Historia Ecclesiastica

ταύτην γὰρ ἀθετήσαντές τινες ἡμῖν μὲν ποικίλως ἐπεβούλευσαν ὅτι μὴ πει- θόμεθα τῇ Ἀρειανῇ αἱρέσει, αἴτιοι δὲ γεγόνασιν αἱρέσεως καὶ σχι- >σμάτων τῇ καθολικῇ ἐκκλησίᾳ. ἡ μὲν ἀληθὴς καὶ εὐσεβὴς εἰς τὸν >κύριον ἡμῶν Ἰησοῦν Χριστὸν πίστις φανερὰ πᾶσι καθέστηκε καὶ >ἐκ τῶν θείων γραφῶν γιγνωσκομένη τε καὶ ἀναγιγνωσκομένη.

ἐν ταύτῃ >γὰρ καὶ οἱ ἅγιοι τελειωθέντες ἐμαρτυρήθησαν καὶ νῦν ἀναλύσαντές >εἰσιν ἐν κυρίῳ. ἔμεινε δὲ ἀεὶ ἡ πίστις διὰ παντὸς ἀβλαβής εἰ μὴ >πονηρία τινῶν αἱρετικῶν παραποιῆσαι ταύτην ἐτόλμησεν. Ἄρειος >γάρ τις καὶ οἱ σὺν αὐτῷ διαφθεῖραι ταύτην καὶ ἀσέβειαν κατ’ αὐτῆς ἐπεισαγαγεῖν ἐπεχείρησαν, φάσκοντες ἐξ οὐκ ὄντων καὶ κτίσμα καὶ >ποίημα καὶ τρεπτὸν εἶναι τὸν υἱὸν τοῦ θεοῦ, πολλούς τε ἐν τούτοις >ἡπάτησαν, ὥοτε καὶ τοὺς δοκοῦντας εἶναί τι συναπαχθῆναι αὐτῶν τῇ δυσφημίᾳ.

καὶ φθάσαντες μὲν οἱ ἅγιοι πατέρες ἡμῶν, συνελθόν- τες ὡς προεῖπον ἐν τῇ κατὰ Νικαίαν συνόδῳ, τὴν μὲν Ἀρειανὴν αἵρεσιν ἀνεθεμάτισαν, τὴν δὲ τῆς καθολικῆς ἐκκλησίας πίστιν ὡμο- λόγησαν ἐγγράφως, ὥστε ταύτης πανταχοῦ κηρυττομένης ἀποσβε- σθῆναι τὴν ἀναφθεῖσαν αἵρεσιν παρὰ τῶν αἱρετικῶν.

ἢν μὲν οὑν αὕτη κατὰ πᾶσαν ἐκκλησίαν γιγνωσκομένη τε καὶ κηρυττομένη.

ἀλλ’ ἐπειδὴ τὴν Ἀρειανὴν αἵρεσιν ἀνανεῶσαι βουλόμενοι τινὲς μὲν [*](7 vgl. II Kor. 3, 2 — 7—9 vgl. Hebr. 11, 2f u. 39—40. Phil. 1, 23 — Gal. 2, 6 u. 13) [*](B V2 HN (n) + GS(s) = r AL (y) F W) [*](1/2 ἐν Νικαίᾳ ὁμολογηθεῖσαν ~ s Athan. ι 3/4 πειθόμεθα BV2HSW πειθόμενοι NGF ἐπείσθημεν y ἐπειθόμεθα Athan. Tim. quod non . . . consentiremus Cass. I 4 αἱρέσεως = Cass. Athan. Tim. > A, διαιρέσεως Val. ι 5 μὲν] μὲν οὑν V2 ergo Cass. μὲν γὰρ Athan. Tim. ι 6 καθέστηκε πᾶσι ~ r ι καὶ Π Cass. > Athan. Tim. ι 8 ἐμαρτυρήθησαν BV2GFW martyrio consummati sunt Cass. ἐμαρτύρησαν Sy Athan. Tim. ι 9 ἔμεινε δὲ ἀεὶ (άεὶ > W, nach ἡ πίστις ~ Π manserat itaque semper Cass. καὶ ἔμεινεν ἂν Athan. ἔμεινεν δ' ἂν Tim. ι διὰ παντὸς ἀβλαβής = Tim.] ἀβλαβὴς διὰ παντόσ r Athan. ἀβλαβής W illaesa Cass. ι 10 ταύτην V2Athan. Tim. eam Cass. > BryFW ι 11 τις > Y ι 12 ἐξ οὐκ ὄντων = Cass. Athan. Tim. > V2 ι 15 δυσφημίᾳ] βλασφημία WAthan.Tim. blasphemia Cass. ι 16 προεῖπον Π προείπομεν Athan. Tim. praedirimus Cass. ι 17 καθολικῆς ἐκκλησίας] ἐκκλησιαστικῆσ s ι 18 ἐγγράφως = Cass. Athan. Tim. > V2 ι 19 ἀναφανεῖσαν F ι 20 αὕτη BryFW Cass. Tim. αὕτη + πανταχοῦ Y2AcAthan. ι γιγνωσκομένη = Athan. Tim.] ἀναγινωσκομένη W legehatur Cass. ι 21 ἀλλ’ — S. 214, 5 γεγονός > W ι ἀνανεῶσαι = Athan. Tim.] ἀνανεώσασθαι B ι 21 f μὲν αὐτὴν = Tim.] αὐτὴν V2 ταύτην μὲν Athan.)

