Commentarium In Evangelium Matthaei (Lib. 12-17)

ut ne amplius beccent scandalizati, sive ut salventur suscipientes eum, qui pepercit eis quominus scandalizentur. et sicut in AGRO CONSOLATIONIS (sic enim interpretatur capharnaum) consoltur omnen discipulum et liberum eum et filium esse pronuntiat et dat ei virtutem piscandi priscem primum, ut ascendete eo consollationem accipiat Petrus super eum quem piscatus est, [17.] et propter de ore ipsius aperto, dandus sis quorum proprius est stater, et <qui> exigunt huiusmodi nomisma quasi suum.

<12.> Convenienter poteris uti hoc textu adversus averos, qui nullam habent in ore suo loquelam nisi pecuniae. cum autem voderos jiois,pdo jp,ome, ab a;oqip Pretro correptum, qui abstulit non solum de ore eius verbum becuniae sed et de toto adfectu concupiscentiam pecuniae, dices eiusmodi hominem in famri fujisse et in salsis rebus huius vitae et in fluctibus sollicitudinum avaritiae, et habuisse in ore suo staterem quamdiu infidelis extitit et avarus, ascendisse autem de mari ad humum rationabilem [*](5 Vgl. Wutz, Onom. sacra 40 1 ἁμαρτάνοιευ ἀμαρτάνειν Μ Η | ἥ Κl. Vgl. lat. καὶ Μ Η 3 ἥκοιεν Κoe, vgl. lat. καὶ 8 <ἔσασ> τον Diehl Koe, vgl. lat. 9 <ἀπαυγέλλων> Κl, vgl. lat. 14 <ἐξ—τοῦ> Κl mit Diehl Koe, vgl. lat. 4 sicut x* sic ρ 16 <qui> Koe)

et conprehensum atque salvatum (ab aliquo Petro, qui eum docuit veritatem), ut ne habeat aliquando in ore suo staterem, sed pro eo habeat imaginem dei eloquia dei.

Et signa tibi ex Numbeis, quoniam pro sanctis secumdum legem dei non simpliciter dirachmum sanctum. scriptum est enim: »et accipies quinque siclos secundum <caput, secundum> didrachmum sanctum«. sed et pro omnibus filiis Isreal secundum caput datur didrachmum sanctum. quoniam ergo non licet sanctis dei cum sansctis didrachmis habere dicipientibus non sancta dirachma et interrogantibus Petrum et dicetibus: magister vester non solvit didrachmum ? precepit salvator dari staterem (in quo erant duo ddidrachma), qui inveniebatur in ore piscis ascendentis primum; 588 quod dedit magister et dant semper discipuli eius pro sua salute et gloria Christi, ut longe [*](15 Num. 3, 47 — 17 Vgl. num. 3, 25? — 32ff Vgl. Hieron. in Matth. 137 A: quod saepe monui, etiam nuhc observandum est: causae querendae sunt signulorum domini dictorum atque factorum etc. 6. τὰ λόγια Η 21 ἵνα Μ 28 <> Kl, vgl. lat. 17 <caput, escundum> Kl Koe, vgl.gr. 26 solvet Gl 28/29 (duae) digragmae Gc L (duo) didragmata pasch)

facuabt a se omnia quae imaginem caesaris habent.

In illa bora accesserunt ad Iesum discipuli eius dicentes: quiw putas maiior est in regno caelorum! et accipiens puerum statuit eum in medio eorum et dixit: amen dco nobis, nisi conversi fueritis et facti quemadmodum pueri, non intrabitis in regnum caelorum. si quis ergo humiliaverit se sicut pucer iste, ipse est maior in regno caelorum. et qui acceperit puerum talem in nomine meo, me recipit. Cum posset Matthaeus nostrae eruditionis causa hoc colum exponere, quid accedentew discipuli Iesu interrogaverunt eum et quomodo respondit, addiddit secundum quaedam quidem exemplaria in illa hora accedentes dicipuli Iesu, secndum alia autem in illa die. et necesse est, ut non indiscussam voluntatem reliquamus evangeelistae. propter quod exponentes in primis quod ait, in illla die vel in illa hora, videamus si [*](29 ff Vgl. Hieron. in Matth. 137 A: quia viderant pro Petro et domino idem tributum reditum, ex aequalitate pretii arbitrati sunt omnibus apostlis Petrum esse praelatum aui in redditione tributi domino fuerat comparatus, ideo interrogant, quis maior sit in regno caelorum — 29ff Vgl. Hautsch, TU. 34, 2 a, 58 3 Ἐν] vorher: Περὶ τῶν λεγόντων »τίς μείζων« καὶ περὶ τοῦ προσκληθέντος παιδίου ὑπὸ τοῦ Ἰησοῦ Η 5/6 μεῖξον Η 24 τῷ ΜcH αὐτῶ Μα 3 in illa hora] V secundum mathm. In illo tempore L 7 eum <Β 15 recipit + Omelia Origenis de eadem lectione L 16 posset ρ possit x 18 quod Gc B 23 hora x* 29 hora vel in illa die L)

