Historia Ecclesiastica

»Πολλὰς μὲν πρὸς εὐποιίαν τῷ τῶν ἀνθρώπων γένει ἐπιφανε- >στάτας ὁδοὺς ἡ τοῦ παντοδυνάμου θεοῦ τρόφιμος δικαιοσύνη >στρωσεν, οὐχ ἥκιστα δὲ ἐκείνην τὴν ἐπισημοτέραν καὶ >ἀστράπτουσαν, ἣν ἐν τῷ κεφαλαίῳ τοῦ ἀγιωτάτου νόμου τῆς >λικῆς ἐκκλησίας πᾶσιν ἡμῖν παντὸς θαύματος μεῖζον ἤθροισε, πίστεως τὸ κυριακὸν οἰκητήριον.

τούτου δὲ τὴν μὲν κορυφὴν >μέχρι τοῦ φέγγους τῶν ἄστρων ἐληλυθέναι ὁρῶμεν, τοὺς δὲ >λίους ἔτι ἀρχομένου τοῦ ἔργου οὕτως βαθέως καὶ πιστῶς >σθαι θείῳ νεύματι γινώσκομεν, ὡς πτᾶσαν τὴν οἰκουμένην αἴσθησιν >τούτου λαβεῖν.

ἀπὸ τῆς κορυφῆς τοίνυν τῆς προειρημένης ἀπα- >σῶν τῶν λοιπῶν ὅλων ὑπερκειμένης ἄχρι τοῦ τέλους τῆς ἐξόδου >φαίνεται ὁμαλὴ καὶ ἰσόπεδος πορεία τῇ λαμπρότητι τοῦ φωτὸς >μένη, ἧς καὶ τὸ μέτωπον ἀστροειδεῖ σφραγῖδι κεκοσμημένον >δεκα τὸν ἀριθμὸν κίονες χιόνος λαμπρότεροι, ἀκίνητοι τῇ θέσει >πίστεως ἀϊδίως τῇ τῆς θεότητος τοῦ ἡμετέρου σωτῆρος δυνάμει- >βαστάζουσι.

τούτου τοίνυν τοῦ τηλικούτου ἔργου ὁ τεχνίτης >προσλαμβάνουσιν ἡμῖν καὶ τὴν ἀπὸ ψυχῆς δικαίαν πίστιν τοῦ >αὐτοῦ νόμου εἰς νοῦν ἔδωκεν ἡμῖν τὴν σεμνότητα· οὑπερ πρὸς τοὺς >πυλῶνας οὐδὲν ἔτερον εἰ μὴ ἁγνῆς καὶ εὐσεβοῦς ἐπιθυμίας ἐπειγου- >σης, μόνῃ καθαρᾶς διανοίας, πεποιθήσει πρόσεισιν ὁ >νος.

τούτῳ δὲ αὐτῷ θαυμαστήν τινα κόσμου λαμπρότητα σωτή- >ριος προσήγαγε λογισμός· λέγω δέ, ἔνδοθεν πίστις ἀνθρώπων >παντὸς τοῦ περιβόλου τοῦ κυριακοῦ ἀνθοῦσι στεφάνοις τετιμημένη [*](6ff aus dem Buch des Dalmatios; vgl. oben S. 2, 11 — 11ff vgl. die Schilderung der Grabeskirche Eus. V. C. III c. 34ff — 27 vgl. Constantins Rede a. d. heil. Versammlung (= Or) p. 187, 19 (Heikel) AI A2 (von Z. 5 λόγος an) H V1P3 M2P1P2) [*](1f ὁ πανεύφημος βασιλεύς A1 4 ὧδέ—S. .54, 24 > A1 ist aber von A2 nach Schluß von Buch III nachgetragen (vgl. für die näheren der HS) 5 ἁγίαν > H 6 ἀποιΐαν Ps | εὐποιίαν τῶν ἀνθρώπων τῷ γένει P2 11 τὸ > V1P3 | τούτου) τοῦτο P3 13 ἀρχομένους M2P1P2 17 πορείας M2 18f δύο καὶ δέκατον P1 δύο καὶ δέκα τὸν M2 21 ὁ τεχνίτης A2 οὐ τέχνη τις d. übr. HSS 22 πίστιν] κρίσιν M2P1P2 24 ἁγνοῦς H 26 τούτῳ V1 τοῦτο d. übr. HSS | αὐτὸ HM2P1P2 26f σωτηρίου H 27 λέγω Balf.] λόγω HSS 28 κυριακοῦ + οἴκου A2 | τετιμημένη] πεποικιλμένη H)

