Quis Rerum Divinarum Heres Sit

ἴσως ἄν τις εἴποι μάχεσθαι τοῦτο τῷ πεπιστευκέναι· τὸ μὲν γὰρ ἀπορεῖν ἐνδοιάζοντος, τὸ δὲ μηκέτι ζητεῖν ἔργον εἶναι πεπιστευκότος. λεκτέον οὖν, ὅτι καὶ ἀπορεῖ καὶ πεπίστευκεν, οὐ μὴν περὶ τοῦ αὐτοῦ, πολλοῦ γε καὶ δεῖ. πεπίστευκε μὲν γὰρ ὅτι κληρονόμος ἔσται σοφίας, τὸν δὲ τρόπον αὐτὸ μόνον ζητεῖ καθ’ ὃν ἂν γένοιτο· τὸ δ’ ὅτι γενήσεται, πάντως κατὰ τὰς θείας ὑποσχέσεις βεβαίως κατείληφεν.

τὸν πόθον οὖν, ᾧ κέχρηται πρὸς τὸ μαθεῖν, ἐπαινέσας ὁ διδάσκαλος ἄρχεται τῆς [*](1 κληρονομῆσαι Pap D: κτήσασθαι codd. ἄδεκτον Pap DK; ἀδίδακτον codd. DH (?) 2 δὲ codd. καταλαμβανομένη G 2. 3 ἡ ἀρίστη ἀποικιῶν HP, ἀρίστη ἀποικιῶν L 3 ἀστρολογίας OAB 4 βεβαίου OGHP1DH, οὐ βεβαίου P2 5 τὸ ἀγέννητον OAB, τὰ ἀγένητα Pap ἀπὸ τοῦ om. Pap ἀπὸ] ἐπὶ G τοῦ om. D ὁ (ποιητῃν) καὶ πατέρα αὐτοῦ Pap: ποιητὴν κύριον αὐτοῦ (αὐτῆς D R) D, πατέρα καὶ ποιητὴν αὐτοῦ codd. ταῖς γνώμαις Mang. 7 δέ OGHP, om. D 8 φασὶ θεῶ OAB 810 om. D 11 ἡνίκα P 12 τῳ] τὸ Pap 13 ἐφέξεται GDL 14 διὸ] δία Pap 15 δέσποτα Pap: κύριε θεέ codd. 16 τῷ] τὸ G 17 μὲν γάρ] μὲν Pap 17. 18 ἔργον εἶναι πεπιστευκότος Pap: πεπιστευκότος ἔργον εἶναι codd. 18 prius καὶ Pap: om. codd. 19 πολλοῦ] καὶ πολλοῦ v πεπίστευκεν μὲν Pap: πεπίστευκε codd. ἐστὶ OAB 21 παντω Pap κατείληφε cotld.) [*](16 sqq. Orig. Comment. in Gen. (ad eundem locum) p. 35: οὐκ ἦν κατὰ τὸν πιστεύσαντα . . . . ἀπιστεῖν, ὡς ἄν τις οἰηθείη. ἀλλά μήποτε πιστεύσας πρότερον νῦν καὶ γνῶσιν αἰτεῖ τὴν περὶ τῶν πεπιστευμένων. cf. Theodoreti quaest. in Gen. LXV.)

πρῶτον μέν, ἴδιον, φησίν, οὐδὲν ἔχεις ἀγαθόν, ἀλλ’ ὅ τι ἂν νομίσῃς ἔχειν, ἕτερος παρέσχηκεν. ἐξ οὗ συνάγεται ὅτι θεοῦ τοῦ διδόντος κτήματα πάντα, ἀλλ’ οὐ τῆς μεταίτου καὶ τὰς χεῖρας εἰς τὸ λαβεῖν προτεινούσης γενέσεως.