nescessaria est adiectio ista diei vel horae. venerunt enim in »Capharnaum« Iesus cum discipulis suis, ubi et »didrachma exigentes accesserunt ad Petrum et« interogantes »dixerunt: magister vester non solvit didrachma!« ita respondente Petro ad eos et <dicente> »etiam«, faciens verbum dde idrachmis Iesus mit Petrum cum hamo conprehendere »piscem«, in cuius ore dicebat invensiendum esse »staterem«, ut daretur pro se et Petro. arbtror ergo, quoniam makimum hunc aestimantes honorem in petrum a Christo conlatum (quasi per hoc iudicasset eum ceteris discipulis meliorem) cupiebant quod suspicabantur caute cognoscere. simul autem sperabant, quod et causam ipsam Petri elationis interrogantes discerent. hoc ergo ostendere volens Matthaeus adidit propter illud, quod ait: [*](5—18 Vgl. Matth. 17, 24—27 — Matth. 17, 27 1 εἰ <Η 5 ἐληλύθεσαν Μc 10 τελεῖ] δίδώ Μ 12/13 ABBREV ἀπλολογησάμενος Μ 16 εὑρήσεσθαι Μ 21 *** Κl Koe, vgl, vgl. lat. 29 ταῦτα Μ 5 1. venerant? Keo, vgl. gr. 10 respondente Petro ~ L 11 et <dicente> etiam Diehl Kl Koe, vgl. gr. etiam et x 16 se] ihu GL 16/17 ego arbitro L 28 Petri elationis Koe, vgl. gr., revelationis x 29 discerent Diehl indicerent y indicarent L 30/31 adicit L) <> »hunc accipiens da proter me et te«, in illa die vel hora accesserunt discipuli ad Iesum dicentes: quis ptaw maior est in regno caelorum ! forsitan autem et dubtabant etiam propter illud, quod suppeerius tres discipuli magis erant ddignificati, adsumpti in montem cum ipso ut viderent transfigurationem gloriae eius, dubitahant autem quis de tribus illis melior iudicatus esset a Christo. distrabebatur autem aestimatio sensus eorum per vaias caussas. interdum quidem Iohannem forsitan meiorem putabaqnt esse, eo quod reculbuerat super pectus salvatoris in cena et secreta consilia ei prae ceteris fuerant declarata. interdum autem arbitrabantur Petrum maiorem in regno caelorum, vel propter »staterem« hunc, Petrum maiorem in regno caelorum vel propter »staterem« hunc, qui datus est pro Christo et Petro, vel propter illud, quod Petrus dixit ad Iesum prae ceteris: »tu es Christus filius dei vivi« et Christus ad eum: »beataus es, Simon bariona, quia caro et sanguis non revelavit tibi, sed pater meeus qui est in caelis; et ego tibi dico quia tu es Petrus, [*](15 Vgl. Joh. 13, 25 — 23 Vgl. Math. 17, 27 – 27 Matth. 16, 16 (—18) 3 <ἤ ὥρᾳ> Κl, vgl. lat. 8 κατὰ τὴν μεταμόρφωσιν] gekürzter Ausdruck gegenüber lat. 9 δὲ<Μ 15—216, 10 gr. voller Kürzungen 4 putas <G 18 in cena] unrichtige Wiedergabe von δι’ ἀγάπην (Κοe) 18/19 secreta consilia aus ἐξαιρέτου u. σύμβολα mißverstanden? Elt 33 dico tibi L | quia <y) et super hanc petram aedificabo ecclesiam meam, et portae inferorum non praevalebunt ei« et cetera. iterum autem forsitan eorum revocabatur opinio, propter quod dixerat Christus ad Petrum, quod aliis non dixerat discipulis: »vade post me, satana, scandalum mihi es, quia non sapis num«, ne forte non esset maior Petrus, sed unus ex filiis Zebedaei. haec diximus propter quod ait in illa die vel hora, quando de

