Historiae Adversum Paganos

Orosius, Paulus

Orosius, Paulus. Historiarum adversum paganos libri VII (Corpus scriptorum ecclesiasticorum latinorum, Volume 5). Zangemeister, Karl, editor. Gerold: Vienna, 1882.

dehinc Caesar pedestribus copiis in Syriam uenit, deinde in Asiam ad hiberna concessit ac post per Graeciam Brundisium peruectus est. [*]( 1 imminente (-nante D) R3D || casare D 2 -quae D et a, r. R || ciuitate] uitatem D || antunius D antonius R1 || sesse D 8 cleopatrem D || in quo D quod L || se] si R1 4 posquam Ra 6 seruari ad triumphum D 6 ömorsu (∙ m. ut uid. 1) D || bracchio] LPR brahio (h ilico in ch) D 7 psyllus L psyllas PR psillos D || ammonente D 8 serpent∗ũ (er. i) B || hausto R1 || adque PR1 9 exugere PRD || alexandriam (m del. P) PR || urbem (m del. P) PRD || opulentissimam (m del. P) PR 10 maximam (m del. P) PR || roma a. r. B 11 habundantiam a. r. R 19 quam usque] quamque L 13 praetia LR. praecia D || statu∗erentur (er. a) B 14 publius PR publius (pnb et inferior 1 in ras. m. 1) D 15 antonio] (sic) P antunio D 16 palmenais] LPBD (p iiico em ps D) ς, Parmensis corr. v |- partis P1R || quintus PR2D quintos R1 || ouinius) PB ouinnius LDGКМHTO 17 ∗eam P || obscenisaime] LPR obscinissime D 18 r̃. L || non om. P1R1 20 greciam RD || brundisium] LR2, brundinsium D brunditlum PR1 || peruentus B ) [*](v. ) [*]( 27 )

418

Anno ab Vrbe condita DCCXXV ipso imperatore Caesare Augusto quinquies et L. Apuleio consulibus Caesar uictor ab Oriente rediens, VIII idus Ianuarias Vrbem triplici triumpho ingressus est ac tunc primum ipse Iani portas sopitis finitisque omnibus bellis ciuilibus clausit.

hoc die primum Augustus consalutatus est; quod nomen, cunctis antea [inuiolatum] et usque ad nunc ceteris inausum dominis, tantum Orbis licite usurpatum apicem declarat imperii, atque ex eodem die summa rerum ac potestatum penes unum esse coepit et mansit, quod Graeci monarchiam uocant.

Porro autem hunc esse eundem diem, hoc est VIII idus Ianuarias, quo nos Epiphania, hoc est apparitionem siue manifestationem Dominici sacramenti, obseruamus, nemo credentium siue etiam fidei contradicentium nescit.

de quo nostrae istius [*]( AVTORES § 1 ipso—§ 2 consalutatus est fort Liuius 133 (cf. de Iano 1, 19 § 8) adhibitus, sed certe corruptus ad \'occultum illum ge- storum ordinem\' (§ 8) confingendum; inde etiam fort. § 1 Ianuarias pro Suxtilibus dixit (cf. § 3 et 7, 2 § 42); ad § 2 cf. Scaliger ad Euseb. ed. 1668 p. 166 ) [*]( EXPILATORES2 uictor—4 tunc excerpsit Paulus 170 not. lin. 9 sq. 5 primum—6 est alienis insertis exscripsit Paulus 171 8 atque- 9 potestatum et 10 quod—uocant compilauit paulus 171, 16 — not. lin. 4 ) [*]( 1 septingentisimo∙xxu∙ L septingintissimo uicissimo quinto D || ipse R1 || caesare om. L caeaar D 2 agusto D || et om. L || lucio PD latio B lucio et W; immo Sexto || conss̄. L consũl P consuł B cumsolibus D 8 horiente B || octauum idus LD VIII∙ idus PB, m mg. m. 2 aut 1: XIII kł IaN. P || ianuarias (s in ras. m. 1, ex r V) D 4 tunc] LPRDU tum Bv || sopt∗tis (8 pr. m. 2 add., er. hastae duae) B positis D || finitimisque L 6 inuiolatum seclusi; inusitatam G in∗ou∗tam sic (non insolitum) ex inniolatum corr. M 7 cae|teris (i s. s. m. 1) D || inausum om. X2 8 usurpata. D || a∗picem. (er. s) B || adque R1 || ex e. a. m. 1 in L 9 eadem PRD || diem D || paenes L et a. r. R, om. Pa 10 greci B grecim D 11 eodem D || octauum L octauo D || idos D 12 ia〈nuarias quo nos eppiphania hoc est appa〉ricione (ia ilico in ras., inclusa ilico ut uid. in marg. add., ri ilico ut uid. ante uersum add.) D || ep∗iphania (erasa h ut uid.) B || hoc est add. a tn. ut uid. 2 in L || apparitionem (pr. i in ras. ex a m. 3) B 13 credentiam (d in ras.) P 14 quo] co. D || isti∗∗us (er. si an fl ?) D )

