Declamatio 19

Μετὰ τὰ ἐν Χαιρωνείᾳ Φίλιππος ἐξῄτησε Δη- μοσθένην. ὁ δῆμος ᾔτησε πέντε ἡμέρας εἰς σκέψιν. ἐν ταύταις ὁ Δημοσθένης ἀποθνήσκειν ἀξιοῖ.

Δημοσθένης.

μάτην, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, τὰς πέντε ταύτας ἡμέρας ᾐτήσατε παρὰ τῶν ἐκ Μακεδονίας ἡκόν- των ὧς ἂν ἐν αὐταῖς ἄμεινόν τι βουλευσόμενοι περὶ τοὐμοῦ σώματος. ἐγὼ γὰρ ὑμῖν τὸν μακρὸν τουτονὶ συντέμνω χρόνον, ἔνα μηδὲ τούτου χάριν ἔχητε μηδε- μίαν τοῖς τοῦ Φιλίππου πρέσβεσι, καὶ τὰς ἀποκρίσεις ἀνθ’ ὑμῶν ἔργῳ δίδωμι. δέομαι δέ, ὦ ἄνδρες Ἀθη- ναῖοι, μεταδοῦναί μοι τοῦ κωνείου καὶ τοὺς πρέσβεις [*](R IV 241) ἐκπέμπειν τὸν ἥδιστον τῷ | δεσπότῃ φέροντας λόγον ὅτι τέθνηκε Δημοσθένης.

2. Ὃ μὲν οὖν ἤλπιζον, ὦ φιλανθρωπότατοι πάν- των, ὑμεῖς ἐποιήσατε, περὶ τῆς τελευτῆς ἀκούσαντες

3. Μηδεὶς <δ᾿> ὑμῶν, ἂν μεταξύ μου λέγοντος έλθῃ δάκρυα τοῖς λόγοις, φιλοψυχοῦντά με καὶ δεδοικότα τὸν θάνατον ἡγείσθω τοῦτο πεπονθέναι, πᾶν γάρ, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, <καὶ> τὸ δεινότατον, ἂν ὑπὲρ ὑμῶν δέῃ παθεῖν, κοῦφον ἐμοί, ἀλλ’ ἀέ ἐκείνης τῆς ἡμέρας ἐν ᾗ κακῶς ἔκρινεν ὁ δαίμων τὴν μάχην οὔτε νυκτὸς οὔθ’ ἡμέρας ὀδυρόμενος πέπαυμαι θαυμάζων τε τὴν τῶν παραταξαμένων ἀρετὴν καὶ μεμφόμενος τῇ τύχῃ. καὶ νῦν ἀπό τε δακρύων καὶ βουλῆς τῆς ὑπὲρ τῶν ἠτυχηκότων ἥκω. ἐβουλευόμην γάρ, εὖ ἴστε, τίς ἂν ἐπανόρθωσις τοῖς συμβᾶσι γένοιτο. θαυμαστὸν <οὖν> οὐδὲν εἰ μνησθεὶς Χαιρωνείας πάθοιμί τι παραπλήσιον.

4. Ὅτε μὲν οὖν εὐθὺς ἤκουσα πρεσβείαν ἐκ Μακε- δονίας ἀφῖχθαι, τοιοῦτός μοί τις παρίστατο λογισμός, ὅτι Φίλιππος οὐ σφόδρα ὤν ἀναίσθητος ἄνθρωπος ἀπιστεῖ τοῖς πεπραγμένοις καὶ τοιαῦτα, ὡς εἰκός, <πρὸς ἑαυτὸνώ διείλεκται· ἐγὼ παῖς ὤν Ἀμύντου τοῦ φόρους Ἀθηναίοις γέροντος καὶ μόλις σωθεὶς ὑπὸ τῆς Ἰφικράτους τοῦ 'κείνων στρατηγοῦ φιλανθρω- πίας, μικρὸς ὤν καὶ ταπεινὸς καὶ δεδιὼς τοὺς πέριξ βαρβάρους καὶ μετὰ μὲν Θηβαίων ἐλπί- ζων Ἀθηναίους λυπήσειν, ἄνευ δὲ ἐκείνων πείσεσθαί τι κακὸν οὐ μικρὸν νῦν Ἀθηναίους [*](R IV 242) ὁμοῦ καὶ | θηβαίους ἐνίκων πληγεὶς μὲν τῇ προτέρᾳ μάκῃ, πληγεὶς δὲ τῇ δευτέρᾳ, τῇ τύχῃ δὲ περὶ τὴν τρίτην χρησάμενος.

τί οὖν εὖ φρονοῦντός ἐστι; μὴ βέβαιον ἡγεῖσθαι τὴν ταύτης συμμαχίαν, ἧν ἔργον μεταπηδᾶν ἐπὶ τοὺς ἡττημένους ἀπὸ τῶν κεκρατηκότων καὶ τοὺς αὐτοὺς αὔξειν καὶ καθαιρεῖν. δέος γὰρ μὴ οὕς νῦν αἰχμαλώτους ἔχω, τούτους ἴδω μι- κρὸν ὕστερον τὴν Μακεδονίαν ἔχοντας.