Γίγνωσκε, θεοφιλέστατε Αὔγουστε, ὅτι αὕτη μέν ἐστιν ἡ ἐξ αἰῶνος κηρυττομένη, ταύτην δὲ ὡμολόγησαν οἱ ἐν Νικαίᾳ συνελθόν- τες πατέρες καὶ ταύτῃ σύμψηφοι τυγχάνουσι πᾶσαι αἱ κατὰ τόπον ἐκκλησίαι, αἱ τε κατὰ τὴν Σπανίαν καὶ Βρεττανίαν καὶ Γαλλίας, καὶ τῆς ᾿ιταλίας πάσης καὶ Δαλματίας, Δακίας τε καὶ Νυσίας Μακε- δονίας καὶ πάσης Ἑλλάδος, καὶ αἱ κατὰ τὴν ᾿Αφρικὴν πᾶσαι καὶ Σαρδανίαν καὶ Κύπρον καὶ Κρήτην, Παμφυλίαν τε καὶ Λυκίαν καὶ ᾿ισαυρίαν, καὶ αἱ κατὰ πᾶσαν Αἴγυπτον καὶ Λιβύας καὶ Πόντον καὶ >Καππαδοκίαν καὶ τὰ πλησίον μέρη, καὶ οἱ κατὰ τὴν ᾿ανατολὴν ἐκκλησίαι, πάρεξ ὀλίγων τῶν τὰ Ἀρείου φρονούντων.