δεύτερον δέ, κἂν λάβῃς, λάβε μὴ σεαυτῷ, δάνειον δὲ ἢ παρακαταθήκην νομίσας τὸ δοθὲν τῷ παρακαταθεμένῳ καὶ συμβαλόντι ἀπόδος, πρεσβυτέραν χάριν χάριτι νεωτέρᾳ, προκατάρχουσαν

ἀντεκτινούσῃ δικαίως καὶ προσηκόντως ἀμειψάμενος. μυρίοι γὰρ ἔξαρνοι παρακαταθηκῶν ἐγένοντο ἱερῶν, τοῖς ἀλλοτρίοις ὡς ἰδίοις ὑπ’ ἀμέτρου τῆς πλεονεξίας καταχρησάμενοι. σὺ δέ, ὦ γενναῖε, παντὶ σθένει πειρῶ μὴ μόνον ἀσινῆ καὶ ἀκιβδήλευτα φυλάττειν ἃ ἔλαβες, ἀλλὰ καὶ πάσης ἐπιμελείας ἀξιοῦν, ἵν’ ὁ παρακαταθέμενος μηδὲν ἔχῃ τῆς παρὰ σοῦ φυλακῆς αἰτιάσασθαι.

παρακατέθετο δέ σοι αὐτῷ ψυχήν, λόγον, αἴσθησιν ὁ ζῳοπλάστης, ἃ συμβολικῶς δάμαλις, κριός, αἲξ ἐν ἱεραῖς γραφαῖς ὠνομάσθησαν (Gen. 15, 9). ταῦτα δ’ οἱ μὲν εὐθὺς ὑπὸ φιλαυτίας ἐνοσφίσαντο, οἱ δὲ ἐταμιεύσαντο πρὸς καιριωτάτην ἀπόδοσιν.

τῶν μὲν οὖν νοσφιζομένων οὐκ ἔστιν ἀριθμὸν εὑρεῖν· τίς γὰρ ἡμῶν ψυχὴν καὶ αἴσθησιν [*](1 ἀναγκαιότατα G 2 γέγραπται om. OAB prius ἡ om. GP δὲ ἡ OABH2: δὲ Pap GH1P 3 ἀγαθόν om. OAB 5 πάντα om. OAB μεταίτου Pap: μετ’ αὐτὸν GH2, μετ’ αὐτοῦ ceteri. hic incipit pars recens ex Turnebi ed. descripta in O 7 προκαταθεμένω Α8 8 συμβαλόντι Pap ΑΒ: σύμβολόν τι ceteri νεωτέραν GPH1 9 αντεκτεινουσηι Pap μύριοι Pap D: πολλοὶ codd. 9. 10 εξαρνοι Pap D: ἐξα G, ἐκ ceteri 10 ἱέρων hic hab. Pap: ante ἐγένοντο codd., om. D; post ἱερῶν add. πονηροὶ Η2 ὑπὸ μέτρου GPH1 11 post γενναῖε add. καὶ τῶν θείων ὑπήκοε D παντὶ σθένει πειρῶ Pap D: πειρῶ παντὶ σθένει codd. 12 πάσης Pap D: πλείονος codd. 13 post ἀξιοῦν add. ὡς αὐτεξούσιος καὶ δυνατός D ἵνα D ἔχει D M, ἔχοι GHP 13. 14 τῆς παραφυλακῆς D 13 παρὰ] περὶ Β σοῦ] σοὶ coni. Mang. (Pap?) 14 αἰτιᾶσθαι Pap (?) D M V σοι αὐτῷ] τῆ σῆ προειρέσει D 15. 16 ὠνομάσθησαν om. Α8 16 δὲ Pap εὐθὺς om. ΑΒ, in ras. P ὑπὸ] ἀπὸ G φιλαυθιας Pap, φιλαυτίαν Β 17 ἐταμιεύσαντο hic hab. Pap: post ἀπόδοσιν transpos. codd. καιριωτέραν coni. Mang. 18. 25,1 αἴσθησιν καὶ λόγον Pap: λόγον καὶ αἴσθησιν codd.) [*](9—11 DP fol. 268, DL fol. 125v Φίλωνος ἐκ τοῦ τίς ὁ τῶν θείων κληρονόμος DK fol. 230v Φίλωνος: μυρίοι—καταχρησάμενοι. 11—15 DM fol. 18r DL fol. 57r ἐκ τοὐ τίς ὁ τῶν θείων κληρονόμος D R fol. 18v Φίλωνος: σοὶ λέγεται, ὦ γενναῖε—ζῳοπλάστης. pergunt p. 25,19.)