Post hoc autem videamus quod ait: et accesserunt discipuli ad Iesum, quasi discipuli ad magistrum, proponentes interrogationem, quis esset maior. in his autem imitatores discipulorum Christi esse debemus, si quando aliquid in nobis quasi dubium quaeritur et non invenitur, ut cum omni consensu accedamus ad Iesum semper praesentem, ubicumdque »dou vel tres« in nomine eius fuerint »congregati«, qui potens est inluminare [*](11 Matth. 16, 23 — 18 Vgl. Matth. 17, 27 — 30 Vgl. Matth. 18, 20 — 31f Vgl. I. Kor. 4, 5?) [*](17 ἐγεγόνει McH, last. las ἐγεγώνει (Diehl) 21 διδασκάλῳ] τοῦ σݲρݲςݲM 30ὅπου <εἰσὶν> Koe | ἢ Kl, vgl. lat. καὶ M H) [*](8 propterea ρ 11 post] retro y Pasch 16 propterea L)

corda omnium, qui ex toto corde discere volunt ab eo, ad intellegendam solutionem omnium dquaestionum. non est autem absurdum ut secundum christi exemplum interrogemus aliquem eorum doetorum qui praepositi habentur ecclesiis. quid ergo iam sciebant discipuli secundum hanc interrogationem, quid autem adhuc ignorabant, videamus. nam quai non est aequalitas sanctorum in regno caelesti, sciebant, et quia (cum non sit aequalitas) est aliquis maior et minor; sed quomodo maior et qualiter vivens minimus, hoc discere cupiebant. nisi forte cautius est dicendum, quoniam quis esset quidem minimus sciebant ex eo, quod alibi docerat mandatis istis minimis et docuerit sic homines, miniumus vocabitur in regno caelorum«. et quis esset maior sciebant ex eo quod ait: »si quis feceri6t et sic docuerit, hic mangus vocabitur«. sed ex multis magnis quis esset maior, hoc eis non erat manifestum. [*](6 ff Vgl. Harnack TU. 42, 4. 135 — 24 Matth. 5, 19 — 30 Matth. 5, 19 9 τι < Μ 18 — 21 gr. voll- ständiger als lat. 19 ὁποταπὸς Hu, vgl. S. 219, 7 22 ἔστιν < Μ 3 omnium] hominum G 6/7 doctorum x* doctorem ρ 20 minimus *** Diehl, vgl. gr. 23 qui GL 29 — 34 et quis — manifestum] lat. kürzt) < > <> et quoniam multi quidem sunt magni, non autem aequaliter magni, indicat nomen magni positum in persona Isaac, »qui proficiens magnus fiebat, donec efficertur magnus valde valde«. scriptum est autem id ipsum etiam in Moyse et in Iohanne baptista et in ipso etiam salvatore. et omnibus constat, quoniam etis omnes hi magni fuerunt secundum scripturas, tamen maior eis erat salvator. ex eo ergo, quod est positum in Isaae »<proficiens magnus fiebat> , donec fieret magnus valde valde« (non simpliciter, sed cum additamento duplici »valde valde«), cognoscere possumus quoniam differentia est magnorum,et alius quidem est magnus alius autem <valde magnuse et alius> magnus valde valde. ergo discipuli quidem quaesierunt quis esset maior, [*](5 Gen. 26, 13 — 7 f vgl. Ex. 2, 11 (Hebr. 11, 24) — 9 Vgl. Luc. 1, 15 — 16 Luc. 7, 28 — 21 Gen. 26, 13 6 <ἕως—ἐγένετο> Kl, vgl. lat. 7 ἐπὶ] + τοῦ Η 10 <εἰ> KL, vgl. lat. | πάντες] οἱ ἄνδρες Μ 27 καὶ < Μ 2 quoniam x* quod μ 4 magni1 <sunt magni> Diehl, vgl. gr. 4,5 inpositum R G 21 positum x* propositum μ 22 <proficiens magnus fiebat> Kl Koe 23 valde2 < G 27 differentiae sunt L 29 <valde — alius> Kl, vgl. gr.) »ipse autem pleniorem facit sermonem demonstrans eis etiam, quomodo quis actibus maior efficiatur in regno caelorum, sicut subsequens sermo demonstrat dicens:

<16.> Et vocans Iesus puerum statuit eum in medio eorum et dixit: amen dico vobis, nisi conversi fueritis ut efficiamini sicut pueri, non intrabitis in regnum caelorum. quicumque ergo humiliaverit se sicut puer iste, hic erit maior in regno caelorum. et qui acceperit puerum talem unum in nomine meo, me accipit.

Primum simpliciter exponamus propositum verbi: hoc est, si quis vir constitutus usque eo mortificaverit viriles concupiscentias suas »in spiritu mortificans corporales actus« et »semper mortem Iesu circumferens in corpore suo«, ut puer qui muliebria nondum temptavit nec [*](23 — 222, 25 Vgl. Cluc Nr. 39 Or. – 30 Vgl. Röm. 8, 13 – 31 II. Kor. 4, 10 7 ὁποταπὸς M H, vgl. S. 217, 19 7/8 τῆς ποιόητος Μ 10/11 l. κατανοήσομεν? Koe 25 κατὰ τὸν ἁπλοῦν ἠγούμενος Μ 19 puer] parvulus L 21 unum < L)

<> <> | sensit motus viriles, iste talis conversus factus est sicut puer. et quanto amplius adpropinquaverit pueris recedens ab huiusmodi motibus, tanto amplius ceteris continentibus et ad perfectum continentiae ascendere non valentibus maior habetur. quod autem propter mulibres passiones de parvulis dictum est, hoc ipsum dicere convenit et in ceteris passionibus et languoribus et infirmitatibus animae, in quase omnes pueri non incurrunt, priusquam incipiant absolutum proferre sermonem; utputa ut conversus quis fiar sicut parvlus puer in ira, cum sit vir, et sicut est pravulus puer ad tristitiam (qui interdum tempore mortui patris vel matris vel alicuius amici ridet et ludit), talis fiat vir habitudinem puerilem circa tristitias repellendas perfectioris animae ratione commutans. similiter dices circa extollentias, quibus inrationabiliter extolluntur homines quinon sunt die, quas pueri non patiuntur nec qui conversi facti fuerint sicut pueri.

[*](3 ὅσον Hu, vgl. lat. ὁσηρ M H 6 <ἄλλων> ΚL mit Diehl Koe, vgl. lat. 7 <οὐκ> Hu, vgl. lat. | [τὸ] Hu τί<πον> Keo 8 μεῖζον Η 10 δὲ] δὴ καὶ M 11 τοῦτο Μ 14 πεδΐα Η 16 ἵνα] + καὶ Η 17 βραχὺ < Η 22 φίλου Kl, vgl. lat. ἀδελφοῦ M H 8 praevalentibus y 11 dictum de parvulis L 14 et x* Pasch et ceteris μ 21/22 tempore y* in tempore L 24 ff gr. z. T. abdicas 27 dicas G 31 facti <L)