ἤκουε γάρ, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, περὶ τῆς ἡμετέρας πόλεως καὶ οὐ λέληθεν αὐτὸν ὡς οὐδὲν πταῖσμα αὐτὴν οὐδε- πώποτε τελείως πατήωεγκεν, ἀλλ’ ἐξ αὐτῶν τῶν ἐναν- τιωμάτων ἀνέδραμε. πολλάκις ἤκουεν Ἀμφίπολιν καὶ [*](5 Dem. p. 156,17 6 Aeschin. fals. leg. § 26 et 27 sq. Dem. Aristrcr. § 111 p. 657,20. Nep. Iph. 3,2 15 cf. t. II 132,17) [*](2 μοί τις παρίστατο scripsi ex Ath μοι τίς παρίσταται P sed αι ex o corr m2 μέν τις παρίσταται edd 4 πρὸς ἑαυτὸν inserui coll p. 281,6; 322,6; 323,15; 337,10 om libri edd 5 τοῦ scripsi τοὺς Ath om P edd 7 ἔκείνων Ath edd 11 κακὸν οὐ scripsi ex Ath cum Iacobsio Lect 100 Rev 3 κακόν οὐ P κακόν. οὐ edd 19 οὕς scripsi ὧν libri edd 24 ἤκουεν scripsi ex Ath ἤκουσεν P edd)

ὧς δὲ εἶπέ μοί τις παραστὰς Ἀθηναίων τινὰ τοὺς ἐκεῖθεν ἥκειν ἀπάξοντας, οὐκ ἐμοῦ γε, ἔφην, ζῶντος. παρελθὼν γὰρ ἀναγνώσομαι μὲν τοὺς νόμους τοὺς Σόλω- νος οἳ τὸν Ἀθηναῖον Ἀθήνησι κρίνουσιν, οὐκ ἄκριτον ἐγχειρίζουσιν ἀνομίᾳ τυράννων, δια- λέξομαι δὲ περὶ τοῦ τῆς πόλεως ἤθους, ὅτι τοῦτον μέντοι τὸν δῆμον οὐ <κατήνεγκεν> ροῦ χαλεπότης, οὐ Θηβαίων ἰσχύς, οὐ ῥώμη Λακεδαιμονίων, οὐχ ἡ πάντα κινήσασα τοῦ βαρβάρου στρατιὰ καὶ πλεύσασα μὲν διὰ γῆς, πεζεύσασα δὲ διὰ θαλάττης ἣν ἔδησεν, ἐκβα- [*](1 sq. cf. t. V 87, 14 2 Thuc. VII 75, 5 5 Xen. Hell. IV 8, 10 sq. 9 Thuc. VIII 71, 1; 91,1 15 cf. p. 288, 19; 324, 13) [*](18 cf. t. v 498, 18 sq. 19 cf. p. 228,7 et ad t. V 477 10 sq. Isocr. paneg. § 89 p. 58 e 20 Her. VII 35) [*](1 Δήλιον scripsi cum Gasda δῆλον libri edd 2 τὰς in- serui auctore Gasda om libri edd 4 ναυμαχίαι Ath 7 κατακλεῖσθαι Ath 9 τί Ρ edd 10 μοι τίς Ρ Mor | τῶν coni Mor 12 τοὺς scripsi cum Iacobsio Lect 100 Rev 3 coll p. 283, 3; t. II 553,11 τοῦ libri edd 16 κατήνεγκε inserui coll p. 268,23; t. II 27,2 om libri edd 17 οὐ(1) scripsi οὐδὲ libri edd 19 πλεύσασα scripsi cum Iacobsio Add 354 Lect 101 Rev 3 et Cobeto Coll 286 πεζεύσασα libri edd 20 πλεύ- σασα Ath cf. Iacobs Anth Pal III 592 | ἔδειξεν Ρ et γρ in marg Mor ἐνίκησε vel δέδμηκε coni Iacobs Lect 101, ἐνίκησεν vel ἥττησεν Rev 3)

τοιούτοις καὶ πολλοῖς ἑτέροις διενοούμην λόγοις τῷ κινδυνεύοντι συνειπεῖν, ᾤμην γὰρ ὁ μάταιος ἐγὼ τὸ κακὸν ἐφ’ ἕτερον φέρεσθαι. καίτοι μ’ ἐχρῆν εὐθὺς ἀκούσαντα τί ποτ’ ἔσθ’ ὃ ζητοῦντες ἥκουσιν ἐμαυτὸν ἐλπίσαι. πολλὰ γὰρ ἦν τὰ ποιοῦντα ταύτην τὴν ἐλπίδα, πόλεμος ῥήτορος καὶ τυράννου, μακροὶ λόγοι καὶ λυπηροί, ψηφίσματα μαχό- μένα ταῖς ἐπιβουλαῖς, πρεσβεῖαι πολλαί, χρυσίον ὑπερ- οφθέν, τῶν εἰληφότων κρίσεις, δημηγορίαι δῆμον ἀργοῦντα ἐπεγείρουσαι.

