Acta Archelai

Hegemonius

Hegemonius. Acta Archelai. Beeson, Charles Henry. Leipzig: J.C. Hinrichs, 1906.

Thesaurus verus sive disputatio habita in Carcharis eiTitate Mesopotamiae Archelai episeopi adversus Manen, Judicantibus Manippo et Aegialeo et Clandio et Cleobolo. In qua urbe erat quidani vir Marcellus nomine qui vita et studiis et genere, prudentia quoque et honestate valde clanis habebatnr; faeultatibus etiam copiosus et quoii omnium maximiim est, religiosiasime deum timens, et his quae de Christo dicebantur semper cum timore auscultans, nec quicquam omnino honi erat quod illi viro deesset; unde et honore plurimo ab nniversa eivitate colebatnr plnrimisque ipse civitatem suam freqiienter largitionibus remunerabatur, paiiperibus tribuens, adfticts relevans, tribulatis auxilium ferens, Sed ne infirmitate verborum virtutibns viri derogemus potius quam digna proferamus, haec diitisse sufficiat; ad opus quod propositum est reniam. Qiiodam in tempore cum Archelao episcopo captivomm multitudo fuisset oblata a militibus qui ibi castra servabant, Septem milia numero et aeptingenti, non mediocris eum solHcitudo constrinxerat, eo quod pro salute ipsorum aurura a militibus posceretiir; quique cum dissimulare non posset, pro religiono et timore dei vehementer aestuabat et, tandem ad Mareellum properana, rei geatae negotium exponit. Verum ut baec audivit piissimus Marcellus, nihil omnino [*](CM) [*](1 Dispatatio archelay et manychei (rot) vel manee scripta ab emogenio presbytero mn xtrei SrkreUiem des XIV. Jahrhunderts geschriben C. Indpit Altercatdo Sancti Arcbelay episeopi mesopotAmie cum maledicto Manicbeo heratico abi didtur et de condicione et de doctrina et de flne ipsios maledicti manichei (rot) M | 2 carcharis] zu carchar durch Ras. corr. C charcharis M, vgl. vgl. 4; 4; auch bei den Griechen ist die Form dieses Wortes unsicher; bei Epiphanius findet die Formen Kaσχάρων und Καλχάρων, bei Photius Kαρχάρων, bei Oyrill und Socrates Kασχάρων, bei dem Auctor anonymus libelli synodici (s. Einleituny) Kαχάρων | 3 archelai eiiiscopi adveraus manen < C rielkicht mit Recht | adverans] uenns a Rae. M | 4 egealeo M; rgl. fiir diese Namen 23, 9–11 | cleobulo Μ | nach urbe + meBopotamie C | 6 abscaltana M | quicqaam] c a. Ras. w. e. sch. C | 11 remunerabat Μ Ι 13 nach sufBdat + ut M | 14 ueniamuB Μ | 18 qni C) [*](19 rei gestae] omne (aus omaem corr. M2) M | 20 ut vero M | nach audiuit + uir C)

moratns, iagreditur domam pnveparans pretia captiyorom qnantacnmque poposcissent qui dedaxerant Tinotoa, et contnuo, reseratis bonorum suorum thesauris, pietatis pretia militibas nee nnmero aliquo nee diacretione ulla diatinguit, ut magis dona qaam pretia viderentur. At Uli admirati et amplexi tarn inmenaam viri pietatem munificentiamque et facti stupore permoti esemplo miaericordiae commOTentar, ita ut plurimi ex ipais adducerentur ad fidem domini noatri leau Christi, derelicto militiae cingulo; alii rero, vix quarta pretionun portione suacepta, ad propria castm diacederent; ceteri autem parum omnino aliqnid quantam viatico sufGceret accipientes abirent.

His itaqiie gestia laetus erat valade Marcellus et, accito uno ex captivis Cortjnio nomine, perquirebat ab eo causam belli Tel quo caau ipsi inferiores exHterint ac vinculis captivitatia innexi sint. At ille, loquendi sibi potestate permissa, ita exoraus est: Noa, domine mi Marcelle, viventi deo credimns soli. Est antem nobis mos buiusmodi patrum nostrorum in nos traditione deacendeoB quique a nobis observatus est usque ad hunc diem, per annos singuloa extra urbem egressi una cum coniugibua ac liberis, supplicamua soli et ioviaibili deo, imbres ab eo satis nostris ac fragibua obaecrantes; quod cum tempore ac more solito celebraremus, inmorantea ieiimos vesper obtexit et gravabant nos duo omnium difficillima, ieiunium et vigiliae. Circa medium Tero noctis invidaa uobis et inportunns somnus obrepsit et, cerricibns degrayatis ac laxis, demisso capite, frontem genibus inlidit. Hoc antem factum est, quoniam tempus aderat ut dei iudicio poenas pro meritis penderemus; forsitai] enim peccantes ignorabamns aut etiam agnoscentes non desinebamus. In illa igitur hora aubito militnm nos multitudo circnmdat, ut aestimo, putantea noa pro insidiia conaedisse aut omnino usum vel Studium habere proeliorum; et nulla conveutus noatri causa penitus explorata, bellum nobia denuntiant, non sermone sed gladio, et homines, qui iniuriam facere cuiquam non didicimus, sine ulla misericordia missibilibus vulnerant, bastis confodiunt, mucronibus iugulant Et interfeceront quidem ex nobis ad mille trecentos viros, vulneraTemnt autem quingentos. Cum yero dies inclamit, qni superfuerant ex nobis hnc perduxemnt captivos, nee aic quidem aliquid nobis miaericordiae concedentes; agebant enim nos ante equos, baatilium yerberibus atirou- [*](CM) [*](8 pretium M | 4 at] quod 31 | 6 commonentar C | ita < C | 7 adderentur C | 8 vero] autem M | nach qaarta + parte Μ | 9 aatem] uero Μ | 12 cortynio nomine] contiano M | 15 credidimaa. Solie autem est M | 17 intra C | 20 ieiunos] nos ieionio M | 31 difScUia C | 28 latisis C | demerso C | elidit C | 26 militum nos ~ M | 83 inclinanit M | 34 perduiere Μ)

latos et equornm frontibus inpulsos. Et perduravit qnidem si cui vires fnenmt toleraudi, plarimi yero aoie ora dominorum cnideltum cooci- dentes, antmas exhalabant; pendentes aberibus parrulos snos matres, defatigatis ac denussis onere bracbiis, bumi decidere sinebaDt, agitatae inseqaentium minis; omnis vero BenUia aetas victa laboribas ac resoluta per inediam corniebat in terram. Saperbi vero milites hoc tarn cniento conlabentium spectaculo tamquam voluptate aliqua frnebaDtur, cum alios deficientea aterni solo cernerent, in aliis sitis ardoribna fatigatis intuerentur etiam vocis meatum, arescente lingnae glutino, praepediri; alios Tero viderent, converais poat terga oculis, eipiruitiuin parv nlomiu suomm ingemiscentes exifciis, cum illi infelicissimaa matres Tagitibus inclamarent, illae vero praedonum acerbitatibus agitate, quibos solis libere uti licebat, gemitibus responderent: qnarnm si quae tenerius propriis indulserunt verceribus, interitns softem sponte sibi parem cum filiis praesuiopserant; si quae vero habere aliqmd tolenntiae potaemnt, captivae buc uaque perductae sunt. Triduo itaqne exacto, cum ne noctibus quidem aliquam requiem cepissemua, ad locom hunc perdu- cimur, in quo poat haec iam quid gestom sit melius ipse tu nosti.

His auditis piissimus Marcellus plurimum in lacrimas profnaus est, miaeratua tantos et tarn varios casus; sed nihil moratos, cibos prae- parat, fatigatis per semetipsum ministeria exbibens, imitatua patrem nostrum Abraham patriarcbam, qui quondam angelia a se hospitio suseeptis, non Temaculis inperarit vitulum deferre de gregibus; sed ipse senior inpositum humeris pertulit ac per semet praeparatos cibos ·Γ’ propriis manibus angelis adposuit. Simili et Marcellus fnnctus officio, denos praecepit per conrivia recUnari, septingentisque omoibos extructia menais, cum ingenti laetitia reficiebat universos, ita ut qui anperesse potuerant obliTionem caperent laborum ac totius mali efticerentur in- memores. Cum fiutem quintua decimus transigeretur dies, Marcello cuDCta adfatim ministrante captivis, placuit eis onmibus remeandi ad propria tribui facnltatem, praeter eos quos Tiilnemm suorum cura reti- nebat, quibus conpetenti adhibita medela, ad sua ceteros abire praecepit. [*](22 Qen. 18) [*](CM) [*](1 eipalsOB M I 2 faere M | S eiBlabaut M Ι 4 dimiBaifl C Ι b victa) ata aita durch übergesch. c corr. C2 | 9 arescentis M | 10 tergum M Ι 11 exitus M | It respondebant M | 14 iadalgerODt indulgerent induleere M | 18 gesti Μ | tu C Ι 19 nach auditie + uir C Ι plarimnm in lacrimas] plorimas lacrimas M Ι 21 minibterio pareoB M | 28 de < Μ | 84 se Μ | 26 apponit M | 28 potuerunt M | obliuione C Ι 29 transgrederetiir M Ι 80 cuncta < Μ | miniBtranti Routh | 81 raoram < C Ι 82 competens C | adtiibitaj d aus t corr. C2 | medella stM a. Ras. von etua neun Buchst., das zueite | durckatrickai C Ι ceterot ad vaa M)

Sed his omnibus maiora addidit Marcellos pietatis officia; cum plurima namqae suonim manu progresBue est ad sepelienda corpora in itinere peremptorum et omnia qnaecamque invenire potuit, ut dignum erat, tradidit sepultume: quo munere inpleto, rursum ad Carcharam rediit atque exinde recnperata eanitate vulneratos ad patriam lemeare permittit, largissimo ad iter Tiatico praeparato. At vero facti hnius opinio ad reliqaa MarcelU bene gesta inmensum cumulum contulit; per universam enim regionem illam ingens fama discurrit de pietate Mareelli, ita ut plurimi ex diversiB arbibus videndi atque agnoscendi viri cupiditate flagrarent, et maxime hi quibus ferre penuriam usus ante non fuerat, quibus omnibus vir egregius indulgentisaime ministrabat, Marcelli reteris imitatus exempla, ita nt omnes dicerent hoc viro nullum pietate praestantiorem. Sed et viduae universae in domino credentes ad eum concurrebant; inbeccilli qnoque anxilium sibi de eo certiasimum praesumebant nec non et orphani omnea ab ipso nutriebantur. Et quid amplius dieam? Amator paupernm Marcellus cognominatns est domusque eius peregrinprum et panpenim bospitium dicebatur; super omnia vero fidei curamegregie ac singulariter retbebat, aedificans cor suum super inmobilem petram.

