Historia Ecclesiastica

ταῦτα μαθὼν ὁ βάλῃς ἀνὰ δύο διαιρεθῆναι προσέταξε, καὶ τοὺς μὲν εἰς τὴν Θρᾴκην, τοὺς δὲ εἰς τὰς τῆς Ἀραβίας ἐσχατιάς, ἄλλους δὲ εἰς τὰς τῆς Θηβαΐδος διασπαρῆναι πολίχνας.

φαοὶ δὲ καὶ οὓς ἡ φύσις συνἐ- [*](* 12—S. 242, 14 Michael Syr. VII 7 S. 297) [*](B v 2 HN (n) + GS (s) = r AL(y) F) [*](1 ἀποκρίνεσθαι B Nie. ἀποκρίνασθαι v 2 rgf ι 2 συνοίσαντα B ι 3 ἴφη πρὸ ἅπαντας ~ n ι ὑπειλῆφθαι] ὑπείληφα εἶναι B ὑπειληφέωαι, ἑ corr., V2 ι AF παρωσαμένοις L ι ἀποκρίνεσθαι B ι ἐμὲ > LF ι 5 τὴν ἐμαυτοῦ BV2sF vor γνώμην (τὴν >) ~ n τὶν ἐμήν y ι ὁ ὕπαρχος ἔφη ~ B 6 εἰρωνικῶς] εἰρηνικῶς A pacifice Cass. ι τε> ryF ι 6/7 χαριέντως προσφέρει· Μὴ γάρ, ἔφη in allen Ausgaben: falsch: meine Interpunction ist die HSS und μὴ fehlt in allen HSS und Nic.; Cass. hat die Stelle et mihi regni quoqiie sacerdotiique consortium est; s. Revue de ’Instruction publique en Belgique 1909, 221f ι 9 πρεσβύτου BV2 HNic. semm Cass. πρεσβυτέρου NsyF, s. Z. 11 ι προστέθηκεν BF ι 10 ἐμβρόντητε εἶπον ~ V2 Nic., Cass. wie im Text ι ἐμβρόντητοι B, fiihninande Cass. ι ὁ BV 2 > ryF ι10/11 κοινωνῆσαι = Cass.] τούτων κοινωνῆσαι n ι 11 ὑμῖν] ὑμᾶσV2 ι καὶ > n 12 καταυτὸν BA κατ’ αὐτὸ F ι 13 nach θεραπείας + απείασ expung. v 2 ι ἁπήλαυον = fruebantur Cass.] ἀπέλαυον, ε auf Rasur, ν 2 ἀπήλαυσαν B ι 14 ὅτι μάλιστα > s ι ὑπήντουν ν 2 Α ι 18 οὐάλησ Bs, zweiter Hand ν 2 ι nach προσέταξεν + ἅπαντασ B, fehlt bei Cass. Michael ι 20 διασπαρῆναι] παρῆναι B, dispersit Cass.)

Ἐγὼ δὲ οὐδὲ τὴν τούτων ἀρετὴν παραδώσω τῇ λήθῃ. ἐπειδὴ [*](7) [*]([ιγ΄]) γὰρ ὁμογνώμονα τὸν τῆς πόλεως εὑρόντες ἐπίσκοπον τῶν ἐκκλησιαστικῶν ἐκοινώνουν συλλόγων, μάλα δὲ ὀλίγους εἶδον συναθροιςομένους, κοὶ πυθόμενοι ἔγνωσαν Ἕλληνας εἶναι τοὺς τὴν πόλιν οἱκοῦντας, ἤλγησαν μὲν ὡς εἰκὸς καὶ τὴν ἀπιστίαν ἐθρήνησαν· οὐ μὴν ἀποχρῆναι ἐνόμισαν τὸ θρηνεῖν, ἀλλ’ εἰς δύναμιν τῆς τούτων ἰατρείας ἐπεμελήθησαν. ὁ μὲν γὰρ θεῖος Εὀλόrιος, ἐν οἰκίσκῳ καθειργμένος.

πανημέριον καὶ παννύχιον τὸν τῶν ὅλων ἠντιβόλει θεόν. πρωτογένης δὲ ὁ ἀξιάγαστος, τὰ Εὐνομίου γράμματα πεπαιδευμένος καὶ γράφειν εἰς τάχος ἠσκημένος, τόπον εὑρὼν ἐπιτήδειον καὶ τοῦτο, διδασκαλεῖον καὶ παιδαγωγεῖον ἀποφήνας, μειρακίων κατέστη διδάσκαλος, καὶ κατὰ ταὐτὸν γράφειν τε εἰς τάχος ἐδίδασκε καὶ τὰ θεῖα ἐξεπαίδευε λόγια.