πῶς οὖν <ἂν> ἐμὲ ἐκεῖνος ἐπ’ ἄλλον ἧκε; τί δεῖ τὰ πολλὰ λέγειν; εἶπον οἶ πρέσβεις πρὸς ὑμᾶς· ἥκομεν, ὦ ἄνδρες Ἀθη- ναῖοι, Δημοσθένην τὸν ἐχθρὸν τοῦ Φιλίππου ληψόμενοι παρ’ ὑμῶν. δότε. ταῦτ’ ἀκούσας ἐγὼ τοὺς μὲν λόγους οἶς ἂν ἄλλον ἔσωζον ἀφθόνους ὄντας <χαίρειν> εἴων φορτικὸν ἡγούμενος ὑπὲρ ἐμαυτοῦ [*](1 cf. t. V 477, 6 2 cf. p. 207,4 4 cf. p. 208, 10 sq. Her. VIII 143; Lyc. Leocr. § 71 10 cf. t. II 32, 6; t. IV 259, 8 R) [*](15 cf. t. IV 255, 10; 298, 12 R 16 cf. p. 214,6) [*](2 καὶ ante τοῦ libri edd delevi auctore Cobeto coll. t. II 286,2; 551,23; IV 163,15; V 16, 3 ὑπὲρ coni Iacobs, καίτοι Mor qui simul adnotat: „Hic lacuna est in Graecis“ etiam cogitaverunt Sintenis et Gasda 3 ᾔδει scripsi cum Co- beto ᾔδη Ath Mor ἤδη Ρ Re 15 ἀργοῦντα scripsi ἀερ- γοῦντα libri edd | ἂν inserui cum Gasda om libri edd 16 καὶ τί δεῖ πολλὰ λέγειν; coni Gasda at cf. p. 214,6 20 τοὺς μὲν λόγους scripsi auctoribus Iacobsio Lect 101 Rev 3 et Gasda τοῖς μὲν λόγοις libri edd 21 χαίρειν inserui cum Gasda om libri edd | με delendum censet Iacobs Leet 101 Rev 3)

10. Ἀλλ’, ὦ βέλτιστοι πρέσβεων, οὐδὲν δεῖ διατρι- βῆς οὐδὲ δεῖται τοιαύτης ὁ δῆμος χάριτος. οὐκ ἐῶ τοσοῦτον αὐτοὺς κατατρίφαι χρόνον. τήμερον τό γε ἐμὸν ἀναστρέψατε μέρος. οὗτοι μὲν γὰρ παρ’ ὑμῶν πέντε ᾔτησαν ἡμέρας, ἐγὼ <δὲ> παρ’ ὑμῶν νόμος δ’ ἐστὶ παρ’ ἡμῖν τὸν οὐ βουλόμενον ζῆν ἀποθνήσκειν, ὃν οὔπω λέλυκε Φίλιππος. ἕως οὖν κρα- τεῖ, τοῦδε τῆς βοηθείας ἀπολαύσω.

τοῖς ἀνίατόν τι νοσοῦσι, φησί, τὴν ἐπὶ τὸν νόμον εἶναι κατα- φυγὴν καὶ τοῖς τέκνα ἀποβαλοῦσιν ἢ τὴν οὐ- σίαν ἤ τι τοιοῦτον ἕτερον πεπονθόσιν. εἰ δὲ ὁ δῆμος δεῖται μακροτέρας περὶ σοῦ βουλῆς, πῶς τοῦτ’ ἄξιον θανάτου; τοῖς ἰδιώταις τις ταῦτα, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, λεγέτω, ὧν αἱ τύχαι τοῖς ἰδίοις κρί- νονται πράγμασι. ῥήτορα δὲ καὶ τοῦτον Δημοσθένην τὸν ζηλωτὴν Ἀριστείδου καὶ Νικίου καὶ Περικλέους μὴ [*](7 Plat. Lys. p. 222 B; Prot. p. 360 D 11 cf. t. V 486, 13) [*](13 cf. t. Y 551, 14 23 cf. p. 89, 15; 327, 9) [*](4 πῶς (vel οὕτως) coni Iacobs Lect 101 Rev 3 10 num κατατρῖφαι? at cf. ad t. IV 125, 9 11 ἀναστρέψατε Ρ sed σ inser ἀνατρέφατε Ath | ὑμῖν Ath 12 δὲ inserui om libri edd 14 οὖν κρατεῖ scripsi cum Gasda οὐ κρατῇ Hbri edd ἂν οὑν κρατῇ Iacobs Add 192 Lect 101 Rev 3 οὖν κρατὶ) Anth Pal III 741 15 ἀπολαύσεις Ath 18 ἢ τί Ρ 20 τις inserui e Ρ om Ath edd 23 ζηλωτὴν reposui e libris cum Iacobsio Rev 3 et Sinteni ζηλωτὸν edd)

