In Libros Aristotelis De Caelo Paraphrasis

Atqui consentaneum est, ut bunc sermonem iuxta communem sententiam prosequamur; eum enim non ita, ac si indefinitus esset, Aristoteles pronuntiavit, sed quando axis certo modo positus est. istae enim figurae iuxta qiumdam axis proportionem in orbem ferri possunt, nulla extra caelum inanitate existente. in globo autem omuino in universum necessario non sequitur, ut extra caelum aliquid sit.

Prae terea, si caeli motus, videlicet tempus caeli motus, quo caelum una circumvolutione movetur, ceterorum motuum mensura est, quemadmodum in Quarto Physicorum, cum de tempore ageret, explicatum fuit, quia hie motus est regularis 003E; in quoque autem quantitatum genera mensura est earum minimum, veluti in numero unitas ac simplex in ponderibus, ut uncia, eademque ceterorum ratio est, quod vero aliquid metitur, saepe ac aeque illud mensurare debet: tempus igitur caeli motus minimum quoque est. minimum autem tempus est in mobilibus magnitudine aequalibus, idque est, quod celerrime movetur celerrimeque movet, ac magnitudine aequale est, quod minimum terminum pertransit; minimus vero corporum magnitudine aequalium terminus circularis existit: igitur caeleste etiam corpus, si celerrime movetur ac circularis terminus in eo deprehenditur, globosum existit. caeleste [*](10 propter angulorum vicissitudinem scripsi ex coniectura. codd. hic et infra (14) vocabulum peregrinum x003E; mutilatum exhibent. Al omnino ficta praebet: atqui divina corpora rectilinea non sunt IS Atqui et sq.] cf. Aver. p. 113 CD 27 Quarto] cap. 11 34 idque est fort, deleudura et loco ac magnitudine aequale est scribendum: ac celerrime movetur, cum magnit. aequale sit 36 aequaliwii] caelestium codd. Al)

Et possit aliquis credere figuram eaeli esse rotmidam, ex iis corporibus, circum medium locata sunt, aqua videlicet, cuius extremitas tremitas rotunda est; aer vero circa aquam, ignis antem circa aera, circa haec autem superiora corpora inveniuntur, cum ea contingant, licet iis non terminentur. cum itaque ea corpora, quae caelestia corpora contingimt, globosa sint, igitur quod ex illis constituitur et coaugmentatur, universum nempe, globosum sit oportet. aquae autem extremitatem rotundam esse, hoc modo perspicuum erit, si hoc positum sit, quod omnibus est in confesso, aquam videlicet contiuere ad concavitates ampliores, quae ad centrum propius accedunt. centrum namque existit, tametsi fgura sphaerica adhuc demonstrata non sit. etcnim ob maximum eius pondus undique ponderosa confluunt inibique alia eius pars ab altera colligeretur, nisi ipsa in terram desineret. demonstratio autem, quae ex lineis sensui apparentibus desumitur, mox commemorabitur. praetereaque 003E; ipsum non modo simpliciter globosum esse, etiam perfectissime, cuius Veritas et certitudo ex nobilioris corporis uatura desumitur, ex eo nempe, quod celerrime descendit. similiter ipsi attrihuitur, quod maiorem suscipit aequahilitatevi quam omnia, ex quibus mundus constituitur, iuxta proportionem eius, quod plurimum | quoque abest. et quemadmodum aqua spissitadinem et [*](f. 28v) terminum aeque ac aequabilitatem facilius quam terra recipit, ita etiam aer facilius quam aqua reliquaque elementa, quia nempe veluti servilis quidam respectus inter ea versatur. eam namque rationem habent subsequentia corpora ad prima, quam famulantes partes ad principes babere dicimtur, cum id primum sit, quod vero deinceps est, ei coniunctum existat. ea autem demonstrativa ratio, quae ex nobilissimi corporis uatura desumitur, ex eo nempe, quod corporum omnium celerrime volvatur, ipsum absolutissima percelerrime [*](2 — si (3) om codd. 5 quae] Ar. a 27 8 ex eo quod aequalem terminum acquirit] fort, haec verba ex linea praecedente repetita suut 13 terminentur] plur. scripsi coutra omues testes. 31 quia nempe — dicuntur (33)] autiquam versionein, licet prorsus falsam, retinui, cum certiorem praebere non possiin. fort, verteudum : videlicet quod dicitur per analogiam privationis de ratione corporum, prima corpora subsequeniium, est ratio prinatorum penes principes [prima corpora?] 34 id scil. caelum 37 ipsum — esse emendavi: tametsi . . sit codd. Al)

