In Libros Aristotelis De Caelo Paraphrasis

Themistius

Themistius. Themistii In Libros Aristotelis De Caelo Paraphrasis (Commentaria In Aristotelem Graeca, Volume 5.4). Landauer, Samuel, editor. Berlin: Reimer, 1902.

Quoniam autem in Octavo Physicorum Libro declaratum fuit ratioui consonum esse, ut corpus, quod in circulum fertur, sempiternun inveniatur — eteuini aequum est, ut motus ac motor sempiternus sit, et hie motus ei tantum inesse potet, quod in orbem fertur — cumque in eo, qui proxime huuc pracedit, Libro dictum sit congruum esse, ut quintum corpus ingenitum immortaleque existat. ac tandem monstratum fuerit mundum ingenitum esse ae immortalem, illuc modo regrediendum nobis erit, ut praefatae disputationis principia coJligamus ac ita ea repetamus. Aristoteles inquit: 003C;omen quidem 003E; nec ortum esse nee interire posse, et reliqua — per baec autem nee interire posse non solum aboutsolute non interire intellegit, sed neque habere potentiam, ut possit interire — sed unum esse atque aeternum, omnis aeteruitatis principium et statum non habeus — durationis nempe, non autem magnitudinis; magnitudine enira finitum existit — habens autem et continens in se ipso infinitum tempus cum ex iis, quae dicta sunt, perspiei potest, tum ex sententia illorum, qui oppositum dixerunt. dixit habens autem et eontinens in se ipso infinitum tempus, quoniam duo diversa haec respiciunt; siquidem dixit habens, quoniam cum universo tempore distrahitur, et continens in se ipso, etenim causa est, ut tempus proferatur, quandoquidem in eius circumvolutione tempus eonsistit. cuius Veritas cum ex iis, quae a nobis diceuda sunt, tum ex sententia illorum, qui aliter dicunt, intellegi potest. Etenim si eo modo, quern illi iuducunt, esse potest et eo etiam [*](5 Octavo] cap. 9 18 statum] lege finem 27 dicenda] exspectes ex sententia] propvie: tum ex eo, quod iis maiorem vim attribuimus quam sententiis)

niodo, quern nos dicimus, non est, cur persuasum cuipiam sit id [*](f. 24v) magis hoc, quam illo modo se habere, veruin si eo modo, queni illi iuducimt, esse nou potest, eo vero, quem nos dicimus, potest, hoc tametsi demonstratiouis vim non habeat, maguura tamen pondus habet ad huius veritatem persuadendam. quodsi inter has duas sententias medium non sit, sed geuitus aut ingenitus sit, quemadmodum nos dicimus; at genitus non est: omnino igitur ingenitus sit, oportet. deinceps corum sententias, qui alitev dicunt, ponamus.

Itaque praeclare uobiscum agetur, si hoc sibi quisque nostrum persuadeat veterum sapientium, maximeque Graecorum, de hoc veras esse sententias. hi enim supremum corpustamquam divinum animadvertentes, siquidem convenit, ut divina in sublimioribus locis collocentur, caelum versus, dum deos praecabantur, manus extollebant. videtur autem Aristoteles non huic, sed illorum sententiae adstipulari, qui deum immortale animal esse pronuntiabant et, si animal est, sine duhio corpus motu praeditum, qui omnino cessare noti potest finemque non hahet, sed ceterorum motuum ortuumque principium est, cum sempiternus deus sit omnium rerum causa, cum itaque id de eo corpore sentiret, quod in eirculum vertitur, in postulati modum inquit: motus fiuem motus principium esse, quod a dec eraanat. illud namque finem ceterorum motuum, videlicet globosum corpus, appellabcmt, quia finis quoque ex qo finis dicitur, quod continet. et circulatio ac corpus, quod in orbem fertur, perfectum existit — circulus enim incrementum non sascipit — et imperfectum motum eumque, qui finem habet, continet. etenim is motus, (pii recto ordine instituitur, finem habet, haec autem uec prin- cipium habet uec fiuem, siquidem | unumquodque puuctum, [*](f. 25r) quod in circulo desiguetur, et finis et principium existit.

Caelum autem summumque locum (etc.). haec est una ratio de sphaerici corporis dispositione a veteribus desumpta. veteres enim supremum locum, in quo est illud corpus, quod in eirculum torquetur, diis quidem attribuerunt.