οὐ [*](R IV 244) γὰρ | τούτων ἐπιμελούμενος οὐδ’ ὑπὲρ τούτων εὐχόμενος διαγέγονα τοῖς θεοῖς, ἀλλ’ ἀπολέσθαι μὲν τὸν ἐπίορκον Φίλιππον, ὃ πάντως ἱστᾶι, κἂν ἀποθάνῃ Δημοσθένης, τὸν δῆμον δὲ εἰς ὕψος ἆραι τῶν Ἀθη- ναίων μάχαις καὶ νίκαις καὶ τροπαίοις οὐδὲν ἐλάττοσι τῶν θαυμαστῶν ἐκείνων ὧν τὸ μὲν ἔστηκε παρ’ ἡμῖν Μαραθῶνι, τὸ δὲ Πλαταιᾶσι, τὰ δὲ ἐν ταῖς πλησίον ταυταισὶ νήσοις, Εὐβοίᾳ καὶ Σαλαμῖνι.

ταῦτ’ εὐχό- μὴν, τούτων ἐπεθύμουν κληρονόμους τε ὑμᾶς ὁρᾶν τοῦ προγονικοῦ φρονήματος. ἡ μὲν οὖν προαίρεσις καλὴ καὶ τῇ τῶν εἰς Μαραθῶνα δραμόντων ἴση, ἐδρά- μετε καὶ ὑμεῖς πρὸς τὰ τέρματα τῆς Βοιωτίας ὑπὲρ τῆς κοινῆς τῶν Ἑλλήνων ἐλευθερίας, ἔπεσόν τινες ὑμῶν ὡς ὁ Κυναίγειρος ἐκεῖνος, ὡς ὁ Καλλίμαχος, ὡς οἶ τὸν ἐκεῖ πεπληρωκότες τάφον· τὰ δὲ ἐπὶ τῆς ἐκ- κλησίας ταύτης σμικρὰ καὶ ταπεινὰ καὶ ἀνάξια τῆς ἐξόδου.

δεδυστυχήκαμεν γάρ, ὁμολογῶ. τί οὖν θαυμαστὸν εἰ οὓς ἐβουλόμην εὐτυχεῖν ἀτυχοῦντας ὁρῶν οὐ φέρω; ἐπὶ τῆς Ἀττικῆς ἐκκλησίας, ὦ Ζεῦ, Μακεδόνων ἐδεήθησαν οἱ Ἀθηναῖοι μὴ ταχείας δοῦναι τὰς ἀποκρίσεις. ἐν τούτοις, ὦ ἄνδρες δικασταί, τοῖς ὀλίγοις ῥήμασιν ἐν οἷς ἐκείνας ἀνεβάλεσθε Δημοσθένει [*](15 cf. p. 95, 8; 236, 7; t. V 512, 1. Her. VI 114) [*](1 ἐξέταζε scripsi cum Grasda et Sinteni ἔταζε libri edd 3 διαγέγονα scripsi ex Ath διαγέγονε Ρ edd 6 μάχαις in- serui ex Ath om Ρ edd 7 ἔστηκεν libri edd | παρ’ inserui ex Ath om Ρ edd 8 τάδε Ρ 9 εὐχόμην scripsi ex Ath cum Gasda εὐχόμενος Ρ edd 10 ἡμᾶς Ath 15 Κυνέγειρος Cobet Coll 286 at cf. 11. 11. 18 ἐξόδου om Ath sed in marg lectio parum certa 28 ἐκείνας scripsi ἐκείνους libri edd | ἐνεβάλεσθε Ath)

πολλοὶ πολλάκις αὑτοὺς ἐπαπέκτειναν <τοῖς> ἐρωμένοις. ὁρῶ κἀγὼ τὸν ἐρώμενον τὸν ἐμαυτοῦ τὸν δῆμον τῶν Ἀθηναίων οὐκέθ’ ὁμοίως ἀνθοῦντα. ἔν οὖν ἀπαλλαγῶ τοῦ τοιαύτας ὁρᾶν ἐκκλησίας, ἄπειμι τήμερον καλὸν τέλος ἐπιθεὶς τοῖς πεπολιτευμένοις.

