Refutatio Omnium Haeresium (= Philosophumena)

τοῦ Καλλίστου σχολῇ. οὗ τῷ ὅρῳ ἀρεσκόμενοι πολλοὶ συνείδησιν πεπληγότες ἅμα τε καὶ ὑπὸ πολλῶν αἱρέσεων ἀποβληθέντες, τινὲς δὲ καὶ ἐπὶ καταγνώσει ἔκβλητοοι τῆς ἐκκλησίας ὑφ᾿ ἡμῶν γενόμενοι προσχωρήσαντες αὐτοῖς ἐπλήθυναν τὸ διδασκαλεῖον αὐτοῦ. οὗτος ἐδογμάτισεν ὅπως εἰ ἐπίσκοπος ἀμάρτοι τι, εἰ καὶ πρὸς θάνατον, μὴ δεῖν κατατίθεσθαι.

ἐπὶ τούτου ἤρξαντο ἐπίσκοποι καὶ πρεσβύτεροι καὶ διάκονοι δίγαμοι καὶ τρίγαμοι καθίστασθαι κλήρους· κλήρους· εἰ δὲ καί τ·ις ἐν κλήρῳ ὢν γαμοίη, μένειν τὸν τοιοῦτον ἐν τῷ κλήρῳ ὡς [*](1 Job. 14, 11 πιστεύετέ μοι ὅτι ἐγὼ κτλ. vgl. Tert. Adv. Praxeam 20 S. 263 10 Kr. — 8 —10 Tert. Adv. Praxeam 29 S. 286, 4ff Kr. ergo nee compassus est pater filio. scilicet directam blasphemiam in patrem veriti diminui eani hoc modo sperant, si filius quidem patitur, pater vero eompatitur . . . . . times dicere passibilem, quem dicis compassibilem — 13 — S. 251, 7 vgl. E. Rolffs, Das Indulgenz- Edict des ömischen Bischofs Kallist, Τ. U XT 3, Lpz. 1893 — 22 πρὸς θάνατον] vgl. I Joh. 5, 16 8 συνπεπονθέναι Ρ θέλων? We. 9 ücke Miller, + ἀλλ’ We., οὕτω πως ἐλπίζων Bunsen, ὥστε Volkmar S. 125 7, ὡς ö. ἐκφυγὼν Criiice 10 ὁ 2] ὃς ö. wohl richtig σκεδάζων Scott Bimsen 12 X 27, 4 Noetos statt Sabellios genannt 15 συγχαρεῖν Ρ 16f ὅ τι ἂν? Miller 18 <τὴν> Ε. Schwartz, Schriften der Wiss. Ges. in ßburg, 7. Heft S. 10 20 ἔκκλητοι Ρ 21 αὐτῷ We. 22 ἐδογμάτισέν πως ὄντως Diels) We. ß Η. hier nicht genau citiert, ist schon öfter betont worden (Rolffs S. 137) 23 δέῃ Pasquali 25 ὢν γνώμη Ρ)

ἀλλὰ καὶ τὴν κιβωτὸν τοῦ Νῶε εἰς ὁμοίωμα ἐκκλησίας ἴφη γεγονέναι, ἐν ᾑ καὶ κύνες καὶ λύκοι καὶ κόρακες καὶ πάντα τὰ καθαρὰ καὶ ἀκάθαρτα, οὕτω φάσκων δεῖν εἶναι ἐν ἐκκλησίᾳ ὁμοίως, καὶ πρὸς πρὸς τοῦτο δυνατὸς ἦν συνάγειν οὕτως ἡρμήνευσεν· οὗ οἱ ἀκροαταὶ ἡσθέντες τοῖς δόγμασι διαμένουσιν ἐμπαίζοντες ἑαυτοῖς τε καὶ πολλοῖς, ὧν τῷ διδασκαλείῳ συρρέουσιν ὄχλοι.