Quae vero nos de eo diximus, assertionis illorum vim conlirinant; ostensum enim est corpus, quod in circiduni torquetur, interitus et ortus expers esse, quodque affectiones non admittit; praetera liberum est a molestiis, quae mortalibus accidunt, sed non penitus absoluteque; forte enim eas admittit vel ea ratione, qua lumen recipit, quemadmodum lunare corpus; dum vero de ceteris affectionibus loquitur, sane verum est. ubi vero corpus meminit, [*](1 non—sit] affirmare quis non poteril Al 11 cf. Ar. 270 bG 19 in postulati modum Al: fort, per abusionem 21 illud einendavi: illi codd. Al 39 corpus] exspectes caelum; fort, taiueii suppleuduin (corpus) quod in eirculum torquetur)

etiam in postulati modum sum mum locum nomiuavit, siquidem [*](f. 25r) quod per summum iutellegimus, diversum ab eo est, quod per τὸ πέριξ nominamus; τὸ ἄνω enim est a medio ad huane orbem usque, τὸ πέριξ autem dicitur a luuae orbe ad extimam supremae sphaerae superliciem usque.

Aristoteles inquit: et quoniam caelum lab oris et defatigationis expers est. — per caelum autem hoc in loco praestantius intellegit — propterea quod ad motua eius perpetuitatem petuitateni, vim uon rcquirit, quae, ut hac motus specie omnino moveatm; cogat, at, cum ipsum [aptum] natum aliter ferri impediat probibeatque; etenim ea omnia, quae hoc ordiue moventur, laborem defatigationemque participant, et quo motus eius praeter naturam ac naturalis constitutionis privatio permaueutior extiterit, eo laboris ac eius defatigationis maior erit accessio.

Neque vero hoc est secundum fabulam antiquorum, videlicet poetarum , quemadmodum inquit Homerus ac id genus alii poetarum nonnuUi, caelum 003C;Atlant 003E; sustentari ipsumque ad se tuendum indigere tali necessitate, videutur enim ii etiam, qui banc fabulam commenti sunt, in eadem esse sententia, qua posteriores nonnuUi physici, qui existimavere corpora caelestia ease terrea et gravia, causamque afferre conati sunt, cur caelum ad infra non inclinet nee praecipitetur; quorum nonnulli buius causam couversionem esse dixerunt, alii vero arbitrati sunt animam quandam caelum ferre ac susteutare; animam autem violenter ipsum tenere. etenim quamvis ab auima eiusmodi corpus custodiri dicant, ab ea tamen cogi non affirmant, ut id natura recipiat, quemadmodum animatis evenit. consentaneum igitur non est affirmare, ut vi quadam animata perpetuo in proprio loco permaneat nee quod propter couversionem eius sustiueatur prohibeaturque, ne ad iufera praecipitetur. etenim neque divinum corpus, neque etiam anima (ut convenit) poterit semper moveri. fieri enim non potest, ut eius vita molestiae expers sit, cum corpus moveat, quod alio niodo suapte natura feratur, continenterque moveat, sed sine vacatione, ab omni etiam quietis voluptate libera extitisset, — coluptas enim corpoream requiem sequitur — sine defatigatione otioque. atque ita animae contingeret, ut deteriorem quam mortalium auimae sortita con- ditiouem esset; iis namque somni tempore requies quaedam omnino [*](1 in postulati modurii Al: fort, per abusionem (ut supra) suimnum locum] p. 284a11; 6 verba et quoniam caelum falso addita esse patet 7.8 per — intellegit] fort, emend.: scilicet caelum et locus, qui sursum est . . 24 animam — tenere] anima namque salvum et incolume permanet Al 28.29 suslineatur — praecipitetur] ita Al: permanenter inclinetur codd. 30 jiro ut convenit conicio contra naturam 34 voluptate pro ἔμφρονος (284a32) 35 sine et sq.] fort, propter defatigationem pigritiemque)

couceditiir, haec autem, quoniam semper movotur, ea etiam requie [*](f. 25r) esset orbata ac otiosara vitam ageret, si (quemadmodimi dicimt) semper moveutur ex eo, quod in coutinua celeritate sit ob eius vitam, quae ia eo apparet. nonne vides luinc sermonera, similem ei, quern vel alias uominatus poeta de Ixioue protulif? qui quideoi animautium more trochum movere arbitrautur, et nunquam ab eo absolvi datum est.

Aristoteles inquit; quodsi corpus, quod in orbem movetur, eo modo, qui expositus est, esse potest, uempe quintum esse naturaque hoc motu cieri nee non secundum dispositionem minime commutari, aeteruum quoque esse perspicuum nobis evadet. praetereaque nostra seuteutia, quae de deo est, congrua erit; ea videlicet, quam communi consensu affirmare poterimus. communem autem consensum vaticinationem appellat; vaticinatio enim vera est, licet sine demoustratione sit, ita etiam communes consensus.