ὁ δὲ αὐτὸς οὑτος ὁ κυριακὸς οἶκος ὑπὸ δύο μόνων >φυλάκων φρουρεῖται· καὶ φόβος μὲν θεῖος πρόσεισι τῇ ἐνίων ἐννοίᾳ >σωφρονιστήριον, πάρεστι δὲ ἀεὶ καὶ τοῖς εὐ φρονοῦσιν ὁ πρὸς >θεῖον ἔπαινος τῆς συνέσεως βραβεῖον· τούτων γὰρ ἐκατέρων >μένων τοῖς προθύροις τοῦ ἀγιωτάτου τόπου δικαιοσύνην μὲν αἱ >ἀναπεπταμέναι δέχονται, αὕτη τε εἴσω οἰκισθεῖσα μένει ἀκήρατος, >δὲ ἀδικίᾳ οὐδὲ θέμις ταῖς θύραις προσελθεῖν, ἀλλὰ ἐξόριστος >τοῦ τόπου ἐκκλείεται.

ταῦτά με, ὠ τιμιώτατοι καὶ παντὸς ἐπαίνου >ἄξιοι ἀδελφοί, τὰ πράγματα οὕτω σαφῆ εἰς τὴν τοῦ ἀϊδίου καὶ >νάτου φωτὸς λαμπρότητα ἤγαγεν, ἵνα μὴ πόρρω με >τις ἴσως τῆς ψυχῆς πίστις ἀπεργάσηται τῆς ἀληθείας ἀνάρμοστον.

>Ἀλλὰ τί πρῶτον διαβεβαιώσομαι; πότερον τῆς εὐδαιμονίας τὸν >τύπον, ἥτις εἴσω τοῦ στήθους τοῦ ἐμοῦ συνειλημμένη λανθάνει, >τὰς θείας εὐεργεσίας τὰς περὶ ἐμὲ ὑπὸ τοῦ παντοδυνάμου θεοῦ, ἐξ >ὧν τὸν ἀριθμὸν πολλῶν ἔργων ἱκανὸν γοῦν λέγειν † φανείη >ὡς τὴν ἐμὴν μετριότητα ὁ αὐτὸς ἡμέτερος θεὸς καὶ πάντων >μάτων πατὴρ εἰκότως ἑαυτῷ κατεδουλώσατο.

πιστεύετε, ὠ τι- >μιώτατοι ἀδελφοί, προσλαμβάνοντες ἀκέραιον πίστιν τοῖς >εἰ καὶ τὰ μάλιστα ἡ ἐμὴ διάνοια τῶν θείων εὐεργετημέτων >σθεῖσα εὐδαιμονεῖν δοκεῖ καὶ ἀπὸ τ〈οι〉ούτου πράγματος ἐξόχους >νους πληρῶσαι δύνασθαι φαίνεται, ὅμως, ὅπερ τῆς ἀληθείας ἡ πίστις >ἐναργῶς δείκνυσιν, οὔτε φωνὴ οὔτε γλῶττα τῷ προστάγματι >διανοίας ὑπουργῆσαι ἀρκοῦσι κοὶ μάλα εἰκότως.