τῶν δὲ τὴν πίστιν ἱερὰν καὶ ἄσυλον ὄντως διαφυλαττόντων ὀλίγος ἐστὶν ἀριθμός. οὗτοι ταῦτα τὰ τρία ἀνατεθείκασι θεῷ, ψυχήν, αἴσθησιν, λόγον· ἔλαβον γὰρ οὐχ ἑαυτοῖς, ἀλλ’ ἐκείνῳ πάντα ταῦτα, ὥστε εἰκότως ὡμολόγησαν κατ’ αὐτὸν εἶναι τὰς ἑκάστων ἐνεργείας, τοῦ νοῦ τὰς διανοήσεις, τοῦ λόγου τὰς ἑρμηνείας, τῆς αἰσθήσεως τὰς φαντασίας.

οἱ μὲν οὖν ἑαυτοῖς ταῦτα ἐπιγράφοντες ἄξια τῆς ἑαυτῶν βαρυδαιμονίας ἐκληρώσαντο, ψυχὴν μὲν ἐπίβουλον, ἀλόγοις πάθεσι πεφυρμένην καὶ πλήθει κακιῶν κατειλημμένην, τοτὲ μὲν ὑπὸ λαιμαργίας καὶ λαγνείας ὥσπερ ἐν χαμαιτυπείῳ περιυβριζομένην, τοτὲ δὲ ὑπὸ πλήθους ἀδικημάτων ὥσπερ ἐν δεσμωτηρίῳ καθειργμένην μετὰ κακούργων, οὐκ ἀνθρώπων, ἀλλ’ ἐπιτηδευμάτων, ἃ πᾶσι τοῖς κριταῖς [ἢ τιμωρηταῖς] ἀγώγιμα γέγονε, λόγον δὲ στόμαργον, ἠκονημένον κατὰ τῆς ἀληθείας, βλαβερὸν μὲν τοῖς ἐντυγχάνουσιν, αἰσχύνην δὲ τοῖς κεκτημένοις ἐπιφέροντα, αἴσθησιν δὲ ἀκόρεστον, ἐμφορουμένην μὲν αἰεὶ τῶν αἰσθητῶν, ὑπὸ δὲ ἀκράτορος τῆς ἐπιθυμίας μηδέποτε ἐμπλησθῆναι δυναμένην, ἀλογοῦσαν τῶν σωφρονιστῶν, ὡς παρορᾶν καὶ παρακούειν καὶ ὅσα ἂν ἐπ’ ὠφελείᾳ διεξέρχωνται παραπτύειν.