Quoniam autem nouuulli sunt, qui caelo dextram et laevam partem esse dicunt, utrum habeat dextram et laevam eo modo, ut illi tradunt, an aliter, videndum est, quemadmodum paulo iuferius dicetur, si modo omnino conveuiat, ut haec principia muudi corpori adaptanda sint. principia nominat partes loco differentes; principium enim harum partium positus dextra et laeva pars | est, quemadmodum illarum positus [*](f. 25v) principium supra et infra, quae eiusmodi sectae homines habeut. atque in universum istaec principia in communibus ac perfectis corporibus tantwu inveniuntur; perfecta vero corpora ea sunt, quae animata dicuntur. tria autem voco, superiorem, anteriorem et dextram partem, quaruni unicuique altera opposita adiungitur, nempe in- ferior, posterior et laeva pars; hae namque secundum tres corporis dimensioues perficiuntur. eiusmodi vero dispositiones comparatione ad motum contemplabimur, ut singulae earum dinoscantur, cuiusnam motus principium existant. est enim superior pars motus longitudinis principium sursum versus, ariterior profunditatis anterius oersus, dextra latitudinis dextram versus, ut motus sint ex inferiore in superiorem, ex posteriore in anteriorem atque ex laeva in dextram partem; et haec sunt principia cuiuscunque motus, iuxta tres dimensioues, cum autem hi motus tres sint, primus quidem, piita a superiore parte, accretionis causa est, sic ut eius, quod [*](1.2 moventur, essent, agerent codd. Al 2 otiosam] ita Al codd.: lege sine otio 2 — 7 — datum est] Alatini interpretationem omnino omuino commenticiam retinui, cum locum vitiis scatentem emeudare conatus non sim: conicio cum semper moveatur, quemadmodum poelue dicunt de eo, qui in continua celeritate sit ob eius vitam — quam sententiam aut poeta quibusdam locis memorasse videtur aut aliquis eorum, qui caelum ab anima animalium moveri existimahant . . .)

a sensu manat, a prioribus motus atque loci mutationis a dcxtris [*](f. 25v) motus causa est. atqui motiis is, qui accretio dicitur, eum, qui manat a sensu quique loci mutatio dicitur, praecedit. siquidem, si cuipiam Jd duo motus msunt, utique et ipse accretiouis raotus iu eo inveniri debet, non autem e coutra, ut, si accretiouis motus in aliquo iuveniatur, iu eodem motus, qui mauat a sensu quique loci mutatio est, omnino inveniri debeant, quemadraodura iu plantis. sique convenit uuiverso, ut principium ei adhibeamus, ut principium nempe motus, qui dextram versus in latitudiuem tit, conveniet utique, ut etiam principia aliorum motuum ei adhibeamus, quae eo priora sunt, videlicet motus, qui in superiorem quique in anteriorem partem lit. de his autem in Libro de Animalibus scripsi, ibi namque est buius disputationis proprius locus, boe autem in loco de eo priucipio nunc disserimus, quod in eisdem partibus ipsum praecedit, quemadmodum dextrum sinistrum, supra infra, ante pone.

Principia autem haec dico, unde primum motus eorum, quae moventur, proficiscuntur.

Per principia autem hoc in loco, unde motus proficiscuntur, motricem potentiara intellegit. ob id tamen non concedimus, ut haec cuiuscunque corporis principia sint; licet enim omne corpus secundum omnes has tres dimensiones moveatur, hoc natura sua non habet, sed rebus tantum animatis insunt. etenira his hi motus uaturales sunt, sed partim eos simul habent, partim vero eum tantum sortiuntur, qui in sublime instituitur, sicuti accretiouis motum in plantis cernimus. ipse autem ex unaquaque combinatione unum assumpsit, quod nobilius est, alterumque reliquit, siquidem ab eo continetur. ipse namque (exempli gratia) ex horum motuum combinatione, videlicet motus, qui in sublime quique deorsum fertur (qui quantitatis motus est), motum, qui sursum fertur, accepit; hie enim alterum continet, qui deorsum instituitur, siquidem fieri non potest, ut motus, qui ad supera fertur, sit, nisi alter motus iu- veniatur, qui ad infera proficiscitur, atque eodem iure ceterae etiam motiones se habent. quare cum dicimus principium motus accretiouis esse motum, qui ad supera fertur, per motum, qui ad supera fertur, ambos motus simul combinatos intellegi oportet, videlicet motum, qui in superiorem quique in iuferiorem locum instituitur, ac in ceteris motionibus eodem modo. alioquiu, si contingeret, ut id hac ratione minime intellegeretur, conveniret utique, ut per motum in superiorem partem, eum motum intellede [*](14. 15 eo — praecedit] fort. vert, eiuendatis emendand.: de principiis moluum supra memoratis, quae in eisdem partibus sunt. 23 his uddidi 34 principiuni] 284b27)