οὐκ ἐκκέκομμαι τὼ ὀφθαλμώ, λέγεις. εἴθε τοῦτο ἐπεπόνθειν ὑμῶν ὄντων μεγάλων. οὐκ ἀποκέ- κομμαι <τὸ> σκέλος. εἴθε ἀμφότερα τοῦ ὑμῖν φυλαττομένου. οὐ καταρρεῖ μοι τὸ σῶμα. μικρὸν τὸ κακὸν τῆς ὑμετέρας ἐρρωμένης τάξεως. ὁρᾶτε καὶ τὸν Φίλιππον οὐ φεύγοντα τὴν τοιαύτην εἰσφοράν, ἀλλὰ τοῖς μέρεσι τοῦ σώματος τὴν δόξαν ὠνούμενον.

ἐβουλόμην χρῆσαι τὸν θεὸν ἀπολεῖσθαι Φίλιππον, εἰ | Δημοσθένης ὑπὲρ τῆς πόλεως [*](R IV 246) ἐπιδοίη τὴν παῖδα. οὐ γὰρ ἂν εἴδετέ με ζητοῦντα τότε φάρμακον, ἀλλὰ τὸν Ἐρεχθέα μιμούμενον. νῦν δέ, ὅ [*](3 cf. t. III 311, 1; 465, 15; 478,5; IV 144,4 6 Plat. Gorg. p. 481 D 9 Plat. conv. p. 186 A 10 sq. Dem. cor. p. 247, 9 sq. 16 Dem. 1. 1. 19 cf. ad p. 288, 3 20 cf. p. 94, 10; t. III 442, 6; t. IV 468, 14 sq. R. [Dem.] epit. § 27 p. 1397, 16 sq. [Apollod.] bibl. III 15, 4) [*](3 punctuni post εὐχόμην posui, comma libri edd | comma post Ἥλιε posui, colon libri edd 5 αὑτοὺς reposui e libris cum Iacobsio Rev 3 αὐτοὺς edd | τοῖς inserui cum Gasda om libri edd 8 τοῦ scripsi cum Gasda τε Ath om Ρ edd) [*](10 οὐκ ἐκκέκομμαι scripsi cum Gasda et Cobeto Coll 286 coll Dem. 1. 1. οὐ κέκομμαι libri edd 12 τὸ inserui auctore Gasda coll Dem. 1. 1. om libri edd 17 ἀπολεῖσθαι scripsi ἀπολέσθαι libri edd ἂν ἀπολέσθαι coni Gasda 18 μὴ post εἰ Ath 19 εἴδετέ scripsi ἴδητέ libri edd ἴδοιτε Gasda)

18. Νῦν δεδέησθε πέντε ἡμερῶν εἰς βουλήν. οὐκοῦν ἐν ταύταις ἢ δώσετε ἢ οὔ. ἐὰν μὲν τοίνυν ἐκδῶτε καὶ παρὰ τῆς ὑμετέρας με γνώμης λαβόντες ἀπάγωσι, πολ- λοὺς μέν, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, παραβήσεσθε νόμους, ἀλλότριοι δὲ τῶν πατέρων φανεῖσθε, διδάξετε δὲ τὸν Φίλιππον ἄλλον μετ’ ἐμὲ ζητεῖν καὶ μετ’ ἐκεῖνον ἕτε- ρον καὶ πάντας ἑξῆς τοὺς τῆς ἐμῆς τάξεως, ἴως ἂν μόνον γένηται τὸ βῆμα τῶν ὑπὲρ ἐκείνου λεγόντων, οἱ δὲ γράψουσι ῥᾳδίως πλεῖν τε Φιλίππῳ τὰς τριήρεις καὶ στρατιώτας ἀκολουθεῖν καὶ στρατηγὸν ὑμέτερον ἕπεσθαι.

ταυτὶ μὲν εἰς βλάβην τηλικαῦτα, ἕτερον δέ, διαβεβλήσεσθε πρὸς ἅπαντας ἀνθρώπους ὡς οὐ καλῶς τοῖς εὔνοις ἀποδιδόντες τὰς χάριτας. ἀτύχημα δὲ ὡς ἐν τοῖς παροῦσιν οὐ μικρὸν τὸ πάνυ γνώριμον εἶναι τὸν δῆμον. διὰ γὰρ τὰς πολλάς, ὦ ἄνδρες Ἀθη- ναίοι, πρεσβείας οὐ μόνον ἐν τοῖς Ἕλλησιν, ἀλλὰ καὶ τῶν βαρβάρων οὐκ ὀλίγοις ἔγνωσθε.