ἀμέτρου γὰρ [*](17 vgl. Or p. 187, 28. 192, 7 — 28 Tgl. Or p. 169, 10 A2H V1P3 M2P1P2) [*](2 φανερὸν] φῶς M2P1P2 | ἄγουσαν M2 4 τραφέντα Subjekt von κοσμεῖ 8 καὶ > V1 9 ἔπαινος aus ἔπαινον corr. A2M2 | συνέσιος V1P3 12 τούτου] τούτοις P3 13 ἐγκλείεται | με] μὲν H 16 ἴσως > P2 | ἀπεργάσητε 17 διαβεβαιώσομεν P2 18 ἥτις] εἴτις A2 | συνειλημένου A2 (wo aber corr. in συνηλημμένη), M2P1 19 ὑπὸ > V1 20 πολλῶν + ὄντων M2P1P2 | ἱκανὸν γοῦν A2 ἱκανὸν οὖν HV1P3 εἰ κἂν ἓν ὧν M2 εἰ κἂν ἓ ὠν P2 εἰ κἂν, ἒν ὧν P1 | λέγομεν HSS. Die Stelle scheint schwer verdorben. Viell. ἱκανὸν γοῦν λέγομεν <ἕν, ἵνα ἡ εὔσπλαγχνος δύναμις φανείη ἤδη καὶ . . . καταδουλώσαιτο G. L. θεοῦ ἐξ<ενεχθείσας>, ὧν τὸν ἀριθμὸν <οὐσῶν> ἔργον ἱκανὸν γοῦν <ειν> φανείη ἤδη, <δι᾿ ὧν> κτἑ. Holl ἂν> φανείη ἤδη, ὡς τὴν Pasquali 21 ὡς Pasq.] καὶ HSS 24 εἰ] ἡ P3 | εἰ + HM2P1P2 | τὰ > M2P1V1P3 26 ὅμως > P2 ὅ μὲν Ps 28 ἀρκοῦσαι P3)

ὁπότε εἴ τις μόνην τὴν μεγαλοπρέπειαν τοῦ αὐτὸν τετέχθαι >νομοθετήσαντος λογίσαιτο, εἰδὼς ἂν σκοπήσειε μηδὲν δύνασθαι >θῆναι, ὅπερ ἄξιον θεοῦ λεχθῆναι δυνήσεται.

τί τοίνυν τῆς ἐμῆς >μετριότητος τὴν καθοσίωσιν λέγειν ἐχρῆν, εἰ μὴ τοῦτο, ὅπερ ὁ >λόγος τῆς ἀληθείας δείκνυσιν; οὗ τὸ μέγεθος ἥτις μεγίστη προσ- >κύνησις σκοπησάτω σαφῶς, εἰ καταντῆσαι δυνήσεται ἐν αὐτοῖς >περὶ αὐτοῦ λεγομένοις καὶ οὐδεμία πλάνη αὐτὸν ὁλισθήσει.

>Καὶ εἴθε μοι τῷ ὑμετέρῳ συνδιακόνῳ δαψιλὴς εὐπορία τοῦ λέγειν >ἀρκέσειεν, ἵνα ἐκεῖνα ἄξια ὄντα τοῦ κηρύττεσθαι ἐγκωμιάσω, ἅπερ >θεῖος σωτὴρ ὁ ἡμέτερος πάντων τε πραγμάτων φύλαξ τοῖς >μίοις τῆς αὐτοῦ παρουσίας, ὁπότε τῆς ἡμετέρας λυσιτελείας ἕνεκα >ἁγνοῦ σώματος οἰκητήριον κατηξίωσεν ἐκ παρθένου λαβεῖν, >ἀνθρώποις δίδαγμα τοῦ παρ᾿ αὐτοῦ οἴκτου δηλῶν, γαληνῷ νεύματι >τῆς αὐτοῦ θεότητος ἔδειξε. τίνος ἄρξομαι ἄρα;

