἐκ προσώπου νέων ἐκφέρειν“ διείρηται (Lev. 26,10). ποῦ γὰρ ἀρχαιολογίας ἔτι καὶ παλαιῶν καὶ κατημαξευμένων ἐθῶν ὄφελος, οἷς ἐξαπιναίως οὐ προσδοκήσασιν [*](2 ἀπαλλαγῆναι G εὑρίσκομεν codd. 3 ἐλευθερίαν βεβαιοτάτην G 5 τὸ τῆς Η2: om. ceteri, τὸ Pap ὁ ἀποφήνῃ coni. Mang. ἀποδημίαν τὴν Pap 6. 7 χρησάμενον codd. 7 επαγει Pap 9 ὲν τῆι χαλδαίων χώραι Pap: ἐν γῇ Χαλδαίων codd. 10 ἐχρήσατο Pap: ἐγχρονίσας ὡς ΑΒP2, ἐγχρονίσας GH1P1, ἐνεχρόνισε H2 συγγενεῦσιν P, post συγγενέσιν add. ἦν AB 10. 11 διὰ τὸ — διῳκίσθαι om. G 10 δία το) Pap: διότι codd. 11 ἀπάντων om. codd. διῳκίσθαι P1(H1), διωικεισθαι Pap: διῳκίσθη ceteri κύριος post Ἁβραάμ transpos. P 12 ἔξελθε codd. συγγενείας] γενέσεως G 13 prius εἰς Pap: πρὸς codd. ἢν σοι δείξω Pap: ἢν δείξω σοι σε G) BGHP, δείξω σοι Α, ἣν ἄν σοι δείξω v 16 μέλλοντα GHP: μέλλον Pap, om. ΑΒ ηγεμονα εσεθαι Pap: ἔσεσθαι ἡγεμόνα codd. 17 τόπον coni. Μang. 18 ἀπεσχοίνισεν ΑΒ 19 γὰρ om. G γενεάρχης AP, γεννάρχης H 20 θεωρητικὸν καὶ σκεπτικὸν transpos. H ἀνεβλάστησεν codd. 21 επι Pap προσώπων AB 22 διήρηται G ἀρχαιολογία ΑΒ ἐστὶ G 23 ἐθνῶν ΗP, ἐθῶν L οὐ Pap: οὐδὲ ABGP, οὐδὲν H προδοκησασι Pap)

ἀθρόα καὶ νέα ὤμβρησεν ἀγαθά; πατέρας οὖν οὐχ ὧν μετανάστατος ἐγένετο ἡ ψυχὴ καλεῖ τοὺς ἐν τοῖς Χαλδαϊκοῖς κατορωρυγμένους μνήμασιν, ἀλλ’ ὡς μὲν ἔνιοί φασιν, ἥλιον καὶ σελήνην καὶ τοὺς ἄλλους ἀστέρας — τὴν γὰρ τῶν κατὰ γῆν ἁπάντων γένεσιν διὰ τούτων λόγος ἔχει συνίστασθαι —, ὡς δέ τινες νομίζουσι, τὰς ἀρχετύπους ἰδέας, τὰ νοητὰ καὶ ἀόρατα ἐκεῖνα τῶν αἰσθητῶν καὶ ὁρωμένων τούτων παραδείγματα, πρὸς ἃ τὴν τοῦ σοφοῦ διάνοιαν μετοικίζεσθαι.