Historia Ecclesiastica

>Καὶ δὴ ταύτης τῆς γραφῆς ὑπ’ αὐτῶν ὑπαγορευθείσης, ὅπως >εἴρηται αὐτοῖς τὸ ἐκ τῆς οὐσίας τοῦ πατρὸς« καὶ τὸ »τῷ πατρὶ >ούσιον«, οὐκ ἀνεξέταστον αὐτοῖς καταλιμπάνομεν. ἐρωτήσεις >γαροῦν καὶ ἀποκρίσεις ἐντεῦθεν ἀνεκινοῦντο, ἐβασάνιζέν τε ὁ >τὴν διάνοιαν τῶν εἰρημένων. καὶ δὴ τὸ ἐκ τῆς οὐσίας >πρὸς αὐτῶν δηλωτικὸν εἶναι τοῦ ἐκ μὲν τοῦ πατρὸς εἶναι, οὐ >ὡς μέρος ὑπάρχειν τοῦ πατρός.

ταύτῃ καὶ ἡμῖν ἐδόκει καλῶς ἔχειν >συγκατατίθεσθαι τῇ διανοίᾳ, τῆς εὐσεβοῦς διδασκαλίας >ἐκ τοῦ πατρὸς εἶναι τὸν υἱόν, οὐ μὴν μέρος τῆς οὐσίας αὐτοῦ >χάνειν. διόπερ τῇ διανοίᾳ καὶ αὐτοὶ συνετιθέμεθα, οὐδὲ τὴν >παραιτούμενοι, τοῦ τῆς εἰρήνης σκοποῦ πρὸ ὀφθαλμῶν ἡμῶν >μένου καὶ τοῦ μὴ τῆς ὀρθῆς ἐκπεσεῖν διανοίας.

>Κατὰ ταῦτα δὲ καὶ τὸ »γεννηθέντα καὶ οὐ ποιηθέντα« κατεδεξά- [*](* 8— S. 54, 10 Niceph. H. E. VIII 22) [*](A HN (n) GS (s) D J) von 3 καὶ εἰς τὸ an] L + FV (v) = z W [von 8 an]) [*](1 ἐνανθρωπήσαντα Asv Athan. Socr. Gel. καὶ ἐνανθρωπήσαντα n #x003E; L ι παθόντα #x003E; L ι i ἦν1 = Athan. Socr. Gel.] ὅτι ἢν L ὅτι übergeschrieben Ac ι 5 φάσκοντες AV ι 6 τρεπτὸν Π ἡ κτιστὸν ἧ τρεπτὸν Athan. Socr. Gel. ι 8 δὴ ἧ auf Rasur Ac) A ι 9 αὐτοῖς = Athan. Socr. Gel.] αὐθισ θὶς auf Rasur Ac) A ι #x003E;L ι 10 αὐτοῖσ’ A Athan. Socr. Gel. αὖθις nszW, alte Variante ι καταλιμπάνομεν AnSDAthan, Socr. Codd. AFCM κατελιμπάνομεν GLX Socr. Cod. T καταλαμβάνομεν Gel. ι ἐρωτήσεις Π ἐπερωτήσεις Athan. Socr. (jel, ι 11 ἐκινοῦντο V ι ἐβασάνιζέν τε ὁ λόγος τὴν διάνοιαν n Athan. Socr. ἐβασανίζετο ὁ λόγοσ τῆς διανοίας in A, τι) ὁ und die zwei letzten σ auf Rasur Ac καὶ ἐβασανίζετο ὁ λόγος τὴν διάνοιαν Gel. ἐβασανίζετο (+ δὲ W) ὁ λόγος τῖς διανοίας szW, s. 54, 1 I 12 ὡμολογεῖτο szW Athan. Gel. u. εἶ auf Rasur Ac) A ὡμολόγητο n Socr. 1 13 τοῦ — εἶναι #x003E; L ι 14 ταίτῃ] αὐτὴ s αὕτη F ταύτῃ δὲ Athan. Socr. Gel. I 16 τῆς οὐσίας αὐτοῦ AnSocr. Gel. αὐτοῦ τῆς οὐσέασ sLvW Athan. Socr. Cod. T αὐτοῦ ἐκ τῆς οὐσίας D ι 17 τῇ = Athan. Socr. Gel.] ταύτῃ τῆ A ι αὐτοῖσ’ AG ι συνετιθέμεθα A Athan. Gel. συντιθέμεθα nszW Socr. (aber consensimus Cass.) ι 20 καὶ οὐ ποιηθέντα = Athan. SocT. > A ι — S. 51, 1 κατεδεξάμεθα >n)