geremus, qui supera versus fit, ac ita etiam in ceteris motionibus. [*](f. 25v) atque in universum, ea quidem pars supra appellatur, unde vere motus inunovatur, quam quidem ob causam et finis quoque pars superior appellatur, et in plautis radices, per dextrum vero earn partem iutellego, a qua vere motus proficiscitur; principium enim loci mutatiouis in auimalibus pars dextra existit, quemadmodum in Libris de Auimalibus explicatum fuit animal a dextro pede motura exordiri, deinceps sinistro pede moveri; etenim sinistro pedi innititur, dextro autem motum incipit. ea vero pars; quae supra versus existit, unde motus proficiscitur, appellatur; etenim augmenti accretionisque causa est eorumque naturalis motus, unde motus proficiscitur, appellatur. loci autem mutatio, a quo dicitur; hac enim tautum invenitur egredi aliciuid locum, in quo erat, ac alio profi- cisci. a prioribus autem motus, qui manat a sensu, quo dicitur, quandoquidem loco quodam perficitur, in quo sensus insunt; sensus enim sensile attingit et quasi ad illud movetur. haec autem in iis, quae anima praedita sunt, in nullo enim inanimatorum, unde initium motus proficiscitur, invenitur, quia natura eorum propria tales motus non moventur. quandoquidem partim non moventur ventur omnino, | partim moventur, sed non aeque singulos [*](f. 26r) praedictos 003E; ; quasi dicas partim prorsus non moventur, quemadmodum ea, quae in propriis eorum locis consistunt, partim x003E; non aeque ab omni parte; non enim iis motibus moventur, qui a dextris ac a sinistris et a prioribus vel a posterioribus partibus iustituuntur, sed vel in sublime, vel deorsum tantura feruntur. nos autem quamvis ea dicamus a dextris et sinistris partibus moveri, hoc tamen de illis non affirmamus, ex eo, quod propria eorum natura id habeant, sed ex eo, quod ad nos refertur, hoc profecto de illis pronuntiamus. persaepe enim accidit, ut divinatores eam stellam, quae ad dextram occidit(?) dextram, et quae ad sinistram, sinistram stellam appellant, quamvis natura sua neque ad dextram, neque ad sinistram occidat (?), eademque ceterarum divinationum ratio erit. nos enim imaginabiraur in eo, quod iuanimum est, si ad nos referatur, dextrum esse aut sinistrum. ac de statua quoque dicemus, ex nostrarum partium simili- tudine, dextram ac sinistram partem habere, idem quoque de eo dicemus, quod cum nostris partibus dextris vel sinistris simili- tudinem non habet, sed contrario modo sitas partes habet [*](5 a qua] unde omnes, sed cf. 285a24; fort, linea excidit, in qua anterior pars tractatir/ 7 de Animalibus] cf. de anim. incessu cap. 4 9 ea et sq.] locus non in- teger 15 pro in quo sensus insunt fort, vertendum (loco quodam) sensuum 20 moventur — praedictos (21) scripsi, cum leni mutatione: mov. alla quidem, sed non quae aeque uno modo se habent Al.)

iis, quae dextrae vel siuistrae suut; quemadmodum si a posteriori [*](f. 26r) muvi fiuiusdam parte coUocati essemus ac tanquum sinistram eius partem earn constituamus, quae dextrae uostrae respondeat, tanquavt dextram autem, quae siuistrae. et quamvis partes huius rationis natura sua non habeant, hoe tameu modo eas nomiuamus compa- ratioue ad nos liabita; ita etiam, si volvamur, hoc ordine eas nominabimus. cum autem in iis, quae anima praedita sunt, eiusmodi sex principia iuveuiautur, mirari itaque licet Pythagoreos, cur duo tan turn eorum meminerint inter ea, quae de partium muudi principiis retulerunt quaeque iuxta eorum seutentiam suut veluti unum et multa, mas et foemiua, lumen et teuebrae, dextrum et sinistrum, et reliqua, quae eiusdem rationis sunt, quatuor autem reliqua praetermiserint, licet non minus propria ac vere principia existant? non euim affirmare possuut principia ab eis commemorata esse veriora maioremque inter sese habere differentiam quam supra et infra, et ante et pone; haec enim figura eorum uou ’eruut, siquidem dextra manus figura a sinistra non ’ert; eteuim viribus tantum differunt, siquidem partes dextrae validiores siuistris existunt; eorum vero quae supra et infra, ante et pone sunt, pone quidem, non viribus sed figuris differt, aique pes et caput (exempli gratia) fine, figura, ac viribus difieruut, ut hoc nomine posterior thoracis pars ab auteriori atque a scapulis, veuis ac uervis differat. atqui dextrum et sinistrum in animantibus tantum cousistunt, supra autem iufraque in plantis quoque inveniuntur; quare iis etiam supra et infra conveniunt. praeterea cum longitude latitudiue prior sit (convenit namque ut primo aliquid crescat, ac delude in latitudinem extendatur), prioris autem prius est priucipium, lougitudinis autem priucipium sit pars superior, et dextra latitudinis, igitur superior pars dextra prior erit. nee quaevis pars tempore alia prior existit. dicitur euim multis modis prius alterum altero, ut quod aufert quidem, minime vero aufertur, nee non etiam id, quod ordine quodam antevertit, quodque deinde potentia diguitateque prius est ut rex, ac demum quod generatione, tempore videlicet, alterum praecedit, prius esse dicitur. atqui longitudo latitudiue natura prior est, siquidem ad eius ablationem aufertur et ipsa; etenim si linea non est, planum non erit, hoc autem non existente, lineam esse nihil prohibet. verum Aristoteles non ait longitudinem latitudiue generatione ac tempore simul [*](6 volvamur] fort, convertamus 19. 20 eorum vero quae, sunt, pone quidem om. Al 21 ut — differat (22)] ita Al, dubio procul ex einendatione: quapropter invenitur pone (tergum) inter anteriorcm thoracis partem, et scapulas interque venas et nervos codd. prorsus corrupti 29 fort, emeudandum: nec quavis ratione prior existit, sed tempore. 31 cf. Simpl. 385, 9 ἢ τῇ φύσει ὡς τὸ συναιροῦν μὲν μὴ συναναιρούμενον δέ)