Sequitur, ut de boc etiam disquiramus, si nihil jvustra et for- tuna in iis sit, quae circulo feruntur, cur in unam partem, non in alteram convertitur? at sempiternae conversioni nullum motum contrariari in praecedeute Libro iam explicatum fuit. cou- trarii enini motus sunt, qui ex contrario in contrarium instituuntur; conversiones autem, (puimvis in alteram partem fiant, ab eodcm in idem progrediuutur. dicimus autem Aristotelem, cum dixerit, x003E; in unam partem moceatur, 003E; : omnino autem conveuit, ut id 003E; sine causa et principio sit — eteuim quod est, mode, quo est, absolute existit — 003C;vel 003E; id, quod est, eo modo, quo est, propter causam et priucipium existat. igitur vel hoc erit, videlicet ut id in unam partem feratur, sine principio, adeo ut motus eius iu unam partem fiat, quoniam is in unam partem fit, vel causam aliquam priucipiuraque habuerit.

Et quoniam Aristoteles iu hoc iuxta doctriuae indagationem procedit ac medium sumit, ab eo errore tuetur sese, qui ex nimia indagine eiusque stultitia coutingit; qui cam terminum validiorem non inveuiat, quem contendat, ea tautum prosequitur ac ponit, quae secundum kmnanam potentiaui esse videntur. dicimus euim naturam semper facere eorum, quae fieri possunt, id, quod ceteris praestantius optimumque existit. quibus id sane intellegi volumus: etenim ante et pone in caelesti corpore iuveniuntur, 003E; dextra etiam et sinistra pars, ut ante dictum est, in eo dextra autem ea caeli pars est, quae orientalis appel- latur, prior vero ea dicitur, quae supra capita nostra supraque terram ipsam consistit. prior autem eius pars posteriore praestantlor existit, quemadmodum in recta linea superior locus iuferiore honorabilior. uatura autem semper redit moveutrque ad id, quod nobilius, et ad praestantiora eorum, quae fieri possunt; quare consonum est, ut huius corporis motus in priorem partem feratur. caelum autem priorem partem habere, ipsaquidem quaestio declarat; conveuit autem, ut eiusmodi quaestio [*](11 praecedente] cap. 4. 14 et seq. cur . . addidisse . . vel (16) . . vel ut (17) adieci 24 qui — videntur (26)] qui terminum non invenit, ut de ea disserere possit. nunc autem ea tantum dicenda ac ponenda sunt, quae humanae mentis capacitatem minime egrediuntur Al imitans verba Aristotelis (p. 288, 1) νῦν δὲ τὸ φαινόμενον ῥητένον 30 cum siipplevi antel cap. 2.)

Deinceps vero demoustrationem indagemus, eur caeli primi motus, nempe motus inerrantium stellarum, aequabilis sit. in corporibus enim, quae subter sunt, videlicet in iis stellis, quae vegantes sunt, plures iam motus in unum convenerunt; unaquaeque enim vagantium stellarum plures motus babet, quorum causa evenit, ut in illis diversitas appareat. buius autem caeli motus aequabilis est. si enim non aequabiliter movebitur, sed inaequabiliter: quoniam omnis motio, quae iuaequabilis est, turn constantiam babet, turn vigorem, turn remissionem — est autem vigor eius, quod movetur, summae velocitatis terminus; remissio autem retardationis eius finis est; constantia vero illud incrementum existit, quod in borum duorum medio consistit — ergp primi caeli motus ista x003E; habebit. vigor vero in iis, quae naturae vi cieutur, in motus principio medio que fit, in iis autem, quae contra naturam sunt, summus vigor in principio tantum Ι apparet; solvitur enim ac [*](f. 29r) finitur eius motus, quoniam naturam rerum egreditur ac de earum essentia non est, et ob banc causam violentus etiam motus dicitur. ac caeli quoque, cum natura sit, si motus iuaequabilis sit, vigor illius motus erit, vel unde incipit, vel in medio, vel quo pervenit; sed caelum principium motiis tempore non hsibet et ob banc causam nee medium nee finem sortitur, praetereaque nee forma, vel loco, quem secet — etenim locus non est, sed cobaerens magnitude et infrangibilis, boc est angulorum minime capax, cum circulus et globus sit — : inaequabilis igitur eius motus non est. ceterum per unde initium motus, per quo terminum, per medium autem medium motus intellegimus. natura autem summum motus vigorem plerumque in fine tantum praestat; terra enim ex sententia Aristotelis, cum e sublimi versus medium descendit, quo propius ad medium accedit, [*](2 vertitur] vertuntur codd. Al : quia ex sui ipsius partibiis, quae in ipsum vertuntur, priores, ceteris praestantiores existunt Al ex coniectura. 11 primi emendavi: nobilior codd. Al 23 ista — habebit emendavi: si ita se habeat Al 24 m motus — fit] exspectes: nee in principio motus nee in medio est, sed in fine; sed coll. 1. 29 et p. 105, 4 fort, corrig. vel fine 35 medium (alt.) Al: veritatem codd. τὴν οἰκείαν?))

