In Libros Aristotelis De Caelo Paraphrasis

Quoniam rotunda sunt sidera, quemadmodum et alii dicunt et ex nostro sermone elucescit, qui quidem quintum corpus poni iubet, ac eius corporis, quod rotundum est, duo per se motus sunt, volutatio et conversio, perspicuum est igitur, si astra moventur, horum altero ciebuntur; at neutro eorum ciebuntur, ut demonstrabitur : igitur stellae non vertuntur. hoc autem manifeste apparet ex sequentibus. conversio enim eodem in loco super idem centrum et eundem axem perficitur; stellae autem non videntur moveri eodem in loco, quod et omnes asserunt, et ratione quoque modo comprobatur. etenim eodem modo consentaneum est, ut omnes se habeant, quo una earum invenitur; at sol, qui, cum oriatur occidatque, potissimum concerti putatur, conversionem tamen non habet; et ratio a maiore desumitur. qua igitur ratione fieri poterit, ut solem sese convertentem videamus, cum versus finitoris latus extiterit? cum videamus dici affectionem hanc iuxta hanc similitudinem inveniri, id profecto propter aspectum nostrum contingit. aspectus enim cum longe intenditur, vacillat et quodammodo vertitur; ipse vero affectionem opinatam soli inesse existimat. quod fortasse causa est, cur stellae inbaerentes micare videantur. inerrantes autem inhaerentes dicuntur, non quod vagae etiam orbibus suis non inhaereant, sed inhaerentes ac fixae hoc in loco dicuntur, quoniam primo caelo inhaerent. Ad errantes enim visus noster firmus et cum vigore pervenit, sed ad manentes e longinquo pertingit; quare tremor, qui ipsi contingit, steliarum esse putatur. nihil enim interest, quantum ad hoc, quod <aliquid> videatur videatur moveri, an id, quod videtur, quemadmodum de iis hominibus dicimus, [*](1 circulis scripsi: portionibus codd. polos] exspectes polum 9 Alexander] cf. Simplic. p. 451, 9 10 scindi codd. 11 fixis scripsi: vagantibus codd. Al 16 — iubet (17) codd.: ea ex quinto corpore gignimus Al duce Arist. 40 dicimus] conicio videmus)

Praeterea neque motu volutationis stellae moventur, hoc siquidem erat ultimum membrum partium divisionis superius allatae, assumitque volutationis motum ex eorum numero esse, qui rotundis corporibus accommodantur, quatenus eiusmodi sunt; etenim corpora minime recta in superjicie terrae revolvi dicuntur. at volutationis motu astia non moveri hinc perspicuum evadit, quoniam nempe forma, quae fades lunae vocatur, una eademque semper apparet; qui igitur fieri posset, ut una eademque semper appareret, si volutationis motu moveretur? sed dicendum nobis est, si lunae fades similitudo quaedam esset, sicut in speculo, puta terrae vel alius corporis, qui hoc admitteret, eandem similitudinem videret, licet luna semper volutationis motu mover etur. at quis hoc dicet?

Quare, si stellae nioverentur, cousonum esset, ut proprio motu movereutur; cum autem proprius motus sit volutatio vel conversio, nee uno vel altero horum duorum moveantur, perspicuum est igitur nullo modo cieri. tametsi posteriores mathematicae disciplinae professores nonnulli, veluti Eudoxus (?) nec non etiam Ptolomaeus, qui inhaerentium stellarum coniunctiones assecuti sunt, eas ante versus centum annorum curriculo unum gradum conficere pronuntiaverint. sed convenit, ut eiusmodi sermones modo relinquamus ac idem quaesitum alia quoque ratione comprobemus. si proprio ac peculiari motu astra moverentur, dissentaneum videretur, nullum eis conveniens | instrumentum dedisse naturam; nihil enim [*](f. 32r) otiosum natura facit, nee mancum quippiam vel supervacaneum operatur, et minime in supernis rebus, etenim rationabile non est, ut natura curaverit de ceteris animantibus, ut ea omnia habeant, quae illis condecentia videntur, corpora vero caelestia tanto praestantiora atque excellentiora neglexerit. sed, inquit, 003E; haec corpora omnibus instrumentis, puta corde et intestinis, privasse videtur, [quasi] consulto, ne aliquid praestantius operarentur et quam longissime ab illis, quae instrumenta ad motum apta habeut, sevocasse. hac itaque de causa et ipsum caelum [*](2 inhaerentes] cf. Simpl. p, 454, 15 et Averr. p. 131 B. 4 — ipse emendavi: quae illis adiungitur, quam tamen ab ipso sole minime adipiscuntur Al 8 post membrum repetunt codd. Al —videtur (p. 114, –40) 18 —dicet scripsi ex coniectura; ad p. 457, 15 23 Eudoxus] ita codd.: Hipparchus Al, procul dubio ex coniectura; cf. Simpl. p. 462, 15. 34 inquit scripsi, fort, locus sanus non est. Al plane perverse vertit: ut cum omnium caelestium corporum instrumenta quodammodo in cor et intestina nalura redegisset etc.)