<> <>

Et nulla paene passio cadit in pueros, antequam absolute incipient logui; si autem nulla, manifestum est quia nec timor (nisi forte secundum aestimatione ceterarum passionem levis et transitorius). pueri enim mal<or>um timorem non patiuntur, utputa, si quis puero comminetur ne mammam petat vel ne ploret, terretur quidem sed timor eius stabilis non est. si quis autem terreat puerum talem et dicat: nisi hoc feceris occido te, incendo te, aut simile aliquid, numquid timet huiusmodi puer? sicut ergo ceterae passions non sunt in pueris firmae, sic neque timor. [*](1 πρὸς τὸ] τουτο Μ 5 οὔδὲ Koe, vgl. lat. καὶ ὁ ΜΗ 7 <ἄλλοις> Diehl, vgl. lat. 13/14 ὑπερβολῆς C luc Nr. 39 15/16 ἀποδεδειγμένοις Μ 16 νοήσεις Κ Ι νοηθεῖεν Hu νοήσειεν M H 23 μὴ ἀκριβοῦντες Κ Ι nach C luc Nr. 39 διακριβοῦντες M H 26 δὴ K I Koe δὲ ΜΗ 31 τὴν < Μ 16 mal<or>um Koe, vgl. lat. 18–27 entspricht dies noch gr. 22 –28? 26 sicut] sic G 27 firme in pueris L)

<>, <>, | si<c> autem quiset humiliet se sicut puer ***. nec enim magnum aliquid sapere cadit in puerum neque iactantia generis vel divitiarum vel aliarum rerum, quae aestimantur bonae non autem sunt, [cadit in puerum]. unde videmus <quia nimis> infants usque ad tertium vel quartum annum, licet fuerint generosi, similes se praebent pueris degeneribus nec amplius diligent divites puerow quam paupers. si quis ergo vir habitudinem, quam habent pueri ex aetate, in se ratione susceperit expellens ea quae movent insensa tos, <humilis> factus est sicut puer, non se extollens in honoribus neque efferens se in divitiis neque elevans se in claritudine generis. iste talis suscipiendus est et honorandus in nomine Iesu, quoniam praecipue in talibus est Iesus. ideo dicit: si quis susceperit unum talem in nomine neo, me suscipit. [*](23 ff (μάλιστα—ἀποδεκτέον) C luc Nr. 39 ὁ τοιοῦτος γέγονεν ὡς τὰ παιδία (vgl. lat. Z. 26) 2 παρεκαλέσατο Μ 7 τὰ + μὴ λ 8 1. τεσςάρων? 13 παιδεία Η 15/16 <ἀνλάβῃ> Diehl Kl Koe, vgl. lat. 20 οὐδ’ ἐπὶ περιβολῇ < C luc Nr. 39 lat. 21 ἐυγενία Η 23 <τοιούτους> Kl, vgl. C luc Nr. 39 lat. | οὓς Kl ὡς MH 26 τιμητέον Kl, vgl. lat. μιμητέον ΜΗ 30 τοιοῦτον M 1 si<c> Kl 2 *** Diehl Kl Koe, vgl. gr. 6 f [cadit in puerum] Diehl, vgl. gr. 7 f <quia nimis> Kl 17 <humilis> Koe, vgl. gr. 19 offerens G 21 in <GL) <qui autem scandalizaverit unum de pusillis istis credentibus in me, expedite i ut suspendatur mola asinaria in collo eius et demergatur in profundum maris.

Hoc exponere laboriosum est secundum consequentiam praedictorum. dicet enim aliquis: factus est quasi puer et humiliavit seipsum quemadmodum puer (quem statuit Iesus in medio discipulorum). minimus est et potens scandalizari, cum sit scriptum: »pax multa diligentibus legem tuam, et non est illis scandalum.« vide autem si rationabiliter hoc possumus explanare. omnis qui Iesu quasi filio dei credit et conversatur secundum evangelicos actus ad vivendum recte, conversus ambulat quemadmodum puer, <hunc inpossibile est non intrare in regnum caelorum>. qui autem non convertitur ut fiat quemadmdum puer, hunc quidem inpossibile est intrare [*](19 Psal. 118, 165 23 πᾶς Hu, vgl. lat. αῶς MH 28/29 πρὸς τὸ γενέσθαι ὡς τὰ] εἰς τὰ βιῶσαι κατὰ Μ 30 τοῦτο Η 32–224, 1 <ὁ—οὐρανῶν> Kl. vgl. lat. 2 istis <GL> 6 haec y 8 dicit GL 10 quasi] sicut L 30/31 <hone—caelorum> Kl, vgl. gr.)