priovem esse. deinde inqnit: praeterea, si superior pars est, [*](f. 26r) unde motus profieiscitur, dextra vero id, a quo, prior id, (juo, et unde motus profieiscitur, naturalis motus est, quo autem motus est, qui mauat a seusu, a quo vero loci mutatio existit, na- turaleque seusu prius est nec non sensus ac sensiles motus loci mutatioue priores sunt, licet non omne sensile locum mutet: convenit igitur, ut superior pars dextra prior sit. itaque duplici nomine Pythagorei reprehendendi sunt, quod principia ea, quae principatum potius tenent, praetermiserint, et haec ipsa, quaecunque sint, in omnibus inauimis aeque ac auimatis inesse putaverint. verumtamen, quamvis cognitum sibi habuerit id eos ’ecisse, ubi illud retuleriut, reperiri non potest, siquidem omnino quidem iis ea att ribuerunt, quae iuauima sunt, qui igitur fieri potuit, ut quod principalius est, praetermiserint?

Quoniam auteni nos ante explicavimus liaec principia iis inesse, (piae auima praedita sunt, iuanimis vero baec tribui comparatione | ad nos tantum et caelum quoque animatum esse [*](f. 26v) diximus: quod cum ita sit, conveuit profecto, ut baec omnia principia caelo attribuamus; non enim consentaneum est, ut, quia globosum existit ac eius partes similes sunt semperque moventur, his principiis privatum sit. Aristoteles autem per hunc sermonem Platouem insinuavit; is enim supra infraque natura in caelo inesse negabat, cum globosum existat. quare, cum baec principia posueri- mus, conveuit ergo, ut distiuguamus ac terminemus. hae differentiae non solum poteutia in illo inesse apparent, sed etiam specie et tametsi secundum formam commutari non possit, tamen globum imagiuari poterimus, cuius omnes partes similes sint ac poteutia tantum distiuguantur inter se, quarum dextrae ceteris validiores sint, etsi propter figurae similitudinem minime appareant. conveuit igitur, ut de boc universo dicatur inter principia motimin eius, quod validius est, principium a dextra esse, quod ab orientali parte proficiscitur, sique dextra ac sinistra pars in eo inveniatur, om- nino etiam superior et inferior in eo poterunt inveniri. dextrum autem sinistrumque duo latera dicuntur, et duo latera sunt supra et infra; longitudinem autem eius voco axem eius, cuius duae extremitates duo vertices sunt, ac supra infraque duos vertices iutellego, quorum unum superiorem, alterum vero inferiorem esse dicimus. etenim supra et infra aliis etiam de causis distinguuntur inter se; atqui secundum globum quidem, in perfecti globi actione, ex bis duobus verticibus terminus innovatur. in aliis enim hemisphaeriis praeter baec duo diversae figurae temporibus diversis [*](si — est etoendavi: si locus est sup. pars codd.: tametsi (pro praeterea) locus sit sup. rs Al male 6 licet emendavi: et elicit codd.: cum autem sens, autem sens. non let Al 27 cuius — sint] ita Al : undigue aecjualem codd.; excidit aliquid.)

