Commentarii In Evangelium Joannis

ἀλλὰ φῶς μὲν αἐσθητὸν τυγχάνον τες οἱ γεγονέναι παρὰ Μωσεῖ λεγόμενοι τῇ τετάρτῃ ἡμέρα, καθὸ φωτίζουσι τὰ ἐπὶ γῆς, οὐκ εἰσὶ φῶς ἀληθινόν ὁ δὲ σωτὴρ ἐλλάμπων τοῖς λογικοῖς καὶ ἡγεμονι- [*](4 Vgl. Joli. 10, 9.–5 Job. 15, 1. 5. — Vgl. Joli. 14, 6. — 17 Vgl. Job. 8 9, 5. — 19 Job. 1, 4. — 20 Job. 1, 9. — Jes. 49, 6. — 22 Job. 1, 4f. — 25 Job. 1, 9. — 26 Vgl. S. 27, 7 ff. — 27 Jes. 49, 6. — 32 Vgl. Gen. 1, 14.) [*](5 τρόπον] ν ausradiert Ι τίνι . . αἰτίᾳ] viell. ist mit den Ausgg. τίνα . . αἰτίαν zu 1. Ι 6 λόγον] ν aus υ corr. Ι 11 πρὸς τὸ] ς τὸ a. Ras. | 14 ὅση] ὡς|ἡ Μ, corr. Del Ι 15 εὑρίσκοντες] εὑρ a. Ras. Ι 17 τὰ über d. Linie Ι 29 ἐστὶν Μ* Ι 30 ἀπᾳδόντως] ως a. Ras. Ι ἡ zerstört.)

δι’ ἣν ἡμέραν φησὶ τοῖς τοῦ φωτὸς αὐτοῦ μεταλαμβάνουσιν· »Ἐργά- »ζεσθε ἕως ἡμέρα ἐστίν· ἔρχεται νὺξ ὅτε οὐκέτι οὐδεὶς δύναται ἐργά- »ζεσθαι. ὅταν ἐν τῷ κόσμῳ ὡ, φῶς εἰμι τοῦ κόσμου( ἔτι δὲ καὶ τοῖς μαθηταῖς φησιν· »Ὑμεῖς ἐστε τὸ φῶς τοῦ κόσμου« καὶ »Λαμ- »ψάτω τὸ φῶς ὑμῶν ἔμπροσθε τῶν ἀνθρώπων«.

τὸ δ’ ἀνάλογον σελήνῃ καὶ ἄστροις ὑπολαμβάνομεν εἶναι περὶ τὴν νύμφην ἐκκλησίαν καὶ τοὺς μαθητάς, ἔχοντας οἰκεῖον φῶς ἢ ἀπὸ τοῦ ἀληθινοῦ ἡλίου ἐπίκτητον, ἵνα φωτίσωσι μὴ δεδυνημένους πηγὴν ἐν αὑτοῖς κατασκευάσαι φωτός· οἷον Παῦλον μὲν καὶ Πέτρον »φῶς« ἐροῦμεν »τοῦ κόσμου«, τοὺς δὲ τυχόντας τῶν παρ’ αὐτοῖς μαθητευομένων, φωτιζομένους μέν, οὐ μὴν φωτίζειν ἑτέρους δυναμένους, τὸν κόσμον οὗ κόσμου φῶς οἱ ἀπόστολοι ἦσαν.

ὁ δὲ σωτήρ, »φῶς« ὢν τοῦ »κόσμου«, φωτίζει οὐ σώματα ἀλλὰ ἀσωμάτῳ δυνάμει τὸν ἀσώματον νοῦν, ἵνα ὡς ὑπὸ ἡλιοῦ ἕκαστος ἡμῶν φωτιζόμενος καὶ τὰ ἄλλα δυνηθῇ

βλέπειν νοητά. ὥσπερ δὲ ἡλίου φωτίζοντος ἀμαυροῦται τὸ δύνασθαι φωτίζειν σελήνην καὶ ἀστέρας, οὕτως οἱ ἐλλαμπόμενοι ὑπὸ Χριστοῦ καὶ τὰς αὐγὰς αὐτοῦ κεχωρηκότες οὐδέν τινων διακονουμένων ἀποστόλων καὶ προφητῶν δέονται — τολμητέον γὰρ λέγειν τὴν ἀλήθειαν — οὐδὲ ἀγγέλων, προσθήσω δὲ ὅτι οὐδὲ τῶν κρειττόνων δυνάμεων, αὐτῷ τῷ πρωτογεννήτῳ μαθητευόμενοι φωτί.