Nee non demonstrative ordine aliam super hoc rationem adstruit hoc modo. si caeli motus inaequabilis esse posset, inaequa- bilitas motus proficiscatur uecesse est vel ab eo, quod movetur, vel ab eo, quod motum affert — siquidem omne, quod movetur (ut in Physicis explicatum fuit) ab aliquo movetur — vel ab utroque. sed eius, quod movetur, fieri non potest, ut motus inaequabilis sit; caelum enwi docuimus immutabile esse corpus, ortus interitusque expers et simplex; multoque magis propter id, quod motum affert, motus laboriosus esse non potest; simplicior namque est ac in reliquius etiam praestantior. nqque propter utrumque motus inaequabilis esse potest; alioquin qui fieri potest, ut ambo commutentur, si neutrum eorum commutationis capax existit? igitur caeli motus inaequabilis esse nullo modo potest.

In hoc autem sermo perspicuus est. ceterum ad huius vertatem persuadendam tertia quoque ratio hoc ordine disponitur. si [*](1 ad nos — se habet Al: minime vero e contrario codd. 8.9 erit — existat] fort, verteudum: x003E; erit x003E; potius, quando momento existit. 9 inquit] a 22 τοῖς δὲ ῥιππουμένοις 12.13 — petuntur conieci : quae autem pulsionis aut proiectionis pulsu agitantur Al male 18 —fuerimus (19)] ita Al commenticie: conicio quein cum perceperimus, in his nobilior ineril vis. 28 Physicis VIII 4 32 laboriosus suspectum.)

Idem praeterea alia etiam ratione doceri potest, [non enim est hoc consentaneum] id, quod motum affert, infinito tempore potuisse et non potuisse contra naturam et alio infinito tempore secundum naturam et, at dicatur in universum, potuisse et non potuisse. ut hoc autem apertius nobis diluceat, hoc pacto se habere dicimus. si primi orbis motorem speculemur, fieri non poterit, ut iuaequabilitas in motu deprehendatur; iuaequalitas enim eius, quod motu cietur, intensione et remissione omnino fit, cum videlicet moveutis vis remittitur intenditurque. si itaque motus caeli (quod semper movetur) inaequabilis extitissct, igitur vis etiam moventis imbecillior validiorque semper redderetur. cum autem imbecillitas praeter naturam sit, vis autem secundum naturam, id igitur, quod motum aftert, infinito tempore ac semper contra naturam ac secundum naturam esse inveniretur atque posse et non posse; sed disseutaneum est (ut antea monstravimus) quod infinitis temporibus multorum vires habet, ut sit in hoc aequale ei, quod secundum naturam existit. etenim si caelum iuaequabiliter moveri posset, hoc eveuiret, aut quando infinito tempore distrahitur motus ac intenditur, ut aliquis cUcat, ad hoc usque tempus ac totum reliquum tempus in infinitum magis magisque semper remittitur, ut insit ei ad hoc usque tempus unica intensio atque ab hoc tempore ad illud reliquum tempus unica remissio, aut quando eius motui liorum duorum alterum tautum inest, intensio videlicet aut remissio, absque eo, quod ex uno in alium transferatur, sed semper tautum intenditur nec ullo modo remittitur, aut tertiomodo esse poterit, videlicet cum quaudoque intenditur et quandoque remittitur, at fieri non potest, ut eius motus ullo pacto inaequabilis sit. ipsum autem duos modos simul infinito tempore habere, hac ratione rtfutacit, siquidem fieri non potest, ut uuum idemque immensis temporibus multorum vim habeat et, quod a natura alienum est, ei, quod naturae aptum est, aequale existat, ac ita (quemadmodum inquit Alexander) vel hoc secundum naturam, vel illud contra naturam minime erit, si pari tempore sint. compertum siquidem minime habemus neque ab aliis fuit nobis relatum, ut, quod naturae aptum est et quod ab eadem alienum existit, pari tempore sint; sed omnino deprehenditur [*](6 non — consentaneum (7)] ita Al duce Aristot.: om. codd. 8 ante contra aliquid excidisse videtur 20 antea] lib. I, cap. 12 24 —docat emendavi: quemadmodum si dixerimus hominem . . semper intendi Al 38 compertum — sint (40)] ita Al: codd. corrupti 40 sed . . deprehenditur emendavi: tametsi . deprehendatur codd. Al)