Δαυϊτικάς τε γὰρ αὐτοῖς ὑπηγόρευε μελῳδίας καὶ τῆς ἀποστολικῆς διδασκαλίας ἐκμανθάνειν τὰ πρόσφορα παρεσκεύαζεν. ἑνὸς δὲ τῶν μειρακίων νόσῳ περιπεσόντος, ἀφίκετό τε εἰς τὴν οἰκίαν καὶ τῆς δεξιᾶς τοῦ νοσοῦντος ἁψάμενος προσευχῇ τὴν νόσον ἐξήλασε. τοῦτο μεμαθηκότες οἱ τῶν ἄλλων παίδων πατέρες ἦγόν τε αὐτὸν εἰς τὰς οἰκίας καὶ τοῖς ἀρρωστοῦσιν ἐπικουρεῖν ἠντιβόλουν.

ὁ δὲ οὐ πρότερον ἔφη τὸν θεὸν ἱκετεύσειν ἀπελάσαι τὴν νόσον, πρὶν ἀξιωθῆναι τὸν ἄρρωστον τῆς τοῦ βαπτίσματος δωρεὰς. οἱ δὲ προ [*](* 10—242, 21 Cass. VII 34) [*](B ν 2 HN (n) + GS (s) = r AL (y) F) [*](2 πρωτογενῆ ν 2 ι 3 ἀντινῶ v 2SA ἀντινων (sic) B ῳν, ν expung., F antino Cass. Cod. L ι ἐξέπεμψαν v 2 transmisit Cass. ι 4 Ἐγὼ δὲ: ιݲηݲ am Kand HSS οὐδὲ > L ι 6/7 συναθροιζομένουσ B concurrentes Cass. ἀθροιζομένους die übr. HSS ἀθροιζομένων Nie. ι 9 ἀποχρῆναι B ἀποχρῆν, ἢν auf Rasur corr. ν 2 ἀπόχρην GyF ἀποχρῆν nS ι 10 ἐπιμελήθησαν B ι 12 nach ἀξιάγαστος + ἐκεῖνος v 2, fehlt bei Cass. ι τὰ εὐνομίου ν 2 yf Eunomii Cass. (s. Revue de Philologie 1909, S, 238 f) τὰ ἐκ νόμοι· Br: vgl. νομικός im Sinn von παιδοδιδάσκαλος Byz. Zeitschr. III 186 ι 14 παιδαγωγεῖον = Nic.] παιδευτήριον y ι 15 κατὰ — ἐδίδασκε καὶ τὰ = Cass. > A I κατ’ αὐτὸν BF τὰ κατ’ αὐτὸν S ι 16 ἐξεπαίδευε BrFNic. erudiebat Cass. ἐξεπαίδευσε V2y ι αὐτοῖς > F ι ὑπηγόρευσε yF, dictabat Cass. ι 18 τε > Bs ι 20 παίδων BV 2 παιδίων ryF infantium Cass. ι τε > B ι 22 ἱκετεύσειν ἀπελάσαι V 2 ἱκετεύειν ἀπελάσαι B ἱκετεῦσαι ἀπελάσαι F ἱκετεῦσαι ἵνα ἀπελάσῃ nGL ἱκετεῦσαι /////// ἀπελάσηα αἰ Ac) A ἱκετεῦσαι S)

εἰ δέ ποτέ τινα τῶν ἐρρωμένων ἔπεισε τῷ θείας μεταλαχεῖν χάριτος, ἀπῆγε τοῦτον πρὸς τὸν Εὐλόγιον, καὶ πατάσσων τὴν θύραν ἀνοῖξαι παρεκάλει καὶ τὴν δεσποτικὴν ἐπιθεῖναι τῷ θηρευθέντι σφραγῖδα.

ἐκείνου δὲ δυσχεραίνοντος ὡς διακοπτομένης τῆς προσευχῆς, οὕτος ἔλεγεν ἀναγκαιοτέραν εἶναι τῶν πλανωμένων τὴν σωτηρίαν. ἐθαύμαςον δὲ ἅπαντες τὸν Πρωτογένην, θεώμενοι τοιαῦτα μὲν θαυματοθυργοῦντα, τοσούτοις δὲ τοῦ τῆς θεογνωσίας μεταδιδόντα φωτός, καὶ τῷ Εὐλογίῳ τῶν πρωτείων παραχωροῦντα καὶ τοὺς άγρευομένους ἐκείνῳ προσάγοντα.

