Refutatio Omnium Haeresium (= Philosophumena)

Ἐπεὶ οὖν γέγονε πρώτη καὶ δευτέρα ἀναδρομὴ τῆς υἱότητος καὶ μεμένηκεν αὐτοῦ τὸ πνεῦμα τὸ ἅγιον τὸν εἰρημένον τρόπον, στερέωμα τῶν ὑπερκοσμίων καὶ τοῦ κόσμου μεταξὺ τεταγμένον —

διῄρηται γὰρ ὑπὸ Βασιλείδου τὰ ὄντα εἰς δύο τὰς προσεχεῖς καὶ πρώτας διαιρέσεις, καὶ καλεῖται κατ᾿ αὐτὸν τὸ μέν τι κόσμος, τὸ δέ τι ὑπερκόσμια, τὸ δὲ μεταξὺ τοῦ κόσμου καὶ τῶν ὑπερκοσμίων μεθόριον πνεῦμα τοῦτο, ὅπερ ἐστὶ καὶ ἅγιον καὶ τῆς υἱότητος ὲ́χει μένουσαν ἐν ἑαυτῷ τὴν ὀσμήν — ·

ὄντος οὖν τοῦ στερεώματος, ὅ ἐστιν ὑπεράνω τοῦ οὐρανοῦ, διέσφυξε καὶ ἐγεννήθη ἀπὸ τοῦ κοσμικοῦ σπέρματος καὶ τῆς πανσπερμίας τοῦ σωροῦ ὁ μέγας ἄρχων, ἡ κεφαλὴ τοῦ κόσμου, κάλλος τι καὶ μέγεθος καὶ δύναμις λαληθῆναι μὴ δυναμένη. ἀρρήτων γάρ, φησίν, ἐστὸν ἀρρητότερος καὶ δυνατῶν δυνατώτερος καὶ σοφῶν σοφώτερος καὶ ὅ τι ἂν εἴπῃς πάντων τῶν καλῶν κρείττων.

οὑτος γεννηθεὶς ἐπῆρεν ἑαυτὸν καὶ μετεώρισε καὶ ἠνέ- [*](5 Psal. 132, 2 ἐπὶ πώγωνα, τὸν πώγωνα τὸν Ἀαρὼν) — 8 f Deut. 32, 11 Exod. 19, 4 — —13 vgl. Χ 14, 5 Anf. — 14 s. C. 25f — 18 vgl. Gen. 1, 7 — — S. 201,16 vgl. X 14, 5-7 — 24 διέσφυξε] s. zu S. 198, 30) [*](1 † ἔχει Bernays ἔχει st. εἰ Miller) 2 μῦρον Ρ 4 #003C; #003E; Uhlhorn S. 20 † τὴν Diels vgl. Z. 22 f) 5 τὸν2 ρ (nicht τοῦ) 10 ἀκοινώνητον We., ἀκίνητον Bunsen Ι 369 (166) † ἐν Miller 11 μὴ > Miller 12 μεμένηκεν ἐν öller S. 354: μεμένηκε Ρ ἐμμεμένηκε Roejier 18 στερέωμα τῶν ö.: στερεωμένων Ρ, στερεωμάτων Miller 21 f μενθόριον Ρ 23 ὄντος] ἐντὸς Bernays 24 ἐγενήθη Ρ 26 λαληθῆναι Bernays Η): λυθῆναι 27 ἄρρητον Ρ 28 παντὸς τοῦ καλόν We. 29 καὶ1 steht in Ρ 29 f ἐνεχθεὶς Uhlhorn S. 22, um ἔστη halten zu önnen)

νομίσας οὖν αὐτὸς εἶναι κύριος καὶ δεσπότης καὶ σοφὸς ἀρχιτέκτων τρέπεται εἰς τὴν καθ᾿ ἕκαστα κτίσιν τοῦ κόσμου. καὶ πρῶτον μὲν ἠξίωσε μὴ εἶναι μόνος, ἀλλὰ ἐποίησεν ἑαυτῷ καὶ ἐγέννησεν ἐκ τῶν ὑποκειμένων υἱὸν ἑαυτοῦ πολὺ κρείττονα καὶ σοφώτερον.

ταῦτα γὰρ ἦν πάντα προβεβουλευμένος ὁ οὐκ ὢν θεός, ὅτε τὴν πανσπερμίαν κατέβαλεν. ἰδὼν οὖν τὸν υἱὸν ἐθαύμασε καὶ ἠγάπησε καὶ κατεπλάγη· τοιοῦτον γάρ τι κάλλος ἐφαίνετο υἱοῦ τῷ μεγάλῳ ἄρχοντι· καὶ ἐκάθισεν αὐτὸν ἐκ δεξιῶν ὁ ἄρχων.