πάντων γὰρ τῶν προειρημένων τῇ πείρᾳ ἐγνώκεμεν τὴν γνώμην καὶ γράμματα ἔχομεν. καὶ οἴδαμεν, θεοφιλέστατε Αὔγουοτε, ὅτι κἂν ὀλίγοι τινὲ· [*](B V2 HN (n) + GS (s) = r AL (y) F W) [*](2 δὲ > V2 I nach σχηματίζονται + μὲν Athan. Tim. ι 5 ἀναγκαῖον s I 6 γιγνομένην = Cass. Athan.] γινωσκομένην W Tim. ι 7 εὐσεβείᾳ = Tim.] εὐλαβείᾳ F Athan. ι τὴν ἐν — 8 θεοσέβεια > s ι 10 Γίγνωσκε — S. 215,3 καὶ ὑπὲρ > W ι αὕτη μέν ἐστιν ἡ Parm.] αὕτη μὲν ἧ V2rF αὕτη μὲν BTim. αὕτη ἐστὶν ἧ j haec quidem praedicatur Cass. ταῦτα μὲν (. . . κηρυττόμενα) Athan.; ἐστι steht nach 11 αἰῶνός bei Athan. Tim. ι 11 δὲ = Athan. Tim. et Cass. > y ι 12 ταύταισ V2 I 13 αἵ übergeschrieben V 2 ι ἱσπανίαν y ι 14 vor τῆς + αἱ übergechrieben H ι Δαλματίας Δακίας Athan. Tim. δαλματίασ καππαδοκίασ BV2 καμπανίασ δαλματίασ δακίασ y καππανίασ καὶ δαλματίασ Καππαδοκίας F δαλματίασ καμπανίασ r in Dalmatiis Cass.; ob Δαλματίας, Παννονίας, Δακίας? vgl. S. 101, 6 I 15 αἱ = Tim. B Athan., übergeschrieben V2 ι πᾶσαι Π Tim. πᾶσαν Athan. in universa Africa Cass. ι 16/17 Ἰσαυρίαν καὶ Λυκίαν ~ n ι 17 nach ᾿ισαυρίαν + καὶ Πισιδίαν Tim. ι αἱ Hs Athan. Tim. > BV2NsyF ι κατὰ>y ι λιβύασ BaL Λίβυας A τἀς Λιβύας Athan. Tim. λιβίησ N λιβύην V2HF Libya Cass. ι B ι 18 τιν’ ἀνατολὴν B Athan. Codd. Par. Bas. ἀνατολὴν Tim. ἀνατολὰς V2ryF ι 20 πείρᾳ ἐγνώκαμεν] παραεγνώκαμεν B ι γράμματα = Athan. Τἰm] τὰ γράμματα B — 21 οἴδαμεν Π Cass. οἶδας Athan. Tim. ι κἀν] καὶ L κὰν Ac)

>Πιστεύομεν εἰς ἕνα θεόν πατέρα παντοκράτορα, πάντων ὁρατῶν >τε καὶ ἀοράτων ποιητήν· καὶ εἰς ἵνα κύριον Ἰησοῦν Χριστόν τὸν >υἱὸν τοῦ θεοῦ, γεννηθέντα ἐκ τοῦ πατρὸς μονογενῆ, τουτέστιν ἐκ >τῆς οὐσίας τοῦ πατρός, θεὸν ἐκ θεοῦ, φῶς ἐκ φωτός, θεὸν ἀληθινὸν >ἐκ θεοῦ ἀληθινοῦ, γεννηθέντα, οὐ ποιηθέντα, ὁμοούσιον τῷ πατρί δι᾿ οὗ τὰ πάντα ἐγένετο τά τε ἐν τῷ οὐρανῷ καὶ τὰ ἐπὶ τῆς γῆς, >τὸν δι’ ἡμὰς τοὺς ἀνθρώπους καὶ διὰ τὴν ἡμετέραν σωτηρίαν >κατελθόντα, σαρκωθέντα, ἐνανθρωπήσαντα, παθόντα καὶ ἀναστάντα >τῇ τρίτῃ ἡμέρᾳ, ἀνελθόντα εἰς τοὺς οὐρανούς, ἐρχόμενον κρῖναι >ζῶντας καὶ νεκρούς· καὶ εἰς τὸ ἅγιον πνεῦμα.

τοὺς δὲ λέγοντας >ὅτι ἦν ποτε ὅτε οὐκ ἦν, καὶ πρὶν γεννηθῆναι οὐκ ἢν, καὶ ὅτι >οὐκ ὄντων ἐγένετο, ἢ ἐξ ἑτέρας ὑποστάσεως ἢ οὐσίας φάσκοντας >εἶναι, ἢ κτιστὸν ἢ τρεπτὸν ἢ ἀλλοιωτὸν τὸν υἱὸν τοῦ θεοῦ, τούτους ἀναθεματίζει ἡ ἁγία καθολικὴ καὶ ἀποστολικὴ ἐκκλησία

>Ταύτῃ τῇ πίστει, θεοφιλέστατε Αὔγουστε, ἐπιμένειν ἀναγκαῖον >ὡς θείᾳ καὶ ἀποστολικῇ, καὶ μηδένα μετακινεῖν αὐτὴν πιθανολογίαις καὶ λογομαχίαις· ὅπερ ἐποίησαν ἐξ ἀρχῆς οἱ ᾿Αρειομανῖται, ἐξ οὐκ ὄντων τὸν υἱὸν τοῦ θεοῦ λέγοντες, καὶ ὅτι ἢν ποτε ὅτε οὐκ ἦν, >καὶ κτιστὸς καὶ ποιητὸς καὶ τρεπτός ἐστι. διὰ τοῦτο γάρ, καθὰ προείπαμεν, καὶ ἡ ἐν Νικαίᾳ σύνοδος ἀνεθεμάτισε τὴν τοιαύτην αἵρεσιν, τὴν δὲ τῆς ἀληθείας πίστιν ὡμολόγησεν.