Igitar cum diversis in locis de eo fama saepissime spargeretnr, etiam Stranga fluvio superato, Persanim in regione enm pertulit admirandum in qua demorabatur Manes quidam, qui ad se huinscemodi viri opinione perlata, plurimnm ipse secnm ToWebat quemadmodum eum doctrinae suae posset laqueis iuretire, sperans adsertorem dogmatis sui fieri posse Marcellum. Praesumebat enim universam se posse occupare provinciam, si prius talem Timm sibimet aubdere potnisset; in quo

duplici cogitatione animus aestuabat utrunmam ipse ad eum pergeret an titteris enm primo temptaret adoriri; verebatur esim ne forte inproviso et subito ingressu malum sibi aliquod nasceretur: ad ultimum versDtioribus consiliis pareus, scribere decrerit, accitumque unnm ex discipulis Adda Turbonem nomine, qai per Addam fuerat instructus, tradita epistula, abire iubet ac perferre Marcello; quiqae aceeptam eam bmc cui a Mane praeoeptum fuerat pertulit, omni itinere diebus quinque transacto. Veloci etenim usus est cursu, in quo plurimum sapradictus Turbo laboris et molestiae pertulit; si quando enim ad Tesperam Telut peregrinans ad bospitium pervenisset, quae quidem ipsa diversoria hospitalissimus Marcellus inatruzerat, cum a serratoribus bospitiorum interrogaretur unde et quis vel a quo missus esset, aiebat: Sum quidem Mesopotamenus, de Persida autem venio, a Manichaeo magistro Cbristianorum missus. At illi ignotum sibi nomen noa libenter amplexi, Turbonem etiam ipsis hospitiis detnidebant, ne aqnae quidem ipsius ad bibendum facultate concessa; quae cum singula cotidie atque horum nequiora perferret ab bis qui per singula loca mansionibus atque hospitiis praeerant, nisi ad ultimum Marcello se portare litteraw indicasset, peregrinus Turbo mortis pertulisset exitia.

Acceptas vero Marcellus litteras resolvit ac relegit, praesente Archeiao civitatis episcopo, quarum exemplum est hoc:

Dilectionem quidem tuam inmensam aentiens, vebementer gavisus sum; fides vero quia non sit ioxta rectam rationem moleste tuli; propter quod ad emendationem generis faumani missus et; subveniens his qui se seductiombus atque erroribus tradidemnt, haec acripta ad te necessarium duxi transmittere; primo quidem ad salatem animae tuae, deinde et eorum qui tecum sunt, uti ne indiscretos ammos geras, sicut simpliciorum magistri docent dicentea malmn eb bonum ab eodem auctore subaistere, et unum initium introducentes, neqne guicquam perscrutantea vel diacementes a luce tenebras et bonum a malo et exteriorem hominem ab interiori, sicut praediximus; sed coufiindere ac permiscere alterom alten non cessant. Tu vero, ο fili, ne sinuliter ut multi bominum inrationabiliter et simpliciter utraque indiscrete per- [*](ACM und Epiph.) [*](1 διατηρήσειε] Dindorf, διατηρήσει J | 9 μὴ] von Comarius und Pelavius eingefügt | 17 te a] te de Α et a C | rnina C | de laqueis malignie Α a laqueis maligni C labüs malignis M | 18 amen < C | 20 fidem M | iuxta te recta ratione C iuxta recta ratione M | 21 nach missus + sum Α C | et < Α | 22 scribta uie immer Α | 28 primum M | salate Α | 24 animos] λογισμὸν Εpiphanius | 25 docent dicentes] doceatee C | 26 auctorem A | qniquam A | 26/27 tmgenaue Überselzung | καὶ φαύλου des Epiphanius nicht übersetzt: 29 o fili < Μ | 30 indiscraetae Α iodisoreta C) misceaa neque bonitatis deo inferas contumeliam. Initium enim et finem et boram patrem malorum ad deum referunt, quorum finis est maledicto proximus. Non eaim in his quae dicta sunt in euangeliis salvatoris nostri et domini lesu Cbristi credunt, quia non potest arbor mala bonos fruchus facere, neque arbor bona malos fructtis facere. Quomodo denm Satanae et malorum eius actnum factorem dicere audeant et conditorem plurimum miror. Et atque utinam eo usque eorum vanitas peirenisset et non unigenitum, qui de patris ainibus descendit Christom, Mariae cuiusdam mulieris esse dicerent filinm, ex sangaiDe et caiiie ac reliquis mulierum sparcitiis generatum. Et ut ne plarima per hanc epistnlam scribam atque in longitudinem tempom protrabam patientiam tuam, cum mihi non adsit eloquentia naturalis, safficit ista dixisse. Omnia autem cognosces cum praesens fuero apud te, si tarnen saluti tnae parcere ac providere festinas; non enim laqueum alicui [*](2 = 17 Hebr.6.8 — 4 = 18 Matth.7,18. Luk.6,43 — 9 = 28 Joh.1,18 — 15 = 29 I Kor. 7, 35) [*](AMC und Epiph.) [*](3 ἐν] nach den Acta corr. Zaeagni | 10 nach (??) + κοὶ Oehler | 11 γεγεν. νῆσθαι] γεγεννημένον Routh | 16 freie Übersetzung | dei Α | enim < C | 17 fidem Α | patrom Μ | est] fehlt im Griechischen | 18 in (nach enim) < Α | 19 et domini < Μ | ihm Α | 19/20 umgekehrte Reihenfolge der Sätze des Citates | 20 fractus bonos M ~ M2 | malus Α | 21 denm] aus corr. A dominum C | actom Α | factorum C | et < C | 23 qui de] aus quidem corr. C2 | de < Α | 24 nach filium + et Μ | 25 at] tu Α | plum Μ | 26 atque] qnae Μ | 27 non < C | sufficiant M | 28 cognoscis Α | aput Α uie immer | 29 parcere. . festinas] sehr freie bersetzung)

inicio, sicut plurimi insipientium faciunt Intellege quae dico, fili honorabilis.

Hac epistula lecta, baiulum litterarum Marcellus obsequentissimo fovebat hospitio; Archelaus vero ea quae lecta sunt dod libenter amplexus velut leo conclasus deutibus icfrendebat, auctorem epistulae sibi desiderans dari; quem Marcellus suadebat quiescere, semet pollicens procnraturum praeBentiam viri. Kescribere ergo Marcellus ad ea, quae scripta sunt, statuit epistnlam continentem baec.

Marcellus, vir Dotus, Manicbaeo, qui sibi per epistulam indicatus est, salutem. Scriptam quidem a te epistulam sumpai et Turbonem solita mihi humanitate suscepi, aensum vero litterarum nequaquam adverti; nisi forte tu praesens exponas nobis per Terba singula, sicut per epistulam promisisti. Vale.

Hanc epistulam scriptam atque aiguatam tradebst Turboni ferendam ad eum a quo prius ipse pertulerat; ille vero redire ad eum penitus reluctabatur, memor itineris labori, et rogabat alium pro se dirigi, abnegans ultra sibi ad illum reditum aut communionem cum eo [*](ACM und Epiph. (= 3–4 und 17-21)) [*](8 initio C | 4 nach nonorabilis + uale Α | 6 baec ACM | obscquen- tisaimo] das erste e vielleicht a. Ras. C | 6 quae] q, Α | 7 nach concluaus + os M | 8 sibi desiderans dari] uidere desiderans M; vgl. Epiphaniua, haer, 66,7 ὸ δὲ Ἀρχέλαος γνοὺς τὴν αἰτίαν καὶ τὴν ἐπιστολὴν ἀναγνοὺς ἔβριχε τοὺς ὁδόντας ὥσπερ λέων ὡρυόμενος καὶ ξῆλον θεοῦ ἀναλαβὼν ἐπειρᾶτο ὁρμῆσαι μᾶλλον ἕως αὐτοῦ καὶ χειρώσασθαι τὸν τοιοῦτον usw. | 9 procaratum Α procura procuraturam Μ 18 a te < ΑΜ | 19 vero] uenim Α < Μ | 21 per epistulam < C | prombtj C | 22 scriptiun atque < C | tradit M Ι refereudam C | 23 ad enm] illi Μ | 24 nach itineris + au M | 25 ad illum reuersurum A ad eum reditain C)

aliquam fore. Marcellus vero, accito uno ex pueris suis Callisto nomine, praecipit proficisci; qui nihil moratus, ilico proficiscitur et post triduum pervenit ad Manen, quem in caatello qaodam Arabionis repperit, atque epistulam tradidit Qua ille perlecta, gavisua est a Marcello se esse invitatum ac sine mora iter invadit, Turbonis tamen remoratione non prospera praesagatus, et quasi consulto itinere ad Marcellum perrexit Turbo vero de Marcelli domo prorsus non discedebat nec ab Archelai confabulatione oessabat; valde enim studiose uterque de Manis studiis perquirebant, scire cupientes quis et unde vel quid verbi ferat At ille universa dilucide enarravit, repetens et exponens de fide eius hoc modo:

VII. Si fidem Manis diecere a me vultis, breviter audite. Hic duos colit deos innatos, ex semet ipsis eztantes, aeternos, unum uni adversantem; et altenim quidem bonuni, alternm autem malum introducit. Lux uni nomen inponit et alten tenebras. Et lueia quidem esse partem animam quae in hominibus est, tenebrarum autem corpus et quae ex materia est conditio, Permixtionem autem vel coniunctiouem boc modo dicit effectam, conferens ambos deos in buiuscemodi exemplum, [*](ACM und Epiph.l (= 18–24)) [*](1 fore] futUDim C | unnm A | calieto M | 2 praecepit Μ | ilico < M | poetridam Α | 3 maaem C | repperit] das erste p durchstrichen C | 4 tradit Μ | 5 ease xiceimal gesehrieben A inoitatum se esse C | 5/6 remorationem non prosperam C rielleicht richtig, vgl. Epiphaniug a. a. Ο. Cap. 8 ταῦτα γνοὺς ὁ Μάνης ἐσκέπτετο οὐκ ἀγαθὴν εἶναι τὴν τοῦ Τύρβωνος ἐν καθέξει γενομένην παρουσίαν . . . ὅμως διὰ τῆς ἐπιστολῆς λαβόμενος τὴν πρόφασιν δρομαίως ἦκε πρὸς τὸν Μάρκελλον | 6 praesagus Α | 7 proreus < M | descedebat Α descendebat Μ | 8 nach arcbelai + epitcopi C | manis] manen AM mannichei C der Genetiu dieses Wortes kommt nur hier und Z 18 unten vor | 9 studiis] studit Α is a. Ras, Μ | quis et] qui sit Α | 11 παρ᾿ ἐμοῦ] Routh interpungiert nach ἐμοῦ, so auch der Übersetzer der Acta | 17 τοῦτον] Zacagni, τούτων J, τούτων τοῦτον Gataker | 18 de fide manitit (rot) M, s. Einleitung | manis) mani Α maunicbd C | 19 exemet A | aetoraua Α | 20 et altenim zueimal gesehrieben A | nach bonuml + et A | autem < C | introdacit] intuducit Α aus introdacim corr. C2, das m-Zeichen ist durchstrichen und t übergesch. | 21 nomen] lauen Α | alter Α | 22 q, Α | est tenebrarum xiceimal gesch. Α | 28 conditio aus condicio corr. A | 24 modo] aus modnm frorr. Α)

quemadmodum si duo regea sint adversum se pugnaDtes, qui ab initio fuerint inimici, hsbentes singnli suaa portdones; acciderit antem ut tenebrae progredientes fines suos, bellum cum luce commiserint. Quod cum cognoviaset bonos pater tenebras ad terram suam superventase, produxit ex se Tirtntem, quae dicitur mater vitae, qua circumdedit primnm hominem, quae sunt quinque elementa, id est ventus, lux, aqua, ignis et materia, quibus indutus, tamquam ad adparatam belli, descendit deorsum pngnare adversum tenebras. At vero tenebrarum principes repugnantes ei comederunt de armatura eius, qnod est anima. Tunc ibi vehementer adflictos est deorsum primus parens bomo a tenebris, et nisi orantem eum exaudiaaet pater et misisset alteram virtutem, quae processetat ei se, quae dicitur Spiritus vivens, et descendens porrexisset ei dexteram et eduxisset eum de tenebriB, olim primus homo detentos periclitaretur. Ex eo ergo deorsum animam reliqnit, et propterea Ma- [*](ACM und Epiph.) [*](5 προβάλλειν] Petarius, προσβάλλειν J | 6 προβεβληκέναι] περιβεβληκέναι nach den Acta corr, Oehler, aber vgl. Epipkanwa Cap. 45 καὶ αὕτη δέ, φησί, ἡ θήλεια προεβάλετο τὸν πρῶτον ἄνθρωπον | 13 ζωὴν J | 16 aduersus M | 17 singuli] zu singulis corr. Α | suas] singulas Α | accederit A | ut] at C getilgt und ut übergesch C2 | 19 agnouisset C | ad] a A | rapentemre Μ | 20 produxit . . . virtatem] prodoxit ex nirtote A prodnierit et esse uirtutem zυ produxit ex se uirtntem ohne Ras. corr. C produxerit ex se uirtatem M | nach qua + uirtute C | 21 ventus < A | 22 materia] maria Α | indnotus C | paratam A C | 23 pugaatanu Μ | adnemu A | at] aus ad corr. C2 | 23/24 principes . . . ei] princepe repognantese Μ | 24 animam A Μ | 26 orante Α | 27 se] ae Α ea M | 28 dnxiieet M | 29 deorsum animam ~ C | relinquit A)

nichaei cum sibi inTieem occunnDt, daot sibi dexteras huius sigoi gratiu, tamqaam ex tenebris liberati; in tenebris enim omnig hereais esse dicitnr.

VIII. TiiDC Tivena spiritns crearit mandum, et indutns alias trea Tirtntes, deBcendens eduxit priacipes et crucifizit eoa in firmamento, qood est eins corpus spbera. Et rnrsnm ipse vivens spiritus cteavit luminaria, qnae sunt reliqniae aoimae, et fecit ea firmamentum circaire, et iteram creayit terram; et sunt oeto. Est antem Homoforos deotsum, id est qui eam portat in humeris; et com laboraverit portana, intremescit. et haec est causa terraemotas praeter constitutum teinpus. Hac de caosa Glinm snum misit benignus pater de sinibus suis in cor terrae et in interiores eins partes, quo illum, ut par erat, coberceret; quotiens [*](ACM und Epiph.) [*](4 τὸ] Dindorf I 9 εἰς εἴδη] Zacagni rermutet εἰσὶ δὲ <ὴ> ais die des Überseliers | 18 κατώτατα] Dindorf vermutet κατώτερα alt die Lesart des Übersetzers und verbessert interiorea zu inferiorea t 11 deitras Μ omnis . . . didtnr] omnea hereses eaae dicnnt C; rielleicht liegt eine Doppelversion vom Übersetxer seihst vor | 18 et crucifixit] in A hat eine spätere Hand die verblichenen Buchst. ausradiert und in groben Buchst. et crucixit (das letzte geschriFlicn. Derselbe Schreibr ist auch sonst ätig, νυ die Tinte blass (??)urde, aber ohne auszuradieren, so dnss es immer möglich ist, das Ursprüngliche | flrmamentam A 1 19 eins] richtig αὐτῶν (sc. ἀρχόντων) Epiphanius | spera A fera Μ | rursus S | 20 reliquae A 1 eam .1 I circnmice C | hamofonu C bomofonu M das erste o getilgt und n übergesch. von M2 | 22 id eat . . . bumeris] eitte Erklärung des Übersetzers w. e. sch. | umeris C | < M | intremeacit] meacit a. Ras. A intremiecit Μ | 28 haec A | 24 benignaaj benedictm A | suia < A | 25 in < A M | interioris A | qaod A M | illam Μ | par erat] parerent A pareret Μ | cohercerent A M | quotienwiae C qnotienicamqae M)

enim effinitur terraemotus, tremente eo ex labore vel de humero in humerum tracsferente pondus efficitur. Tunc ergo et ipsa materia creavit ex sese plantas vel germina, quae cnm furstae essent a quibusdam principibus, convocavit omnes priDcipes primarios et sumpsit ab eis singulas Tirtutes et fecit bominem hone secuDdatn Bpeciem primi hominis illius et vinxit auimam in eo. (VIII.) Cum autem vidisBet pater vivens adfligi animam in corpore, quia est miserator et misericors, misit filirun suum dilectum ad salatem animae; hac enim causa et propter Homoforum misit eum. Et Teniens filius transformavit se in Bpeciem homiDis; et adparebat quidem homioibus ut homo, cum hod esset bomo. et homines putabant eum natum esse. Cum ergo venisset, macbinam quandam concinnatam ad salutem animarum, id est rotam, statuit, habentem duodecim urceos; quae per banc apheram vertitur, hauriens animas morientium quasque luminare maius, id est sol, radiis suis adi- [*](ACM und Epiph.) [*](6/7 αὔτη . . ὑπόθρδις] fehlt in Acta | 16|17 freic Übersetzung | humero A 17 et < A | 18 ex sese] ex se A esse se C | vel germina] findet sich nicht bei Epiphanius | furata M | 18/19 a quibusdam principibus < C | 19 principes < M | 21 vinxit] uixit Α iunxit M | eum A | 22 qnia] qui A 23 dilectam < C | salute. A | haec A | 24 humoforam C homoforam Μ dtu erste o getilgt und u übergesch. von M2 | transformavit] aus transformabit ohne Ras. corr. C | 25 adparebat] parebat A C M nach Epiphanius von Zacagni verbetsai | 26 putsuerunt C natum] nataram C | veinsset] uidisset Μ | 23 concinnanit C | rotam] μηχανὴν Epiphanius | statuit] estatis Μ | 28 urceos] os aus Corr. A urchios M | quae] q a. Ras. A | nach quae + rota C | 29 morientum M 1 quas] qoam M | id eat aol] eine Erklärung des Übersetzers u. e. sch. | adimens] λαβὼν Epiphanius)

mens purgat et lunae tradit, et ita adinpletur lunae discus, qui a nobis ita appellatur. Naves enim rel translatorias cumbas esae dicit duo ista luminaria, et cum repleta fuerit luna, tranairetare animaa ad subsolaoam partem, et ita apocrnsin, detrimentum, facere, cum onere iuerit relevata; et iterum repleri cambas et rursus exonerari, dum hauriuutur per urceos animae, uaqaeqao partem suam propriam liberet ammaruin. De substantia antem boni patris omnem animam atqae omne animal quod movetur partem trahere confirmat. Cum igitur luna onus quod gerit animarum saeculis tradiderit patris, permanent illa in columna gloriae, quod Tocatur vir perfectus. Hic autem vir est columna lucis; repleta est enim animarum mundarum, et haec est causa salutis animarum.

