Historia Ecclesiastica

>Κόλλουθος πρεσβύτερος σύμψηφός εἰμι τοῖς γεγραμμένοις καὶ >τῇ καθαιρέσει Ἀρείου καὶ τῶν σὺν αὐτῷ ἀσβησάντων.

Τοιαῦτα τοῖς ἁπανταχοῦ κατὰ πόλιν Ἀλεξάνδρου γράφοντος χεῖρον ἐγίνετο τὸ κακόν. ταῦτα γνοὺς ὁ βασιλεὺς Κωνσταντῖνος, καὶ τὴν ψυχὴν ὑπεραλγήσας συμφοράν τε οἰκείαν τὸ πρᾶγμα ἡγούμενος, παραχρῆμα τὸ ἀναφθὲν κακὸν κατασβέσαι σπουδάζων, γράμματα πρὸς Ἀλέξανδρον καὶ Ἄρειον διαπέμπεται δι᾿ ἀνδρὸς ἀξιοπίστου, [*](19—S. 41, 2 vgl. Socr. I 6, 31 p. 22 und I 7, 1 p.) [*](A2H V1P3 M2P1P2) [*](1 πρεσβύτερος und am Rand von dem Corrector ABBREV πρεσβύτεροι P1 2 ἀπωλὸς A2 ἀπολὼς H | ἰνγένιος HP2P3 πρεσβύτερος2 > A2 4. 6. 8 1. > A2 7 σερῖνος A2H 8 βοκὼν HP2 κόκκων V1 9 ἀγάθωνος aber der Cor- φαι ὼν rector am Rand ABBREV ἀγαθὸς P1 ἀγαθὸς V1 Athan. | ἀχιλᾶς H | nach ἀχιλλᾶς eingefügt σαρραπίων (so!) πρεσβ. ὁμ., dafür fehlt d. Name Ζ. 11 unter P2 10 διάκονοι > H 11 σαρραπίων A2HM2P1P2 11 u. 12 Die Namen ~ M2 13 μαῦρος διακ. ὁμ. > P3 14 κομὼν V1P3 14—18 κομῶν διάκονος ὁμοίως τρύφων διακ. ὁμ. δίδυμος διακ. ὁμ. σέρας διακ. ὁμ. ἕρξ διακ. ὁμ. μάρκος διακ. ὁμ. ἀλεξανδρος διακ. ὁμ. ἀμμώνιος διακ. ὁμ. πτολαρίων διακ. ὁμ. γάϊος διακ. ὁμ. μάρκος διακ. ὁμ. P2 (d. h. der Schreiber hat von κομῶν an vertikal gelesen) 14 διακ.2 > A2 15 Die Namen ~ V1 | τράφων A2H 16 πτωλαρίων V1P3 18 σέραξ A2 σέβαξ H ἔρξ M2 ἕρξ P1(P2) ἱέραξ V1P3 (Athan.))

»Νικητὴς Κωνσταντῖνος μέγιστος Σεβαστὸς Ἀλεξάνδρῳ καὶ Ἀρείῳ.

>Μανθάνω ἐκεῖθεν ὑπῆρχθαι τοῦ παρόντος ζητήματος τὴν >βολήν, ὅτε σὺ αὐτός, ὦ πάτερ Ἀλέξανδρε, παρὰ τῶν >ἐζήτεις. τί δή ποτε αὐτῶν ἕκαστος φρονεῖ ὑπέρ τινος τόπου >ἐν τῷ νόμῳ γεγραμμένων, μᾶλλον δὲ ὑπὲρ ματαίου τινὸς >μέρους πυνθάνοιτο, σύ τε, ὦ Ἄρειε, ὅπερ ἢ μήτε τὴν ἀρχὴν ἐνθυ- >μηθῆναί σε ἔδει ἢ ἐνθυμηθέντα σιωπῇ παραδοῦναι προσῆκον >ἀπροόπτως ἀντέθηκας.

ὄθεν τῆς ἐν ὑμῖν διχονοίας ἐγερθείσης >ἡ μὲν σύνοδος ἠρνήθη, ὁ δὲ ἁγιώτατος λαὸς εἰς >σχισθεὶς ἐκ τῆς τοῦ κοινοῦ σώματος ἁρμονίας ἐχωρίσθη. >ἑκάτερος ὑμῶν ἐξ ἴσου τὴν γνώμην παρασχών, ὅπερ ἂν ὑμῖν ὁ >θεράπων ὑμῶν δικαίως παραινεῖ, δεξάσθω. τί δὲ τοῦτό ἐστιν;