nobis innovantur, liaec autem duo hemisphaeria unam atque eandem [*](f. 26v) figuram semper habent et non coramutantur; vertices enim nunquam moventur ac eodem modo semper maueut. eteuim etsi latera, hoc est pars superior et inferior, distiuguautur, vertices tamen latera dicere non solemus. lougitudo enim huius totius est inter hos duos vertices, duo autem vertices sunt, superior et inferior pars; atque meridionalis eorum supra est, infra vero septentrionalis. etenim caeli dextra orientalis pars est, unde princi- pium ducit motus, neque caeli conversio alia ratioue naturalis erit, nisi meridionalis vertex superior inveniretur. etenim si septentrionalis vertex superior esset ac eius motus a sinistro latere initium duceret, omniuo sequeretur, nt ii, qui versus septentrionalem ver- ticem morautur, in superiore hemisphaerio in dextroque latere consisterent, ac ii, qui in altero bemisphaerio habitant, contrario modo se haberent iique superiorem partem dextram, inferiorem vero sinistram vocarent, atque de iis nominibus id efficeretur, quod de illis Pythagorei facere cousueverunt, siquidem Pythagorei dicunt superiorem partem eam esse, quae dextrae e regione existit, quemadmodum invenimus Aristotelem hoc confirmare in eommcntariis ὑπομνήμασι), quos adversus Pythagoreorum sententias conscripsit, ubi contra eos disputat, qui superiorem partem dextram (?) esse contendebant. *** si hic quoque actio quaedam est. universum enim alicuius actionis gratia perfectum existit et unumquodque eorum, quorum opus est, operis est gratia, causa enim quamobrem oculi sint [fabrefacti,] est, ut illis videatur; itidem hominis constitutionis causa est, ut speculetur opereturque, navis autem, ut proficiscatur, atque liorum causa hae res inveniuntur; quod autem non per se opus aliquod raolitur, neque etiam operis gratia esse dicitur, quemadmodum oculus ut speculetur. ea autem, in quibus non iudicatur esse opus, sed si erit, de numero simplicium ut punctum (?) extiterit, ac in natura rerum inveniautur, in iis eorum opus essentiaque in unum coeunt. cum autem unumquodque, quod operis gratia est, profecto propriae quiditatis ac formae gratia sit: deus igitur, cum simplex [*](12 s eptentrionalem] meridionalem codd. 17 cf. Aver. p. 105 E 22 contendebant] hie (Ar, p. 285b27) antiquitus scheda una vel duae perierunt 23 si] Ar. p. 286a8 31 ac] fort, vertendum cum et in iis del.)

sit, substantia quidem eius et opus iu unum coeuut; neque ipse alterius [*](f. 26v) gratia est, sed propriae quidditatis causa, quae est eius actio sane indefinita (?): igitur ipse quocpie eius gratia est, quod indefinitum (?) existit, hoc est vitae ipsius sempiteruae gratia, quare si vitae sempiteruae gratia est, aeterno igitur viveus est, quemadmodum ei couvenit vita, verum si sempiterua vita invenitur, aliquod etiam aeteruo ordiue animatum erit, quod, nou aliter ac si viveret, hoc est vitam haberet, autequam vivat, existit, quemadnaodum cum primum lumen invenitur, luminosum est, videlicet id, quod lumen recipit.

Quoniam autem supremura tantum caelum tale est, corpus enim [quoddam] divinum est, quod in orbem movetur, atque eiusmodi couversio veluti eius vita est, ob earn causam inter cetera haec ipsum tantum Ι est, quoniam motus veluti vita quaedam [*](f. 27r) existit, tantumque conversio sempiternus motus est, etenim continua est, haec autem ei tantum accommodatur. cum itaque caelum dumtaxat hoc iure se habeat, quemadmodum praefati sumus, necesse est ei tautum sempiternam vitam conversionemque conve- nire. sed conversio, immo omnis mtus, super manente ac quiescente aliquo omuino celebratur. in iis autem, quae de Animalium motu a nobis dicta sunt, moustratum est id, quod manet ac quiescit, illius partem esse uon posse, quod super ipso movetur. etenim si eius pars aliqua quiesceret, naturalis eius motus versus earn institueretur; hac autem ratione motus eius versus eam partem rectus quidem, non autem circularis foret. ac praeterea fieri now posset, ut aeterno ordiue converteretur, siquidem conversio praeter naturam ei conveuiret. nihil enim, aeteruo prius est; atqui motum praeter naturam is motus praecessit, qui secundum naturam existit: consonum igitur est, ut sempiternus motus praeter naturam non sit. num autem naturalis motus eo motu prior sit, qui praeter naturam existit, perspicuum ac manifestum est. etenim in lis, quae ortum interitumque admittunt, a naturali constitutione discedere est disce- dere ab ipsa uatura. et quoniam rationi consonum erit, ut aliquid maneat, super quo sempiternus motus instituetur, fierique non potest, ut id eius corporis pars sit, quod sempiterna conversioue movetur, nee non ex terrae dispositione manifeste apparet ipsam quiescere ad eamque ponderosa omnia inclinationem habere, quandoquidem in medio consistit, id vero, ad quod ponderosa in- clinant, medium est, (hoc enim alias a nobis demonstratum fuit): quare convenit, ut terra ipsa quoque medium sit, circa quod conversio defertur. at terrae ignis contrarius est; contrariorum autem, [*](4 si — vivens est (p) Al: vitae sempiteruae gratia est codd. 20 de Animalium motu] cap. 2 25 non addidi coll. p. 286a 17 οὐ γὰρ ἄν ἦν ἀίδιος ἡ κίνησις. 34 non addidi)