Secunda vero, quae ponit ipsum | semper tantum intendi, [*](f. 30r) vel semper tantum remitti, hoc pacto destruitur. omnis euira motus finem ac terminum habet, ex eo, quod in quietem finitur, vel sibi sufficiens semper convertitur; motus enim ex aliquo in aliud fertur. quod autem infinito tempore intenditur remittiturque, hiuc notum existit.

Id vero, quod quovis motu terminate ac minimo tempore ac maximo tempore movetur, eius motus terminabitur, si hac continuitate moveatur. exempli gratia inveniatur tempus aliquod (maximum), ita tit in maiore, quam illud sit, haec trabs excidi non possit, si eius excisio continua erit ac nulla in ea requies extiterit; similiter etiam si quis ambulet aut fides pulset. quare si quis in statu caeli minimum quodvis tempus accipiat, ita ut in breviore, quam illud sit, caelum moveri nequeat (siquidem in eo motus aliquis deprehendatur, quo celerior incitari non possit; alioquin breviore, quam illud sit, tempore moveretur) quae cum ita sint, fieri etiam uon poterit, ut caeli motus in infinitum intendatur; et ob hanc eaudem causam nec infinite tempore remittitur.

Nec non etiam alia ratione. remissio est veluti dissolutio quaedam, quae omni intensioni contrariatur; similiter enim ambo et alterum, si modo eadem horum utrorumque intensio erit, vel maior [et] immenso tempore, rationi autem consentaneum est, ut hoc modo ipsum eadem mensura vel maiore intendi et remitti intellegatur, quemadmodum si quispiam dixerit, una atque eadem meusura intendi id, quod in figuris a summa ad imum procedit; haec etenim distantia semper erit in ampliorem mensuram, tametsi superficies una sit. intensio vero maiore mensura perficitur, [*](3 lum . potius (4) emendavi: curriculum (3) vel amplius codd. Al 5 cum codd.: ut Al 16 hinc corruptum: lege huiusmodi non esse 18 terminabitur] sic emendavit Al: fort, legendum: id vero, quod quovis motu movetur, tempus terminatum habebit, sive minimum sive maximum . . 22.23 quis . . accipiat scripsi: si caeli status [motus Al] minima quovis tempore intendatur codd. Al)

Deinde tertiae positionis fundamentura funditus pervertit, videlicet licet caeli motum variis temporibus vicissim semper intendi et remitti, quandoquidem id sub sensum non cadit, tametsi consonum esset (si id aliquo fundamento niteretur) ut seusui abscouditura non sit, cum partes invicem altera alteri comparantur; neque in eo ulla causa invenitur, ut omnino ex se vicissim huius motus intensionem et remissionem admittere debeat. quia vero absolute id positum est, fictioni simile videtur.

Post haec tria de astris perscrutari conatur, nempe ex quibus constent et quas figuras admittant (juique sint eorum motus. atque eMemplo a prima quaestione incipit dicens eorum essentiam et quidditatem ex nobili substantia constare. hoc autem consentaneum ex iis maxime est, quae dicta ac posita a nobis sunt, nempe quin- tum quoddam corpus inveniri, quod in orbem fertur, ac ceteris praestantius esse, cum consentaneum sit, ut faciamus unamquamque stellam ex eo corpore constare, ex quo illud 003E; , in quo motum habet. praeterea alia quoque ratione id ad sermones de circulari corpore iam dictos insequiutr. etenim si quintum corpus nee afficiatur, nee genitum sit, ac naturae vi in orbem feratur, nee non omnes quoque stellae hoc pacto se habeant: omnino igitur ex quinto corpore constant, num autem stellae ex eo corpore constent, ex quo illud corpus, cuius motus et conversio eadem est, constare dicitur, hinc plane notum fiet. ii etenim, qui caelum igneum esse dicunt, stellas quoque igneas ponunt, cum ex illorum sententia rationahile sit, ut earum corpus se habeat, quemadmodum illud corpus se habet, in quo motus earum invenitur.