πρὸς οὓς εἰ [*](18 cf. t. IV 491, 3) [*](2 καὶ inserui ex Ath om Ρ edd | ὀνήσαιμι reposui e libris cum Gasda ὀνήσαιμεν edd 5 νὺν libri edd 6 με coni Gasda 9 πατέρων scripsi coll p. 323, 12 auctoribus Iacob- sio Lect 101 Rev 3 Not. crit. in Lib. apol. 34 et Gasda qui aut πατέρων aut προγόνων coniecerunt παρόντων libri edd) [*](12 μόνων Sintenis 13 οἱ reposui e libris οἳ edd | num γράψωσι scribendum? | τε Mor sed γρ δὲ in marg δὲ libri τῷ coni Gasda 16 διαβεβλήσεσθε scripsi cum Gasda et Co- beto Coll 286 διαβέβλησθε libri edd 20 ἕλλησι Ρ 21 ἔγνω- σθε scripsi cum Pappaiannopulo ἔγνωσται Ath ἔγνωσαν Ρ eed αν corr ἐγνώσθητε edd)

21. Ὁρᾶθ’ ὅπως ὑμῖν κλείει τὰς πόλεις τὸ παρ’ ὑμῶν ἐμὲ τοῖς Μακεδόσι | δοθῆναι; ποιεῖ δὲ καὶ [*](R IV 246) τῶν πολιτευομένων τοὺς βελτίστους, ὦ ἄνδρες Ἀθη- ναίοι, ἀφώνους. τίς γὰρ ἀναστήσεται τοῦ κήρυκος καλοῦντος; τίς ἐρεῖ λόγους ὑμῖν μὲν συμφέροντας, αὑτῷ δὲ ἐπιζημίους; τίς εὑρήσει πόρους χρημάτων; τίς ξένους, τίς συμμάχους αὐτοὺς γράψοντας εἷναι [*](†) χρείαν· αἰτίαν, ἂν καθαρεύητε, σχῆτε.

διὰ τοῦτο ἐπ’ ἐμαυτὸν ἀφ’ ὑμῶν μεθίστημι τὴν μέμψιν, μᾶλλον [*](7 cf. t. IV 263, 22 R. Thuc. II 53, 3 8 cf. p. 181, 1; t. IV 282, 18 R 18 cf. p. 180, 12) [*](2 πάντας scripsi cum Iacobsio Rev 3 πάντως libri edd) [*](5 τῶν reposui e libris cum Iacobsio Rev 3 τοῦ edd τῶν τοῦ coni Gasda 11 συμπολεμήσωμεν coni Gasda 12 μνῆσθαι inserui ex Ath om Ρ edd | χάριτος scripsi χάριτας Ath χάριν Ρ edd 15 βελτίστους scripsi cum Iacobsio Lect 101 Rev 3 Not. crit. in Lib. apol. 17 et Gasda βελτίους libri edd) [*](16 τοὺς βελτίστους ante ἀφώνους libri edd delevi cum Iacob- sio et Gasda 18 αὐτῷ libri edd 19 locum graviorem labem contraxisse vidit Mor („Graeca hic mutila et perturbata“) coniectura eius γράψει τὰ εἰς χρείαν minime sublatam esse patet)

23. Εἶεν. ἐκδοθέντος μέν μου παρ’ ὑμῶν, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, τοσαῦτα καὶ ἔτι πλείω κακὰ περιστήσεται τὴν πόλιν, ἂν δὲ δόξη βουλευομένοις ὑμῖν ἀντειπεῖν τῷ Φιλίππῳ καὶ τὸ δίκαιον δεῖσαι μᾶλλον ἢ τὸ πταῖσμα τὸ συμβάν, πάλιν αὐτὸ τοῦτο ἄξιόν μοι θανάτου τὸ δεῖν με μακρὰν οὕτως ἀναμεῖναι βουλήν. ἐπὶ τί γὰρ δεῖσθε τῶν πέντε τούτων ἡμερῶν; εἰπέ μοι. ἵνα πύθησθε παρὰ τοῦ δεῖνος, εἰ χρήσιμος οὑτοσὶ Δημο- [*](3 Xen. comm. IV 1, 1. Isocr. Hel. p. 210 b. Plat. Phaedr. p. 234 D 8 Dem. p. 10,6 11 cf. p. 95,9 | cf. p. 236,7) [*](12 Dem. Lept. p. 465, 9) [*](2 ἐάσαι libri edd 3 παίζων scripsi coll 11. 11. παίζων μήτε πίνων Ath πίνων Ρ sed γρ παίζων in marg, edd 5 Ἕλληνας, διὰ πρέσβεων Ἀθηναῖοί coni Sintenis 9 λε- γέσθω scripsi, ut coni Mor λέγεσθαι Ath λέγεσθε Ρ edd 10 ἐπέδωκεν delendum censet Iacobs Lect 101 Rev 3 11 Λεὼς scripsi cum Iacobsio λεὼς libri edd 14 ἡμῶν Re 16 ἂν δὲ scripsi cum Iacobsio Lect 101 Rev 3 Sinteni Gasda ἄν τε libri edd 18 comma post συμβάν posui, punctum libri edd) [*](19 με scripsi auctore Sinteni μὲν libri edd 21 εἰ scripsi ex Ath ὡς Ρ edd)