οὐ γὰρ ἁπλῶς [*](21—23 vgl. Kol. 1, 23. 2, 4. 1 Tim. 6, 4) [*](B V2 HN (n) + GS (s)= r AL (y) F W [bis 22 ἀποστολικῇ]) [*](1 ἀντιλέγωσι V2nSF Athan. ἀντιλέγουσι BGyTim. ι 5 ὑπὸ = Tim.] ὑπὸ τῶν V2W und Athan., der aber τριακοσίων δέκα καὶ ὀκτὼ ausläßt wie Tim. δέκα ὀκτὼ ι 5/6 ἐπισκόπων = Cass. Athan. Tim.] πατέρων s ι 6 bei Timotheus steht das Symbol hinter θεότητα unten 216, 7 ι 14 κατελθόντα] κατελθόντα ἐκ τῶ)· οὐρανῶν B dcseendit de coelis Cass. (aber de eoelis > Cod. L) κατελθόντα Λαὶ Athan. Tim. ι 15 τοὺς > HGLF, gestrichen in Α ι 17 ὅτι1 BV2HTim. > NsyFW Cass. Athan. ι 20 ἁγία = Cass. > N Athan. Tim. ι 21 ἀναγκαῖον ἐπιμένειν ~ B, Cass. wie ἰῶ Text ι 22 μετακινεῖν = Athan. Tim.] κινεῖν n, movere Cass. ι 25 καὶ ποιητὸς > F ι 25/26 καθὰ προείπαμεν ryF Athan. Codd. Par. Bas. καθὰ προείπομεν Tim. und, ο auf Rasur, V2 sicuti praediximus Cass. καθόπερ εἴπαμεν B)

ἀλλ’ οὐδὲ ἀπηλλοτρίωσαν τὸ πνεῦμα τὸ ἅγιον ἀπὸ τοῦ πατρὸς καὶ τοῦ υἱοῦ, ἀλλὰ μᾶλλον συνεδόξασαν αὐτὸ τῷ πατρὶ καὶ τῷ υἱῷ ἐν τῇ μιᾷ τῆς ἁγίας τριάδος πίστει, διὰ τὸ καὶ μίαν εἶναι τὴν ἐν τῇ ἁγίᾳ τριάδι θεότητα.«

Τούτοις ὁ βασιλεὺς τοῖς γράμμασιν ἐντυχὼν ἐβεβαίωσεν ἣν εἶχε περὶ τῶν θείων γνῶσίν τε καὶ διάθεσιν. καὶ νόμον ἕτερον ἔγραψε τοῦ σίτου τὴν σύνταξιν ἀποδοθῆναι ταῖς ἐκκλησίαις κελεύσας ἣν ὁ μέγας Κωνσταντῖνος ἀπένειμεν. Ἰουλιανὸς γὰρ καὶ ταύτην ἐκεκωλύκει τὴν χορηγίαν, ἅτε δὴ τὸν κατὰ τοῦ θεοῦ καὶ σωτῆρος ἡμῶν ἀναδεξάμενος πόλεμον.

ἐπειδὴ δὲ ὁ ἐκ τῆς ἐκείνου δυσσεβείας ἐπισκήψας λιμὸς ἐπεῖχεν εἰσπράττειν τὰς εἰσφοράς, τῆς Κωνσταντίνου συντάξεως τὸ τριτημόριον Ἰοβιανὸς τὸ τηνικαῦτα παρασχεθῆναι προσέταξεν, ὑπὸ σχόμενος τοῦ λιμοῦ παυσαμένου τέλειον παρέξειν τὸ σιτηρέσιον.