Numquid autem consentaneum sit, ut stellae ex eo corpore constent, in quo coUocatae sunt, haec plane communis omnium sententia est. an vero eiusmodi corpus quintum non sit ignis, hoc nobis dicendum relinquitur. non enim convenit, ut id. ea ratione

Atque in universum, si aliquo modo afficitur, quainobrem igitur non incalescit? et inquit Alexander ipsum vocare hie locum [*](3 calor ac etiam sic Al: om. codd. 4 non, propterea quod emendavi: om. Al 5 fort, post acquirunt excidit aliquid 6 et ea quae diximus suspectum 10 aeremque — excalefaciunt (11)] ita Al: aerqice iis vicinus incalescit codd. 17 qui — redditur emendavi: vel . . ignea redduntur codd. Al. 21 ipsum scripsi: astra Al: ea codd. fort, vertendum: existit et inter . . medium tenet, non calefiat 23 ’] cf. Simplic. p. 440,27 et 3736 et Averr. p. 125 DE 25 — facit (26) emendavi. forr. insuper per homoioteleuton excidit aliquid. 33 negari — calescere] torpere, propter quintum corpus, quod calefacit Al.)

Quod tertio loco de astris quaerebat, motus eorum erant, de quibus nunc pertractare intendit. hic autem de stellis in universum, errantibus videlicet inerrautibusque Aristoteles pertractat ac demonstrationes in medium affert, quae inerrantibus stellis accommo- dautur atque ut plurimum errantibus quoque conveniunt. mihi autem videtur vel eo potissimum uomiue Aristotelem de fixis\ sermonem instifuisse, quoniam nempe bac ratione facilius proprium sermonem stabilivit, eademque est inerrautium atque errantium stellarum ratio, ineipiamus autem, quid sibi velint ea, quae vidcntur, cum dicit: quoniam et stellas moveri loco et totum caelum videtur. intellegit autem per totum caelum orbem praestantissimum, qui 003E; exist imatur ; sensu enim nou videtur, sed imagiuationem invenitur, cum vagantes stellae in anterius ferantur in comparationem ad eas, quae minime moventur; sed erit illis <simul> opposita conversio ab ortu in occasum. quare cum ac primum caelum moveri manifestum sit, necesse est vel quiescentibus utrisque banc mutatiouem fieri, vel cum moventur, vel cum unum quiescit et alterum movetur.

Primum quidem buius divisionis membrum, nempe utraque quiescere, nulla alia ratione esse posset, nisi quia terra non quiesceret ; at terra quiescit, quemadmodum suo loco declarabitur, utraque igitur quiescere non possunt. secundum vero divisionis mem- brum, utraque videlicet moveri, neque etiam esse potest, reliquum est igitur, ut tertium membrum verum existat. at quo iure utraque non moventur? audi (quaeso), qua id eveniat Ι ratione. [*](f. 31r) [*](caelum] caelo codd.; locus corruptus 2 et sq. pluralis numerus in verbis intellexere, orum, ipsi aiunt suspectiis mihi videtur 8 ipsi] Simpl. p. 440,6 et sq. 11 lumen] ine dubio ante lumen lacuna existit 12 de Sensu] cap. 3 (?) 13 de Anima] II cap. 7 5 existimatur et sq.] cf. Averr. p. 127G 34 declarabitur scripsi, cf. cap. 14: de- laratum fuit codd. Al.)

Quoniam ergo uec utraque moveri consentaneum est, nee utraque quiescere, neque cum alterum movetur et alterum quiescit, astrum id, quod movetur, esse potest, relinquitur orbes moveri et astra quiescere atque orbibus suis affixa alligataque converti. etenim si affixa ordinataque moveantur, consentaneum est, ut in maiore circulo maior velocitas appareat — ipsi enim circa idem centrum volvuntur — atque in universum maioris corporis maior erit motus; quare consonum est, ut iis corporibus id quoque conveniat, quae iu orbem moventur. quod autem maiori circulo maior insit motus velocitas, | ad buius dicti veritatem ostendendam [*](f. 31v) ipse assumit unam orbis portionem; longitudo enim in magnitudine apparentior est. explicatius autem id plane ostendit, dum inquit: <maior> enim enim est eorum, quae auferuntur ab ex> centra, maioris circuit portio. convenit enim, ut per hoc in loco, polus tantum intellegatur, siquidem huius sermonis intellectus hic es!: nempe inter portiones oppositas, quae in [*](331 ipsi . . volvuntur (32) scripsi: ipse . . dtvolvitur codd. Al 38 maior emendavi ; iis, quae ex supplevi: rnagnitudines, quae a centra ducuntur, maioris orbis esse Al)

Aristoteles autem idem alia ratione aggreditur, quae est eiusmodi.