mento a vivente spiritu educti et crucifixi; quae cum adparuerit, maribus femina decora adparet, feminis vero adulescentem speciosum et concupiscibilem demonstrat Sed priucipes quidem, cum eam viderint exomatam, amore eius in libidinem moventur, et quia eam adprehendere non possunt, vehementer instigantur amoris incendiis excitsti, rapti sunt enim libidinia calore. Cum ergo, currentibus eia post eam, virgo subito nusquam cooparuerit, tunc princeps ille magnus producit nebulas ex semet ipso, uti obscuret in ira sua unviersum mundum; qui cum tribulatus fuerit plurimum, sicut homo sudat post laborem, ita et hic princeps sudat ex iribulatione sua, cuius sudor pluviae sunt. Sed et messis princeps, si deceptus fuerit a virgine, eflfundit famem super omnem terram, ita ut morte adficiat bomines; corpus enim hoc mundus vocatur ad similitadinem magni huius mandi, et omnes homines, qui sunt deorsum, radices hahent sursum conligatas. Cum ergo deceptus [*](ACM und Fpiph.) [*](10 θερισμοῦ Zacagni, rielleicht mit Reehl, θεριστὴς Petavius, alter princeps meraor appellatos Cornarius | 15 vivente] aus muentea corr. M1 | spirito A | educti] seducit zu seducti corr. M2 | 15/17 eine Paraphrase | 15 masculis A | 16 nach adulescentem + se M | 19|20 freie Übersetzung | 19 amiris] amoriis A | excitati] escitati A excecati Μ | 20 calore] amoris calorem Α | ergo] enim C | eis < C | post eam] postea M, fehlt bei Epiphanius | nach eam + anxii effecti fuiseent C | 21 subito] fehlt bei Epiphanius | conparnerit] comparuit (uit a. Ras. A) AC | 22 ut M | universum] omnem C | 22|24 (??)ieder eine Paraphrase | 24 princeps] das e aus i corr. Α | nach sudat + ei Α | 25 effundet A | famem] famam A; der Übersetzer hat (??). e. sch. λοιμός und λιμός ver(??)echselt | 26 omnem < Α C | mortem A | hoc enim M ~ M2 | 27 magni] imaginis Μ | 28 rnrsum AC)

fuerit a virgine, tunc incipit ezcidere radices bomiiiuni; et cum excisae foerittt radices eorum, eflicitur pestilentia et ita moriuntur. Quod si superjores partes radicis validius concusserit, fit terraemotus et insequitur Homofori concussio; et haec est mortis occasio.

X (IX). Dicam autem vobis quomodo et auimae in olia quoqne corpora transfunduntur. In hoc primo purgatur aliqaid ex ea partim; deinde traosfunditur in canem aut in camelum aut Id alterius animalis corpus. Quod si bomicidium admisit, anima in elepbantiaconim corpora transfunditur; quod si messem secuit, in mutos. Nomina autem animae sunt ista, mens, sensus, prudentia, intellectus, cogitatio. Messorea autem qui messem metunt confernntur principibus, qui ex materia orti in tenebris suat, ex quo manducaveniDt de primi bominis armatura; propter quod necesse est eos transfundi in faenum aut in fasiolum aut in bordeum aut in spicas aut in holera, ut et ipsi desecentur et deme- [*](ACM und Epiph.) [*](8 τόνῳ] πόνῳ Petavius | 6 τοῦτο] fehlt in dm Acta | 14 εἰς φασήλια] σφασήλια J, φάσηλον oder φασίολον Dindorf | 16 uirginem A | incipiet Α eicipit M | excidere . . . cum < C | 17 peatilentia] das erale e aus i corr. A | si < C | 18 radicis] radices Α radicum CM | 18/19 unqfiiaue Übersetzung 19 humofori Chomofori zu humofori corr. M2 | 20 alia quoqne] πέντε Epiphanius | 21 transferuntur A | purgantur A | parum ex ea M | 23 commisit C ammisit M | elephantiscorum] eleiantoram Α elefantia coram C elefaotiacorum et cephalomm M; wahrscheinlich liegt eine Doppelversion des Übersetzers zu Grunde | 24 transfunduntur AC | 26 ex materia] ἀπ᾿ ἀρχῆς Epiphanius; die Übersetzung hier ist übrigens nicht genau | 28 eos transfandi ~ Α | faaellum Α fasolum M I 29 aut in spicas < C | dementiuitur C)

tantar; et qui manducat panem, necease est et ipsutn manducari, panem effectum. Qui occideiit pullum, et ipse pullus erit; qui murem, mus etiam ipse erit Si qnis vero est dives in hoc mundo, cum exierit de corpore suo, necesse est eum in corpus pauperis inici, ita ut ambulet et mendicet et post haec eat in poenas aeternas. Cum ergo corpus hoc priDcipum sit et materiae, necesse est eum qui plantaverit perseam transire per multa Corpora, usquequo persea illa quam plantarerat concidat. Qui autem aedificaverit sibi domum, dispergetur per omnia corpora. Si quis laverit se in aqua, animmn suam vulnerat; et qai non praestiterit electis eios alimenta, poenis subdetur gehennae et transformatur in catechumenorum corpora, usquequo faciat misericordiaa multas; et propterea, si quid optimum est in escis, offerant illud illis electis: et cum voluerint manducare panem, orant primo, ista dicentes ad panem: [*](ACM und Epiph.) [*](10 Routh und Oehler interpungieren nach ὕδωρ | Zacagni vermutet πλήσσει ata die Lesart des Übersetzers | 11 γεέννας] Dindorf, γενεάς J, rgl. 18, 11 | 14 ἔσθιεν am Rande J | 16 mandacant C | est < M | naek eit + ut C | 16/17 ipsum . . effectum] ipsi mandncentur pane effecti C; vielleicht eine Doppelversion des Übersetzers | 17 qni (nach eflectum)] qnod A | murem] mnre Α | 18 nach etiam + et A | si < A | 21 eum] enim C | peraeam] per se eam Α perea C | 22 persea illa] per se a illa zu per se ad illam corr. C2 | quam plantaverat] fehlt bei Epiphanitia | 23 dispergitar M | 24 aquam M; vielleicht hat der Übersetzer buchstäblich übersetzt ohne die Construction zu treffen | non < Μ | 25 elementa A εὐσέβειαν Epiphanius | poenia] w. e. seh. aus paenis corr. A | snbditar AM | 26 catecumenorum Α cathecuminonim M | facias C | uiiseri- cordiaa] εὐσέβειας Epiphanius | 27 est] fehlt bei Epiphanius | illis < C | 28 oratio manicheoram saper oiboa (rot) Μ | ad panem < Μ)

Neque ego te measui neque molui nee tribulavi nee in clibanum te misi: atius te fecit et detulit te mihi; ego innocenter te mandnco. Et cum intra semet ipsum haec dixerit, respondet ad illam qui detulit, oravi pro te; et ita ille discedit. Sicut ergo dixi vobis paulo ante, si quia inessuerit, demetetur, ita et si quis fnimentiun in molam miserit, etiam ipse mittetnr in molatn, aut si quis conspsrserit, conspargetur, Aut si panem cozerit, excoqnetur; et propter hoc inlicitum est apud eos opus facere. Et iteram dicunt esse alios quosdam praeter hunc quem videmus mundos, quibns huius mundi luminaria, cnm faic occiderint, oboriuntnr. Et illi dicunt, si quis ambnlat in terra, laedit terram, et qui movet manum, laedit aërem, quia aër anima est hominum et animalium et volatilium et piscium et repeotium et si quid est in hoc mundo; dixi enim vobis, quia corpus hoc non est dei, sed materiae est tenebramm, et ideo iltud necesse est obscurari.

ΧΙ (X). Paradisus autem qui vocatur mundus. Arbores quae in ipso sunt coucnpisceutiae sunt et ceterae aeductiones cormmpentes cogitationes hominum. llla autem arbor quae eat in paradiso ex qua agnoscitur bonum, ipse est lesns et scientia eins qnae est in mundo; quam qui acceperit, discernit bonnm a malo. Mundns antem nee ipse eat dei, sed ex parte inateriae plasmatus, et ideo omnia exterminantur. Quod autem fnrati sunt principes a primo bomine ipsud est quod adinplet lunam, quod cotidie purgatur a mundo; et si exierit anima quae non cognoverit veritatem, traditur daemonibus, ut eam doment in gehenna ignis, et postea quam correpta fuerit, transfnnditur in alia corpora, pora, ut dometur, et ita inicitur in illnm magnum ignem nsque ad consummationem. De prophetis autem qui apud vos sunt haec dicit: Spiritus esse inpietatis sive iniquitatis tenebrarum illarum, quae ab initio [*](ACM und Epiph.) [*](1 δς] Zaeagni, οὐ J, Dindorf nimmt mit Unrecht eine Lücke an; vgl. Epiphanius Cap. 54 Ι 8 ἐκείνων] ἐκεῖνο (mit φυτὸν xu verbinden) Oehler, κου mit Beeht Ι 4 αὐτός] Oehler, αὐτό J; vgl. Epirhanius a. a. Ο. Ι nach Ἰησοῦς + καὶ Zacagni, Oehler und Dindorf, ober vgl. Eriphanius a. a. Ο. | 18 ὑμῖν] υ auw η hergestellt J ἡμῖν Petanius; vgl. 19, 9, | 14 πνεῦμα] πνεύματα Oehler, wohl mit Recht; viellcicht liegt eine Veruechselung der Abkürxungen vor Ι 15/16 ungenaue Übersetxung Ι paradisi Μ Ι nach mnndus + et C | 16 concupiscentia M | agitationes C Ι 17/18 qua agnoeoitnr] quo cognoscitur Α Ι 18 est Iesus] estis C. Der Schreiber hat dic Abkürxung IS = leaaa verlesen Ι eius] illius C I 19 bono A I 20 dei] dens aus dei corr. M2 Ι parte] r übergesch. Α < C I materia C | plasmatur Μ | 21 hominem A Ι ipsut A ipaum Μ | 22 Iuna C Ι animam Α | 38 tradetur Α | gehenna] das erste e übergesch. Α gebennam CM Ι 24 postquam Α | correpta] correptam Α correcta Μ | transfundetur M Ι alia] fehlt bei Epiphmius Ι 26 illud Μ Ι 27 qui ΑΜ)

ascenderunt, a quibus decepti, non sunt locuti in veritate; excaecavit enim princeps ille mentem ipsorum; et si qois sequitur verba ipsonim, motietur in saecula, derinctas intra massam, qnoniam non didicit scientiam paracleti. Praecspit antem electis suis solis, qni non sunt amplius quam septem numero, ut cum desinerent manducantes, orarent et mitterent super caput oleum exorcidiatum, invocatis nominibus plorimis, ad confinnationem fidei huius; nomina tamen mibi non manifestavit, soli enim illi teptem utuntur his nominibus. Et iterum boc, quod apud vos magnum et bonorabile est, nomen Sabaoth ille dicit naturam esse hominis et paixem concupiscentiBe; et propteiea, inquit, simpliciores adorant concupiscentiam, demn eam pntantes.