Alexander hoc in loco de orbe in universum deque singulo quoque orbe credidit Aristotelem disseruisse. et tametsi ita res se haberet, quemadmodum Alexander opinatur, tamen qui hoc de orbe universe sigillatimque disserit rationemque deducit, non convenit, ut de quodam orbe non dicat; quod enim absoluto nomine de animalibus tamquam animalibus dicitur, convenit et aequum est, ut de quodam animali dicatur. praeterea nou erit eius sermo de orbe in universum, sed de caelesti orbe deque orbe mundi. atqui hinc Aristoteles regreditur, ut Pythagoreorum seuteutiam eo usque prosequeretur, quo usque sermonem de motibus stellarum tanquavi consentaneum inveniremus. hinc etiam huius sententiae veritas perspici licet, astra uempe tantum moveri, cjuia affixa alligataque sint; quasi ipse Aristoteles convertendo sermonem denuo affirmare velit ipsa in universum non moveri, neque veluti animata neque etiam vi, sed secundum naturam. dixit; non veluti animata, quatenus moventur, non quod astra inanimata sunt, at ipse sermonem quasi convertendo ait: si proprio motu moverentur, omnino conseutaneum asset ex motibus eorum sonum effici, et ob hanc, causam Pythagorei ita statuerunt, quatenus videlicet existimarunt motu proprio astra moveri. deinde dicit, perspicuum est autem nullum confici [*](7 superius] II, cap. 4 9 ea — concluditur Al: codd. mutilati 16 — fertur om. codd. 17 stellae Al: om. codd. 18 dixit] Phys. IV,5 et in hoc libro I,9; ad rem of. Simpl. p. 459, 26 et 460,4. 21. 23 verba deque singulo quoque orbe et sigillatimque suspecta mihi videntur 24 non scripsi 33 neque veluti animata] Arist. p. 291 a 23)

Ait insuper: de ordine autem vagantium stellarum deque intervallo earum sufficiens cognitio, ex iis, quae a Mathematicis traduutur, peteuda erit. ii namque asseruut ex caelestihus sphaeris non- nullas esse celeriores, eas nempe, quae terrae propiores sunt, nonnullas vero tardioies, eas videlicet, quae magis a terra distant, tarditas autem et eeleritas earum pro distantiae ratione necessario sunt, quoniam enim supponitur, partes, quae in iis consistunt, quae minime vagantes sunt, non vagantes, sed minimas, hoc est citissimas esse, earum vero, quae sequuntur, conversiones esse tardiores ac plures, consentaneum erit, quoniam motu e regione contrarioque primae feruntur, quae ex illis propinquiores sunt, tardiores esse, quoniam brevi absolvuntur, non aliter ac si proprius earum motus prohiberetur, quae vero longe distantiores sunt, concitatiores existere. et tempera quoque pro ratione haec insequuntur. quo Ε; enim magis primae circumvectioni propinqua est, eo a multitudine eius, quod primo movetur, longe plurimum vincitur ac superatur, distantiores autem minus victae ac superatae erunt, et hoc quidem propter distantiam, quae autem in medio locatae sunt, pro (distantiae) ratione.

Stellarum autem figuram globosam esse et autea a nobis dictum est et non sine ratione quispiam ita esse existimabit, si inde rationem desumat. quoniam determinatum est astra per se motu aliquo non moveri, cum motu proprio non moveantur, nec instrumenta habeant motui accommodata — natura enim nihil frustra facit et praecipue in divinis corporibus — eam figuram sortiuntur, quae minime est motiva. quod autem tale est, globosum existit; figurae igitur globosae sunt, supra igitur probavit ipsa motu aliquo per se ac proprio non moveri, siquidem globosa sunt; hie vero probavit ipsa globosa esse, quoniam motu aliquo per se ac proprio non moventur, existimaturque eius demonstrationis species esse, quae διάλληλος vocitatur, hoc est, quando iguotum per ignotum demonstratur, qualis est demonstratio circularis. verum in praecedentibus minime hac tantum ratione Aristoteles declaravit ipsa motu proprio per se non moveri, sed aliis quoque rationibus, et super hoc desumpsit rationem ex hoc; modo autem, quoniam [*](12 partes — citissimas (14) corruptum: fort, emend. circulationem sphaerae fixae, quae con posita non est, minimam, hoc est citissimam 15 e regione contr. Al: codd, corrupti)

Nunc vero alium ipse addidit syllogismum, qui a simili desumitur, et inquit: cum eadem unius et omnium stellarum ratio sit, et luna, quae stellarum una est, rotunda figura praedita sit (quod satis ex splendoris eius qualitate videri potest, siquidem eiusmodi splendoris species orbiculari tantum figurae inesse potest) igitur aliae etiam omnes stellae orbiculari figura praeditae sunt.