οἱ δὲ λαβόντες μὴ ἑαυτοῖς, ἀλλὰ θεῷ τούτων ἕκαστον αὐτῷ ἀνέθεσαν, ἱεροπρεπὲς καὶ ἅγιον ὄντως φυλάξαντες τῷ κτησαμένῳ, τὴν μὲν διάνοιαν, ἵνα μηδὲν ἄλλο ἢ περὶ [*](1 πανθ’ ὅμου ταυτ’ οὐ Pap: πάντα ὁμοῦ ταῦτα (τὰ G) GHP, οὐ πάντα ὁμοῦ ταῦτα ἑαυτοῦ κτηματ' Pap: κτήματα αὐτοῦ GHP, κτήματα αὐτῶ ΑΒ 2 ἑαυτοῦ PL, τ ἑαυ Η 3 τὴν Pap GP: om. ceteri 4 ταῦτα om. Pap. ἀνατεθείκασιν Pap 4. 5 ψυχήν, αἴσθησιν, λόγον om. ΑΒ 5 πάντα ταύτα Pap: ταῦτα πάντα codd. ὁ ὥστε Pap (Turn.): ὅτε G, ὧ τε HP, ὧ καὶ κατ’ αὐτὸν Pap: καθ’ αὑτὸν GHP, καθ’ ἑαυτὸν ABL 7 αἰ ἑρμηνείαι Pap 8 post ἄξια add. ταῦτα ABH2, αὐτὰ GP, ταὐτὰ Η1, ταύτης coni. Mang. αὐτῶν AB 11. 12 ὥσπερ—ἀδικημάτων add. mg. H2 11 χαμαιτύπη ABGP περιμυριζομένην G δὲ] δὴ Pap 12 καθειργμένην Pap: καθειργνυμένην codd. 13 ἀλλὰ Pap Α η τιμωρηταῖς Pap: om. codd., fort. aliud latet (καὶ 14 γέγονε Pap ABG: γίνεται HP 15 βλάβην conicio 16 ἀεὶ codd. 17 της Pap: om. codd. 20 τούτων Pap et H2: ταῦτα ceteri αὐτῶ H2: αὐτῶν ceteri et Pap 21 φυλάξαντες Pap HPD: διαφυλάξαντες ABG τῶ κτησαμένῳ Pap GHP: τὸ κεκτημένον ΑΒ, τὸ κτῆμα coni. Mang, τῷ παρακαταθεμένῳ conicio μηδὲν codd: μὴ Pap ἢ Pap D: ἢ τὰ codd.) [*](19—26,7 ibid. οἱ μὲν οὖν ταῦτα καλῶς δεξάμενοι καὶ φυλάξαντες τῷ δεδωκότι τὴν διάνοιαν ἐτηρησαν, ἶνα μηδὲν ἄλλο—διαγγέλλῃ.)

νῷ γὰρ ὁ θεὸς καταλαμβάνειν τὸν μὲν νοητὸν κόσμον δι’ ἑαυτοῦ, τὸν δὲ ὁρατὸν δι’ αἰσθήσεως ἐφῆκεν. εἰ δὴ δύναιτό τις πᾶσι τοῖς μέρεσι ζῆσαι θεῷ μᾶλλον ἢ ἑαυτῷ, διὰ μὲν τῶν αἰσθήσεων εἰς τὰ αἰσθητὰ διακύψας ἕνεκα τοῦ τἀληθὲς εὑρεῖν, διὰ δὲ τῆς ψυχῆς τὰ νοητὰ καὶ ὄντα ὄντως φιλοσοφήσας, διὰ δὲ τοῦ κατὰ τὴν φωνὴν ὀργάνου καὶ τὸν κόσμον καὶ τὸν δημιουργὸν

ὑμνήσας, εὐδαίμονι καὶ μακαρίῳ βίῳ χρήσεται. ταῦτα ἐκ τοῦ „λάβε μοι“ παρεμφαίνεσθαι νομίζω. βουληθεὶς μέντοι καὶ τῆς θείας ἀρετῆς ἀπ’ οὐρανοῦ τὴν εἰκόνα ἐπὶ γῆν καταπέμψαι δι’ ἔλεον τοῦ γένους ἡμῶν, ἵνα μὴ ἀτυχήσῃ τῆς ἀμείνονος μοίρας, συμβολικῶς τὴν ἱερὰν σκηνὴν καὶ τὰ ἐν αὐτῇ κατασκευάζει, σοφίας ἀπεικόνισμα καὶ μίμημα.

τῆς γὰρ ἀκαθαρσίας ἡμῶν ἐν μέσῳ φησὶ τὴν σκηνὴν ἱδρῦσθαι τὸ λόγιον, ἵν’ ἔχωμεν ᾧ καθαρθησόμεθα ἐκνιψάμενοι καὶ ἀπολουσάμενοι τὰ καταρρυπαίνοντα ἡμῶν τὸν ἄθλιον καὶ δυσκλείας γέμοντα βίον. τὰ συντείνοντα οὖν πρὸς τὴν κατασκευὴν ἴδωμεν ὃν τρόπον εἰσφέρειν προσέταξεν.

