Historia Ecclesiastica

>Δι᾿ ἃ δὴ καὶ οὐδὲν μελλήσας, ἀγαπητοί, δηλῶσαι ὑμῖν τὴν τῶν τοιούτων ἀπιστίαν ἐμαυτὸν διανέστηοα, λεγόντων ὅτι ᾦ ποτε ὅτε >οὐκ ἦν ὁ υἱὸς τοῦ θεοῦ, καὶ γέγονεν ὕστερον ὁ πρότερον μὴ ὑπάρχων, τοιοῦτος γενόμενος ὅτε καί ποτε γέγονεν, οἷος καὶ πᾶς πέφυθκεν ἄνθρωπος.

»πάντα γάρ«, φαοίν, »ὁ θεὸς ἐξ οὐκ ὄντων ἐποίησε«, συναναλαμβάνοντες τῇ τῶν ἁπάντων λογιχῶν τε καὶ ἀλόγων κτίσει καὶ τὸν υἱὸν τοῦ θεοῦ. οἶς ἀκολούθως καί φασιν αὐτὸν τρεπτῆς >εἶναι φύσεως, ἀρετῆς τε καὶ κακίας ἐπιδεκτικόν, καὶ τῇ ἐξ οὐκ ὄντων ὑποθέσει καὶ τὰς θείας τοῦ εἶναι αὐτὸν ἀεὶ συναναιροῦντες γραφάς, αἵ τὸ ἄτρεπτον τοῦ λόγου καὶ τὴν θεότητα τῆς σοφίας τοῦ λόγου σημαίνουσιν, ἅ ἐστιν ὁ Κριστός. δυνάμεθα γοῦν καὶ ἡμεπις«, φασὶν οἱ ἀλάστορες, »υἱοὶ γενέσθαι θεοῦ, ὥσπερ κἀκεπινος«.

γέγραπται γάρ· υἱοὺς ἐγέννησα καὶ ὕψωσά. Ἐπιφερομένου δὲ αὐτοῖς τοῦ λέ- >γοντος ἑξῆς ῥητοῦ αὐτοὶ δέ με ἠθέτησαν«, ὅπερ οὐ φυσικόν ἐστι τῷ σωτῆρι ὄντι φύσεως ἀτρέπτου, πάσης εὐλαβείας ἑαυτοὺς ἐρημώ- σαντες, τοῦτό φασι προγνώσει καὶ προθεωρίᾳ περὶ αὐτοῦ εἰδότα τὸν θεὸν ὅτι οὐκ ἀθετήσει ἐξειλέχθαι αὐτὸν ἀπὸ πάντων.

οὐ γὰρ φύσει καὶ κατ’ ἐξαίρετον τῶν ἄλλων υἱῶν ἔχοντά τι οὔτε γὰρ φύσει υἱός τίς ἐστι τοῦ θεοῦ, φασίν, οὔτε τινὰ ἔχων ἰδιότητα πρὸς αὐτόν), ἀλλὰ καὶ αὐτὸν τρεπτῆς τυγχάνοντα φύσεως, διὰ τρόπων ἐπιμέλειαν καὶ ἄσκησιν μὴ τρεπόμενον ἐπὶ τὸ χεῖρον, ἐξελέξατο·