διὸ καὶ πληθύνονται, γαυριώμενοι ἐπὶ ὄχλοις ὄχλοις τὰς ἡδονάς, ἃς οὐ συνεχώρησεν ὁ Χριστός· οὗ καταφρονήσαντες οὐδέν ἁμαρτεῖν κωλύουσι, φάσκοντες αὐτὸν ἀφιέναι τοῖς εὐδοκοῦσι. καὶ γὰρ καὶ γυναιξὶν ἐπέρεψεν, εἰ ἄνανδροι εἶεν καὶ ἡλικίᾳ γέ τι καίοιντο αἱ ἐν ἀξίᾳ, εἰ ἑαυτῶν ἀξίαν [ἣν] μὴ βούλοιντο καθαιρεῖν διὰ τοῦ[το] νομίμως γαμηθῆναι, ἔχειν ἕνα ὃν ἂν αἱρήσων ται σύγκοιτον, εἴτε οἰκέτην εἴτε ἐλεύθερον, καὶ τοῦτον κρίνειν ἀντὶ ἀνδρὸς μὴ νόμῳ γεγαμημένην.

ἔνθεν ἤρξαντο ἐπιχειρεῖν πισταὶ λεγόμεναι ἀτοκίας φαρμάκοις καὶ περιδεσμεῖσθαι πρὸς τὸ τὰ συλλαμβανόμενα καταβάλλειν, διὰ τὸ μήτε ἐκ δούλου βούλεσθαι ἔχειν τέκνον μήτε ἐξ εὐτελοῦς διὰ τὴν συγγένειαν καὶ ὑπέρογκον οὐσίαν. ὁρᾶτε εἰς ὅσην ἀσέβειαν ἐχώρησεν ὁ ἄνομος μοιχείαν καὶ φόνον ἐν τῷ αὐτῷ διδάσκων· καὶ ἐπὶ τούτοις τοῖς τολμήμασιν ἑαυτ(οὺ)ς οἱ ἀπηρυθριασμένοι καθολικὴν ἐκκλησίαν ἀποκαλεῖν ἐπιχειροῦσι, καί [*](2 Rom. 14, 4 u. vgl. Tert. De pud. 2 S. 222, 16 — 3 Matth. 13, 29. 30 οὔ, μήποτε συλλέγοντες τὰ ζιζάνια ἐκριζώσητε ἅμα αὐτοῖς τὸν σῖτον· ἄφετε συναυξάνεσθαι ἀμφότερα ἕως τοῦ θερισμοῦ — 5f Gen. 6, 19ff vgl. Roltfs S. 68 3) [*](3 τοῦτο Miller: τούτω Ρ 9 ἐμμπέζοντες Ρ 10 τώ διδασκαλείων Ρ 12 οὐδὲν Ρ, οὐδένα Bimsen Hipp. Ι 394 Ι 99) αὐτὸν Miller: αὐτῶ Ρ, αὐτοὺς Bunsen Ι 395, αὐτοὶ Cruice 14 ἡλικίᾳ γέ τι καίοιντο αἱ ἐν ἀξίᾳ We.: ἡλικία τε τε καίοντα ἐναξία Ρ, ἠλικίᾳ καίοιντο αἱ ἐν ἀξίᾳ Miller, ἡλικίᾳ γε ἑκκαίοιντο ἀναξίᾳ Gö. ἡλικίᾳ τινὸς καίοιντο ἀναξίου τῆς ἑαυτῶν ἀξίας, ἣν Roeper, s. auch Neumann, Hipp. von Rom I, Lpz. 1902 S. 128 und Der römische Staat und die Kirche, Lpz. 1890 S. 202; d’Ales, La théologie de St. Hippolyte, Paris 1906 p. 56 f εἰ We.: ἡ Ρ, ἢ Miller ἣν > Gö.: viell. εἰ τὴν ἑαυτῶν ἀξίαν μὴ We. 15 τοῦ Neumann: τοῦτο Ρ, τὸ Gö. ἔχειν Gö.: ἔχει Ρ 17 ἤρξατο Ρ 18 ἀτοκίας We.: ἀτοκία Ρ, ἀτοκίοις Bunsen Gö. φαρμάκοις καὶ περιδεσμεῖσθαι Gö. (ebenso Bunsen, aber <τῷ>): περιδ. καὶ φαρμ.Ρ, ἐπ᾿ ἀτοκίᾳ περιδεσμεῖσθαι καὶ φαρμακεύεσθαι Roeper 20 οὖσαν? We. 22 τολμήσασιν Ρ 23 ἀπερυθριασμένοι Ρ)