ἐτόπαζον δὴ οὖν εἰκότως πολλῷ πλείονα εἶναι τὴν ἐκείνου καὶ ὑπερτέραν ἀρετήν. ἐπειδὴ δὲ τοῦ κλύδωνος παυσαμένου καὶ καθαρᾶς γενομένης γαλήνης ἐπανελθεῖν προσετάχθησαν, προὔπεμψαν αὐτοὺς ἅπαντες ὀλοφυρόμενοι καὶ δακρύοντες, οὐχ ἥκιστα δὲ ὁ τῆς ἐκκλησίας ἡγούμενος, τῆς ἐκείνων γεωργίας ἐστερημένος.

ἐπειδὴ δὲ τὴν ἐνεγκοῦσαν κατέλαβον, ὁ μὲν θεῖος Βάρσου τοῦ μεγάλου μεταστάντος εἰς τὸν ἄλυπον βίον, τῆς ὑπ’ ἐκείνου κυβερνωμένης ἐκκλησίας ἐπιστεύθη τοὺς οἴακας· ὁ δὲ ἀξιάγαστος Πρωτογενὴς γεωργεῖν ἐτάχθη τὰς Κάρρας, πόλιν κεχερσωμένην καὶ ἀκανθῶν Ἑλληνικῶν πεπληρωμένην καὶ πολλῆς δεομένην φιλοπονίας. ταῦτα μὲν οὑν μετὰ τὴν τῶν ἐκκλησιῶν εἰρήνην ἐγένετο.

Ὁ δὲ βάλῃς, πᾶσαν ὡς ἔπος εἰπεῖν ἐκκλησίαν τοῦ ποιμένος γυμνώσας, εἰς τὴ·ν Καισάρειαν ὥρμησεν ἧς οἰκήτορες Καππαδόκαι [*](16 — 18 vgl. Chronic. Edessenum anno 689 — 24 f vgl. Sozomen. VI 16, 1) [*](* 23— S. 246, 10 Cass. VlI 36) [*](B ν 2 HN (n) + GS (s) = r AL (y) F) [*](1 ὁ τῆς ὑγείας ~ n ι ὑγιείας und 2 ὑγίειαν V 2 yF ι 2 καταυτὸ B 3 μεταλαχεῖν, λαβεῖν am Rand, F μεταλαχεῖν A ι 4 ἀπήγαγεν B ι nach ἀνοῖξαι + οἱ V 2, fehlt bei Nie. Cass. ι 8 δὲ > B, igitur Cass. ι πρωτουένη V 2 μὲν > F I 9 μεταδιδόντος BV 2 ι 10 τῶν πρωτείων = Nie.] τὰ πρωτεῖα 11 προσάγοντα] προσφέροντα B offerret Cass. ι 12 vor ἀρετήν + τὴν V 2 F 13 γεναμένησ B ι 15 τῆς 2 — 16 ἐστερημένος > L ι16δὲ> V 2 ι 17 den Accent corr. V 2 ι 19 προσετάχθη A ι τὰς Κάρρας ἐτάχθη ὅ V 2 Cass. wie im Text ι 20/21 δεομένης B ι 21 μὲν οὐν > B ι 22 ἐγένοντο yF ι 23 ἴθ’ am Rand HSS ι Οὐάλης r, von zweiter Hand BV 2 ι τοῦ ποιμένος = Cass.] ὀρθοδόξου ποιμένος B ι 24 γυμνώσας = Cass.] ἐστέρησε καὶ n καππαδόκεσ B)

τοῦ γὰρ ἀνδρὸς τὸ κλέος προπεπυσμένος πρώτῳ προσβαλεῖν οὐκ ἠθέλησεν, ἵνα μὴ γενναίως τὴν προσβολὴν δεξάμενος καὶ ταύτην ἀποκρουσάμενος ἀνδρείας τοῖς ἄλλοις ἀρχέτυπος γένηται. ἀλλ’ ἀράχνης ἱστῷ τὸ μηχάνημα παραπλήσιον ὤφθη.