ὡς εἰ καὶ [*](12 vgl. IKor. 1, 24 — 15/16 Jes. 1, 2) [*](A HN (n) GS (s) DL + FV (V) = z Τ W [bis 4 διανέστησα]) [*](1 ἐπ’ αὐτοῖσ’ AnDW super eos Cass. ὑπ’ αὐτοῖσ ST ὐπ’ αἰτοὺσ GLv ι 3 δι’ ἃ AnDTW δι’ ὃ sLv ἃ in ὃ corr. Ac ι 6 πέφυκεν] εἶναι πέφυκεν D εἶναι συμβέβηκεν Τ esse continrjit Cass. ι 7 φασίν = inquiunt Cass.] φησίν ιι ι 8 πόντων nT ι 9 καί2 nT > AszCass. ι 10 τε] δὲ sF ι ἐπιδεκτικόν] δεκτικόν Τ capabilem Cass. ι 12 ἇί — 13 σημαίνουσιν] ἇί τὸ ἄτρεπτον τοῦ λόγου καὶ τὴν σοφίαν σημαίνουσι καὶ τὴν θεότητα Τ = qicibiisque palam designatur inconvertibilitas verbi et sapientia atqtie divinitas Cass. ι 13 φασὶν AnTCass. ὡς φασὶν sz und ὡς übergeschrieben Ae ι 15/16 λέγοντος //// A ι 16 nach ἑξῆς + τοῖ Α οὐ φυσικόν] φυσικόν SV ἀφύσικόν DVc ι 18 προγνώσει —21 φασίν > TCass. aber s. unten zu 22 ι 21 τίς > s ι τινα ἔχων ἰδιότητα An τίνα ἔχοντα ἰδιότητα (aber s. die folgende Anm.) T τινα ἰδιότητα (τιν᾿ αἰδιότητα V) ἔχων ἔχειν D) sz ι 22 nach φύσεως + 18 προγνώσει — 21 φασίν προγνώσει . . . εἰδότα περὶ αὐτοῦ ~ . . . ἐζηλέχθαι . . . . . τίσ > . . . . φασίν) + noch einmal 21 οἵτε τίνα ἔχων ἰδιότητα — 22 φύσεως T = Cass. ι 23 προτρεπόμενον L)

>Περὶ μὲν οὖν ὅτι ὁ υἱὸς τοῦ θεοῦ οὔτε ἐξ οὐκ ὄντων γεγένηται >οὔτε ἦν ποτε ὅτε οὐκ ἦν, αὐτάρκης παιδεῦσαι Ἰωάννης ὁ εὐαγ- >γελιστὴς γράφων οὕτως περὶ αὐτοῦ· ὁ μονογενὴς υἱός, ὁ ὢν >εἰς τὸν κόλπον τοῦ πατρός«. προνοούμενος γὰρ ὁ θεῖος δει- >κνύναι διδάσκαλος ἀλλήλων ἀχώριστα πράγματα δύο, τὸν πατέρα >καὶ τὸν υἱόν, ὄντα αὐτὸν ἐν τοῖς κόλποις τοῦ πατρὸς ὠνόμασεν.

>ἀλλὰ γὰρ καὶ ὅτι τοῖς ἐξ οὐκ ὄντων γενομένοις ὁ λόγος τοῦ θεοῦ >οὐ συναριθμεῖται, πάντα ὄι αὐτοῦ γεγονέναι φησὶν ὁ αὐτὸς Ἰωάννης. τὴν γὰρ ἰδιότροπον αὐτοῦ ὑπόστασιν ἐδήλωσεν εἰπών· ἐν ἀρχῇ ἦν ὁ λόγος καὶ ὁ λόγος ἢν πρὸς τὸν θεὸν καὶ θεὸς ἦν ὁ >λόγος. πάντα δι’ αὐτοῦ ἐγένετο, καὶ χωρὶς αὐτοῦ ἐγένετο >οὐδὲ ἕν«.

εἰ γὰρ πάντα δι’ αὐτοῦ ἐγένετο, πῶς ὁ τοῖς γενομένοις >τὸ εἶναι χαρισάμενος αὐτός ποτε οὐκ ἦν; οὐ γάρ πὼς ὁ λόγος τὸ >ποιοῦν, τοῖς γενομένοις τῆς αὐτῆς εἶναι φύσεως διορίζεται· εἴ γε >αὐτὸς μὲν ἢν ἐν ἀρχῇ πάντα δὲ δι’ αὐτοῦ ἐγένετο καὶ ἐξ οὐκ ὄντων >ἐποίηοεν.