>Οὕτως δὲ καὶ τὸ ὁμοούσιον εἶναι τοῦ πατρὸς τὸν υἱὸν ἐξεταζό- >μενος ὁ λόγος συνίστησιν, οὐ κατὰ τὸν τῶν σωμάτων τρόπον οὐδὲ >τοῖς θνητοῖς ζῴοις παραπλησίως· οὔτε γὰρ κατὰ διαίρεσιν τῆς >οὐσίας οὔτε κατὰ ἀποτομήν, ἀλλ’ οὐδὲ κατά τι πάθος ἢ τροπὴν ἢ >ἀλλοίωσιν τῆς τοῦ πατρὸς δυνάμεως· τούτων γὰρ ἁπάντων >ἀλλότριον εἶναι τὴν ἀγέννητον τοῦ πατρὸς φύσιν·

παραστατικὸν δ᾿ εἶναι >τὸ ὁμοούσιον τῷ πατρὶ τοῦ μηδεμίαν ἐμφέρειαν πρὸς τὰ γενητὰ >κτίσματα τὸν υἱὸν τοῦ θεοῦ φέρειν. μόνῳ δὲ τῷ πατρὶ τῷ >γεγεννηκότι κατὰ πάντα τρόπον ἀφωμοιῶσθαι καὶ μὴ εἶναι ἐξ ἑτέρας τινὸς >ὑποστάσεώς τε καὶ οὐσίας ἀλλ’ ἐκ τοῦ πατρός. ᾦ καὶ αὐτῷ, τοῦτον >ἑρμηνευθέντι τὸν τρόπον, καλῶς ἔχειν ἐφάνη συγκατατίθεσθαι, ἐπεὶ >καὶ τῶν παλαιῶν λογίους τινὰς καὶ ἐπιφανεῖς ἐπισκόπους καὶ συγ- >γραφέας ἔγνωμεν ἐπὶ τῆς τοῦ πατρὸς καὶ υἱοῦ θεολογίας τῷ τοῦ >ὁμοουσίου συγχρησαμένους ὀνόματι.

ταῦτα μὲν περὶ τῆς ἐκτεθείσης >εἰρήσθω πίστεως· ᾗ συνεφωνήσαμεν οἱ πάντες, οὐκ ἀνεξετάστως >ἀλλὰ κατὰ τὰς ἀποδοθέίσας διανοίας ἐπ’ αὐτοῦ τοῦ θεοφιλεστάτου [*](14—16 vgl. unten IV 8, 8 — 19—21 s. oben S.) [*](Α Hn (n) GS (s) DL + FV (v) = z W) [*](1 ποιηθὲν nsWAthan. Socr. Gel. ποιηθέντα Az ι 3 δὴ μὴ szW Athan. Socr. Gel. μὴ ///// Α δὴ über μὴ geschrieben Ac μηδὲ n ι 5 γεγενῆσθαι AD ι δι- δάσκει τὰ θεῖα 03 A Socr. Codd. AFCM, Athan. Gel. Socr. Cod. T wie im Text 1 6 γενητὴ V Athan. Socr. Gel. γεννητὴ die übr. HSS ι 9 συνίστησιν nWAthan. Socr. συνίστη sDLF ἵστη σὺν übergeschrieben Ac) A συνίστα V ι τὸν τῶν DLW Athan. Socr. Gel.v (aber τῶν Fs) und ὁ auf Rasur Ac) A τὸν nS τῶ; G ι 10 οὔτε = Athan. Socr. Gel.] οὐδὲ sv ι 11 οὔτε] οὐδὲ v ι ἀλλ’ > v ι 13 xfjv ἀγέννητον τοῦ πρσ nSocr. Gel. τὴν ἀγένητον τοῦ πρσ Athan. τὴν ἀγέννητον πῖσ’ W του τὴν ἀγενήτου ///// πρσ corr. Ac τὴν ἀγεννήτου πρὴ sz ι 14 τοῦ = Socr. Codd. AM] τὸ G Athan. Socr. Codd. FCT Gel. ι μήτε μίαν h. ι 15 μόνω n Athan. Socr. Gel. μόνον die übr. HSS ι 16 ἀφωμοιῶσθαι nsLV Athan. Socr. ἀφωμοιοῦσθαι DF ἀφομοιοῦσθαι WGel. ὅμοιον A ι 17 τε An Athan. Socr. Gel. > szW ι τοῦ szW Athan. Socr. Gel.] τῆς τοῦ An, s. S. 51, 16 ι ᾧ] ὁ L #x003E; v ι αὐτὸ L I 21 αυγχρησαμένουσ nszWAthan. Cod. Par Socr. χρησαμένουσ A χρησαμένους LGel.)