24. Ἔτι τοίνυν ἐνθυμεῖσθε οἶον ἔσται τὸ [*](R IV 247) πρᾶγμα. πληρώσετε τὴν ἐκκλησίαν καθ’ ἑκάστην ἡμέραν, παρελθόντες δὲ οἱ τῆς Φιλίππου προαιρέσεως τὸν πολεμοποιόν, τὸν ταράττοντα τὴν πόλιν, τὰ τοιαῦτα ἐροῦσι καὶ κελεύσουσιν ἐκδοῦναι. οὐκοῦν ἐπὶ τούτοις οἱ δημοτικοὶ βοήσονται; ψεύδῃ. Δημοσθέ- νης ἔλυσε τὴν εἰρήνην; [ναί] τί ποιῶν; Χερρόνησον, Πέρινθον, Βυζάντιον, τὴν σιτο- πομπίαν, κωλύων διορύττεσθαι Πελοπόννησον, μεμφόμενος τὸν τὰ πλοῖα συλῶντα; τὸ δὲ ἐχρῆν ἐᾶν; θαυμαστή γε εἰρήνη τὸν μὲν τὰ τῆς πόλεως ἁρπάζειν, τὴν πόλιν δὲ συνθήκας ἔχειν. οὐδεὶς εἰρήνην λύει ἀμυνόμενος, λύει δὲ ὁ ταῦτα [*](5 cf. p. 308, 9 9 Dem. Phil. IV p. 132, 18; ep. p. 1475,1) [*](12 cf. t. IV 259, 1 sq. R 13 sq. cf. p. 258, 3 sq. t. IV 296, 15 R. Dem. cor. p. 254, 20 sq. 326,11 15 Dem. Phil. III p. 118, 11; 129, 9 sq. cor. p. 252, 1) [*](5 οὕτω scripsi auctore Cobeto Coll 286 τοιούτοις AthP edd) [*](6 ἀνάλωσεν reposui ex AthP ἀνήλωσεν edd 8 καθε- κάστην Ρ 10 πόλιν, τὰ τοιαῦτα ἐροῦσι γάρ, vel γὰρ ἐροῦσι, κελεύσουσιν coni Iacobs Lect 101 Rev 3 11 οὐκοῦν scripsi ex AthP οὐκ οὖν edd 12 οὐ ante Δημοσθένης inserendum coni Gasda | ψεύδη scripsi cum Gasda ψεύδη Ath edd sed γρ ψεύδει in marg Mor ψεύδει Ρ sed ή suprascr m 2 ὅτι ψεύδη coni Iacobs Lect 101 Rev 3 13 signum interrogationis posui punctum libri edd | ναί in marg P 2 edd cancellavi 14 σιτοπομ- κίαν, κωλύων διορύττεσθαι reposui e libris cum Iacobsio Rev 3 et Sinteni σιτοπομπίαν κωλύων· διορύττεσθαι edd 15 πελο- πόνησον libri edd 16 et 17 signum interrogationis posui punctum libri edd 19 λύει scripsi auctore Sinteni ἄγει libri edd)

τοι- αῦτα ἀπολογούμενοι, μετὰ ταῦτα πολλά μου ψηφίσματα φέροντες ἐν ταῖς χερσὶν ἀνθ’ ἱκετηρίας ἀναγνώσονται, καθ’ ἃ πρέσβεις ἐξῆλθον, καθ’ ἃ τριήρεις ἔπλευσαν, καθ’ ἃ τῶν μὲν οὐκ ἐξεπέσετε, τὰ δὲ ἐκομίσασθε. ταῦτα, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, καθ’ ἑκάστην ἡμέραν[, ταῦτα] πεντάκις, ταῦτα, ἴως ἐπιτρέπουσιν οἶ πρέσβεις. καὶ ἔτι πρὸς τούτοις θρῆνος δημοτῶν, δάκρυα φυλετῶν, οἰκείων, συγγενῶν, τῶν ἐκ Μακεδονίας ὐπ’ ἐμοῦ λελυμένων, οἷς τὸ χρέος ἐποίησα δωρεάν. ἄξουσι καὶ τὴν θυγα- τέρα πρὸς τὰς ἐκκλησίας δεησομένην ὑμῶν· σώσατε, ἐλεήσατέ μου τὸν πατέρα.