ἤρκεσε γὰρ τοῖς ἄλλοις ἀρχιερεῦσιν εἰς ὠφέλειαν τὰ Παλαιὰ διηγήματα, καὶ οἶόν τινες πύργοιτὸν τῆς πίστεως περίβολον ἀκλινῆ διετήρησαν. ὁ μέντοι ὕπαρχος εἰς τὴν Καισάρειαν ἀφικόμενος καὶ Βασίλειον τὸν μέγαν μεταπεμψάμενος, τιμῆς τε ἠξίωσε καὶ λόγοις πρὸς αὐτὸν ἠπίοις ἐχρήσατο, εἶξαί τε τῶ καιρῷ παραινῶν καὶ μὴ προέσθαι τοσαύτας ἐκκλησίας δι’ ὀλίγην δογμάτων ἀκρίβειαν· ὑπισχνεῖτο δὲ καὶ τὴν βασιλέως φιλίαν καὶ τὰς ἐκ ταύτης δι’ αὐτοῦ πολλοῖς ἐσομένας εὐεργεσίας.

ὁ δὲ θεῖος ἐκεῖνος ἀνὴρ μειρακίοις ἔφη τούτους ἁρμόττειν τοὺς λόγους.

»ἐκεῖνοι γὰρ καὶ οἱ ἐκείνοις προσόμοιοι περὶ τὰ τοιαῦτα κεχήνασιν· οἱ δὲ τοῖς θείοις λογίοις ἐντεθραμμένοι προέσθαι μὲν τῶν θείων δογμάτων οὐδεμίαν ἀνέχονται συλλαβήν, ὑπὲρ δὲ τούτων, εἰ δέοι, καἰ πάσας τοῦ θανάτου τὰς ἰδέας ἀσπάζονται. τὴν δὲ βασιλέως φιλίαν μέγα μὲν ἡγοῦμαι μετ’ εὐσεβείας, δίχα δὲ ταύτης ὀλεθρίαν ἀποκλῶ«.

τοῦ δὲ ὑπάρχου χαλεπήναντος καὶ ἀνόητον εἶναι φήσαντος, ὁ θεῖος ἔφη Βασίλειος· ταύτην ἔχειν εἰς ἀεὶ τὴν ἄνοιαν εὔχομαι«. ἐπειδὴ δὲ ἐξελθεῖν προσετάχθη καὶ τὸ πρακτέον βουλεύσασθαι καὶ τῇ ὑστεραίᾳ δηλῶσαι τὴν γνώμην (συνῆπτο δὲ τοῖς λόγοις καὶ ἀπειλή), φάναι [*](9—19 vgl. Gregor. Nyss. Contra Eunomium I PG 45, 292Aff — 19/20 vgl. Gregor. Nazianz. Orat. XLIII 48 —23 —S. 244, 2 vgl. Sozomen. VI 16, 5. Rufin. Η. Ε. XI 9 S. 1016, 10. Socrat. IV 26, 19) [*](B V2 HN (n) + GSP [P von 22 ταίτην] (s) = r AL (y) F) [*](1 ταίτης] αὐτῆς B ι nach Βασίλειος + ὁ μέγας n, fehlt bei Cass. 6 ἀρχέτυπον V2r ι 7 ἤρκεσαν V2 ι γὰρ] γὰρ καὶ B, enim caeteris Cass. 9 τὸν > n ι τῆς > F ι11 nach λόγοις + τε Β ι 12 τε > BG 13 δουμάτοσ A ι 15 τούτοισ’ F ι ἐκεῖνοι ΒV2 ἐκεῖνοί τε die übr. HSS 17 λογίοις B eloquiis Cass. V 2 rgF ι 18 εἰ δέοι πάσασ ΒV2 si cojitingat etiam omnes Cass. καὶ πάσας εἰ δέοι ryP ι 19 εἰδέασ NGy ι 20 δίχα] ἄνευ yF ὀλεθρίαν ἀποκαλῶ] ὀθνίαν καλῶ v2, pemiciem . . . appello Cass. ι 21 καὶ ἀνόητον εἶναι φήσαντος > F ι ἀνόητον εἶναι BV2 stidtunique voeitaret Cass. ἀνοηταίνειν ry ι 22 ἄνοιαν] ἀνομίαν F ι 24 συνήπτετο B)

μετὰ τούσδε τοὺς λόγοις ὁ ὕπαρχος ὑπαντήσας τῷ βασιλεῖ ἀπήγγειλέ τε τὰ εἰρημένα καὶ τὴν τοῦ ἀνδρὸς ἀνεδίδαξεν ἀρετήν, καὶ τὸ τῆς ψυχῆς ἀνδρεῖον καὶ θαρραλέον ἐμήνυσε.