>Καὶ τὸν ἀναθεματισμὸν δὲ τὸν μετὰ τὴν πίστιν πρὸς αὐτῶν >τεθέντα δεκτὸν εἶναι ἡγησάμεθα, διὰ τὸ ἀπείργειν ἀγράφοις >φωναῖς, δι’ ἃς σχεδὸν ἡ πᾶσα γέγονε σύγχυσις καὶ ἀκαταστασία >ἐκκλησίας. μηδεμιᾶς γοῦν θεοπνεύστου γραφὴς τῷ »ἐξ οὐκ >καὶ τῷ »ἠν ποτε ὅτε οὐκ ἠν« καὶ τοῖς ἑξῆς ἐπιλεγομένοις >οὐκ εὔλογον ἐφάνη ταῦτα λέγειν καὶ διδάσκειν.

ᾦ καὶ αὐτῷ καλῶς >δόξαντι συνεθέμεθα, ἐπεὶ μηδὲ ἐν τῷ πρὸ τούτου χρόνῳ >εἰώθειμεν συγχρῆσθαι τοῖς ῥήμασιν.

>Ἔτι μὴν τὸ ἀναθεματίζεσθαι τὸ »πρὸ τοῦ γεννηθῆναι οὐκ >οὐκ ἄτοπον ἐνομίσθη, τῷ παρὰ πᾶσιν ὁμολογεῖσθαι εἶναι αὐτὸν >τοῦ θεοῦ καὶ πρὸ τῆς κατὰ σάρκα γεννήσεως.

Ἤδη δὲ ὁ θεοφιλέ- >στατος ἡμῶν βασιλεὺς τῷ λόγῳ κατεσκεύαζε καὶ κατὰ τὴν >αὐτοῦ γέννησιν τὸ πρὸ πάντων αἰώνων εἶναι αὐτόν, ἐπεὶ καὶ >ἐνεργείᾳ γεννηθῆναι δυνάμει ἢν ἐν τῷ πατρὶ ἀγεννήτως, ὄντος >πατρὸς ἀεὶ πατρός, ὡς καὶ βασιλέως ἀεὶ καὶ σωτῆρος καὶ >πάντα ὄντος, ἀεί τε Λαὶ κατὰ τὰ αὐτὰ καὶ ὡσαύτως ἔχοντος.