>οὔτε ἔρωτᾶν ὑπὲρ τῶν τοιούτων ἐξ ἀρχῆς προσῆκον ἠν οὔτε >ρωτώμενον ἀποκρίνασθαι. τὰς γὰρ τοιαύτας ζητήσεις πάσας >νόμου τινὸς ἀνάγκη προστάττει, ἀλλὰ ἀνωφελοῦς ἀργίας ἐρεσχελία >προτίθησιν· εἰ δὲ καὶ φυσικῆς τινος γυμνασίας ἕνεκα γίνοιτο, >ὅμως ὀφείλομεν εἴσω τῆς διανοίας ἐγκλείειν καὶ μὴ προχείρως >δημοσίας συνόδους ἐκφέρειν, μηδὲ ταῖς πάντων ἀκοαῖς ἀπρονοήτως >πιστεύειν. πόσος γάρ ἐστιν ἕκαστος, ὡς πραγμάτων οὕτω >καὶ λίαν δυσχερῶν δύναμιν ἢ πρὸς τὸ ἀκριβὲς συνιδεῖν ἢ κατ᾿ >ἑρμηνεῦσαι;

καὶ μετὰ βραχέα· οὐκοῦν φευκτέον ἐν τοῖς τοιούτοις >τὴν πολυλογίαν, ἵνα μήπως, ἡμῶν ἀσθενείᾳ τῆς φύσεως τὸ >τεθὲν ἑρμηνεῦσαι μὴ δυνηθέντων, ἡ τῶν διδασκομένων >βραδυτέρα σύνεσις πρὸς ἀκριβῆ τοῦ ῥηθέντος κατάληψιν [*](3 Das Brieffragment nach Socr. I, 7 (Gelasius kürzt), der vollständige bei Eus. V. C. II c. 64ff) [*](1 κουδρούβης am Rand von anderer Hand A2 Socr. κορδούβης M2 κουρδούβης corr. in κουδρούβης P3 4 κορδούβης M2 κουρδούβα (so!) von späterer corr. in κουδρούβα P3 10 τε] δὲ M2 | ὅπερ] ὁ P2 11 σε > M2P1P2 12 προόπτως P3 13 ἡ μὲν σύνοδος ἠρνήθη > P3 16 τι] ὄτι M2 20 προστίθησιν A2H Socr. | δὲ > A2V1P3 23 πιστεύσειν V1 | ἔκαστον Pi 24 συνειδεῖν M2P1 25ff Der Text der Vorlage geändert; ἡ σύνεσις . . . χωρήσασα ist nom. absol. 26 μή. πως + ἢ Eus. Socr, 27 ἡ] ἢ Eus. Socr. > P3 28 βραδυτέρᾳ συνέσει Eus. Socr.)

>Ἵνα δὲ μικρῷ παραδείγματι τὴν ὑμετέραν σύνεσιν ὑπομνήσαιμι, >ἴστε δήπου καὶ τοὺς φιλοσόφους αὐτούς, ὡς ἐν ἑνὶ μὲν ἅπαντες >δόγματι συντίθενται, πολλάκις δὲ ἐπειδὰν ἔν τινι τῶν >μέρει διαφωνῶσιν, εἰ καὶ τῇ τῆς ἐπιστήμης ἀρετῇ χωρίζονται, >μέντοι τοῦ δόγματος ἑνώσει πάλιν εἰς ἀλλήλους ἐμπνέουσιν. >δὲ τοῦτό ἐστι, πῶς οὐ πολλῶ δικαιότερον ὑμᾶς τοὺς τοῦ >λου θεοῦ θεράποντας καθεστῶτας, έν τοιαύτῃ προαιρέσει >σκείας ὁμοψήφους ἀλλήλοις εἶναι;

ἐπισκεψώμεθα δὴ λογισμῷ >μείζονι, καὶ πλείονι συνέσει τὸ ῥηθὲν ἐνθυμηθῶμεν, εἴπερ ἔχει δι᾿ ὀλίγας καὶ ματαίων ῥημάτων ἐν ὑμῖν φιλονεικίας ἀδελφοὺς >ἀδελφοῖς ἀντικεῖσθαι καὶ τέκνα πατράσι καὶ τὸ τῆς συνόδου >ἀσεβεῖ διχονοίᾳ χωρίζεσθαι δι᾿ ὑμῶν.

ἀποστῶμεν ἑκόντες τῶν >διαβολικῶν πειρασμῶν. ὁ μέγας ἡμῶν θεός, ὁ σωτὴρ πάντων, >ἅπασι τὸ φῶς ἐξέτεινεν. ὕφ᾿ οὗ τῇ προνοίᾳ ταύτην ἐμοὶ τῷ >ὅπως >πευτῇ τοῦ κρείττονος τὴν σπουδὴν εἰς τέλος >ὅπως ὑμᾶς τοὺς ἐκείνου δήμους ἐμῇ προσφωνήσει καὶ ὑπηρεσίᾳ >νουθεσίας ἐνστάσει πρὸς τὴν τῆς συνόδου ἁγίαν κοινωνίαν ἐπαγά- >γοιμι.