ἐπὶ τούτου πρώτως τετ(όλμ)ηται δεύτερον αὐτοῖς βάπτισμα. ταῦτα μὲν οὖν ὁ θαυμασιώτατος Κάλλιστος συνεστήσατο, οὑ διαμένει τὸ διδασκαλεῖον φυλάσσον τὰ ἔθη καὶ τὴν παράδοσιν , μὴ διακρῖνον, τίσιν δεῖ κοινωνεῖν, πᾶσιν πᾶσιν προσφέρον τὴν κοινωνίαν· ἀφ᾿ οὑ καὶ τὴν τοῦ ονόματος μετέσχον ἐπίκλησιν καλεῖσθαι διὰ τὸν πρωτοστατήσαντα τῶν τοιούτων ἔργων Κάλλιστον Καλλιστιανοί.

Τούτου κατὰ πάντα τὸν κόσμον διηχηθείσης τῆς διδασκαλίας, ἐνιδὼν τὴν πραγματείαν ἀνὴρ δόλιος καὶ ἀπονοίας γέμων, Ἀλκιβιάδης τις καλούμενος, οἰκῶν ἐν Ἀπαμείᾳ τῆς Συρίας, γοργότερον ἑαυτὸν καὶ εὐφυέστερον ἐν κυβείαις κρίνας τοῦ Καλλίστου, ἐπῆλθε τῇ ῾Ρώμῃ φέρων βίβλον τινά, φάσκων ταύτην ἀπὸ Σηρῶν τῆς Παρθίας παρειληφέναι τινὰ ἄνδρα δίκαιον Ἠλχασαΐ,

ἣν παρέδωκέν τινι λεγομένῳ Σοβιαί, χρηματισθεῖσαν ὑπὸ ἀγγέλου, οὗ τὸ ὕφος σχοινίων κδ, ὃ γίνεται μίλια ABBREV τὸ δὲ πλάτος αὐτοῦ σχοινίων δݲ, καὶ ἀπὸ ὤμου εἰς ὡμον σχοινίων ςݲ, τὰ δὲ ἴχνη τῶν ποδῶν αὐτοῦ ἐπὶ μῆκος σχοινίων γݲ ἡμίσους, ἃ γίνεται μίλια δεκατέσσαρα, τὸ δὲ πλάτος σχοίνου ἑνὸς ἡμίσους, τὸ δὲ ὕψος ἡμισχοινίου.

εἶναι δὲ σὺν αὐτῷ καὶ θήλειαν, ᾗς τὰ μέτρα κατὰ τὰ προειρημένα εἶναι λέγει· καὶ τὸν μὲν ἄρσενα υἱὸν εἶναι τοῦ θεοῦ, τὴν δὲ θήλειαν καλεῖσθαι αγιον πνεῦμα. ταῦτα τερατολογῶν νομίζει ταράσσειν τοὺς μωρούς, λέγων λόγον τοῦτον·