τοῖς δὲ μὴ χωροῦσι τὰς ἡλιακὰς Χριστοῦ ἀκτῖνας οἱ ἅγιοι διακονοῦντες παρ- έχουσι φωτισμὸν πολλῷ τοῦ προειρημένου ἐλάττονα, μόγις καὶ τοῦτον χωρεῖν δυναμένοις καὶ ὑπ’ αὐτοῦ πληρουμένοις.

Ἔστι δὲ ὁ χριστός, φῶς τυγχάνων κόσμου, φῶς ἀληθινὸν πρὸς ἀντιδιαστολὴν αἐσθητοῦ, οὐδενὸς αἰσθητοῦ ὄντος ἀληθινοῦ. ἀλλ’ οὐχὶ ἐπεὶ οὐκ ἀληθινὸν τὸ αἰσθητόν, ψεῦδος τὸ αἰσθητόν· δύναται γὰρ ἀναλογίαν ἔχειν τὸ αἰσθητὸν πρὸς τὸ νοητόν, οὐ μὴν τὸ ψεῦδος ὑγιῶς παντὸς καταγορεῖσθαι τοῦ οὐκ ἀληθινοῦ.

ζητῶ δὲ εἰ ταὐτόν ἐστι τὸ »φῶς τοῦ κόσμους τῷ »φωτὶ τῶν ἀνθρώπων«, καὶ ἡγοῦμαι πλείονα δύναμιν παρίστασθαι τοῦ φωτὸς ὅτε »φῶς τοῦ »κόσμου« προσαγορεύεται ἤπερ »φῶς τῶν ἀνθρώπων ὁ γὰρ »κό- [*](5 Vgl. Apok. 16, 14. 6, 17. Joel 2, 11. Zeph. 1, 14. — 6 Joh. 9, 4f. — 9 Matth. 5 14. — Matth.5,16. — 11 Vgl. Joh.3,29. — 29 Vgl. Joh.8,12. — 1,9. — 36 Vgl. Joh. 14.) [*](8 ἔτι] ἐπεὶ, corr. We Ι 13 φωτίσωσι aus φωτίζωσι? Ι 29 ὁ aus τ mit schwacher Ras. Ι 33 παντὸς V], παντως, Ras. über α.)

καὶ παραστήσει τὸ πλεῖον ἢ ἕτερον εἶναι τὸν κόσμον παρὰ τοὺς ἀνθρώπους ὁ Παῦ- λος έν τῇ 1 πρὸς Κορινθίους προτέρᾳ λέγων· »Θέατρον ἐγενήθημεν »τῷ κόσμῳ καὶ ἀγγέλοις καὶ ἀνθρώποις((.

ἐπίστησον δὲ εἰ κατὰ μίαν ἐκδοχὴν κόσμος ἐστὶν ἡ ἐλευθερουμένη κτίσις »ἀπὸ τῆς δουλείας τῆς »φθορᾶς εἰς τὴν ἐλευθερίαν τῆς δόξης τῶν τέκνων τοῦ θεοῦ«, ἡς »ἡ ἀποκαραδοκία« τὴν ἀποκάλυψιν τῶν υἱῶν τοῦ θεοῦ ἀπεκδέχεται«.