ἐναντίον γὰρ δοκεῖ τοῖς ἐξ οὐκ ὄντων γενομένοις τὸ ὂν καὶ ἀφεστηκὸς σφόδρα. τὸ μὲν γὰρ μεταξὺ πατρὸς καὶ υἱοῦ οὐδὲν δείκνυσιν εἶναι διάστημα, οὐδ’ ἄχρι τινὸς ἐννοίας τοῦτο φαντασι- [*](4—6 Psal. 44, 8. Hebr. 1, 9 — 9/10 Job. 1, 18 — 14, 18 u. 21 Job.1 —15 —18 Job. 1, 1—3) [*](A HNfn) GS(s) DL + FV (v) = z Τ) [*](1 ἐβιάσατο s ι 2 δὲ > HT, igitur Cass. ι 4 τὸ > nT ι 5 ἀδικίαν AnsLF iniquitatem Cass. ἀνομίαν DVT, s. Ps. Hebr. ι 7 γεγένηται AnT ἐγένετο sz γρ. ἐγένετο am Rand Ae ι 8 παιδεῦσαι] παιδεύσασα N διδόξαι G > mit leerem Raum H ι 9 vor γράφων + ὁ s ι 10/11 ὁ θεῖος δεικνύναι διδάσκαλος An ὁ θεῖος λόγος δεικνύναι sz γρ. ὁ θεῖος λόγος ἀλλήλων am Rand Ae ὁ θεῖος ἀπόστολος δεικνύναι T providenie quippe deo ut ostenderet Cass. ι 14 ὁ αὐτός φησιν ~ 18 nacb οὐδὲ ἕν + ὃ γέγονεν VT Cass., s. Job. ι γὰρ AnTCass. δὲ sz ι μέ· νετο nDT γέγονεν AsLv ι 19 οὐ γάρ πὼς ὁ nT οὐ γὰρ πᾶσ’ Asz, non enim Δία ratio est Cass.ι 20 διορίζεται nT //// ὁρίζε//// ται A ὁρίζεται L > sDv Cass. 21 καὶ ἐξ — 22 οὐκ ὄντων] Λαὶ ἐξ οὐκ ὄντων s 21/22 καὶ ἐξ οὐκ ὄντων ἐποίησεν nTCass. ausradiert A > z ι 22 γὰρ] δὲ T et Cass. ι 23 καὶ1] καὶ τὸ T ι τοῦ πατρὸς καὶ τοῦ υἱοῦ Τ ι 24 διάστημα εἶναι ~ s ι ἐννοίας] αἰτίας L)

μακρὸν γοῦν θεωρήσας τοῦ θεοῦ λόγου τὸ ἡν καἰ ὑπεραῖ- >ρον τῆς τῶν γενητῶν διανοίας ὁ εὐλαβέστατος Ἰωάννης γέρεσιν >αὐτοῦ καὶ ποίησιν ἀπηξίωσεν εἰπεῖν, οὐδὲ ταῖς ὁμοστοίχοις συλλαβαῖς >τὸ ποιοῦν τοῖς γιγνομένοις ὀνομάσαι τολμήσας, οὐχ ὅτι ἀγέννητος >ἦν (ἓν γὰρ ἀγέννητον ὁ πατήρ), ἀλλ’ ὅτι τῆς ἐξεσμένης τῶν >γελιστῶν, τάχα δὲ καὶ ἀγγέλων καταλήψεως ὑπερέκεινά ἐστιν ἡ τοῦ >μονογενοῦς θεοῦ ἀνεκδιήγητος ὑπόσταοις. εἰς εὐσεβεῖς οὐκ οἴμαι >λογιξομένους τοὺς μέχρι τούτων ἐπερωτᾶν τι τολμῶντας. διὰ τὸ ἀνήκοον τοῦ »χαλεπώτερά σου μὴ ζήτει, καὶ ὑψηλότερά σου >μὴ ἐξέταζε«.