XII. De Adam vero quomodo creatus sit, ita dicit, quia qui dicit: Venite, faciamus hominem ad imaginem et gimilitudinem nostram, et [*](14 — 27 Gen. 1, 26) [*](ACM und Epiph.) [*](1 τοῖτο] der Übersetxer hat τούτων gelesen | 2 nach ἐλάλησαν + ἐν ἀληθείᾳ Zacagui mit Recht Ι 9 ὑμῖν] Cornarius und Zaoagni, vgl. 18, 13; ἡμῖν J I 14 καὶ (nach δεῦτε)] fehlt in den Aeta und bei Epiplumiue Cap. 66 Ι 16 a #x003C; Α I deceptio Α I in] i übergeseh. Α Ι 16 mentes C | illorum Α Ι et si . . . ipsorum #x003C; M | 17 morientur Μ Ι seculo M | deuictus Α | non #x003C; Μ Ι 18 paraclyti Α wie immer, poracliti M wie immer Ι non #x003C; Λ Ι 19 desinerint Α Ι oraient et] orantes M Ι 20 oleum super capnt CM | extoricidiatum Α exorcizatorum suorum M | 31 horum C Ι mihi] hi übergesch. Α | 22 enim] autem C Ι nominibus] fehlt bei Eriphanius | hoc #x003C; Α Ι 28 magnum . . nomen] magnum esset honorabilem nomen Α Ι illa dicit] fehlt bei Epiphanius Ι natura Α Ι esse] aus esset gleich corr; Α I 24 partam M | inquid Α wie immer; fehlt bei Epiphanius | 25 concupiscentia Α | 26 quia qni dicit #x003C; Α Ι 27 et (nach nostram) #x003C; CM)

secundum eam quam vidimus formam, princeps est, qui haec dicit ad collegas suos principes, id est: Venite, date mihi de lumine quod accepimus, et fociamus secundum nostram, qui principes sumua, formam et secundum eam quam vidimus, quod est primus homo; et ita hominem creaverunt. Evam quoque similitei fecerunt, dantes ei de concupiscentia sua ad decipiendum Adam, et per haec factum est figmentnm mondi per conditionem principis. (XI.) Deum vero non habere partem cum mundo nec gaudere super eum, propter quod ab initio furtum paseus sit a principibus et oborta fuerit ei tribulabio. Hac de causa mittit et furatur ab eis animam suam cotidie per luminaria haec, id est solem et lunam, per quos universus mundus et omnis creatnra raptatur. Illum vero qui locutus est cum Moyse et ludaeis et sacerdotibus, principem dicit ease tenebrarum, et ideo unum atque idem sunt Christiani et ludaei et gentiles, eundem deum colentes; in concupiscentiis enim suis seducit eos, quia non est deus veritatis. Propter hoc ergo [*](ACM und Epiph.) [*](1 ἤ] et dic Acta Ι 8 nach μορφὴν + καὶ Routh | 4 ἔκτισε] ω. e. seh. xu ἔκτισαν ℵu corr., so Cornarius | 18 uidemus Α | qui] quia A | 18/20 nicht übersctxt | 20 accipimus Α Ι 21 uidemus Α | 22 creaverant] fecerunt Μ I nach creaverunt + qui Α Ι enuam Α Ι 28 per haec] διὰ τούτων Epirhanius, per hos Cornarius Ι esse Α Ι 24 mundum C Ι conditionis M | nach vero + dicit M Ι patrem Α Ι 25 eo C Ι in*itio Ras. von einem Buchst. Α Ι 26 aborta A Ι haec Α | 27 mittet C | 27/28 id est] fehlt bei Epiphanius Ι 28 nach est + per C | omnes Α Ι rapatur Α aptatur Μ Ι 29 moysen Α | 31 gentes C)

quicumque in illum deum sperant, qui cum Moyse locutus est et prophetis, cum ipso habent vinculis tradi, quia non speraverunt in deutn veritatis; ille enim secundum concupiscentias suas locutus est cum eis.

Post haec vero omnia ad ultimum dicit, sicut ipse senior scripsit: cum manifestam fecerit eius imaginem, tunc ipse Homoforus extra se terram derelinquit, et ita dimittitur magnus ille ignis qui mundum consumat universum; deinde iterum demittunt animam, quae obicitar inter medium nuvi saeculi, ut omnes animae peccatorum vinciantur in aeternum. Tunc autem haec fient, cum statua veuerit Prolationes autem onmes Jesus est in modica navi, et mater vitae et duodecim gubematores et virgo lucis et senior tertius. Unde et maiori in navi vivens spiritus adhibetur, et murus ignis illius magni, et murus ventd et ëris et aquae et interioris ignis vivi, quae omnia in luna habitabunt, usquequo totum mundum ignis absumat; in quot autem [*](ACM und Epiph.) [*](17 mogsen Α | 18 quoniam Μ | 21 feceris AM Ι humoforus C bomoforus M Ι 22 derelinquet Α rdiqoid M | 28 consummat A | dimittur anima Α | statt auimam βῶλον Epiphanius | 23/24 quae obicitur] fehlt bri Epiphanius ’ 24 niuciintur AM | 25 fiet A Ι atatua venerit] Beausobre, ista tota nenerit Α stututa uenerit dies C statuta uenerit probatio Μ Ι prolatoines] probationes AM Ι 26/80 eine xiemlich ungenaue Paraphrase | 26 modica] od a. Ras. C Ι uita C 27/28 maiori in nani] maior in naui Α maiori naui CM Ι 28 navi vivens] a. Ras. M Ι ignis illius ∾ C I 29 et aquae] ea quae C Ι et #x003C; Α Ι ignis vivi qaae] ignis uiuensque Α uiui quae C | 80 habitabant Μ Ι obsumat Α Ι qnod AC)

annis numerum non didici. Et post haec restitutio erit duorum luminarium et principes babitabunt in inferioribus partibus suis, pater autem in superioribus, quae sua sunt recipiens. Haec est omnis doctriua quam tradidit tribus discipulis suis et iussit eos in tres mundi plages proficisci; ex quibus Adda partes sortitus est Orieatis, Thomas vero Syrorum terras accepit; Hermas vero ad Aegyptum profectus est; et usque in hodiernum ibi degunt dogmatis huius gratia praedicandi.

XIV (XII). Haec cum Turbo dixisset, vebementer accendebatur Arcbelaus; Marcellus vero non monebatur, deum expectans auxilio veritati suae futurum: Archelao autem erat cura pro populo, tamquam pastori pro ovibus, cum luporum parantur insidiae. Igitur Marcellus Turbonem muneribus plurimis donavit et in Archelai domum residere praecepit Eadem autem ipsa die adventavit Manes , adducens aecum iuvenes et virgines electos ad viginti duo simul; et primo omnium Turbonem requirit pro foribus Marcelli, quem cum non inrenisset, ad Marcellum ingreditur salutandum. Quo ille viso, admiratns est primo habitus indumenta; babebat enim calciamenti genus, quod trisolium vulgo appellari solet; pallium autem varium, tamquam ërina specie; in manu vero validissimum baculnm tenebat ex ligno ebelino; Babylonium vero librum portabat sub sinistra ala; crara etiam bracis obtexerat colore diverso, quarum una rufa, alia velut prasini coloris erat; vultus

[*](ACM und Epiph. (= 9–15))[*](9 luminariorum C φύσεων Epiphanius | 11 in superioribus #x003C; M Ι recipies Α accipiens M Ι omnes Α | 12 tres] fehlt bei Epiphanius | 18 ex quibus] fehlt bei Epiphanius | parte Α | 18/14 Thomas . . accepit #x003C; C, am Rande thomas (thoma ist veggeschnitten) syrorum (y a. Ras.) partes aceepit C2 I 18 vero #x003C; CM I nach syrorum e geschrieben und durchstrichen Α | 14 et #x003C; M Ι 17 dei spectans M | auxilium C | ueritatis Α | 18 autem] vero M 20 domauit Α repleuit C Ι nach archelai + epitcopi C | domo M Ι 21 de aduentu mnnitis (rot) M Ι manens Α | 22 simul duo Μ ∾ M2 Ι 28 requirebat C Ι nach invenisset + et Α Ι 24 salutando Α | 26 quadrisole C tresole Μ Ι 26 palleum M | autem] uero Α Ι spectem Α Ι 27 manus Α Ι ebilino Α Ι 28 libro Α | orncra Α Ι brachiis Α)

vero ut senis Persae artificis et bellorum ducis videbatur. Igitur Marcellus statim ad Archelaum mittit, qui cum verbo citius adfuisset, invehi in eum anitno urgebatur ex ipso habitu ac specie eius, et mazime quidem quod et quae Turbone referente cognoverat, secretius factum apud semet ipsum retractaverat et diligeater praeparatus advenerat. At vero prudentissimus Marcellus, omni contentionum studio sublato, utrumque audire decernit, invitatis viris primariis civitatis; ex quibus iudices elegit, religione gentiles, quattuor nomero, quonim haec aunt nomina: Manippns grammaticae artis et disciplinae rhetoricae peritissinus, Aegialeus archiater nobilissimus et litteris adprime eniditug, Claudius et Cleobolus duo fratres egregii rhetores. Fit ergo magnificus conventus, ita ut domus Marcelli, quae erat inmensa, repleretur ex his qui ad audieudum fuerant convocati; et cum in conspectu onmium constitissent ii qui adversum se dicere proponebant, tum illi electi iudices excelaiores omnibus consederunt atque Mane dicendi initium datum est Silentio igitur facto plurimo, adgressus eat boc modo.