> <> in regnum caelorum. multi enim convertuntur ut fiant quemadmodum puer, sed non omnes, qui convertuntur ut fiant quemadmodum puer, iam perveniunt usque e out fiant similes pueris. sed unusquisque tantum minus habet de similitudine puerorum, quantum longe est de habitudine puerile erga passions carnales. in omni ergo quidam quasi nuper conversi ut fiant quemadmodum pueri. hi propter hoc ipsum, quod sic conversi sun tut fiant quasi pueri, nondum autem sunt facti sed videntur nuper esse conversi, pusilli habentur in Christo et parvuli sunt, scandali receptors, quibus occasionem scandali non debemus praebere. alioquin qui scandalizaverit unum de pusillis, quos Christus ostendit credentibus in se, [*](19–22 Vgl. C v Nr. 19 Or.: ἐπεὶ οἱ μικροὶ εὐσκανδάλιστοί εἰσιν, ἵνα αὐτῶν μὴ καταφρονῶμεν μηδὲ μαρ’ ἡμῶν ἀπόληταί τις τῶν μικρῶν – 19 Vgl. I.Kor. 3, 1? 22 ἄκρως Η 23 <μικροί εἰσι καὶ> Kl Koe, vgl. lat. 2/3 quemadmodum puer< y 7–9 tanto . . . quanto B Pasch) <> » <> <>, expedite i quasi utile ad medelam peccati, ut suspendatur mola asinaring ad collum eius et demergatur in profundum maris. sic enim reddens dignam vindictam in mari (ubi et »draco« habetur, quem »formavit« deus «ad in ludendum 594 ei«) et sic quod expedit passus, qui punitus est, postea erit extra Dolores qui sunt in profundo maris, quos pertulit tractus ab asinaria mola. sunt enim et molarum differentiae, ut sint quaedam earum (ut sic appellem) humanae, aliae autem asinariae. et humanae, aliae autem asinariae. et humana quidem est illa, de qua scriptum est: »duae« erunt »molentes ad «unam »molam, una adsumetur, et altera relinquetur«, asinaria autem quae inponetur scandalizanti unum de pusillis istis in Christo credentibus, ut demergatur in profundum maris. asinaria autem mola non inrationabiliter dici potest corpusgravissimum hominis mali, quod semper deorsum trahit, quod suscipiet in resurrection unusquisque peccator, ut demergatur in abyssum quae dicitur profundum maris. [*](7 Psal. 103, 26 — 18 Math. 24, 41 9 qui < Β 13 enim] autem μ (vgl. Pasch) 14 eorum G L 17 duo G 21 inponetur Diehl inponitur x 23 istis < G L Pasch | in Christum Pasch 24. 31 dimergatur G) 15

Introducimus autem extra quam diximus alteram expositionem, sive dogmatis causa sive exercitationis. quaerimus enim, quem puerum uocans Iesus constituit in medio discipulorum. et vide si possumus puerum hunc intellegere spiritum sanctum, qui seipsum humiliavit. hunc Iesus accepit et posuit in medio sensus discipulorum. vult ergo Iesus omnes nos, ut avertamur ab omnibus et convertamur secundum exemplum < subiectum> spiritus sancti, ut efficiamur sicut [*](1 Psal. 103, 26 — 24—29 Vgl. Π 201, 7 An.: ὅπερ εἰ ἀναφέρεται εἰς τὸ ἅγιον πνεῦμα ζητήσεις. Vgl. Hieron. in Matth. 137 C: alii paruolum interpretantur spiritum sanctum, quem posuerit in cordibus discipulorum, utsuperbiam humilitate mutarent 8 σκανδαλίαωσι H | δεικνυομένων M 9 ἔνα <τῶν> ? Kl 13 ἐαυτὸν H 17 μύλου <τόπῳ> Diehl 20 δόγμα- <τος> Kl, vgl. lat. 25 ἑαυτὸν M 27 accepit] lat. las προσληφθὲν st. προσκληθὲν Koe 31 <subiectum> Diehl, vgl. gr.)