εὐηγγελίσθαι τοῖς ἀνθρώποις καινὴν ἄφεσιν ἁμαρτιῶν ἐπὶ Τραϊανοῦ [*](2 über die zweite Taufe s. d’Ales, La tlieologie de St. Hippolyte, Paris 1906 S. 59ff — 3 διδασκαλεῖον] vgl. G. Noetos 1 S. 44, 2 L. — 9 —11 Theodoret II 7 S. 393 C Migne συνεκράτησε δὲ αὐτὴν (die Häresie) Ἀλκιβιάδης ἐξ Ἀπαμείας τῆς Συρίας ὁρμώμενος. Harnack, Altchristi. Litt. Ι 207 ff; Lipsius, Zur Quellenkritik des Ep. S. 145ff — 11 —14 vgl. X 29, 1, Origenes bei Eus. VI 38 (Theod. a. a. 0.) — 13 Ἠλχασαΐ] über den Namen s. W. Brandt, Elchasai, Lpz, 1912 S. 5 ff, über Σοβιαί S. 42 — 14 —20 Epiph. XXX 17 τὸν Χριστὸν εἶναί τι ἀνδροείκελον ἐκτύπωμα ἀόρατον ἀνθρώποις, μιλίων ἐνενήκοντα ἓξ τὸ μῆκος, θῆθεν σχοίνων εἴκοσι τεσσάρων, τὸ δὲ πλάτος σχοίνων ἕξ, μιλίων εἴκοσι τεσσάρων, τὸ πάχος δὲ κατὰ μέτρησιν ἄλλην τινά. ἀντικρὺ δὲ αὐτοῦ ἑστάναι καὶ τὸ ἅγιον πνεῦμα ἐν εἴδει θηλείας ἀοράτως, καὶ [τὸ] αὐτὸ τοῦ αὐτοῦ μέτρου, ähnlicb XIX 4. LIII 1, Brandt S. 49f — 20 s. zu S. 158, 25 — 22 Epipb. XIX 1 συνήφθη δὲ τούτοις (Ossäer) μετέπειτα ὁ καλούμενος Ηλξαῒ ἐν χρόνοις Τραϊανοῦ) [*](1 αὐτοῖς] τούτοις Roeper 2 βάπτησμα Ρ 5 πᾶσι δ᾿ ἀκρίτως Miller προσφέρων P 7 Ende Raum gelassen für Übersckrift 9 ἀλκηβιάδης P 12 ἀποσηρῶν P 14 — 16 σχοίνων viermal Roeper 16 σχοινίων2] σχοιν ων Ρ 18 ἡμισχοινίου Roeper: ἡμισχοίνου P V 21 λέγων λέγων τοῦτον P 22 ἐπὶ] ἔτει Hilg., N.T. extra canonem fasc. III 158)

ἡδομένους γὰρ κατανοήσας πολλοὺς ἐπὶ τοιαύτῃ ἐπαγγελίᾳ εὐκαίρως ἐνόμισεν ἐπιχειρεῖν. καὶ τούτῳ δὲ ἡμεῖς ἀντιστάντες οὐκ εἰάσαμεν ἐπὶ πολὺ πλανηθῆναι πολλούς, ἐλέγξαντες εἶναι τοῦτο πνεύματος νόθου ἐνέργειαν καὶ ἐπίνοιαν πεφυσιωμένης καρδίας, καὶ τοῦτον λύκου δίκην ἐπεγηγερμένον πλανωμένοις προβάτοις πολλοῖς, <ἃ> ἀποπλανῶν

διεσκόρπισεν ὁ Κάλλιστος. ἀλλ᾿ ἐπεὶ ἠρξάμεθα, καὶ τὰ τούτου δόγματα οὐ σιωπήσομεν, εἰς φανερὸν δὲ ἀγαγόντες πρότερον τὸν βίον καὶ δείξαντες τὴν νομιζομένην ἄσκησιν προσποιητὴν ὑτάρχουσαν, αὖθις καὶ τῶν ῥητῶν κεφάλαια παραθήσομαι, ἴνα τοῖς αὐτοῦ ἐγγράφοις ὁ ἐντυγχάνων ἐνατενίσας ἐπιγνοίη, τίς καὶ ὁποία εἴη ἡ τούτῳ τετολμημένη αἵρτεσις.

Οὗτος νόμου πολιτείαν προβάλλεται δελεάσματος δίκην, φάσκων δεῖν περιτέμνεσθαι καὶ κατὰ νόμον ζῆν τοὺς πεπιστευκότας, ἀποσπῶν τινα τῶν προειρημένων αἰρέσεων. τὸν Χριστὸν δὲ λέγει ἄνθρωπον κοινῶς πᾶσι γεγονέναι, τοῦτον δὲ οὐ νῦν πρώτως ἐκ παρθένου γεγεννῆσθαι, ἀλλὰ καὶ πρότερον, καὶ αὖθις πολλάκις γεννηθέντα καὶ γεννώμενον πεφηνέναι καὶ φύεσθαι, ἀλλάσσοντα γενέσεις καὶ μετενσωματούμενον, ἐκείνῳ τῷ Πυθαγορείῳ δόγματι χρώμενος.