αὕτη ἐστὶν ἡ κατ᾿ αὐτοὺς ὀγδοὰς λεγομένη, ὅπου ἐστὶν ὁ μέγας ἄρχων καθήμενος. πᾶσαν οὖν τὴν ἐπουράνιον κτίσιν, τουτέστι τὴν αἰθέριον, αὐτὸς εἰργάσατο ὁ δημιουργὸς ὁ μέγας σοφός· ἐνήτγει δὲ αὐτῷ καὶ ὑπετίθετο ὁ υἱὸς ὁ τούτου γενόμενος, ὢν αὐτοῦ τοῦ δημιουργοῦ πολὺ σοφώτερος.

Αὕτη ἐστὶν ἡ κατὰ Ἀριστοτέλην σώματος φυσικοῦ ὀργανικοῦ ἐντελέχεια, ψυχὴ ἐνεργοῦσα τῷ σώματι, ἡς δίχα τὸ σῶμα ἐργάζεσθαι οὐδὲν δύναται, μεῖζον καὶ ἐπιφανέστερον καὶ δυνατώτερον καὶ σοφώτερον τοῦ σώματος. ὃν λόγον οὖν Ἀριστοτέλης ἀποδέδωκε περὶ τῆς ψυχῆς καὶ τοῦ σώματος πρότερος, Βασιλείδης περὶ τοῦ μεγάλου ἄρχοντος καὶ τοῦ κατ᾿ αὐτὸν υἱοῦ διασαφεῖ.

τόν τε γὰρ υἱὸν ὁ ἄρχων κατὰ Βασιλείδην γεγέννηκεν, τήν τε ψυχὴν ἔργον καὶ ἀποτέλεσμά ὥς] φησιν εἶναι ὁ Ἀριστοτέλης, φυσικοῦ σώματος ὀργανικοῦ έντελέ- [*](8 I Kor. 3, 10 ὡς σοφὸς ἀρχιτέκτων — 13 Mark. 1, 11? — 14 vgl. Psal. 109, 1 (Mark. 12, 36) — 20 f 27 vgl. S. 194, 23 f) [*](1 ἔστη > Miller, ἔστη δέ. τῆς ἀναδρομῆς Bunsen 2 μηδὲ] μηδὲν Με) Ρ 3 μηδὲν] μηδὲ (nicht μηδὲν) Ρ εἶναι > Miller, Uhlhorn S, 22 vorher Με εἷναι, vgl. S. 203, 6. μηδὲ εἰναι Ζ, 3 wohl Correctur des μηδὲν εἰναι Ζ. 2, bei Eintragung dieser Dublette fiel das μηδέν 5 παντὸς — καλοῦ We. 5 f μονῆς τῆς ὑπολελειμμένης Ρ 6 f ἐστὶν αὐτοῦ Miller: ἔστι νῦν τοῦ Ρ 7 σοφώτερα καὶ δυνατώτερα Ρ 8 καὶ] ὡς Klost. 10 υἱῶν Ρ 12 κατεβάλετο? We. 14 ἐφαίνετο Bunsen : ἐγένετο Ρ, ἐγένετο τῷ υἱῷ τοῦ μεγάλου ἄρχοντος Jacobi S. 21 15 αὐτοὺς ö.: αὐτοῦ Ρ, αὐτὸν Miller 17 <ὁ> σοφὸς oder We. 22 μεῖζόν #x003E; Cruice 22 f σωφότερον Ρ 23 τοῦ σώματος ö.: τῆς ψυχῆς Ρ 26 γεγένηκεν Ρ τῆς τε Ψυχῆς Bunsen 27 ὣς > Banien)

πάντα οὖν ἐστι προνοούμενα καὶ διοικούμενα ὑπὸ τῆς ἐντελεχείας τοῦ ἄρχοντος τοῦ μεγάλου τὰ αἰθέρια, ἅντινα μέχρι σελήνης ἐστίν· ἐκεῖθεν γὰρ ἀὴρ αἰθέρος διακρίνεται. κεκοσμημένων οὖν πάντων τῶν αἰθερίων πάλιν ἀπὸ τῆς πανσπερμίας ἄλλος ἄρχων ἀνέβη, μείζων μὲν[τοι] πάντων τῶν ὑποκειμένων χωρὶς μέντοι τῆς καταλελειμμένης υἱότητος, πολὺ δὲ ὑποδεέστερος τοῦ πρώτου ἄρχοντος. ἔστι δὲ καὶ οὑτος ἄρρητος ὑπ’ αὐτῶν λεγόμενος.