<>, » <> pueri (id est apostoli), qui et ipsi conversi facti sunt similes spiritui sancto, qui positus erat in medio sensus eorum. quos pueros Christo deus pater dedit, secundum quod scriptum est in Esaia dicente: »ecce ego et pueri quos dedit mihi deus«. et non est intrare in regnum caelorum, nisi qui a rebus saecularibus aversus fueris illis, qui spiritum sanctum in se habuerunt. quem spiritum sanctum uocans Iesus, a sua perfectione descendens ad homines, quasi puerum statuit in medio discipulorum suorum, ut unusquisque humiliet se, non simpliciter sicut puer, sed quemadmodum scriptum est sicut puer iste. ita tamen ut propter deum quis humiliet se, sicut et spiritus sanctus propter salutem hominum se humiliavit. quoniam autem et Iesus et spiritus sanctus a patre missi sunt in hunc mundum propter salutem hominum, ma- [*](10 Jes. 8, 18 2/3 τὰ παιδία <τουτέστι τοὺς ἀποστόλους>, Kl nach Koe, vgl. lat. 24 αὐτόν M 27 αὐτὸν M 28/29 <τὸ— καὶ> Kl nach Diehl Koe, vgl. lat. 34 δεδήλωκεν Μ 11 mih i dedit B (L)) nifestum est apud Esaiam prophetam ex persona salvatoris ipsius dicentem: »et nunc dominus misit me et spiritum suum«. [quoniam autem in graeco spiritus sanctus neutri generis est et non masculini, quemadmodum apud nos, et tres casus similes habet, nominativym et accusativum et vocativum, propterea transferentes in latinum sermonem, nominativum pro accusativo gradu transtulerunt et dixerunt: »et nunc dominus misit me et spiritus eius«; cum sit verius sic esse in graeco: »et nunc dominus misit me et spiritum suum«.] tamen si quis violenter contra rationem veritatis defendere vult quod ita sit dictum: »et nunc dominus misit me et spiritus eius«, sine dubio ita intellegemus filium dei missum a spiritus sancto, quemadmodum et due- [*](2. 14. 27 Jes. 48, 16 — 19 ff vgl. Orig. c. Cels. I, 46 (I,96, 22ff) — 31 ff Vgl. Matth.4, 1 Par.; vgl. Phil. 2,7; vgl. Röm. 8, 14 1 σωτῆρος]πρς Μ 2 λέγοντι Koe, vgl. lat. λέγοντος MH 22 ἣ] ἄρ᾿ M 4 me misit L 5—18 [quoniam—suum] Glosse des Übersetzers der damit die parallele Ausführung des gr.für Leser des lat. Textes passend macht Kl 8/9 habet similes L 13 gradu] casu G c. r. 18 suum] sanctum Leser) <> tum a spiritu sancto in desertum secundum humanam naturam, quam Christus suscipiens per omnia imitatus est, ut etiam a spiritu sancto agatur, quemadmodum omnes homines dei. maior ergo est in regno caelorum qui se humiliaverit prae omnibus humiliantibus se secundum imitationem illius pueri. et multi sunt qui volunt se humiliare sicut puer ille, sed qui prae omnibus factus fuerit propinquior puero illi, ipse erit omnibus maior. debemus ergo suscipere puerum talem in nomine Iesu, quoniam in eo habitat Iesus. et quemadmodum Iesum suscipit, qui susceperit unum puerum talem in nomine eius, sic Christum refutat et pellit, qui non vult suscipere puerum talem in nomine Iesu, licet sit minimus, ita ut possit scandalizari propter possit scandalizari propter quod non plenius humilitatem imitatus est puerilem. 7 H 12 M 13 M 18/19 <> Kl, vgl. lat. 20 M, vgl. lat. H 21/22 H 22 H 24 M 33/34 Koe, vgl. lat. [*](7 est ergo B 11 volunt x* nolunt μ 16 ipse] ille L 18. 24 suscipere <unum> Koe, vgl. gr. 24<ex>pellit Diehl)

Et conferamus evangelistarum dicta de capitulo isto, si forte manifestior fiat sensus propter spiritum sanctum quem diximus puerum illum intellegi posse. et Marcus quidem dicit: »et accipiens puerum statuit in medio discipulorum, et conplexus eum dixit eis: si quis unum puerum talem receperit in nomine meo«. [*](15 ff Marc. 9,34f — 26 Marc. 9, 35 — 30 ff Marc. 9,36f — Vgl. Cluc Nr. 40 Or. 9 ἀπὸ] ἐπὶ Koe 14. 29 φησὶ H 15 διελέγχθησαν M 27 ἔστω M 29 καὶ] τῆ M 34 τοιούτων Kl Koe, vgl. lat. τούτων M<H | ἐπὶ]ἐν M 32 dicit B)