τοσοῦτον δὲ πεφυσίωνται, ὡς καὶ προγνωστικοὺς ἑαυτοὺς λέγειν, #x003E; μέτροις καὶ ἀριθμοῖς τῆς προειρημένης Πυθαγορείου [*](1 ff Tgl. S. 253. 10 ff — 3f Origenes bei Eus. KG VI 38: βίβλον τινὰ φέρουσιν, ἣν λέγουσιν ἐξ οὐρανοῦ πεπτωκέναι, καἰ τὸν ἀκηκοότα ἐκείνης κα πιστεύοντα ἄφεσιν λήψεσθαι τῶν ἁμαρτημάτων — 6 vgl. S. 249, 22ff — 18 vgl. Epiph. XIX 1 S. 320, 7. 8. LITT 1 S. 503, 11 Dind. — 20 —23 vgl. Epiph. XXX 3. LIII 1 S. 508, 25ff Dind., Brandt S. 79 ff — 20 vgl. S. 222, 5 — 21 vgl. S. 222, 6f) [*](1 αὐτῶ Ρ 2 ἀσεγεία Ρ 2f εἴ τις πιστὸς Sauppe 3 πιστός <τις> Miller ἐπιτρέψαντα Ρ ἀκούσαντα Bunsen 3f ἐπιστρέψαντας καὶ . . . κατακούσαντας καὶ πιστεύσαντας Ritechl in Niedners Ζ. ür die bist. Theol. XXIII 583 4 ὁρίζει > Ritschl ἄφεσιν zweimal Ρ 6 προεστήσατο Bimsen I 389 Doxographi 588, 15 προστησάμενον τοῦτο τὸ δόγμα 7 ἐνόμησεν Ρ 9 ἐλλέγξαντες Ρ 11 + ἃ Miller 13 δὲ Sauppe: τί Ρ, τε ö. 14 καὶ δείξαντες Miller: δείξαντες καὶ Ρ πρὸς ποιητῶν Ρ 17 τετολμημημένη Ρ 22 γεγενῆσθαι Ρ 26 δῆλον Ρ)

ἐπαοιδὰς τε καὶ ἐπιλόγους τινὰς διδάσκουσι πρός τε κυνοδήκτους καὶ δαιμονιῶντας καὶ ἑτέραις νόσοις κατεχομένους, ὧν οὐδὲ ταῦτα σιωπήσομεν. ἱκανῶς οὖν τὰς αρχὰς αὐτῶν διηγησάμενος τάς τε αἰτίας τῶν τολμημάτων, παρελεύσομαι ἐπιδιηγησόμενος τὰ ἔγγραφα, δι’ ὧν εἴσονται οἱ ἐντυγχάνοντες τόν τε λῆρον καὶ τὰ ἄθεα αὐτῶν επιχειρηματα.

Τὸ μὲν οὖν βάπτισμα τοῖς ἀπ᾿ αὐτ . . . . . . ένοις οὕτως παραδίδωσι, τοιάδε λέγων τοῖς ἀπατωμένοις· εἴ τις οὐν, τέκνα, ἐπλησίάσεν οἱῳδήποτε ζῴῳ ἢ ἄρρενι ἢ ἀδελφῇ ἢ θυγατρί, ἢ ἐμοίχευσεν ἢ ἐπόρνευσε, καὶ θέλει ἄφεσιν λαβεῖν τῶν ἁμαρτιῶν, ἀφ᾿ οὑ ἂν ἀκούσῃ τῆς βίβλου ταύτης, βαπτισάσθω ἐκ δευτέρου ἐν ὀνόματι τοῦ μεγάλου καὶ ὑψίστου θεοῦ καὶ ἐν ὀνόματι υἱοῦ αὐτοῦ, <τοῦ>

βασιλέως. <καὶ> καθαρισάτω καὶ ἁγνευσάτω καὶ ἐπιμαρτυρησάσθω αὑτῷ τοὺς τοὺς ἑπτὰ μάρτυρας γεγραμμένους ἐν τῇ βίβλῳ ταύτῃ, τὸν οὐρανὸν καὶ τὸ ὕδωρ καὶ τὰ πνεύματα τὰ ἅγια καὶ τοὺς ἀγγέλους τῆς προσευχῆς καὶ τὸ ἔλαιον καὶ τὸ ἅλας καὶ τὴν γῆν. ταῦτα τὰ θαυμάσια μυστήρια τοῦ Ἠλχασαῒ τὰ ἀπόρρητα καὶ μεγάλα, ἃ παραδίδωσι τοῖς ἀξίοις μαθηταῖς· οἷς οὐκ ἀρκεῖται ὁ ἄνομος, ἀλλ᾿ ἐπὶ δὺο καὶ τριῶν μαρτύρων ἐνσφραγίζει τὰ ἑαυτοῦ κακά, πάλιν οὕτως λέγων·