si unum existit, alteram etiam existere neeesse est: quamobrem [*](f. 27r) omnino couvenit, ut ignis existat. terrae autem coutraiius cat, non secundum primas qualitates, quae formas constituunt, siquidem ignis, cum ealida siceaque uatuva pracditus sit, siccitate cum terra consortium habet, sed propriorum motuum principiis ei coutrariatur; naturalis euim motionis principium ignis quidem supra, terrae vero infra existit. convenit ergo, cum unum eorum sit, ut reliquum etiam omuino esse debeat; eadem enim omnibus subiecta ma- teria est eademque ratione siraul in illis cousistit, nee mutatur causa, quae operatur, sed vel ilia, quia sunt, vel haec, quia non sunt, atqui si terra est, uou modo couvenit, ut ignis necessario sit, sed omuino convenit ignem terra priorem esse, habitus enim, enim, contingit huic, necessario privatione prior est. cum autem habitus in iis, quae natura contraria sunt, privatione nobilior sit, privatio vero ignobilior, iguique caliditas, quae praestantior est (calido namque vivimus), maior insit, terrae vero frigiditas, ac ignis quoque levi- tatem habeat in superioremque locum ascensum, terra vero gravotatem et in inferiorem locum desceusum, praetereaque ignis motum, terra vero quietem habeat, ac ilia habitus sint, haec vero privationes existant (in Physicis enim explicatuin fuit quietem motus privationem esse): ignis igitur terra prior est. quare convenit, ut terra et ignis simul sint. quibus existentibus, ea etiam sint neeesse est, quae medium eorum locum tenent; qualitate enim contrarietatem unumquodque elementorum ad unumquodque hahet. et quoniam calidum siccumque invenitur, omnino etiam frigidum humidumque, aqua nempe, inveniatur oportet. insuper cum sit aliquid frigidum siccumque, videlicet terra, ut aliquid calidum et humidum sit, aer nempe, necessario etiam oportet. dixit [hoc etiam positum sit] nunc; [postea autem id docere couabi mur], quandoquidem cum in his libris turn etiam in iis, (piae de Ortu et Interitu dicta sunt, id profecto explicabitur.

His ita positis, omnino quidem ortum interitumque esse oportere perspicuum est. quod enim contrarium habet, sempiternum unquam esse non potest; aeternitas enim affici non potest, contraria autem suapte natura omnino quidem patiuntur alia ex aliis. lyraeterea cum haec quoque mobilia sint eorumque na- turalis motus is sit, qui recto ordine procedit, nee non rectus motus (ut Octavo Physicorum Libro declaratum fuit) aeternus esse non possit, convenit iis, ut aeterna etiam non sint; etenim cousentaneum est, ut ea ipsa eadem ratione se habeant, quemadmodum motus eorum principium se habet.

[*](15 calido — maior (16)] magis namque vitalis est codd. 20 in Phys.] 226b15 15 25 fort, post invenitur siipplendum: videlicet ignis 30 dc Ortu] TI 1 sq. 38 Octano] cap. 7)

Omuino itaque convenit, ut ortus, interitus eorumque innovatio [*](f. 27r) sit, proiit ab aliis et aliis causis contingit, videlicet divinorimi corporum causis. omnino siquidem uecesse est, ut iuxta diversisint tatem, quae in spliaeris et elemeutis consistit, divina corpora plura eorumque conversiones plures quoque existant nec non diversa ratio sit, qua res specie sunt aeternae, ab ea, qua illae | numero [*](f. 27v) aeternae nianeut.

Deinde inverso ordine solutionem faciemus, omnino consentaneum est, ut divina corpora plura eorumque conversiones plures sint, nempe quod ortus esse debeat; ortus autem tantunt est necessarius, si [etiam] ignis est, ignis autera et cetera elementa, si [et] terra, terra porro ob eam causara uecessaria est, quod aliquid eadem dispositione semper manere oportet, si modo aliquid necesse sit perpetuo motu circum illud cieri. idque etiam omnino esse debet, quaudoquidem vita aeterna aniraatum- que aeternum in eo deprelienduntur, quod aptum est ea recipere. hoc demum necessarium est, siquidem quod animato animam ac vitam praebet, videlicet immortalis deus, semper existit.

Post baec de caeli ligura disserit, quam prima animi apprehensione rotundam esse iudicavit. baec enim figurarum omnium caeli essentiae accommodatissima est et prior uatura; caelestisque corporis substantiae propria est, quoniam fignrarum omnium, quae terminum habent (ut inquit Plato), capacissima est. Aristoteles vero infra natura priorem esse tunc profecto explicabit, cum absolute in omnibus figuris perspicuum fecerit, quaenam earum prior sit. omnis igitur figura et quae sequuntur perspicua sunt.