(XIII). Ego, viri fratres, Christi quidem aum diacipulns, apostolus vero lesu: pro nimia autem humanitate Marcelli adesse festinavi, ut qualiter oporteat obaervare modum divinae religionis eum edoceam; ne sicut muta animalia, quae intellectu carent nec quod agunt advertunt, ita etiam Marcellus, qui nunc se velut dediticium doctrinae Archelai subiugavit, ad ultimum damno animae ferriatur, cum praeparandae divini cultus observantiae ultra non habuerit facultatem. Scio autem et certus sum quod, emendato Marcello, etiam vos omnes salvi esse poteritis; ipsius enim iudicio suspensa pendet urbs vestra: quod si ab [*](Α (bis 17) CM) [*](1 vero] erat C Ι 8 invehi . . urgebatur] inuehi in eo animo urguebatur Α inuenit eum animo in superioribus. Vrgebatur M Ι ac] ad Α Ι 4 qnidem #x003C; Α Ι quae] qae xu quae durch übergesch. a corr. Α Ι 7 audiri Α Ι cernit C | inuitatis] inuita aus inuitis corr. C2 Ι uiris #x003C; M | 8 nomina iudicum (rot) M Ι religione gentiles ∾ Α Ι 9 nomina] aus omnia corr. C 2 Ι menippus CM, vgl. 1, 3 Ι grammaticae artis] grammaticus Α Ι nach rbetoricae + artis Α | nach peritissimus + et 1 I 10 elzialeos M, vgl. 1 4 | eruditur Α Ι 11 cleobus A | vgl. Epirhanius Cap. 10 εἰς τὴν αὐτῶν ἀντιβολὴν τοῦ ζητήματος αἱρησάμενοι δροῦ κριτάς, Μάρσιπόν τινα ὀνόματι. καὶ Κλαύδιον καὶ Αἰγιαλέα καὶ Κλεύβουλον, τὸν μὲν τῶν ἐκτὸς λόγων φιλύσοφον, τὺν δὲ ἰατροσοφιστὴν, τὸν δὲ φύσει γραμματικὸν καὶ τὸν ἄλλον σοφιστήν 12 reple(?)ur C Ι 18 uocati C Ι 14 bii AC hi M | aduersus Α | proponebant] das übergesch. A | tunc A | 15 atque mune dicendi] ad qnem amen dicendi Α atque manne dicendi C atque naneti M; dir Form dcs Dativs bei Epiphanius ist Μάνῃ Ι 16 plurimum Α Plurima C | hoc #x003C; Α | nach modo folgt EXPL.T. das das Ende des ersten Auskugs aus den Acta bexeichnet Α Ι 17 locutio maledicti a deo manetis (rot) M Ι sum #x003C; M | 19 nach oporteat + eum Μ | enm #x003C; M Ι 21 uelut daliticium se M corr. M 2 | 22 reparaade M Ι 25 nach si + ergo M)

unoquoque vestrum abiciatur vana praesumptio et ea quae dicentur a me veri amore audiantur, futuri saeculi hereditatem, caelorum regna, eapietis. Sum quidem ego paracletus qui ab lesu mitti praedictus sam, ad arguendum mundum de peccato et de iudicio et de iustitia, sicut et qui ante me missus est Paulus ex parte scire et ex parte prophetare se dixit, mihi reservans quod perfectum est, ut hoc quod ex parte est destruam. Tertium ergo testimonium accipite , apostolum me esse Christi electum; et si vultis mea verba suscipere, invenietis salutem; noleotes autem vos aeternus ignis absumere habet. Sicut enim Hymenaeus et Alexander traditi sunt Satanae ut discerent non blasphemare. ita et vos omnes poeuarum principi trademini, pro eo quod manus iniecistis in patrem Christi, cum eum dicitia causam esse omnium malorum et conditorem iniustitiae et totius iniquitatis creatorem, ex eodem fonte dulcem et omaram produceutea aquam; quod fieri aut intellegi nulla ratione possibile est. Cui enim oportet credi? magistris vestris istis, qui carnibus vescuntur et afluentissimis deliciis perfruuntur, aut salvatori lesu Christo dicenti, sicut scriptum est in euaugelionim libro: Non polest arbor bona malos fructus facere, neque arbor mala bonos friuctus facere? Et alio in Ιοcο, patrem diaboli mendacem et homicidam ab initio esse confirmat; rursum desiderium fuisse tenebris ut insequerentur illnd quod de luce initio fuerat prolatum verbum, et inimicum homiuem, zizaniorum seminatorem et principem saeculi mundi huius deum, qui hominum mentes excaecat ut non euaogelio Christi deserriant. Bonus est ieste deus, qui suos homines salvari non vultT Et, ut ne multa alia revolvam et spatium temporis obteram, verae doctrinae differena tempus, haec dixisse sufficiat et ad propositum redeain, ut conpetenter osteadam istorum absurdam esse doctrinam, nec quicquam deo et patri domini nostri salvatoris adacribendum, sed malorum nostrorum causam accipere Satanam: in ipsum etenim reiciendum est, quod omnia huiuscemodi mala ab ipso generentur. Sed et ea quae in prophetis et lege scripta sunt ipsi nihilominus adscnbenda sunt; ipse est enim qui in prophetis tunc locutus est, plurimas eis de deo ignorantias [*](4 Joh. 16,8 — 5 I Kor. 13,9 — 10 I Tim. 1,20 — 18 Matth. 7,18. Luk. 6,43 — 19 Joh. 8, 44 — 20 vgl. Joh. 1,10 — 21 Matth. 13, 25 — 22 II Kor. 4,4—23 I Thess. 1,8) [*](CM) [*](1 dicuntur Μ | 8 praedictia C | 4 et de iudicio < C | imastitia C 5 ex parte scire et < M scire aus scise eorr. C 2 | 7 accipe M | 9 absumere habet] absamet M | ymeneus Μ | 10 discant Μ | 12 patrem] trem a. Ras. w. e. sch. Μ | 16 istis < M | affluentissimis M | 17 iesu christo ~ c | 18 fructus malos Μ ~ Μ 2 | 19 alio in ~ Μ | 23 non] in C | 25 multa alia] talia M | 26 nach nostri + et Μ | 29 causa Μ)

suggerens et temptationes et concupiscentias. Sed et devoratorem eum sanguinis et carnis ostendunt; quae omnia ad ipsam pertinent Satanan et ad prophetas eius, quae transformare vqluit in patrem Christi et scribere pauca quaedam vera, ut per baec etiam cetera, qnae sunt falsa, crederentur. Unde bonum vobis est ex omnibas qnae usque ad lobanoem scripta sunt nihil omnino suscipere, a diebus vero eius euangelizatum regnum caelorum solum amplecti; semet ipsos enim inriserunt, ridicula et ludicra introdaceotes, eiiguis quibusdam verbis in lege adumbratis, ignoraotes quia malia, si admisceantur bona, malorum corruptione etiam qnae bona sunt exterminantur. Et si quidem est quisquam, qui possit ostendere legem recti tenacem esse, debet custodiri; sin autem malam ostendero, interimenda est et abicienda, quippe quae mortis ministerium continet informatum, quae vultus Moysi gloriem contegens destruxit Non est igitur sine periculo cuiqnam vestmm pariter cum lege et prophetis novum adinngere testameutum, tamquam unins sint utraque doctoris, quippe cum renovetur de die in diem salvatoris nostri eruditio, illa vero veterascens et senescens prope extermiuium fiet. Quod manifestum est bis qui discretionem habere possunt; quia sicut arboris cum senuerint rami vel truncus fmctum ultra non adfert, sed absciduntur, et membra corpomm, cum cormpta fuerint, amputantur; corruptionis enim virus ex membris per omne corpus infunditur, et nisi artificis diligentia remedium morbus acceperit, corpus omne vitiatur; ita ergo et recipientes legem, nisi agnoyeritis cuius sit, animas cum salute perdetis. Lex enim et prophetae usque ad lohannem Baptistam, a lohanne vero lex veritatis, lex promissionum, lex caelorum, lex adnuntiatur humano generi nova. Et quidem donec non erat qui verissimam scientiam domiai nostri lesu Christi vobis ostenderet, peccatum non habebatis: nunc autem et videtis et auditis et in infitias ire vultis, ut legem quae destructa est et relicta, sicut Paulus, qui apud vos probatissimus habetur, ait in quadam epistula sua hoc modo: Si enim guae destruxi, haec iterum reaedifico, [*](12 II Kor, 3,7 — 16 II Kor. 4,16 — 17 Hebr. 8,13 — 28 Luk. 16, 16 ~ 80 Gal. 218) [*](CM) [*](1 eum nach ostendunt Μ der richtigen Stelle durch Striche zugeuiesen M 2 | 2 iptam] eum C | ad < M | 4 uera quedam Μ ~ M 2 | cetera etiam Μ | 5 nobis C | 6/7 regnum caelorum euangelizatum Μ | 8 verbis] uiris Μ ueris Zitticitz | 9 amtuiscentur M 11 si M | 12 Mtendero] esse ostenderit M | intermittenda Μ | 18 mosey M | gloria M | 16 renouet C | 17 fit Μ | 18 nach sicut + si M | arbores M | 19 afferunt M | 21 effunditur Μ | 22 remedia M | 28 nach animas + pariter Μ | 25 humano] o aus i corr, M 2 | 26 et qnidem] eqoidem C | nostri ieni] i(??)u xpi Μ | 28 auditie] odistis Routh vgl. Job. 15, 24 | in infitias ( ci über fi übergesch.) ire C in iniustitin atare Μ, die Stelle ist unsicher | ut legeni] vielleicht eine falsche Übersetzung, Zacagni erg:anzt observetis | 80 reaedificio C aedifico Μ)

praevaricatorem me constituo. Hoc autem dicit, gentiles eos iudicans, propter quod sub elementis mundi essent, priusquun veniret pleuitudo fidei, credentes in lege et propbetis.