419
fidelissimae obseruationis sacramento uberius nunc dicere nec ratio nec locus flagitat; ut et quaerentibus reseruasse et neglegentibus non ingessisse uideamur. hoc autem fideliter commemorasse ideo par fuit, ut per omnia uenturi Christi gratia praeparatum Caesaris imperium conprobetur.

Nam cum primum, C. Caesare auunculo suo interfeoto, ex Apollonia rediens Vrbem ingrederetur, hora circiter tertia repente liquido ac puro sereno circulus ad speciem caelestis arcus orbem solis ambiit, quasi eum unum ac potissimum in hoc mundo solumque clarissimum in orbe monstraret, cuius tempore uenturus esset, qui ipsum solem solus mundumque totum et fecisset at regeret.

Deinde cum secundo, in Sicilia receptis a Pompeio et Lepido legionibus, xxx milia seruorum dominis restituisset et quadraginta et quattuor legiones solus imperio suo ad tutamen orbis terrarum distribuisset ouansque Vrbem ingressus omnia superiora populi Romani debita donanda, litterarum etiam monumentis abolitis, censuisset: in diebus ipsis fons olei largissimus, sicut superius expressi, de taberna meritoria per [*]( AVCTORES § 5 Gaio Caesre — ambiit Sueton. Aug. 95, exceptis hora circiter tertia ex Liuio 117 (cf. Periocha et Obseq. 68) sumptis § 6 Deinde—ingressus cf. Oros. 6, 18 § 33 et 34 || ommis—censuisset Liuis 129 || superius expressi 6, 18 § 34 ) [*]( EXPILATORES 8 circulus—9 ambiit compilauit Paulus 171 ) [*]( 1 diceret L || ∗∗nec (n in ras.) P 2 lo|cus (o al. m. add.) B || querentibus R1 || seseruasse D 8 ingressisse D || uideamur om. D 4 commemorasse] commemorasse uidiatur D || xpi∗ P 5 eomprobetnr R3 conprobitur D 6 primo D || gaio PRD ḡ. L 7 increderetur Pa ingreditur D 8 liquido ae] liquidac D 9 urbem PaD n unam D || potentissimum R2G2a edd. Co!onn. fsh 10 urbe PR1 urbem D 11 solem om. L 18 siciliam L 14 -xxx∙ milia L tregenta milia D || et om. D ||quadraginta et quattuor] L u et IIII PR Quatragenta quattuor D 17 pr. L 18 monimentis p. r. R || oblitis R1 obolitis (sic) R2 || ipsis] LPRDς (certe GMTOX2); illis W ante corr. (minus claram) manus eiusd.; ipsius v; haec in diebus ipsius cum \'cod. Materni\' del. Lautius male ) [*]( 27* )

420
totum diem fluxit quo signo quid euidentius quam in diebus Caesaris toto Orbe regnantis futura Christi natiuitas declarata est? Christus enim lingua gentis eius, in qua et ex qua natus est, unctus interpretatur.

itaque cam eo tempore, quo Caesari perpetua tribunicia potestas decreta est, Romae fons olei per totum diem fluxit: sub principatu Caesaris Romanoque imperio per totam diem, hoc est per omne Romani tempus imperii, Christum et ex eo Christianos, id est unctum. atque ex eo unctos, de meritoria taberna, hoc est de hospita largaque Ecclesia, affiuenter atque incessabiliter processuros restituendosque per Caesarem omnes seruos, qui tamen cognoscerent dominum suum, ceterosque, qui sine domino inuenirentur, morti supplicioque dedendos, remittendaque sub Caesare debita peccatorum in ea urbe, in qua spontaneum. fluxisset oleum, euidentissima his, qui Prophetarum uoces non audiebant, signa in caelo et in terra prodigia prodiderunt.