Καὶ μεθ᾿ ἕτερα· περὶ μὲν τῆς θείας προνοίας μία τις ἐν ὑμῖν >ἔστω πίστις, μία σύνεσις, μία συνθήκη τοῦ κρείττονος, ἃ δὲ ὑπὸ >ἐλαχίστων τούτων ζητήσεων ἐν ἀλλήλοις ἀκριβολογεῖσθε, κἂν >πρὸς μίαν γνώμην συμφέρητε, μένειν εἴσω λογισμοῦ προσήκει >τῆς διανοίας ἀπορρήτῳ τηρούμενα. τὸ μέντοι τῆς κοινῆς >ἐξαίρετον καὶ ἡ τῆς ἀληθείας πίστις ἥ τε περὶ τὸν θεὸν καὶ τοῦ [*](A2 A1 (von Z. 9 τοὺς an = fol. 37r) H V1P3 M2P1P2) [*](1 χωρησάντων Eus. Socr. 2 ἀνάγκην] die Endung κην heute nicM mehr zu sehen A2 4 ἡμετέραν M2P1 5 τοῖς φιλοσόφοις P2 | ἐν > H 6 ἐν] ἂν P3 7 εἰ + δὲ H 8 δόγματος] σώματος A2V1P3 Socr. FM | συμπνέουσιν A2H Socr, Eus. 9 ὑμᾶς /// τοὺς Seitenwechsel A2, gleichzeitig setzt wieder A1 ein 10f ἐν τῇ τῆς τοιαύτῃ προαιρέσει θρησκείας HM2P1 ἐν τῇ ταύτης προαιρέσει θρησκείας P2 11 ὁμοψήφους] ὁμοψύχους P3 Socr. Eus. | ἀλλήλους V1 13 ὀλίγων P2 | ματαίων > P2 | ὑμῖν aus ἡμῖν corr. P2 15 διχονοίᾳ] διανοία A1 | ἀποστῶμεν + οὖν H 17 ὕφ᾿] ἐφ’ A1HP3 ἐφ’ Socr. ὑφ’ Eus.) 19 ὑμᾶς] ἡμᾶς P3 | προσφωνήσει P3 Socr. Eus. προφωνήσει HSS 22 μὲν + οὐν A1 24 κἂν] καὶ P3 25 λογισμῶν A1 λογισμῶ P3 27f τὸν νόμον P2)

ἐπανέλ- >θετε δὴ πρὸς τὴν ἀλλήλων φιλίαν τε καὶ χάριν, ἀπόδοτε τῷ σύμ- >παντι λαῷ τὰς οἰκείας περιπλοκάς, ὑμεῖς τε αὐτοὶ καθάπερ >ἑαυτῶν ψυχὰς ἐκκαθάραντες αὐθις ἀλλήλους ἐπίγνωτε· ἡδεῖα >πολλάκις γίνεται φιλία μετὰ τὴν τῆς ἔχθρας ἀπόθεσιν αὖθις εἰς >καταλλαγὴν ἐπανελθοῦσα.

ἀπόδοτε οὖν μοι γαληνὰς μὲν ἡμέρας >νύκτας δὲ ἀμερίμνους, ἵνα κἀμοί τις ἡδονὴ καθαροῦ φωτὸς καὶ >λοιπὸν ἡσύχου εὐφροσύνη σῴζηται.

εἰ δὲ μή, στένειν ἀνάγκη καὶ >δακρύοις δι᾿ ὅλου συνέχεσθαι καὶ Με τὸν τοῦ ζῆν αἰῶνα >ὑρίστασθαι. τῶν γάρ τοι τοῦ θεοῦ λαῶν, τῶν συνθεραπόντων >λέγω τῶν ἐμῶν, οὕτως ἀδίκῳ καὶ βλαβερᾷ πρὸς ἀλλήλους >κεχωρισμένων ἐμὲ πῶς ἐγχωρεῖ τῷ λογισμῷ συνεστάναι λοιπόν;

ἵνα >δὲ τῆς ἐπὶ τούτῳ λύπης τὴν ὑπερβολὴν αἰσθήσεσθε, ἀκούσατε. >πρώην ἐπιστὰς τῇ Νικομηδέων πόλει παραχρῆμα εἰς τὴν >ἠπειγόμην τῇ γνώμῃ. σπεύδοντι δέ μοι πρὸς ὑ·μᾶς ἤδη καὶ τῷ >πλείονι μέρει σὺν ὑμῖν ὄντι ἡ τοῦδε τοῦ πράγματος ἀγγελία πρὸς >τὸ ἔμπαλιν τὸν λογισμὸν ἀνεχαίτισεν, ἵνα μὴ τοῖς ὀφθαλμοῖς >ἀναγκασθείην, ἃ μηδὲ ταῖς ἀκοαῖς προσέσθαι δυνατὸν ἡγούμην.