καὶ καλεῖται ὁ τόπος οὗτος ἑβδομάς, καὶ πάντων τῶν ὑποκειμένων οὗτός ἐστι διοικητὴς καὶ δημιουργός, ποιήσας καὶ αὐτὸς ἑαυτῷ υἱὸν ἐκ τῆς πανσπερμίας καὶ αὐτὸς] ἑαυτοῦ φρονιμώτερον καὶ σοφώτερον, παραπλησίως τοῖς ἐπὶ τοῦ πρώτου λελεγμένοις.

τὸ δὲ ἐν τῷ διαστήματι τούτῳ ὁ σωρὸς αὐτός ἐστι, φησί, καὶ ἡ πανσπερμία, καὶ γίνεται κατὰ φύσιν τὰ γινόμενα ὡς #x003E; τεχθῆναι ὑπὸ τοῦ τὰ μέλλοντα λέγεσθαι ὅτε δεῖ καὶ οἶά δεῖ καὶ ὡς δεῖ λελογισμένου. καὶ τούτων ἐστὶν ἐπιστάτης ἢ φροντιστὴς ἢ δημιουργὸς οὐδείς· ἀρκεῖ γὰρ αὐτοῖς ὁ λογισμὸς ἐκεῖνος, <ὅν> ὁ οὐκ ὢν ὅτε ἐποίει ἐποίει ἐλογίζετο.

Ἐπεὶ οὖν τετέλεσται κατ᾿ αὐτοὺς ὁ κόσμος ὅλος καὶ τὰ ὑπερκοσμια καὶ ἔστιν ἐνδεὲς οὐδέν, λείπεται δὲ ἐν τῇ πανσπερμίᾳ ἡ υἱότης ἡ τρίτη, ἡ καταλελειμμένη εὐεργετεῖν καὶ εὐεργετεῖσθαι ἐν τῷ σπέρματι, καὶ ἴδει τὴν ὑπολελειμμένην υἱότητα ἀποκαλυφθῆναι καὶ ἀποκατασταθῆναι ἄνω ἐκεῖ ὑπὲρ τὸ μεθόριον πνεῦμα πρὸς τὴν υἱότητα τὴν λεπτομερῆ καὶ μιμητικὴν καὶ τὸν οὐκ ὄντα, ὡς γέγραπται, φησί· »καὶ ἡ κτίσις αὐτὴ συστενάζει καὶ συνωδίνει τὴν ἀποκάλυψιν τῶν 25 υἱῶν τοῦ θεοῦ ἐκδεχομένη«.

υἱοὶ δέ, φησίαν, ἐσμὲν ἡμεῖν οἱ πνευ- [*](6—13 vgl Χ 14, 8 — 25. S. 203, 17. 18 ff öm. 8, 19 ἡ γὰρ ἀποκαραδο τῆς κτίσεως τὴν ἀποκάλυψιν τῶν υἱῶν τοῦ θεοῦ ἀπεκδέχεται 22 οἴδαμεν γὰρ ὅτι πᾶσα ἡ κτίσις συστενάζει καὶ συνωδίνει ἄχρι τοῦ νῦν — 26 — S. 203, 3 vgl. Χ 14, 10) [*](3 ἐνετλεχείας ö.: μεγάλης Ρ, μεγαλειότητος Miller 5 αἰθέρος ö.: αἰθέρίος Ρ κεκοσμιμένων Ρ 6 τοι > Η Bernays 8 καὶ οὑτος ἄρρητος] καὶ ὁ ῥητός Bunsea 11 καὶ > Cruice, καὶ αὐτὸν Miller 14 f ὡς ἂν τ. Usener, Weihnachtsfest 2 S. 139 15 φθάσαντα Uhlhorn: φθάσαν Ρ, ἔφθασε Bunsen φθάσαν ἐλέχθη ὑπὸ — γενήσεσθαι Roeper λεχθῆναι Scott λέγεσθαι] γένεσθαι Bunsen, γενέσθαι Usener a. a. Ο. δεῖ καὶ οἶα Bernays (vgl. Jacobi S. 23): δικαιοῖ ἃ Ρ 16 λελογισμένου Bunsen: λελογισμένω Ρ 18 † ὃν Jacobi S. 23 ὁτὲ Ρ 20 δὲ] δὴ Miller 21 ἐβεργετεῖσθαι Ρ 22 καὶ ἔδει ö.: καὶ δὴ Ρ, Λαὶ δεῖ Bunsen, s. Register δεῖν 25 συνστενάζει Ρ)