Τοιούτοις νόμοις τὰ τῆς βασιλείας κατακοσμήσας προοίμια, ἀπὸ τῆς ᾿Αντιοχέων ἐπὶ τὸν Βόσπορον ὥρμησεν. ἐν Δαδαστάνῃ δὲ κώμη δὲ αὕτη Βιθυνῶν καὶ Γαλατῶν ἐν μεθορίῳ κειμένη) τοῦδε τοῦ βίου τὸ τέλος ἐδέξατο, αὐτὸς μὲν μετὰ μεγίστων καὶ καλλίστων ἐφοδίων ἀπάρας, τοὺς δὲ τῆς βασιλικῆς ἐκείνης ἡμερότητος γεγευμένους ἐν ὀδύνῃ καταλιπών.

οἶμαι δὲ τῶν ὅλων τὸν πρύτανιν, τὴν ἡμετέραν διελέγχοντα πονηρίαν, καὶ δεικνύναι ἡμῖν τὰ ἀγαθὰ καὶ τούτων ἡμᾶς πάλιν γυμνοῦν. καὶ δι’ ἐκείνου μὲν διδάσκειν ὡς μάλα εὐπετῶς [*](9—13 vgl. Sozomen. YI 3, 4. Philostorg. VlII 5. Theophan. 53, 33. ob. S. 47, 1 F. 182, 8 — —22 vgl. Sozornen. YI 6, 1. Socrat. III 26, 1—5. Philostorg. YIII 8. Rufin. H. Ε XI 1. Theophan. 54, 19. Zonar. XI Y 10 S. 71, 8) [*](B V2 HN (n) + GS (s) = r AL (y) F) [*](1 τὸν υἱὸν τῷ πατρί = Cass. Athan. Tim.] τῶ πατρὶ τὸν υἱόν B ι nach ἁπλῶς + ἦ r ι θεοῦ Π θεῷ Athan. Tim. ι 3 ἴδιόν = Cass. Athan. > ATim. καὶ2 = Athan. Tim. > B ι ὁ αὐτῶ A ι 8 δ am Rand HSS ι 10 σύναξιν n | 15 ἰοβιανὸσ BV2L ὁ ἰοβιανὸσ F ἰωβιανὸσ A ἰουβιανὸσ r ι τὸ2 nur in B ι | 16 παρέξειν B παρασχεῖν V2ryF ι 17 ​ε am Rand BryF ι 18 τὸν] τοῦ B ι ἐν δαδαστάνη δὲ y ἐν δαδασθένη δὲ V2 ἐν δὲ δασθάνη sF ἐν δὲ θασθάνη n ἐν θαδασθανη B; vielleicht im Urtext ἐν δαδασθάνη δὲ, vgl. Theophan. ἐν Δαδασθάνοις ; Δαδάστανα Socrat. Sozom. Philostorg. Malal. Chron. Pasch. Zonar. ι 19/20 τόδε τοῦ βίου τὸ τέλος] τὸ τοῦ βίου τέλος y ι 20 μὲν > B ι 21 γεγευμένουσ] γεγυμνωμένουσ V2 ι 22 καταλελοίπει V2 ι οἶμαι: ἑ am Rand V2 ι 24 ἡμὰς γυμνοῦν πάλιν ~ B πάλιν ἡμᾶς γυμνοῦν ~ V2 ι διδάσκων yF ι εὐπετῶς] εὐπρέπωσ V2)

Τότε μέντοι τὴν ἀθρόαν τελευτὴν τοῦ βασιλέως οἱ στρατιῶται μεμαθηκότες ἐθρήνησαν μὲν ὡς πατέρα τὸν ἀπελθόντα, Βαλεντινιανὸν δὲ ἐκεῖνον, τὸν τῇ χειρὶ τὸν νεωκόρον πατάξαντα καὶ εἰς τὸ φρούριον ἐκπεμφθέντα, βασιλέα προὐβάλοντο, οὐκ ἀνδρείᾳ μόνον ἀλλὰ καὶ φρονήσει καὶ σωφροσύνῃ καὶ δικαιοσύνῃ καὶ μεγέθει σώματος διαπρέποντα.