(XIV). Iudices dixerunt: Si quid adbuc manifestins habes, dic de doctrinae tuae modo et fidei titulo. Makes dixit: Ego duas naturas esse dico, unam bonam et alteram malam, et eam quidem quae bona est in quibusdam partibus babitare; malam vero esse tam mundum hunc quam omnia quae in eo sunt, qnae quasi ergastula in parte maligni posita snnt, sicut ait lohannes: Totus mundus in maligno est positus, et non in deo. Propterea duo loca esse diximus, unum bonum et alium malum, qui extra eum est, ut in his spatium habens posset in se suscipere creataram mundi. Si enim dicimus monarchiam unius naturae et omnia deum replere et nullum esse extraneum locum, quis erit creaturae susoeptor? ubi gebenna ignis? ubi tenebrae exteriores? ubi fletus? In ipso dicam? Absit; alioquin etiam ipse in his pariter cruciabitur. Non ista sentiatis quicumque salutis vestrae curam geritis? exemplum enim vobis dicam, ut plenius intellegatis. Unum vas est mundus; quod si dei substantia totum hoc vas replevit, quomodo iam potest in ipso vase aliquid amplius reponi? Si repletam est, quomodo suecipiet quod ponitur, nisi eracuetar de rase pars aliqua? Aut quo proficiet quod evacuabitur, cum locus non sit? Ubi terra? ubi caelum? ubi abyssus? ubi stellae? ubi sedes? ubi potestates? ubi principes? ubi tenebrae ezteriores? quis est qui horum posuit fundamenta, et ubi? Non potest aliquis dicere, nisi forte blasphemet Quomodo autem et condere potuit creatoras, non subsisteute materia? Si enim de non extantibus, conaequatur has visibiles creaturas meliores esse et omnibus virtatibus plenas. Quod si malitia est, et mors in eis et corruptio et si quid bono contrarium est, quomodo ex alia natura factas esse eas dicimus? Si vero consideretis quomodo generentur filii hominum, invenietis non esse deum hominis creatorem; sed alium, qni et ipse ingeuitae est naturae, cuius oonditor nullus nec creator nec [*](2 vgl. Gal. 4, 3 — 9 I loh. 5, 19) [*](CM) [*](8 fidei credentea] fidentes M | 4 dixenint] aus dixit corr. C 3 | adbuo] hoc M | 6 doctrinae tuae] doctrina tua Μ | 6 unam . . alteram] et non nnua bonam et Μ | 10 est positus et] poaitua est M | 11 malum < vielleicht mit Recht | in < Μ | nach his + qni extra bonum est Μ | 12 possit M | 13 extra eum C | 16 cruciab*tur (a ist ausradiert) C | 18 si < C | 19 repletus C | 21 locus] solus Μ | 28 nach principes + mondi M | 24 aliqnis] aliquid Μ | blasphemet forte Μ ~ M 2 | 26 consequenter C | viaibiles] uile sibi M | 27 esse < Μ | 28 nach quomodo + non Μ | 29 factas . . . . dicimus] facta esse dicemus Μ | 80 creatorem] conditorem M)

factor est, sed sola malitia sua talem eum protulit. Est igitur vobis hominibua commixtio cum uxoribus vestris de huiuscemodi occasione deacendens: cum quis vestrum carnibus aliisque cibis fuerit satiatus, tunc ei concupiscentiae oboritur incitatio, et ita generandi filii fructus augetur, ut non ex virtute aliqua nec ex philosophia nec ex alio ullo intellectu, sed ex sola ciborum satietate et libidine et fomicatione. Et quomodo mihi quisquam dicet qoia ad imaginem dei factus est pater noster Adam et ad similitudinem, et similis est ei qni fecit eum? Quomodo omnes qui ex eo generati sumus similes ei sumus? Immo vero e contrario plurimae nobis sunt formae, diversi vultus ferentes effigiem. Qnod quam verum sit demonstrabo vobis in parabotis. Intuemini mihi aliqnem rolentem thesauram aut aliqnid aliud signare, et accepta cera vel luto, velle vultus sui signaculum quod gerit, exprimere; quod si alius quoque vultus sui figuram similiter expresserit, numquid simile signaculum adparebit? Nequaquam, etiam si vos nolitis quod verum est confiteri Quod si non sumus similes in signaculo, sed est in nobis differentia, quomodo non probatur principum nos et materiae esse facturam? Secundum enim ipsorum formam et similitudinem et imaginem etiam nos existimus formae diversae. Quod si eam quae ex initio facta commixtio est et qualiter facta sit vultis addiscere, edicam.

(XV). Iudices dixerunt: Non prius quaeritur quomodo facta sit prima commixtio, nisi prius detur ratio duo esse principia naturalia. Cum enim claruerit duo esse ingenita, tunc etiam reliqua fidem capient, etiam si pars aliqua non accommodaverit adsensum; iudicandi enim nobis potestate permissa, dicemus quod nostrae opinioni claruerit Demus tamen et Archelao episcopo dicendi facultatem ad baec, ut quae ab utroque dicta fuerint conparantes, pro veritate possimus ferre sententiam. Abchelaus dixit: Tametsi ingentis audaciae et blasphemiae plena est intentio adrersarii. — Manes dixit: Audite, iudices, quid dixerit, ‘adversarii’? Ergo duae res sunt. Archelus dexit: Insaniae magis quam prudentiae videtur mihi plenus iste, qui mihi hodie controversiam movet, quia dixero ‘adversarius’; sed ablata tibi est in modico sermone [*](CM) [*](3 carnalibus C | 6 ex (nach philosophia nec) < Μ | 6 vielleicht <sit> sed | 1 dicit Μ | 8 nach quomodo + non Μ | 10 nobis sunt] sunt in nobis Μ | effigiem] aut efficem oder efficiem corr. C 2 | 11 mihi < M | 12 nolentem C | aliud < Μ | 18 nach sui + figuram M später getilgt | 15 noletis M | 16 in (nach similes) < M | 17 principium M | materia Μ | facturos Μ | 19 eam] etiam Μ | 20 commixtio] commotia Μ | dicam Μ | 21 dixenint] aus dixit corr. C 2 | 22 commotio Μ | 28 duorum Μ | fide capiente reliqua M corr. M 2 | 24 aliqua] altera M | accomodarit M | 25 dicimus C | quodcumque M | 26 episcopo < C | ad haec facultatem Μ | 28 tametsi] tam Μ | 30 aduerstiriat M | 82 aduersarii Zacagni | ablata tibi] ablatioi Μ)

obiectio tua, si quidem ex hoc arbitratos es te adfinnaturum duas esse naturas. Ingentem doctrinam ferens adee; neatrum enim eorum quae adaeris stat. Potest enim is qui non natura sed proposito adversarios est, amicns affectus, non esse adversarius, et ita cum alter e nobis alteri adquieverit, unum atque idem uterque adparebit; quae causa indicat creaturas rationabiles libero arbitrio esse permissas, unde et conversiones recipiunt et ideo ingenitae naturae esse non possunt. Quid ergo ais? duae istae naturae inconrertibiles sunt an couvertibiles, aut una earum convertitur ? At vero Manes remoratus est non inveniendo responsum; intuebatur enim quod ex utroque concluderetur, retractans: quia si dicam converti eas, respondebit mihi illud quod in euangelio scriptum est de arboribus; quod si negem eaae convertibiles, permixtionis statum et causam necessario expetet. Interea aliquando respondit Manes: loconvertibiles quidem sunt utraeque, quantum spectat ad contraria, convertibiles vero, quod spectat ad propria. Abchelaug dixit: Videris mihi delirus esse et obliviscens propositionum tuarum, sed ne eorum quidem quae didicisti verborum virtutes vel qualitates agnoscere. Neque enim conversio qnid sit agnoscis, neque quid sit ingenitum aut quid dualitas, non quid praeteritum vel quid praesens quidve futurum sit, sicut ex his quae a te nunc dicta sunt, adverti. Inconvertbilem enim esse adfirmasti utramque naturam, quantum ad contraria spectat; convertibilem vero, quantum ad propria. Ego vero dico, quia qui in propriis vertitur non excedit a se, sed est in eisdem quibus semper est inconvertibilis; qui vero recipit convertibilitatem, hic extra propria effectus, devenit in aliena.