„ἐλάλησε“ φησί „κύριος πρὸς Μωυσῆν λέγων· εἰπὸν τοῖς υἱοῖς Ἰσραήλ, καὶ λάβετέ μοι ἀπαρχάς, παρὰ πάντων οἷς ἂν δόξῃ [*](1 διανηται Pap, διανοῆσαι v ἵνα Pap D 2 ἐγκωμίοις Pap ABD: ἐγκωμίῳ GHP καὶ εὐδαιμονισμοῖς om. D γεγαίροι v 3. 4 τὰς πρὸς—ἐπιδεικνύμενος om. D 4 δὲ om. Β φαντασιούμενοι Β 4. 5 τὸν αἰσθητὸν ἅπαντα κόσμον Pap D L D R: τὸν αἰσθητὸν κόσμον ἅπαντα D M, πάντα τὸν αἰσθητὸν κόσμον codd. 5 prius καὶ Pap D: τε καὶ codd. 5—7 ζῷα—σχέσεις om. 7 τῆ ψυχὴ D διαγγεληι Pap D R, διαγγέλλοι v 9 δὴ Pap: δὲ codd. 11 τὸ ἄληθες Pap 13 βίῳ om. Pap ταῦτ’ Β 15 ἀκόνα ut vid. L, ἀκρότητα V τὴν γῆν DC, γῆς DK καταπέμψαι post οὐρανοῦ transp. D C 16 τῆς] τέλεον τῆς D μείζονος D R 17. 18 καὶ τὰ—σκηνὴν om. AB ἀπεικονίσματα καὶ μιμήματα D 19 ἱδρῦσθαι Pap D: ἱδρύσασθαι codd. τὸ λόγιον post φησὶ transpos. D post λόγιον add. διετάξατο ABP2 ἶνα codd. D 20 τὰ] πρὸς τὸν DR 22 φησιν Pap εἶπον codd. 23 λάβε G παρα παντων Pap: om. codd.) [*](14—21 DC fol. 173v τοῦ αὐτοῦ D R fol. 162v post locum ad vol. I p. 72,3 allatum: βουληθεὶς οὖν (οὖν om. D C) ὁ θεὸς τῆς θείας—βίον.)

θεὸν ἐξετάζονται μόνον. ἐρεύνησον δέ, εἰ θέλεις γνῶναι, ἕκαστα, φυτά, ζῷα, τέχνας, ἐπιστήμας. ἆρ’ οὖν αἱ πρῶται τῶν φυτῶν σπερματικαὶ καταβολαὶ γεωργίας ἢ τῆς ἀοράτου φύσεώς εἰσιν ἀόρατα ἔργα; τί δ’ αἱ ἀνθρώπων καὶ τῶν ἄλλων ζῴων γενέσεις; οὐχ ὡσανεὶ μὲν συναιτίους ἔχουσι τοὺς τοκέας, τὴν δ’ ἀνωτάτω καὶ πρεσβυτάτην καὶ ὡς ἀληθῶς αἰτίαν τὴν φύσιν;

τέχναις δὲ καὶ ἐπιστήμαις οὐ πηγὴ καὶ ῥίζα καὶ θεμέλιοι καὶ εἴ τι ἄλλο πρεσβυτέρας ὄνομα ἀρχῆς ὑπόκειται ἡ φύσις, ᾗ πάντ’ ἐποικοδομεῖται τὰ καθ’ ἑκάστην θεωρήματα; φύσεως δὲ μὴ προϋποκειμένης ἀτελῆ τὰ πάντα. ἐνθένδε μοι δοκεῖ τις ὁρμηθεὶς εὐστόχως εἰπεῖν