οὕτω δὲ ἢν βασιλικός τε καὶ μεγαλόφρων ὡς τῆς στρατιᾶς πειραθείσης κοινωνὸν αὐτῶ προβαλέσθαι τῆς βασιλείας, ἐκεῖνο φάναι τὸ παρὰ πάντων ᾀδόμενον· ὑμέτερον ἦν, ὦ στρατιῶται, βασιλέως οὐκ ὄντος, ἐμοὶ δοῦναι τῆς βασιλείας τὰς ἡνίας· ἐπειδὴ δὲ ταύτην ἐδεξάμην ἐγώ, ἐμὸν λοιπὸν καὶ οὐχ ὑμέτερον τὸ περὶ τῶν κοινῶν διασκοπεῖσθαι πραγμάτων‘.

τούσδε τούσδε τοὺς λόγους καὶ θαυμάσαντες καὶ στέρξαντες οἱ στρατιῶται εἵποντο τοῖς ἐκείνου νεύμασιν ἰθυνόμενοι. ὁ δὲ τὸν ἀδελφὸν ἐκ Πανονίας μεταπεμψάμενος, ὡς οὐχ ὤφελε, κοινωνὸν ποιεῖται τῆς βασιλείας, οὐδέπω τὴν τῶν δογμάτων διαφθορὰν εἰσδεξάμενον· καὶ τῆς Ἀσίας αὐτῷ παραδοὺς τὰ σκῆπτρα καὶ μέντοι καὶ τῆς Αἰγύπτου, ἑαυτῷ τὴν Εὐρώπην ἀπένειμε.

καὶ τὴν Ἑσπέραν καταλαβὼν πᾶσαν αὐτὴν ἐξεπαίδευσεν εὐνομίαν, ἀπὸ τῶν τῆς εὐσεβείας κηρυγμάτων ἀρξάμενος.

Αὐξεντίου γάρ, ὃς τὴν Ἀρείου μὲν εἰσεδέξατο λώβην, Μεδιολάνου [*](5) [*]([ζ΄]) δὲ τὴν ἐκκλησίαν πεπιστευμένος ἐν πλείσταις ἀπεκηρύχθη συνόδοις, τὸν βίον ὑπεξελθόντος, μεταπεμψάμενος τοὺς ἐπισκόπους ὁ βασιλεὺς [*](5/6 ob. S. 194, 20 f — —8 vgl. Synops. 58, 8. Zonar. XIII 5 S. 73, 12. Leo Grammat. 90, 5. Cedien. I 541, 3. Socrat. IV 1, 3 — —13. 16. 18/19 vgl. Philostorg. VIII 8. Sozomen. VI 6, 8—9. Synops. ὁδὶ IG. Zonar. ebd. 7 S. 73. 16. Cedreii. I 541, 11. Leo Grammat. 90, 19. Amm. Marcell. 26, 2) [*](* —20 Cass. VII 7 — —S. 219, 19 Symeon. Vita Ambrosii 1 f PG 116, 861 B — 21 — S. 220, 4 Cass. VII 8) [*](B V2 HN (n) + GS (s) = r AL (y) F) [*](1 δύναται > ryF ι 3 ς am Rand HSS ι τελευτὴν übergeschrieben Ac 5 τὸν νεωκόρον τῇ χειρὶ ~ s ι 6 προὐβάλλοντο V2NF ι 7 καὶ δικαιοσύηῃ > F ι 8 βασιλικῶς B, ὅσ’ auf Rasur V2 ι 9 σιατιᾶσ Α ι παραθείσησ L 10 ἐκεῖνο] ἐκεῖνον B, ille responderit Cass. ι 12 ταύτην] ταύτασ B ι καὶ = et Cass. > y ι 13 τοῖσδε] τούτουσ δὲ ι 15 πανονίασ ryFSymeon παιωνίασ παιονίας V2 poenia Cass. Cod. L ι 16 ὤφελε Hy ὠφε///λε V2 ὤφειλεν BsF ὄφελον N quod non debuit Cass ι 1 7 ἐκδεξάμενον yF ι 20 ἀρξόμενος κγρυγμάτων ~ B, Symeon wie im Text ι 21 ζ am Rand HSS ι μὲν > s ι εἰσεδέξατο BV2 Symeon διεδέξατο ryF)