πάλιν λέγω, ὦ μοιχοὶ καὶ μοιχαλίδες καὶ ψευδοπροφῆται, ἐὰν θέλητε ἐπιστρέψαι ἕνα ἀφεθήσωνται ὑμῖν αἱ ἁμαρτίαι, καὶ ὑμῖν εἰρήνη καὶ μέρος μετὰ τῶν δικαίων, ἀφ’ οὗ ἂν ἀκούσητε τῆς βίβλου ταύτης καὶ βαπτισθῆτε ἐκ δευτέρου σὺν τοῖς ἐνδύμασιν.

ἀλλ᾿ ἐπεὶ [*](15 f μεγάλου βασιλέως] das bezeugt auch Epiph. XIX 3 S. 326, 31 Dind. — 17 — 19 = S. 254, 8 — 11 Epiph. XIX 1 ποτὲ δὲ πάλιν ἄλλους μάρτυρας ἑπτὰ ὁρισάμενος, τὸν οὐρανόν φημι καὶ τὸ ὕδωρ καὶ πνεύματα, φησίν, ἅγια καὶ τοὺς ἀγγέλους τῆς προσευχῆς καὶ τὸ ἔλαιον καὶ τὸ ἅλας καὶ τὴν γῆν fast gleich XXX 17, s. Lipsius, Zur Quellenkritik des Ep. S. 145 3; Bousset, Hauptprobleme S. 228; Diels, Elementum S. 48 — 26 σὺν τοῖς ἐνδύμασιν vgl. S. 254, 6] Epiph. XXX 2 S. 91, 14 Dind. πάλιν ἀνατρέχει βαπτίζεσθαι, πολλάκις καὶ σὺν τοῖς ἱματίοις) [*](1 ἀφορμὰς verb. aus ἀφορμᾶς Ρ 3 #x003E; νομίζειν Miller 7 ἐπιδιηγησάμενος Ρ 10 ὑπ’ αὐτοῦ ἀπαγομένοις Scott, ὑφ᾿ ἑαυτοῦ ἀγομένοις oder ἀπ᾿ αὐτοῦ γενομένοις ö., ἀπ᾿ αὐτοῦ κατηχουμένοις Cruice, ἀπ’ αὐτοῦ ὁρμωμένοις We. 11f ἐπλησίασεν οἱῳδήποτε Scott: πλησιάσει ἢ οἱοδήποτε Ρ 13 ἀφ’ οὗ GS. vgl. Ζ. 25: ἀφ’ ἧς Ρ 15 <τοῦ> υἱοῦ Diels + τοῦ ö. 16 + καὶ ö. We. 17 αὐτῶ Ρ 20 ἐλχασαΐ P 24 θέλετε Ρ ἀφεθήσονται We. 26 λύμασιν Ritschi in Niedners Ζ. ür die hist. Theol. XXIII 583, aber s. S. 254, 6)

βαπτισάσθω <σὺν> παντὶ τῷ φορέματι καὶ προσευξάσθω τῷ μεγάλῳ καὶ ὑψίστῳ θεῷ ἐν καρδίας πίστει, καὶ τότε ἐπιμαρτυρη(σά)σθω τοὺς ἑπτὰ μάρτυρας τοὺς γεγραμμένους ἐν τῇ βίβλῳ ταύτῃ· ἰδοὺ μαρτύρομαι τὸν οὐρανὸν καὶ τὸ ὕδωρ καὶ τὰ πνεύματα τὰ ἅγια καὶ τοὺς ἀγγέλους τῆς προσευχῆς καὶ τὸ ἔλαιον καὶ τὸ ἅλας καὶ τὴν γῆν.