Porro uum circulus ceteris omnibus planis figuris prior sit, alia ratione deincepsexplicavit. equidem assumpsit circulum esse perfectum, sicuti etiam dictum est, et quod perfectum est, prius est. et quemadmodum prima planarum figurarum erit circulus, ita globus in solidis primum locum tenebit; etenim iit circulus ad ceteras planas figuras scse habet, sic globus. ad solidas. Aristoteles autem propriae sententiae veritatem, nempe rotundam figuram, cum simplex sit, priorem esse, testimonio quorundam comprobavit, qui ex planis corpora generabant, quemadmodum Timaeus fecit, ii enim, qui ceteras figuras dividunt ac in simpliciores eas resovunt, quemadmodum pyramidem in triangulum resolvunt et triangulos in rectos angulos babentes, eademque ratione ceteras figuras resolvunt, spbaeram non secant, quasi simplex quippiam ac iudividuum existat, utquae superficies plures non habeat. si enim imaginemur spbaeram in extremitates dividi, quaecunque haec divisio erit, in consiquidem] [*](3 exspectes autem 23 Plato] cf. Tim. 83 B 41 exlremildtes Al: codd. cormpti 41 —formas (p. 100, 4) locus difticilis. Al exhibet: cum dirisin in consimiles partes non fiat, hac igitur ratione evenit, ut rotundae figurae minime dividantur . . . linearum, sed in eas, quae specie differunt 30 id — elementa emendavi: haec enim vagantium . . . contingunt, et quatuor elementa in humiliore . . . sede constituuntur Al)

100

similes partes non fiet; sphaera enim in sphaericas figuras minirae [*](f. 27v) dividitur, quemadmodum ceterae figurae in suas partes seeantur ac earum quaelibet in forraas rectarnra lineanim, sed in alias formas.

Atque alia quoque indagine. si unmeralem ordinera contemplemur, profecto iuveniemus cirulum ceteris planis figuris priorem esse, et ideo sphaeram primas in solidis figuris tenere. etenim ’uli fignra duobus formatur, qui duo primus numerorum existit, cum cousentaueum sit, ut trianguli species non lateribus, sed angulis formetur; circidi autem figura imitate exstruitur. etenim si quispiam trianguli figuram nnitate formarit, cum nihil unitate prius sit fierique nou possit, ut circidus triaugulo posterior existat, ac omnis figura vel triaugulo prior vel posterior sit: necessario tit, ut circulus figura non sit, quod absurdum est. hae itarpie ratione necesse est, ut circulus prima figura sit; ac eodem iure etiam globus, globus autem cum in solidis figuris primas teneat, ea de causa con- sentaneum fuit, ut priraum corpus ab eo penderet. priraum autem corpus, caeleste corjnis est; etenim magis completum ac perfectum est eique magis conveuit, ut sit causa et aeternum. quod autem tale est, globosum esse debet, corpus igitur, quod in orbem circuraque fertir. globosum existit. et corpus etiam illi coniunctum globosum est; quod enim coniunctum est ei, quod globosum est, idem etiam est globosum, cum fieri non possit, ut inter ea inane omnino existat.

Corpora autem, quae ei conivncta sunt, errantium stellarum orbes sunt, ita et ea corpora, quae penes medium, hoc est versus medium consistunt, quae quidem corpora quatuor elementa sunt, similiter etiam globosa existunt, quandocpiidem divini corporis, quod globosum est, concavam extremitatem contingunt; quod autem globosum contingit, globosum sit oportet. id enim accidit, cum quatuor clevieiitaxagauimm stellarum orbium concavam extremitatem contingant in humiliore superstantiumvagantium stellarum orbium sede. quoniam igitur haec ad medium sunt, quod ab extrema circumferentia initium ducit, eorum omnium partes globosae sunt; unumquodque enim eorum rotundam alterius extremitatem coutingit, et omne caelum ex his Ι [*](f. 28r) corporibus constituitur. quare conveuit, ut universum hoc globosum existat.

Quod etiam alia ratione intellegi potest, superius enim do- cuimus, num divinum corpus in orbem circumque moveri possit, ac ita moveri diximus, quemadmodum oculis nostris apparet. praeqauaelilbet

101

terea etiam explicatum fuit extra summum orbem nullam prorsus [*](f. 28r) inanitatem esse, ob has itaque causas extima huius universi superficies, extra quam nulla superficies est, rotunda sit necesse est. si enim rotuuda uou erit, sed alia rectarum linearum figura praedita sit, ita omnino fiet, ut et locus extra caelum sit et corpus etiuaue, quorum nullum extra caelum esse posse autea monstravimus. eteuim inane fit, quoniam loca, quae rectarum linearum anguli tenebant, ob eorum recessum iuanita sunt et tunc inane generatur. locus autem est inane corpore repletum; cum enim inane repletur, locus evadit. corpora autem 003C;propter 003E; ; nihil enim, quod rectarum linearum figura descriptum est, cum motu scmpiterno moveatur, eundem locum occupat, sed in loco, in quo antea aliquid eius fuit, postea non erit, et quo aliquid eius postea erit, antea non fuit, propter corporum angulorum succedeutium vicissitudinem. similiter autem si quavis alia figura circulari describatur, ut lenticidari et ovali; continget enim, ut extra ipsum sit vacuum.