>Ἐπίστησον< δὲ προσεθήκαμεν διὰ τὸ παρακεῖσθαι τὸ δυνάμενον »Ἐγὼ φῶς εἰμι τοῦ κόσμου« συνεζευγμέναι ἐπὶ τῶν μαθητῶν ὑπὸ Ἰησοῦ λεγόμενον· »Ὑμεῖς ἐστε τὸ φῶς τοῦ κόσμου((.

εἰσὶ γὰρ οἱ ὑπολαμβάνοντες μείονας εἶναι τοὺς ἀνθρώπους τοὺς τῷ Ἰησοῦ γνησίως μεμαθητευμένους τῶν ἄλλων κτισμάτων, οἱ μὲν φύσει τοιούτους γεγενημένους, οἱ δὲ καὶ ἐν λόγῳ τῷ κατὰ τὸν χαλεπώτερον ἀγῶνα.

πλείους γὰρ οἱ πόνοι καὶ ἐπισφαλὴς ἡ ζωὴ τῶν ἐν σαρκὶ καὶ αἵματι παρὰ τοὺς ἐν αἰθερίῳ σώματι, οὐκ ἂν τῶν ἐν οὐρανῷ φωστήρων ἐν τῷ ἀναλαβεῖν τὰ γἠϊνα σώματα ἀκινδύνως καὶ πάντως ἀναμαρτή- τως διανυσάντων τὴν ἐνταῦθα ζωήν· οἱ δὲ τῷ λόγω τούτω παριστά- μενοι ταῖς τὰ μέγιστα περὶ ἀνθρώπων ἀποφαινομέναις λέξεσι τῶν γραφῶν τὸ ἀνυπέρθετον τῆς ἐπαγγελίας ὅτι τὸν ἄνθρωπον φθάνει φασκούσαις, οὐ μὴν ταὐτὸν τοῦτο καὶ περὶ τῆς κτίσεως ἤ, ὡς ἐδεξάμεθα, κόσμου ἀπαγγελλούσαις.

τὸ γὰρ »Ὡς ἐγὼ καὶ σὺ ἕν ἐσμεν, ἵνα καὶ αὐτοὶ έν ἡμῖν ὲν ὦσι«· καὶ »Ὅπου εἰμὶ ἐγώ, ἐκεῖ καὶ ὁ διάκονος ὁ ἐμὸς ἔσται« σαφῶς περὶ ἀνθρώπων ἀναγέγραπται· περὶ δὲ τῆς κτίσεως, ὅτι ἐλευθεροῦται ἀπὸ τῆς δουλείας τῆς φθορᾶς »εἰς τὴν ἐλευθερίαν τῆς δόξης τῶν τέκνων τοῦ θεοῦ«· καὶ προσθήσουσιν ὅτι οὐχί, εἰ ἐλευθεροῦται, ἤδη καὶ κοινωνεῖ τῆς δόξης τῶν »τἐκνων τοῦ θεοῦ«.

οὐκ ἀποσιωπήσουσι δὲ οὗτοι καὶ τὸ τὸν πρω- τότοκον πάσης κτίσεως διὰ τὴν πρὸς τὸν ἄνθρωπον ὑπὲρ πάντα τιμὴν ἄνθρωπον μὲν γεγονέναι, οὐ μὴν ζῷόν τι τῶν ἐν οὐρανῷ· ἀλλὰ καὶ δεύτερον καὶ διάκονον καὶ δοῦλον τῆς γνώσεως Ἰησοῦ τὸν έν τῇ ἀνατολῇ φανέντα ἀστέρα δεδημιουργῆσθαι, ἤτοι ὅμοιον ὄντα τοῖς λοιποῖς ἄστροις ἢ τάχα καὶ κρείττονα, ἅτε τοῦ πάντων διαφέροντος γενόμενον σημεῖον.