verat in propriis ac proficit, numquid dici potest esse conversus? Quid igitar dicis? recipiunt conversibilitatem an non? Et inmorante Mane, Archelaus ait: Si quidem inconversibiles esse dicit utrasqae naturaa, quid est quod inpediat, uti ne unum atque idem eas esse opinemur? Si enim inconversibiles sunt, non est in his naturis, quae similiter inconversibiles sunt et similiter ingenitae, ulla diacretio, neqne altera ez his bona agnoscitur aut mala. Quod si conversibiles sunt, scilicet provenire potest et bonum effici malum et malum bonum. Si enim hoc provenire possibile est, quare non unum dicamus ingenitum, qnod intellegere magis dignum est iuxta rationem veritatis? Intneri enim oportet, quomodo malus ille fuerit ab initio, aut in quos malitiam exercuerit ante mandi constitutionem. Cum caelum nondum extitisset et nondum terra subsisteret, non homo, non animal, in quos ezercebat malitiam? qaem opprimebat iniuate? quem spotians occidit? Quod si suis eum dicas extitisse malum, sine dubio ergo ostenditur illum bonae esse naturae. Si vero et illi omnes mali sunt, quomodo potest Satanas Satanan eicere? Sed conclusus sermonem convertis, ut dicas quia bonus vim passus est a malo. Sed nec hoc quidem est tibi sine periculo dicere, ut lucem victam esse confirmes; quod enim vincitur vicinum habet interitum. Quid enim ait sermo divinus? Quis enim potest introire in domum fortis et diripere vasa eius, nisi illo sit fortior? Qnod si hominibus eum malum extitisse dixeris et ex eo malitiae suae indicia demonstrasse, ergo ante hoc bonus fuit et conversibilitatem recipit ex eo, quod creatio hominis causa invenitur extitisse malitiae. Sed postremo dicat quid est malum, ne forte nomen solum defendat ant adstruat Quod si non nomen mali, sed substantia, fructus nobis malitiae et nequitiae huius exponat, quoniam non agnoscitnr umquam arboris natura sine fructu.

gustaverit. Tamquam si vetit aliquid quis emere, nisi priua gustando discat utrum arida sit species ant liqnida, pecaniam non profert; ita neque ego tibi adsentiar esse arborem malam et pesaimam, nisi prius qualitas fructuum eius fuerit manifestata; scriptum est enim quia de fructibus arbor cognoscitur. Dic ergo nobis, ο Manes, arbor quae dicitur mala quem adferat froctum, ant cuina naturae sit, quam virtutem habeat, ut tibi credamus etiam radicem arboris ipsius esse talem. Manes dixit: Radix quidem mala, arbor autem pessima, incrementum vero non ex deo, fructus autem fornicationes, adnlteria, homicidia, avaritia et omnes mali actua malae illius radicis. Archelaus dixit: Ut tibi credamus quia isti sunt fructus malae illius radicis, gustum nobis eorum profer; aubstantiam enim ingenitam esse prommtiasti huius arboris, cuius fructus secundum sui similitudinem proferuntur. Manes dixit: Haec ipsa iniustitia quae in hominibus est testimoninm reddit, et avaritia, de gustu malae illius radicis. Abchelaub dixit: Ergo, ut dixisti, fructus sunt arboris huius iniquitates istae quae geruntur ab bominibus. Manes dixit: Ita plane. Archelaus dixit: Si fructus isti sunt, id est actus hominum mali, ipsi ergo homines radicis locum atque arboris obtinebant; ipsos enim pronnntiasti fructum ferre huiuscemodi Manes dixit: Ita dico. Archelaus dixit: Male dicis, ‘ita dico’; non enim ita dicis, alioquin cum homines peccare cessaverint, arbor malitiae infryctuosa adparebit. Manes dixit: Inpossibile est quod dicis; si enim unus cessaverit aut alius aut plures, alii tamen hoc agent. Archelaus dixit : Si omnino possibile est unum et alium et plures, sicut ais, non peccare, possibile est etiam hoc omnes agere; unius enim conditoris sunt et unius massae omnes homines, et ne te otiose per ineptias sequar, ea quae incondite protulisti certis praescriptionibus exludcam. Ais fructus malae radicis atque malae arboris esse actus hominum, id est fornicationes, adulteria, periuria, homicidia et reliqua his similia? Makes dixit: Ita. Archelaus dixit: Ergo si humanum genus interire provenerit a facie terrae, ita ut ultra iam peccare non possint, periet et arboris huius substantia, fructum ultra non adferens. Manes dixit: Et quando quod dicia fiet? Archelaus dixit: Quoniam quod futurum est nescio, homo enim sum, [*](4 Matth. 7, 16. 12, 33. Luk. 6, 44) [*](CM) [*](1 quis emere aliquid Μ | 2 pecunia C | proferat M | 4 eius] huius M | 5 fructu Μ ο manes nobis Μ corr. M 2 | 6 naturae] nate (Strich ausgelassen) M | 10 malae illiius radicis < M | 11 profers Μ | 12 esse pronuntiasti ~ Μ | 15 malae illius ~ C | 19 fructum ferre ~ M | 21 cum] si M | 28 alii. tamen M alii autem C | agent] agerent C | 26 nach seqnai + et M | 28 fornicationis adulteria ~ M | 81 periet] peribit Μ | et < C | 32 fructum ultra ~ M | 33 quoniam] quonam Routh)

non tamen aermonem istum indiscussum relinquam. Quid dicis de humano genere, ingenitum est aut factura? Makes dixit: Factura est Archelaus dixit: Si factura est homo, quis est adulterii et fornicationis et reliquorum talium pater, cuius hic est fructus? Priusquam fieret homo, quis erat qni fornicaretur aut adulteraret aut homicidia perpetraret? Manes dixit: Sed homo a mala natura plasmatus manifestum est, quia ipse sit fructus, etiam si peccet, etiam si non peccet; unde semel absolute nomen hominum et genus tale est, etiam si iusta gesserit aut iniusta. Archelaus dixit: Sed et illius rei faciamus mentionem. Si ipse, ut ais, hominem fecit malignus, quare malitiam exercet adversus eum?

(XVIII). Iudices dixerunt: Hoc volumus scire a te, Manichaee, quomodo illum adfirmasti malum esse? Ex eo quo homines facti sunt ant antea? Quia enim necesse est te malitiae eius opus ostendere ex eo tempore ex quo malum eum fuisse adseris, certus esto; quia neque agnoscitur vini qualitas, nisi prius gustaverit quis, sicut et ex fractu omnis arbor dinoscitur. Quid ergo dids? ex quo tempore malus est hie? necessaria enim nobis videtur haec ratio. Manes dixit, Semper. Archelaus dixit: Ostendam etiam hoc apud vos, optimi viri et prudentssimi auditores, quoniam sermo eins omnino non constat; nam et ferrum non est semper malum, nisi ex quo homo est, et artificium eius in malo conversum, utendo ex eo perverse; et omne peccatum extitit ex quo homo est. Sed nec ille quidem ipse magnus serpens malus ante hominem fuit, sed post bominem, in quo malitiae suae ostendit fructum, quia ipse voluit. Si eigo nobis post hominem adparet secundum scripturas malitiae pater, quomodo ingenitus erit qui post hominem, qui factura est, malus effectus est? Sed et ex hominis tempore a se creati, cur malus ostendatur? Quid in eo concupivit, si omne corpus suae facturae erat, quid zelatus est? Qui enim zelatur aut concupiscit, meliora et aliena concupiscit. Si ergo ex quo homo est, ex eo mala natura demonstratur, quomodo suus fuit, sicut frequenter ostendi, homo? Si enim suus erat homo, malus erat etiam ipse tamqaam talis arboris fructus; mala enim arbor, sicut ais, malos fructos facit. Cum omnes enim mali eesent, quid desideravit aut unde initium malitiae ostendit, [*](CM) [*](2 nach factura + est M | 3 si . . est] factus est homo qui esset M | 3 sit] est M | etiam si non peccet < M | 8 hominum] humanum M | 9 et < M | 10 facit M | 12 a te scrie M | 15 ex < M nach malum + esse M spater getilgt | quia neque] neqne enim M | 16 agnoscetur M | vini qualitas] inequalitas M | 19 qpud vos < C | 21 homo ert ~ M | 22 in malo . . perverse < Μ | 23 nec] ne M | 25 scripturam M | 28 qnod M | 29 gelatus C | 30 quo] eo C | ex eo < C | 82 erat (nach malus) zueimal geschrieben C | 34 enim] ergo M | quis Μ)

si ex tempore plasmati hominis malitiae eius homo causa est? Lege autem ac praecepto sibi dato, homo poterat nequaquam obtemperare serpenti et bis quae ab eo dicebantur; cui si non obtemperasset homo, qua ex causa malus fuisset? Quod si ingenitum est malum, etquomodo interdum homo fortior illo invenitur? Obtemperans enim mandato dei frequenter vincit omnem malitiae radicem; et ridiculum est, si iste qui factura est fortior inveniatur ingenito. Cuius autem est lex et mandatum? illud dico quod homini datum est. Sine dubio confitebitur dei esse. Et quomodo potest dari lex alieno? aut inimico quis potest dare praeceptum? Aut ille qui accipit praeceptum, quomodo potest adversns diabolum, it est, adversus creatorem suum pugnare, tamquam si filius patri, cum beneficiorum debitor sit, inrogare velit iniurias? Ita in hac parte inutilitatem hominis designas, si per legem et mandatum adversum eum qui se plasmaverit, dimicet atque eum vincere conetut. In tantum enim stoliditatis progressum esse ipsum diabolum putabimus, quod adversum se hominem se fecisse non senserit, nec animadverterit quod futurum esset, nec providerit quod sequebatur; cum etiam in nobis, qui factura sumus, sit aliqua vel parva scientia, inest et aliquid providentiae et existimationis nonnumquam certae? Et quomodo ingenito ne exiguum qaidem providentiae fuisse credimus neque existimationis aut intellectus? Sed brutissimus sensu et obtusissimi cordis et naturae pecoris invenitur secundum adsertionem, videlicet, tuam. Quod si ita est, quomodo homo, qui ingenio atque scientia non parum pollet, ab eo, qui ignarus omnium atque hebes sensu est, potuit accepisse substantiam? Quomodo huiuscemodi auctoris opus esse hominem audebit aliqnis confiteri?