ταῦτα >ὑμῖν ἀναγκαίως διεπεμψάμεθα, ἀγαπητοί, τὰ κεκριμένα τῆς >ἐξετάσεώς τε καὶ συγκαταθέσεως φανερὰ καθιστῶντες, ὡς >τότε μὲν καὶ μέχρις ὑστάτης ὥρας ἱστάμεθα, ὅθ’ ἡμῖν τὰ >γραφέντα προσέκοπτε, τότε δὲ ἀφιλονείκως τὰ μὴ λυποῦντα [*](15/16 vgl. unten IV 8, 11) [*](A HN(n) GS(s) DL + FV (v) = z W) [*](3 αὐτὸν ASL ι 4 ἐκτεθέντα Αthan. Socr. Gel. ι δεκτὸν Π ἄλυπον Αthan. Socr. Codd. AFCM Cass. aber ἄλυτον Cod. Τ und Gel. ι χρῆσθαι UAL Αthan. Socr. Codd. MT Gel. χρήσασθαι nsvWSocr. Codd. AFC ι 5 δι’ ἃς = Socr. Cod. T Gel] δι’ ἃ V διὸ Αthan. ι ἧ A Αthan. Socr. Gel. #x003E; nszW ι γέγονε nsz Αthan. Socr. Gel. γεγόνει A ἐγεγόνει W ι 6 τῶ — 7 τῶ n Αthan. Cod. Bas. Socr. Codd. AT τὸ ΑΤ— τὸ AszW Αthan. Cod. Par. Socr. Codd. FCM Gel. ι 8 ὧ n Αthan. Socr. Gel. — llll A #x003E; szW ι 9 πρὸ ///// A ι 10 εἰώθειμεν A (aber εἰ auf Rasur Ac) nDLW εἰώθημεν sF εἰώθαμεν VFc Αthan. Socr. Gel. ι συγχρῆσθαι AszWAthan. Socr. Cod. T Gel. συγεχρῆσθαι ι 11 τοῦ] τούτου A ι 12 πᾶσιν n Athan. Gel. πᾶσι μὶν AszW ι αὐτὸν] τὸν L ι 13 τοῦ übergeschrieben Ac #x003E; n ι κατὰ LsFm ι 19 τὰ κεκριμένα Π τὸ κεκριμένον Athan. Socr. Gel. so vielleicht zu schreiben, s. unten zu φανερὰ ι 20 τε #x003E; SDL ι φανερὰ HLVW φανερὸν NsDF φανερὸν ὑμῖν Athan. Socr. Gel. φανερὰν Α ι καθιστῶντες Az Athan. Socr. Gel. καθιστάντες hbW ι ὡς Π καὶ ὡς Athan. Socr. Gel. ι 21 τότε An Athan. Socr. Gel. ποτὲ szW ι ἱστάμεθα Π ἐνιστάμεθα Athan. Socr. Gel. ι 22 τότε AnWAthan. Socr. Gel. ὅτε sz)

Ὅτι μὲν οὖν οὐ καινή τις ἡ τοῦ ὁμοουσίου πρόσρησις οὐδὲ ὑπὸ τῶν τότε συναθροισθέντων πατέρων ἐξευρεθεῖσα, ἀλλ’ ἄνωθεν ἐκ προγόνων εἰς ἐγγόνους καταγομένη, σαφῶς μεμαρτύρηκεν ὁ Εὐσέβιος· ὅτι δὲ καὶ ἄπαντες οἱ τηνικαῦτα συναθροισθέντες συμφώνως τὴν ἐκτεθεῖσαν κατεδέξαντο πίστιν, κἀνταῦθα ἔφη καὶ πάλιν ἐν ἑτέρῳ συγγράμματι μαρτυρεῖ, τοῦ μεγάλου Κωνσταντίνου τὴν πολιτείαν εὐφημίαις γεραίρων. Λέγει δὲ οὕτως·