εἰκότως οὖν τὸ λόγιον ἀνέθηκε τὰς ἀρχὰς τῷ ἡγεμόνι θεῷ. καὶ ἐν ἑτέροις „εἶπεν“ φησίν „κύριος πρὸς Μωυσῆν λέγων· ἁγίασόν μοι πᾶν πρωτότοκον, πρωτογενές, διανοῖγον πᾶσαν μήτραν ἐν υἱοῖς Ἰσραὴλ ἀπὸ ἀνθρώπου ἕως κτήνους· ἐμοί ἐστιν“ [*](1 λήψεσθε Mang: λήψεσθαι codd., λημψεσθαι Pap 1. 2 καὶ ἐνταῦθα codd. 2 λαβεῖν Pap: λαμβάνειν codd. ἐστιν ὁ διδούς codd. 3 ἐξετάζοντα G ante ἀσινῆ add. ἀλλ’ H2 δε Pap: τε codd. καὶ om. AB 4 αὗ καὶ] αὐτὰ G διαφυλάττοντος Pap, διαφυλάττοντα G, φυλάττοντας P ἀπαρχὰς coni. Mang. ὁ ἐραύνησον Pap δ add. μόνον AB 7 αρ᾿ ουν Pap: ἆρά γε οὑν codd. τῶν] τε τῶν G σπερματικαὶ] ἀρχαὶ σπέρματα καὶ ΑΒ 8 ἀόρατα] ἄρα τὰ H1P, del. Η2 9 γένεσις Pap μὲν] μὴ PH1 10 δ’ ἀνωτάτωι Pap, δ’ ἀνωτάτην AB, διανωτάτην G πρεσβυτάτην Pap: πρεσβυτέραν codd. 11 οὐ] ἡ P 12 θεμέλιοι Pap: θεμέλιος codd. ὄνομα πρεσβυτέρας ΑΒ ἡ φύσις om. ΑΒ 13 πάντα Pap καθ’ ἑκάστην Pap: om. ceteri 14 τὰ Pap: om. codd. ἐνθένδε Pap: ἐντεῦθεν codd. ορμηθεις Pap: om. ceteri 16 τοι] τὸ P τοῦ παντός ABHP 17. 18 αρχην—παντος Pap: om. codd. 18 ἀπένειμεν H1P, ἀπένειμε Pap G: ἀπόνειμε H2, om. AB 19 ἀνέθηκεν Pap GP ἀρχὰς Pap: ἀπαρχὰς codd. 20 εἶπεν φησιν Pap: εἶπε codd. πρὸς Μωυσῆν codd.: Μω(υσηι) Pap 21 πάσαν Pap: om. codd.) [*](16 cf. ad vol. I p. 273,10.)

ὥστε ἀνωμολογῆσθαι καὶ διὰ τούτων, ὅτι τὰ πρῶτα καὶ χρόνῳ καὶ δυνάμει κτήματα θεοῦ, καὶ διαφερόντως τὰ πρωτογενῆ. ἐπειδὴ γὰρ πᾶν γένος ἄφθαρτον, δικαίως τῷ ἀφθάρτῳ προσνεμηθήσεται, καὶ εἴ τις καὶ συνόλως μήτραν διοιγνύειν ἀπὸ ἀνθρώπου, τοῦ λογισμοῦ καὶ λόγου, ἕως κτήνους, αἰσθήσεώς τε καὶ σώματος.

ὁ γὰρ διοιγνὺς τὴν μήτραν ἑκάστων, τοῦ μὲν νοῦ πρὸς τὰς νοητὰς καταλήψεις, τοῦ δὲ λόγου πρὸς τὰς διὰ φωνῆς ἐνεργείας, τῶν δὲ αἰσθήσεων πρὸς τὰς ἀπὸ τῶν ὑποκειμένων ἐγγινομένας φαντασίας, τοῦ δὲ σώματος πρὸς τὰς οἰκείους αὐτῷ σχέσεις τε καὶ κινήσεις ἀόρατος καὶ σπερματικὸς καὶ τεχνικὸς θεῖός ἐστι λόγος, ὃς προσηκόντως ἀνακείσεται τῷ πατρί.

καὶ μὴν ὥσπερ αἱ ἀρχαὶ θεοῦ, οὕτως καὶ τὰ τέλη θεοῦ. μάρτυς δὲ Μωυσῆς προστάττων ἀφαιρεῖν καὶ ὁμολογεῖν τὸ τέλος τῷ κυρίῳ (Num. 31, 28 ss.). μαρτυρεῖ δὲ καὶ τὰ ἐν κόσμῳ.