καὶ εἰ τὰ καυχήματα τῶν ἁγίων ἐστὶν [*](3 Ι Kor. 4, 9. — 5 Vgl. Rom. 8, 21. 19. — 9 Job. 8, 12. — 10 Mt 5, 14. — 11 Vgl. Iren. I, 5, 6. 6, If. 12, 4. Clemens AI., exe. ex Theod. 2. — 31 Vgl. S. 31, 33ff. Vgl. Joh. 17, 21 (s. u. XXVIII, 21 [16]). — 22 Job. 12, 26. — 24 Vgl. Rom. 8,21. — 26 Vgl. Rom. 8,21. — 27 Vgl. Kol. 1, 15. — 30 Vgl. Matth. 2, 2. — 33 Vgl. Rom. 5, 2.) [*](3 ἐν τῇ V, ἐ u. Spuren von ν, τῇ öllig ört Μ, < Ausgg. Ι 7 τὸν υἱων, aber ω könnte auch ο gelesen werden; τὸν υἱὸν corr. Hu Ι 8 τῷ] τὸ corr. Br 9 nach συνεξετάζεσθαι + τὸ Br Ι 18 ταῖς + Wi Ι 28 πρὸς τὸν] ς το a. Ras.)

»ἑκοῦσα ἀλλὰ διὰ τὸν ὑποτάξαντα, ἐπ’ ἐλπίδι«. ὁ δὲ μὴ τολμῶν τὰ τηλικαῦτα τῷ ἀνθρώπῳ καταχαρίσασθαι, ὁμόσε χωρήσας τῷ προβλήματι φήσει τῇ ματαιότητι τὴν κτίσιν ὑποτασσομένην Ι θλίβεσθαι, μᾶλλον στενάξασαν ἢ οἱ ὄντες έν τῷ σκήνει στενάζουσιν, ἅτε καὶ πλεῖστον ὅσον χρόνον καὶ πολλαπλασίονα τοῦ ἀνθρωπίνου ἀγῶνος τῇ ματαιότητι δουλεύουσαν.

διὰ τί γὰρ »οὐχ ἑκοῦσα« τοῦτο ποιεῖ, ἢ ὅτι παρὰ φύσιν ἐστὶν αὐτῇ τῇ ματαιότητι ὑποτετάχθαι καὶ μὴ τὴν προηγουμένην ἔχειν τῆς ζωῆς κατάστασιν, ἣν ἀπολήψεται ἐλευθερου- μένη ἐν τῇ τοῦ κόσμου φθορᾷ καὶ τῆς τῶν σωμάτων ματαιότητος ἀπολυομένη;

ἀλλ’ ἐπεὶ πλείονα καὶ οὐ κατὰ τὸ προκείμενον πρόβλημα δοκοῦμεν ἐπανελευσόμεθα ἐπανελευσόμεθα ἐπὶ τὸ ἐξ ἀρχῆς, ὑπομιμνήσκοντες διὰ τί »φῶς τοῦ κόσμου« ὁ σωτὴρ λέγεται καὶ φῶς ἀληθινὸν« καὶ »φῶς τῶν ἀνθρώπων«. ἀποδέδοται μὲν γὰρ ὅτι διὰ τὸ φῶς τοῦ κόσμου τὸ αἰσθητὸν λέγεται »φῶς ἀληθινόν«, καὶ ὅτι ὅτι ταὐτόν ἐστι τὸ φῶς τοῦ κόσμου τώ φωτὶ τῶν ἀνθρώπων ἢ ἐπιδέχεται ἐξέτασιν ὡς οὐ ταὐτόν.

ἀναγκαίως δὲ διὰ τοὺς μηδὲν ἐξειληφότας ἐκ τοῦ λόγον εἶναι τὸν σωτῆρα ταῦτα ἠρεύνηται, ἵνα πειθώμεθα μὴ κατὰ ἀποκλήρωσιν ἵστασθαι μὲν ἐπὶ τῆς »λόγος« ἐννοίας, †καὶ προσ. ἥκοι τώ χωρὶς μεταλήψεως τῆς δυναμένης μεταλαμβάνεσθαι, ἀνάγειν δὲ καὶ ἀλληγορεῖν τὴν φῶς τοῦ κόσμου φωνὴν καὶ τὰ λοιπὰ τῶν πολλῶν ἃ παρεθέμεθα.