ἀπὸ τῆς αὐτοῦ >διδαχῆς καὶ σεμνότητος; ἀλλὰ ἀπὸ θείων διδασκαλιῶν, ὡν αὐτὸς >ἑαυτοῦ μηδενὸς διδάσκοντος μόνος διδάσκαλος πέφηνεν; ἀλλ᾿ >ἀνέπνευσαν διὰ τῆς αὐτοῦ προνοίας τοσοῦτοι δῆμοι, ὅσους >ἀριθμῷ περιλαβεῖν οἷόν τε, μικρᾷ τινι τροφῇ καὶ ἐλαχίστοις σιτίοις >καὶ μόνοις δύο ἰχθύσι τῇ

τούτου θείᾳ προνοίᾳ, καὶ λαζάρου μετὰ >τὴν τελευτὴν βραχείᾳ τινὶ ῥάβδῳ ἀνάστασιν πεποίηκε καὶ εἰς τὴν >τοῦ φωτὸς λαμπρότητα αὖθις ἀνήγαγε;

πῶς δ᾿ ἂν εἴποιμι τὴν >ἁγνὴν αὐτοῦ θεότητα, δι᾿ ἧς γυναῖκά τινα ἀπορρητοτέρως >θεασάμενος καὶ τῆς ἑαυτοῦ ὁμιλίας μόνης καταξιώσας, ὑγιᾶ τε αὐθις >καὶ παντὸς νοσήματος ἐλευθέραν ἔδειξε;

τίς δ᾿ ἂν κατ᾿ ἀξίαν εἴποι [*](21 vgl. Luk. 2, 47. Or a. a. Ο. — 23 vgl. Joh. 6, 9 — 26 vgl. Joh. 11, 13 — 28 vgl. Mark. 5, 25 A2H V1P3 M2P1P2) [*](3 ἀδόκιμος mit M2P1P2 δόκιμος d. übr. HSS 3f λέγουσι H λέγουσα d. übr. HSS corr. Holl 4 σιωπᾶν A2 8 > P2 9 νομοθετῆσαι HM2P1P2 | μηδὲν] μὴ δὲ M2 μὴ V1 10 ὅπερ] ἄςπερ A2 | δυνήσηται 13 ebenso A2 14 αὐτὸν (sc. τὸν προσκυνοῦντα) dein Sinne nach statt αὐτὴν (sc. τὴν προσκύνησιν) 15 ἡμετέρω A2M2P2V1P3 19 πᾶσι λαβεῖν ~ H 22 ἀλλὰ + καὶ H 26 τῇ τοῦ Μου προνοίᾳ H 27 ῤάβδῳ] ῥήσει HM2P1P2 29 corr. Holl 30 τε > M2 31 καὶ > P2)

ἀλλὰ τὸ θεῖον αὐτοῦ >καὶ σταθηρὸν βάδισμα, ὡς ἐπιβαίνων τὴν ἀγρίαν θάλατταν κατα- >πατήσας ἐπέζευσε καὶ τοῖς θείοις ἴχνεσι τῆς βαθυτάτης >τὴν ὑγρότητα ἔπηξε καὶ διὰ μέσου πελάγους οὐδενὶ μέτρῳ βαθύτητος >περιοριζομένου ὥσπερ διὰ γῆς τὴν πορείαν ἐποιήσατο;

ἀλλὰ τὴν >ἠπίαν αὐτοῦ ἀνεξικακίαν, δι᾿ ἧς νικητὴς ὢν ἐν πᾶσι τῶν >δήμων τὴν αὐθάδειαν ἐδάμασε καὶ δαμασθεῖσαν πόρρω ἀπ᾿ >διαχωρίζων τὴν ἀγριότητα τῷ νόμῳ ὑπέταξεν;

ἀλλ᾿ ἐκεῖνα τὰ >ὑπέρλαμπρα καὶ μέγιστα τῆς αὐτοῦ θεότητος, οἷς ζῶμεν, οἷς οἵτινες τῆς μελλούσης εὐδαιμονίας τὴν ἐλπίδα οὐ μόνον >προσδοκῶμεν ἀλλ’ ὥσπερ τινὶ τρόπῳ ἤδη κατέχομεν;