εἰ γὰρ ἑτέρωι· πολλῶν ἡ γνῶοις, καὶ τούτου ἀσυγκρί- >τως κολοβωτέρων, κέκρυπται τὴν ἀνθρωπίνην κατάληψιν (οἱά παρὰ. Παύλῳ· »ἅ ὀφθαλμὸς οὐκ εἶδε καὶ οὖς οὐκ ἤκουσε καὶ >ἐπὶ καρδίαν ἀνθρώπου οὐκ ἀνέβη ἃ ἡτοίμασεν ὁ θεὸς τοῖς >ἀγαπῶσιν αὐτόν‘, ἀλλὰ καὶ τὰ ἄστρα φησὶν ὁ θεὸς τῷ Ἀβραὰμ >ἀριθμῆσαι μὴ δύνασθαι, καὶ ἔτι »ἄμμον θαλαμιῶν καὶ οταγὀ- [*](4 Joh. 1, 1 — 10 vgl. Joh. 1. 18 — 12/13 Sir. 3, 21 15— 17 1 2, 9 — 17/18 Gen. 1.5, 5 — 18—S. 14, 1 Sir. 1, 2) [*](A HN(n) GS(s) DL + FV (v) = z Τ) [*](2 ἔχειν Lv ι τὴν ὑπόστασιν Τ, norellam habet substantiae Cass. ι γένεσιν] γέννησιν LvT, nativitatem Cass ι 4 ἐπιθεωρήσας Τ contemplatus Cass. ι 4/5 ὑπεραῖρον nsv γρ. ὑπεραῖρον am Rand A transcendentem Cass. ὑπερόριον ADLT I 5 γενητῶν ANsvT creahirarum Cass. γεννητῶν HDL θεῶν übergeschrieben Ac ι 6 ὁμοστοίχοις n όμοστύχοισ Τ όμοοτίχοισ Asz ι 7 γενομένοισ sz I 8 ἐξεσμένησ ANLvT ἐξωσμένησ s am Rand A διανοίας μὲν D > Cass. und mit leerem Raum H i τῶ) Az καὶ nsT, fehlt bei Cass. ι 9 ὑπερεπέκεινα nD ἐπέκεινα v ι 10 θεοῦ] υἱοῦ TCass. ι 10/11 εἰς εὐσεβεῖς οὐκ οἴμαι λογιζομένους τοὺς μέχρι τούτων ἐπερωτᾶν τι τολμῶντας Sirmond εἰσ’ εἰσ übergeschrieben A) εὐσεβεῖς εἶσ’ auf Rasur A) οὐκ οἶμαι λογιζομένου//// τοῦ//// μέχρι τούτων ἐπερωτᾶν τί τολμῶντας A εὐσεβεῖς οὐκ οἴμαι λογιζομένοις τοὺς μὴ μέχρι τούτων ἐπερωτᾶν τι τολμῶντασ n εὐσέβειαν οὐκ οἶμαι λογιζομένου τοὺς μέχρι τούτων ἐπερωτᾶν τι τολμῶντας v εἰσ’ εὐσεβεῖσ οὐκ οἶμαι λογιζομένου τοῖ· μέχρι τούτων ἐπερωτᾶν τι τολμῶντος sDLT; den Plural las auch Cass.: non ergo reor quia de pietate cogitantes de liac aliquid interrogare praesumant ι 12 ἀνήκοον] ἀνῆκον AG I χαλεπώτερα und ὑψηλότερα co TCass. ι χαλεπώτερα] βαθύτερα s, s. Sirach ι 13 ἐξέταζε] φρόνει n, s. Sirach ι καὶ τούτου sLvT et huius Cass. καὶ τοῦτο A καὶ τούτων n τοῦ θεοῦ λόγοι D ι 15 παῦλον v ι 16 ἅ nzT ὅσα As, s. Kor.)

»τίς ἐξαριθμήσει;«) πῶς ἂν περιεργάσαιτό τις >τὴν τοῦ θεοῦ λόγου ὑπόστασιν, ἐκτὸς εἰ μὴ μελαγχολικῇ διαθέσει >ληφθεὶς τυγχάνοι; περὶ ἧς τὸ προφητικὸν πνεῦμά φησι· »τὴν γενεὰν >αὐτοῦ τίς διηγήσεται;« ἣν καὶ αὐτὸς ὁ σωτὴρ ἡμῶν, εὐεργετῶν >τοὺς πάντων τῶν ἐν τῷ κόσμω, κίονας, τὴν περὶ τούτου γνῶσιν >αὐτῶν ἀποφορτίσασθαι ἐσπούδασεν, πᾶσι μὲν οὑν αὐτοῖς ἀφύσικον >εἶναι λέγων εἰς κατάληψιν, μόνῳ δὲ τῷ πατρὶ ἀνακεῖσθαι τὴν τοῦ >θειοτάτου τούτου μυστηρίου εἴδησιν· »οὐδεὶς γὰρ ἔγνω τίς ἐστιν >ὁ υἱός« λέγων »εἰ μὴ ὁ πατήρ· καὶ τὸν πατέρα οὐδεὶς ἔγνω- >κεν εἰ μὴ ὁ υἱός«. περὶ οὗ καὶ τὸν πατέρα οἶμαι λέγειν »τὸ μυ- >στήριόν μου ἐμοί«.