» Ὁ μὲν δὴ ταῦτ’ εἰπὼν Ῥωμαίᾳ γλώττῃ, ὑφερμηνεύοντος ἑτέρου, >παρεδίδου τὸν λόγον τοῖς τῆς συνόδου προέδροις. ἐντεῦθεν δ’ >μὲν ἀρξάμενοι κατῃτιῶντο τοὺς πέλας, οἱ δ’ ἀπελογοῦντό τε >ἀντεμέμφοντο. πλείστων δῆτα ὑφ’ ἑκατέρου τάγματος >μένων πολλῆς τε ἀμφιλογίας τὰ πρῶτα συνισταμένης, >ἐπηκροᾶτο ὁ βασιλεὺς τῶν πάντων σχολῇ τε εὐτόνῳ τὰς >ὑπεδέχετο, ἐν μέρει τε ἀντιλαμβανόμενος τῶν παρ’ ἑκάστου >λεγομένων, ἠρέμα συνῆγε τοὺς φιλονείκως ἐνισταμένους, πράως >ποιούμενος τὰς πρὸς ἕκαστον ὁμιλίας ἑλληνίζων τε τῇ φωνῇ, >μηδὲ ταύτης ἀμαθῶς εἶχε, γλυκερός τις ἢν καὶ ἡδύς, τοὺς μὲν >πείθων, τοὺς δὲ καταδυσωπῶν τῷ λόγω, τοὺς δ᾿ εἰ λέγοντας >νῶν, πάντας δὲ εἰς ὁμόνοιαν ἐλαύνων, ἕως ὅτε ὁμογνώμονας [*](11— 55, 4 Euseb. Vit. Const. III 13—14. vgl. Sozomen. I 20, 1 55, 4 bei Socrat. I 8, 21—24. Gelas. Cyzic. II 28) [*](* — S. 55, 1 Georg. Mon. 508, 17) [*](A HN (n) GS (s) DL + FV (v) = z W [bis 3 ὡμολογημένοις]) [*](1 ὅθ᾿] ὅθεν L οὕτως v ι εὐγνωμόνως = Athan. Socr. Gel.] συγγνωμόνως A ι τῶν λόγων εὐγνωμόνως ~ s ι 2 ἐμφανῆ σύμπραξιν (συμπραξίαν z) ἔδοξε Π ἐφάνη συντρέχειν Athan. Socr. Gel. ι 2/3 προσεκτεθείση πίστει ὁμολογουμένοισ s ι 4 ᾗ am Rand HSS ι οὑν #x003E; S, übergeschrieben Ac ι 6 ἐκγόνουσ s 1 8 τεθεῖσαν s ι 10 εὐφημία sz ι 11 εὐσεβίου Am 1 12 δ’ Az Eus. #x003E; ns ι IS πέλας nszEns. τόπους πέλασ ἔλασ’ A ι ἀπολογοῦντο A ι 15 συνισταμένησ τὰ πρώτα L ι 16 ὁ = Socr. Gel. #x003E; S Eus. ι τε ANDL Eus. Socr. Gel. μὲν SV #x003E; mit leerem Raum H ι 17 ἑκάστου Π ἑκατέρου Eus. Soci-. Gel. ι 18 συνῆγε Π Socr. Gel. συνήγαγε Eus. ι ἐνισταμένου = Eus. Socr. Gel.] συνισταμένουσ V ι 20 τις nszEus. Socr. Gel. δέ τις A ι 22 ἐλαύνων nsz Eus. Socr. Gel. ἤλαυνεν A ι ἴωσ’ ὅτε AnsD Gel. εἰσότε Lv εἰσόθ’ Eus.)

Καὶ μετὰ βραχέα πόλιν καὶ ταῦτα προστέθεικεν·

»Οὕτω δὴ συνταξάμενος ἐπὶ τὰ σφῶν οἰκεῖα τοὺς πάντας ἐπανι- >έναι ἠφίει. οἱ δὲ ἐπανῄεσαν σὺν εὐφροσύνῃ, ἐκράτει τε λοιπὸν >παρὰ τοῖς πᾶσι μία γνώμη, παρ’ αὐτῷ βασιλεῖ συμφωνηθεῖσα, >συναπτομένων ὥσπερ ὑφ’ ἑνὶ σώματι τῶν ἐκ μακροῦ διῃρημένων.

χαίρων >δῆτα βασιλεὺς ἐπὶ τῷ κατορθώματι τοῖς μὴ παρατυχοῦσι τῇ συνόδῳ >καρπὸν εὐθαλῆ δι’ ἐπιστολῶν ἐδωρεῖτο, λαοῖς τε ἅπασι τοῖς τε καὶ >ἀγροὺς καὶ τοῖς ἀμφὶ τὰς πόλεις χρημάτων ἀφθόνους διαδόσεις >ποιεῖσθαι παρεκελεύετο, ὡδί πη γεραίρων τὴν ἑορτὴν τῆς >εἰκοσετοῦς.«