Post baec, duas proposuit dubitationes, quas philosophico more deduxit, ambasque dissolvere conatur. cum multa sint eius generis, hoc est, de quibus non absque ratione dubitari potest, non minus de his quoque ambigi poterit. ex his autem, quae dubitandi locum nobis praebent, unum est, quaenam causa sit, cur eae <sphaerae> , quae [plurimum] a prima circumvectione absunt, pluribus motibus non cieantur. consentaneum enira esse videretur, cum primus quoque(?) | orbis uno tantum pulsu agitetur, f. 33r eos, qui deinceps sequuntur, pluribus semper motibus secundum proportionem moveri debere.

Secundum est, ut investigemus, quanam ratione in primo globo plures stellae sint, in reliquis autem stellarum sphaeris in unaquaque earum una tantum stella consistat. idque Aristoteles commemorat, de quo ipsemet testimonium praebet: lunam nempe aliquando vidit Martis stellam subisse eamque occultasse, hincque ratiouem desumit, ut luna ipsi terrae propior sit.

Reliqua autem, quae ab eo deducuntur, perspicua sunt, quare (inquit) praeclarum est quaerere de his et consentaneum est non ignorare id, quod ceteris rebus seu partibus praestantius est; quamvis vero parva adiumenta ac principia nobis suppetant, tantisque locorum iutervallis haec quoque principia absint ab iis, quae subsequuntur, ex quibus eiusmodi scientia acquiri posse videtur, ab iis tamen modicis adiumentis ac principiis si versus inquisitionem contemplatione moveamur, neque incongruum nee admirabile quoque erit, ut, quemadmodum sunt, ita inveniantur.

Nos enim in universum de eis ut de corporibus et rebus, quae animo prorsus vacant, dubitamus; modo vero ratione qiiadam fruuntur, immo animata sunt; quod si ita est, mirum hoc certe nullo modo erit, ut ita se habeant, quemadmodum sunt.

Videtur enim in universum ei naturae, quae praestantissima est, perfectio ac bonum cum quiete ac sine actione et labore convenire, ei vero, quae huic proxima est, quamvis haec duo absque [*](26 inquil] 292a 14 et — est (27)] ita Al male: fort. vertendum est: et intellegentia rerum singularum ceterarum praestantior requiritur. 33 sunt et inveniantur scripsi: est et inveniatur codd. Al 34 corporibus et] ita Al.: om. oodd. 35 modo vero supplevi animata] inanimata codd. Al. 37 habeant et sunt] habeat et est codd. Al)

Et quemadmodum in his, ita etiam in caelestibus corporibus haec conspiciuntur, atque eo magis, quo primo principio propiora extiterint. in hoc autem Aristoteles eo usque sermonem protelavit, quo usque ad terrae speculationem pervenerit.

Etenim prima causa optimum est ac sui ipsius causa existit, quamobrem nulla omnino actione indiget. actio autem semper in duobus ad minus cernitur, in eo nempe, cuius gratia aliquid agitur, et id ipsum, quod agitur gratia huius. ea. autem substantia, quae primae causae dignitate propinquior erit, unica actione optimum cousequitur, quae vero longe plurimum ab ea distat, pluribus, quae autem ultimo loco positae sunt, quoniam fieri non potest, ut banc perfectiouem consequantur, nee pluribus actionibus indigent, quare ea corpora, quae primae causae fiuitima sunt, paucis actionibus hanc perfectionem assequuntur, media pluribus, extrema autem, quoniam perfectionem adipisci non possunt, nec pluribus actionibus indigent.