τί οὖν ὁ δῆμος; καμφθήσεται καὶ ποιήσει τοῦτο πρὸς ἐμὲ ὃ πρὸς Ἄδραστον οἱ πρόγονοι καὶ Οἰδίπουν τὸν Θηβαῖον καί, τὸ Εὐριπίδου δρᾶμα, πρὸς τοὺς Ἡρακλείδας καί, τὸ Φρυνίχου, τὴν Μίλητον καὶ ἀποκρινεῖται <τοῖς> πρέσβεσι θορυβῶν ὁμοῦ καὶ δακρύων· οὐκ ἐκδίδομεν Δημοσθένην. οὔπω πεπτώκαμεν, οὔπω τοσ- [*](3 Dem. p. 1078,25 9 cf. p. 331,15; t. IV 262, 16 R 10 cf. ad p. 288,3 | cf. p. 308, 14 sq. 14 cf. ad p. 99,8; 326, 2; t. IV 263, 6 R. Isocr. paneg. § 58 | Soph. Oed. Col. 461 sq. 15 cf. p. 326,2; t. IV 263, 1 R. Eur. Heracl. 31 sq. 16 cf. ad p. 41,6; 99,14; t. IV 303, 11 R. Phryn. trag. fr. Nauck. p. 721 2) [*](1 ἀμυνουμένους Cobet Coll 286 5 ἐξεπέσατε Ρ | τάδε Ρ) [*](6 καθεκάστην Ρ |, ταῦτα cancellavi 7 ἕως scripsi cum Iacobsio Add 192 Rev 3 et Gasda ὡς libri edd 11 δεησο- μένην scripsi ex Ath δεηθησομένην Ρ edd 15 πρὸς τοὺς scripsi coll p. 32,16; t. I 454,14 πρὸς libri edd τοὺς coni Gasda 16 Μίλητον scripsi μιλῆτιν libri edd | ἀποκρινεῖται reposui e libris cum Iacobsio Add 129 Lect 101 Rev 3 ἀποκρι- νεῖτε edd sed γρ ἀποκρινεῖται in marg Mor | τοῖς inserui om libri edd 17 πρέσβεσι Mor sed γρ πρέσβεις in marg πρέσβυς Ath πρέσβ(??) Ρ 18 οὕτω ante πεπτώκαμεν inserendum cen- sent Iacobsius Add 129 Lect 101 Rev 3 Cobetus Coll 286 | πε- πώκαμεν Ρ et γρ in marg Mor)

ἂν οὕτως, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, σωθῶ τῶν μὲν ἐμῶν φίλων ἱκετευόντων, | ὑμῶν [*](R IV 248) δὲ ἐλεούντων, τίς ὁ λοιπὸς ἔσται μοι βίος; τί δια- τελέσω ποιῶν; ἀργὸς καθεδοῦμαι λεγόντων ἑτέρων ἀκούων μετὰ τοσαύτην, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, πολιτείαν; καὶ τοῦθ’ ὑμῖν καλόν; ἀλλ’ ἐρῶ καὶ γράψω πάλιν ἐκεῖνα τὰ συνήθη· ἐξίωμεν, εἰσφέρωμεν, νουθε- τῶμεν τοὺς ἕλληνας, ἀναμαχώμεθα τὴν ἧτταν, ἀντεχώμεθα τῆς ἀρχῆς. ὑμεῖς τούτου τοῦ καλοῦ κληρονόμοι.

καὶ τίς οὐχὶ τούτων τῶν ἐμοὶ προσκεκρουκότων, οὓς ἀνιῶ λέγων, ἐπαναστὰς ὑβριστι- κῶς ἐκβαλεῖ με τοῦ βήματος; τὸν δὲ ἔκδοτον, τὸν δὲ ἄτιμον, τὸν ἐλέῳ σεσωσμένον, τὸν δοῦλον τῶν ὑπὲρ αὐτοῦ δεδακρυκότων, τοῦτον δεῖ ἀναβαίνειν ἐπὶ τὸ βῆμα καὶ σεμνότερον εἶναι τοῦ δέοντος; πάλιν σὺ θρασύς; ἐπιθυμεῖν ἔοικας δευτέρων κακῶν. μή με, 00 ἄνδρες Ἀθηναῖοι, τοιού- τοις φυλάξητε λόγοις, ἀλλ’ ἕως ἐπὶ τῆς ἔμπροσθεν ἑστήκατε δόξης, ἀποκτείνατε.

29. Καὶ πῶς, φησίν, οὐ μανικὸν ἤδη βού- λεσθαι τελευτᾶν ἐξὸν ἀναμεῖναι τὴν Φιλίππου γνώμην, ἂν ἄρα λάβῃ; ὁ δ’ ἴσως φείσεται λα- βών, οἵα πολλὰ πρὸς πολλοὺς ἐφιλανθρωπεύ- σατο. φείσεται Φίλιππος Δημοσθένους; οὐκ ἀποκτενεῖ; καὶ τίνος ἀναμνησθείς; τῶν ὑπὲρ Ὀλυνθίων λόγων; ποίων; τῶν πρώτων ἤ τῶν δευτέρων ἢ τῶν τρίτων; ἀλλὰ τῶν ὑπὲρ Φωκέων, ὧν τοὺς μὲν ὁ δῆμος ἤκουσε, τοὺς δὲ τὸ δικαστήριον; οἷς οἶδεν ὅτι τὸ μὲν ἐμὸν μέρος ἐστὲ μὲν ἐπὶ Θρᾴκης [Xαλκίδος] σώζονται δὲ Φωκεῦσιν αἰ πόλεις, διὰ δὲ τοὺς λαμπροὺς τούτους οὐκ ἀνέξεται Φίλιππος ἠδικῆσθαι.