ἀνοί- >ξατε δή μοι λοιπὸν ἐν τῇ καθ’ ὑμᾶς ὁμονοίᾳ τῆς ἐῴας τὴν >ἣν ταῖς πρὸς ἀλλήλους φιλονεικίαις ἀπεκλείσατέ μοι, καὶ συγχωρή- >σατε θᾶττον ὑμᾶς τε ὁμοῦ καὶ τοὺς ἄλλους ἅπαντας δήμους ἐπιδεῖν >χαίροντα καὶ τὴν ὑπὲρ τῆς κοινῆς ἁπάντων ὁμονοίας τε καὶ >θερίας ὀφειλομένην χάριν ὑπ᾿ εὐφήμοις λόγων συνθήμασιν >σαι τῷ κρείττονι«.

Τοιαῦτα μὲν θαυμαστὰ καὶ σοφίας μεστὰ παρῄνει ἡ τοῦ βασιλέως ἐπιστολή. τὸ δὲ κακὸν ἐπικρατέστερον ἦν καὶ τῆς βασιλέως σπουδῆς καὶ τῆς ἀξιοπιστίας τοῦ διακονησαμένου τοῖς γράμμασιν.

Ὁρῶν τοίνυν ὁ βασιλεὺς ταραττομένην τὴν ἐκκλησίαν σύνοδον οἰκουμενικὴν συγκροτεῖ, τοὺς πανταχόθεν ἐπισκόπους διὰ γραμμάτων εἰς Νίκαιαν τῆς Βιθυνίας ἀπαντῆσαι παρακαλῶν. ἠν δὲ αὐτῷ ἑξκαιδέκατον ἔτος καὶ μῆνες ἓξ τῆς βασιλείας, ὅτε ταῦτα αὐτῷ ὑπὲρ τῆς ἐκκλησιαστικῆς εἰρήνης ἐσπούδαστο.

παρῆσαν τε ἐκ πολλῶν ἐπαρχιῶν τε καὶ πόλεων οἱ ἐπίσκοποι, περὶ ὧν ὁ Παμφίλου Εὐσέβιος ἐν τῷ τρίτῳ βιβλίῳ τῶν εἰς τὸν Κωνσταντίνου βίον τάδε κατὰ λέξιν φησίν· τῶν γοῦν ἐκκλησιῶν ἁπασῶν, αἳ τὴν Εὐρώπην ἅπασαν, Λιβύην τε καὶ τὴν Ἀσίαν ἐπλήρουν, ὁμοῦ συνῆκτο τῶν τοῦ θεοῦ λειτουργῶν τὰ ἀκροθίνια·

εἰς τε οἶκος εὐκτήριος, ὥσπερ ἐκ θεοῦ πλατυνόμενος, ἔνδον ἐχώρει κατὰ τὸ αὐτὸ Σύρους τε ἄμα καὶ Κίλικας Φοίνικάς τε καὶ Ἄραβας καὶ Παλαιστινοὺς καὶ ἐπὶ τούτοις Αἰγυπτίους Θηβαίους Λίβυας τούς τε ἐκ Μέσης τῶν ποταμῶν ὁρμωμένους. ἤδη δὲ καὶ Πέρσης ἐπίσκοπος τῇ συνόδῳ παρῆν, οὐδὲ Σκύθης ἀπελιμπάνετο τῆς χορείας· Πόντος τε καὶ Ἀσία Φρυγία τε καὶ Παμφυλία τοὺς παρ᾿ αὐτοῖς παρεῖχον ἐκκρίτους. ἀλλὰ καὶ Θρᾷκες καὶ Μακεδόνες Ἀχαῖοί τε καὶ Ἠπειρῶται οἱ<δ᾿> ἔτι προσωτάτω ἀπήντων, αὐτός τε Σπάνων ὁ πάνυ βοώμενος Ὅσιος, ἐπέχων καὶ τὸν τόπον τοῦ τῆς μεγίστης Ῥώμης ἐπισκόπου Σιλβέστρου σὺν πρεσβυτέροις Ῥώμης Βίτωνι καὶ Βικεντίῳ τοῖς πολλοῖς ἅμα συνεδρεύων.

τῆς δὲ νῦν βασιλευούσης πόλεως ὁ μὲν προεστὼς Μητροφάνης τοὔνομα διὰ γῆρας ὑστέρει, πρεσβύτεροι δὲ αὐτοῦ παρόντες τὴν αὐτοῦ τάξιν ἐτέλουν, ὧν ὁ εἷς Ἀλέξανδρος ἦν, ὁ μετ’ αὐτὸν ἐπίσκοπος τῆς αὐτῆς γεγονὼς πόλεως.