Tertio autem, cum Vrbem triumpbans quintum consul ngressus est, eo scilicet die, quem supra nominauimus, cum et Ianum post ducentos annos primum ipse clausit et clarissimum illud Augusti nomen adsumpsit, quid fidelius ac uerius credi [*]( AVCTORES 18 supra memorauimus § 1 ) [*]( 1 totam D ||quidẽ uidentius Pa quid∗| euidentius (e pro add. m. 2) B || in] ut L 2 futura om. L 3 in qua et u qua] LPRDGKMHT ex qua 0 in qua fsh 4 unctus ∗∗∗∗| (4 uel 5 litt. er.) D 5 tribunitia B || roma L 6 totam sed a in u corr. L II inter diem et fluxit spat. uac. sex fere litt. reJ. P ||romanique p. r. B || imperii R2 7 per totum] totum B II per omnes humani L 8 id est] hoc est D II adque PR1 9 unctus R1 II eclesis P 10 affluenter] PbR afluentes L afluenter PaD M adque (-ae D) PRD || incensabiliter D II processurus PR1 12 ceterosque] P cęterosque (ę in e) B ceterosquae D ceteros L || domino] LGTX1 (ς ut uid.), ed. 1542 h dominio PRDHX2X3X4fs dominia W II mortis Pa II supplicioque] supplicio B II haec dedendos— caesare m. 2 a. s. in P 18 cęsare (ę a e m. 2 re, in ras. m. 3) B 14 in ea dem urbem D || in qua om. L 15 prophetarum (h 8. a. m. 2) P profetarum D 16 perdedirunt D 17 quinto PbR2D 18 eo] eum L II diem L 19 uanum (supra a ras., n radendo ex m) D II docentus D oc PR II primus L 00 agustino∗, men (o a us D II adsumpeit] LR1 adsumsit PD assumpsit B\' || quod Pa )

421
aut cognosci potest, concurrentibus ad tantam manifestationem. pace nomine die, quam hunc occulto quidem gestorum ordine ad obsequium praeparationis eius praedestinatum fuisse, qui eo die, quo ille manifestandus mundo post paululum erat, et pacis signum praetulit at potestatis nomen adsumpsit ?

Quid autem in quarto reditu, cum finito Cantabrico bello.

pacatisque omnibus gentibus Caesar Vrbem repetiit, ad contestationem fidei, quam expromimus, actum sit, ipso melius ordine proferetur.

Anno ab Vrbe condita DCCXXVI imperatore Augusto Caesare sexies et bis M. Agrippa consulibus Caesar parum in Hispania. per ducentos annos actum intellegens, si Cantabros atque Astures, duas fortissimas Hispaniae gentes, suis uti legibus sineret, aperuit Iani portas atque in Hispanias ipse cum exercitu profectus est.

Cantabri et Astures Gallaeciae prouinciae portio sunt, qua extentum Pyrenaei iugum haud procul secundo Oceano sub septentrione deducitur.

hi non solum propriam libertatem tueri parati uerum etiam finitimorum [*]( ATCTORES § 1 Caesar-intellegens uix inspectus Liuius (135 ?) ducentos cf. Uros. 5, 1 § 6 ||Cantabros-§ 8 Florus 4, 12 § 46-48 ) [*]( EXPILATORES 15 Cantabri -16 sunt his fort. cum illis Orosii 1, 2 § 91 usus est Isidorus Orig. 14, 5, 21 ) [*]( 1 cognosci (g ex ng) P 2 hunc (u in ras, m. 1) D 3 ad] ab D 4 paulolum (sic 0 saepiss.) D 5 pa.cis (a ex o) P ||adsumpsit] LPR1 adsumsit D assumpsit R3 6 leditu L redito Ra 7 pacisque D || gentibus omnibus L || repetit D 8 ordine melius c 9 proferitur D proferentur Pa et a. r. B 10 septingentenaimo XXIII L septingentissimo uicissimo sexto D || agusto D || caesari R1 11 sexies] D ·uΙ· L VI (v m ras.) P ·VΙ·es (es s. 8. S. 2) B || marco PRD || conss· L 12 cc PR || cantabros (bro in ras. m. 1) D || adque PR118 astores D ||duos R1 14 adque PR1 15 galleoiae (e pr. in i corr.) P calleciae L gallitiae B galliciae D; casu nom.: gallicia (ci 8. s. m. rec. in L) LM ispania a 16 qua] quia (i m. 2, in erasa i ut uid.) B q: (i. e. que) D || pyrenei LPR impyrenei (praeced. extento) D || haut LP aut R1 hucu D 17 saecundum D a secundo R2 ||septemtrione PaR ||hii PRa )