Hic autem sermo unus existit et convenit, ut propositio praeillud [*](9 autem . . omnino non assequitur scripsi leni emendatione: partim . . vel habent vel Al 14 cum cucurrit et currendi gratia scripsi: tempore quo est et in gratiam eius quod fit codd. Al 16 plurimi om. codd. 20 cum scripsi: vel codd. Al 22 semperque — accedunt (23)] ita Al ex coniectura: codd. corrupti)

Deinde ad secundam quaestiouem dissolveudam progreditur. ea autem talis erat, cur primus orbis inhaerentes omnes stellas moveat, unusquisque vero ceterorum orbium non moveat multas stellas, sed plures orbes unam tantum vagantium stellarum moveant? haec autem dubitatio duplici ratioue dissolvitur, quarum altera hinc potissimum elicitur, quoniam videlicet primi orbis vitae principium, poteutia eiusque couversio ceterorum orbium vitae principiis, quae orbium animae sunt, multo antecellunt. rationi etiam cousonum accidere videtur, ut vita ac poteutia illius orbis ceteris paestantiores existant, cum ille, quatenus unus est, divina corpora, veluti steilas, moveat, plures vero orbes [unicam tantum cieant stellam; uuamquamque enim vagantium stellarum plures orbes movent.] ex iis igitur, quae posita sunt, credibile fit primum orbem vita ae potentia multo reliquis praestare. insuper ex hac etiam ostensione fatentur rationem, propter quam primus orbis plures stellas moveat, nec non etiam unica stella pluribus his motibus moveatur, couseutaneam esse; nec erat aliqua species illius demonstrationis, quae διάλληλος appellatur, quando videlicet ignotum per ignotum demonstratur. sermo [*](1 difficile] 292a28; cf. Averr. 141 M et Simpl. 485,8. rede facere enoendavi: ut tanquam primi sermonis pars subsequatur, siquidem aegre admodum praecedere potest AI male 9 plantae] conicio homo 18 id—sunt (19) Al duce Arist.: codd. 24 moveant scripsi: moveat codd. Al 32 unicam — movent (33) om. codd.)

Quod autem rationi consonum sit, ut ita res se habeat, hinc profecto osteuditur, nempe cum dicitur primum orbem plura divina corpora movere, nec non plures orbes unam vagantium Ι stellarum ciere. hac igitur de causa unus orbis [*](f. 34r) plura astra movebit ac plures orbes unam stellam ciebunt. et praeterea, quoniam sphaerae, quibus vatantes stellae infixae sunt, multa movent corpora, siquidem eiusmodi sphaerae a multis sphaeris continenetur, qua de causa motus eius, quod movetur, non est ita seusui conspicuus; siquidem sphaerae mediae in causa sunt, ut motus, qui ab unaquaque earum extenditur, ad vagantem stellam in citimum orbem perveniat. unaquaeque enim sphaera, quae eas continet, proprium hahet motum; inveniturque in omnibus vagantium motibus communis quasi operatio, quae caelestis est, supra motus harum sphaerarum, quae quidem non permittit, ut motus unius cuiusque sphaerae, quae reliquis mediantibus vagantium multitudinem continet, semper illis subiaceat, sed ipsa per se huic sufficit; ipsa enim finiti motoris vim adipiscitur. hic est litterae intellectus. in hoc autem non videtur Alexander recte sensisse, siquidem ficta quaedam, aliunde adsumpta, suae explicationi adiecit.

Quod vero ait Aristoteles: sic igitur uatura exaequat Ε; ordinem quendam facit, et reliqua, quae sequuntur, hac ratione intellegi debent, nempe naturam eiusmodi astra, secundum quam habent excellentiam, aequaliter constituisse, ac illi orbi, qui nobilior dicitur, plures stellas ciendas dedisse, ceteris vero orbibus, qui miuore virtute praediti sunt, ut plures stellas non moverent, imposuit.

Post haec ad terrae speculationem regreditur, quam in medio locatam ac rotundam esse, monstrat. primo autem aliorum sententias affert, qui in media muudi sede terram locatam dicunt; Pythagorei autem in medio ignem esse pronuntiant, terram autem (quae et ipsa sit unum astrum) motu suo, quo circum medium fertur, in comparationem ad solem noctes et dies efficere; praeterea iuxta illorum sententiam alia etiam terra invenitur, quam ἀντίχθονα nominant. nec ex iis, inquit, quae [*](18 motus — sphaerarum scripsi: motum huius orbis codd. 20.21 ipsa . . sufficit; ipsa . . adipiscitur] sic emendavi: ipsi (orbes) . . sufficiunt; ipsi . . adipiscuntur codd. Al 24 ail] p. 293a2 36 circum] ifa Al; cf. Arist: a medio codd. in comparationem ad solem] cf. Simpl. p. 511,32 κατὰ τὴν πρὸς τὸν ἥλιον σχέσιν)

Ignis namque, inquiunt, ceteris elementis nobilior est; quare locus etiam ceteris praestantior ei debetur, qui medium existit; locus autem medius, qui igni debetur, ceteris, qui a medio sunt, praestautior est, siquidem ceutrum, cum extremum sit, finis quidam est; finis autem praestautior est iis, quae ab ipso fine distant.