καὶ τότε μὲν σιγήσας ὁ βασιλεὺς εἰσελήλυθεν.

Ἐπειδὴ δὲ κατὰ τῆς οἰκίας εἶδεν θεηλάτους καταπεμφθείσας πληγὰς ὅ τε γὰρ υἱὸς αὐτοῦ ἀρρωστήσας παρ’ αὐτὰς ἢν τοῦ θανάτου τὰς πύλας καὶ τὴν γαμετὴν διάφορα ἐπολιόρκει παθήματα) καὶ τὴν αἰτίαν ἐπέγνω τῶν σκυθρωπῶν, τὸν θεῖον ἄνθρωπον,

ὃν κολάσειν ἠπείλησεν, ἐλθεῖν εἰς τὴν οἰκίαν ἠντιβόλησεν. οἱ δὲ στρατηγοὶ τοῖς βασιλικοῖς διηκόνουν προστάγμασι τότε ὁ μέγας Βασίλειος καταλαβὼν τὰ βασίλεια καὶ τὸν τοῦ βασιλέως υἱὸν παρ’ αὐτὴν ὄντα τὴν τελευτὴν θεασάμενος, πρὸς τὴν ξωὴν τοῦτον ἀναστρέψειν ὑπέσχέτο, εἰ τοῦ παναγίου διὰ τῶν εὐσεβούντων ἀξιωθείη βαπτίσματος·

καὶ ταῦτα εἰπὼν ἐξελήλυθεν. ὁ δὲ τῶν ὅρκων κατὰ τὸν ἀνόητον μεμνημένος Ἡρώδην τοῖς συμπαροῦσιν αὐτῷ ἐκ τῆς Ἀρείου συμμορίας βαπτίσαι τὸ παιδίον προσέταξε· τὸ δὲ παραυτίκα τοῦ βίου τὸ τέλος ἐδέξατο.

Μεταμεληθεὶς δὲ βολῆς καὶ τὴν ἐπιβλαβῆ τῶν ὅρκων ἀλήθειαν [*](3—5 vgl. Gregor. Nazianz. ebd. 51 —8 —13 vgl. Rufin. ebd. Sozomen. YI 16, 2 u. 9. Socrat. IV 26. 21— —10 —19 vgl. S. in magn. Basil. S. Ephr. opera ed. Romae 1743, t. II, p. 294 D. Nazianz. ebd. 54 — 16/17 Matth. 14, 7—9. Mark. 6, 23—26) [*](* 12— S. 245, 5 Cod. syriac. Br. Mus. Add. 17, 147 F. 143r (= Σ)) [*](B V2 HN (n) GSP [bis 1 ἀνήρ] Ρ2 [von 1 ἐγὼ an] AL (y) F) [*](1 ὁ2 > B ι 2 μεταβάλλῃς V2 ι 3 τοὺς δὲ Bn τούτους δὲ YspzF δὲ τούτουσ y ι ἀπαντήσας v2 ι 4 τε > Ρ2 ι ἀνεδίδαξεν B ἐδίδαξεν die übr. HSS, nuntiavit Cass. ι 5 Λαὶ1] τε καὶ P2 ι θαρσαλέον ν2 ι 6 εἰσῆλθεν B | 7 κατὰ τῆς οἰκίας εἶδεν θεηλάτους] κατὰ τὴν οἰκίαν αὐτοῦ θεηλάτους εἶδε y 8 αὐτοῦ B eins Cass. > Y2nP2yF ι 8/9 τἀς πύλας τοῦ θανάτου ~ y, mortis portaw Cass. ι 9 nach γαμετὴν + δὲ n ι καὶ2 > y ι 10 τῶν σκυθρωπῶν ἐπέγνω ~ n ι nach θεῖον + τοίνυν yF ι 12 τότε ὁ μέγας BV2nP2Σ itaque magnus Cass. τότε ὁ μὲν yF ι 14 τοῦτον ἀναστρέψειν V2 eiim remeaturum esse Cass. ἀναστρέψειν τοῦτον B τοῦτον ὑποστρέψειν n τοῦτον n τοῦτον [. . .] στρέ ψειν Ρ2 τοῦτον ἀναστρέψαι yF ι 15 βαπτίσματος vor διὰ τῶν ~ yF ι 17 συμμορίας Ἀρείου ~ yF ι 18 τὸ δὲ Bn τότε ν2 ὁ δὲ P2yF ι 20 βάλῃς P2yF ὁ οὐάλησ n Valens Cass. = Σ ὁ βασιλεὺς ΒV2)