422
praeripere ausi, Vaccaeos et Turmogos et Autrigonas adsiduis eruptionibus populabantur. igitur Caesar apud Segisamam castra posuit, tribus agminibus totam paene amplexus Cantabriam.

diu fatigato frustra atque in periculum saepe deducto exercitu, tandem ab Aquitanico sinu per Oceanum incautis hostibus admoneri classem atque exponi copias iubet.

tunc demum Cantabri sub moenibus Atticae maximo congressi bello et uicti in Vinnium montem natura tutissimum confugerunt, ubi obsidionis fame ad extremum paene consumpti sunt. Racilium deinde oppidum magna ui ac diu repugnans, postremo captum ac dirutum est.

praeterea ulteriores Gallaeciae partes, quae montibus siluisque consitae Oceano terminantur, Antistius et Firmius legati magnis grauibusque bellis perdomuerunt.

nam et Medullium montem Minio flumini inminentem, in quo se magna multitudo hominum tuebatur, per quindecim milia passuum fossa circumsaeptum obsidione cinxerunt.

itaque ubi se gens hominum trux natura et ferox neque tolerandae obsidioni sufficientem neque suscipiendo bello parem intellegit, ad uoluntariam mortem seruitutis timore concurrit. nam se [*]( AVCTORES § 4 — § 8 Florus 4, 12 § 49-§ 51, fort. etiam Liuius (135 ut uid.); cf. Oros. 5, 1 ) [*]( 1 uacceos LB ∗uacceos P uacceor D || turmogos] LRGWKМ1NO X1X2X3, tur∗mogos P turmogus D; turmagos M2HT\' tormagos X4. Тurmodigos υ || autrigonas] LPRDWsh autrigunas T aurigonas G cautrigonas KM2 ||assiduis R3D 2 segisamam] LPB rege|iam D fseg∗∗samã H segissamam N segessimam TOW segissimam G regisamam X2 regisamen KM 4 adque PR1 6 tandem] tantum D || incau∗tis (er. s) D 6 admonere∗∗ (er. m) D ||adque PB1 7 atticae] LPRDς om. G Belgicae (sic Flori codd. Pal. 894 et 1568) υ, Vellicae (ex h adnot.) ed. Тhorum.; bergidae Flori Bamb. || maxime P maximae Ra D haec 8 et uicti—18 suscipiendo bello om. L 8 Vindium Flor. ||confugerunt (g in ras.) P 9 consumti P ||racilium] PRDGWHTONX2 rachilium KМ; Aracillum (sic Flori cod. Pal. 1568, arracillum n. 894, aracellum Bamb.) υ; Aracelium Flor., cf. Plin. n. h. 3, 24 et Itin. Anton. 11 galleciae PR1 galliciae R2D 12 antistius (u s. s. m. 1) D 18 Firmius] immo Furnius 14 imminentem R2D 15 se magna] segn|nam D || XV·mil· P XV mił R; XV (xv 894) milium Flori Pal. 894 et 1568 16 circumseptum PBD || cin∗xerunt (er. c) B 17 tolleranda D ||obsidionis D 18 intellegit] LPR1D intellexit R2 19 concurrit] confugit D ||se om. L )

423
paene omnes certatim igne ferro ac ueneno necauerunt.

Astures uero positis castris apud Asturam flumen Romanos, nisi proditi praeuentique essent, magnis consiliis uiribusque oppressissent. tres legatos cum legionibus suis in tria castra diuisos tribus aeque agminibus obruere repente moliti, suorum proditione detecti sunt.

hos postea Carisius bello exceptos non parua etiam Romanorum clade superauit. pars eorum proelio elapsa Lanciam confugit. cumque milites circumdatam urbem incendio adoriri pararent, dux Carisius et a suis cessationem impetrauit incendii et a barbaris uoluntatem deditionis exegit. studiose enim nitebatur integram atque incolumem ciuitatem uictoriae suae testem relinquere.