» Lucas autem ita: »et accepit puerum et posuit eum« non solum in medio eorum, sicut ait Matthaeus et Marcus, sed »apud se: et dixit discipulis suis« non ita: si quis acceperit unum puerum talem vel »unum de talibus pueris«, sed ita: »si quis acceperit puerum hunc in nomine meo«. secundum Matthaeum ergo et Marcum potest quis dubitare utrum puerum illum spiritum sanctum dicat, quia sic dixerunt: si quis acceperit unum puerum talem. secundum Lucam autem quis ambigit posse intellegi pue- [*](6 Marc. 9, 97 — 9 Luc. 9, 46 — 12 Luc. 9, 47 — 17 Vgl. Luc. 9 , 47f — 18 Marc. 9, 36 — 23f. 33 Marc. 9, 37 — 25. 35ff Luc. 9, 48) [*](6f τῶν παιδίων τούτων Μ 7 παιδίον H | τῶν ἐμῶ ὀνόματι M 11 μεῖζον H 17 ἔλαβεν] ἔλαβε τὸ H) [*](21 — 25 non ita — meo] lat. kürzt 31 illum y* < L 33 unum < ρ) < > <> rum illum spiritum sanctum, cum dicat: »si quis acceperit puerum hunc in nomine meo«? secundum Lucam ergo debemus puerum illum, id est spiritum sanctum, quem accipiens Iesus posuit apud se, suscipere in nomine Iesu. vivit enim puer ille quasi in- nortalis et debemus eum ab ipso Iesu constitutum apud Iesum suscipere in nomine Iesu: quo- niam cum sit Iesus numquam recedens a puero illo, fit apud eum qui receperit puerum »in nomine eius«. et quoniam nec pater recedit a filio, si quis receperit filium, recipit apud se simul et patrem. [*](4ff Vgl. Luc. 9, 47f — 11. 25 Luc. 9, 48 — 14ff Vgl. Luc. 9, 47f — 28—233, 9 Vgl. Clue Nr. 40 Or., mit der Schlubemerkung: ἔοικεν οὗτος εἰς τὸ πνεῦμα τὸ ἅγιον τροπολογεῖν τὸ ταπεινὸν καὶ ἀπόνηρον παιδίον 19—20 <κατασταθὲν — Ἰησοῦ> Κoe, vgl. lat. 25—27 ὡς—δέχεται] lat. kürzt 29 <ὁμοῦ—πατὴρ> Diehl Koe, vgl. lat. 29 receperit L recipit y) »<> qui autem receipt et puerum in nomine Iesu et Iesum in no- mine patris, in omnibus minorem se praebet discipulis Christi seip- sum minorans; et quanto magis se minoraverit, <tanto> maior efficitur ab eo, qui ei minorationis dedit mandatum. [*](1 Luc. 9. 48 — 5.8 Vgl. Luc. 9, 48 — 12 Lue. 9,48 — 15 Vgl. Luc. 1, 15. 32 — 16 Luc. 18, 17 — 19ff Vgl. Luc. 18, 17 5 πᾶσι τοῖς] τοῦ|τοῖς Μ 8 <ὑπ’> Koe <ἀπ’> Diehl, vgl. lat. 9 ἐπι- τέλλοντος Κl nach Koe, vgl. lat. ἐπι- πλεῖον ΜΗ | αὐτὸν ΜΗ ἑαυτὸν ποι- οῦντος Cluc Nr. 40 13 πᾶσι Μ 27 κατὰ Koe καὶ ΜΗ 8 tanto μ < x)

Vae huic mundo a scan- dalis. necesse est enim venire scandal, verumtamen vae homini illi per quem scandalum venit. Digna est res quaerere in hoc loco, quid dicit esse mundum cui promittitur vae, cui Omnia scandal afferent vae. intellegere autem aliquid poterimus, si con- gregemus scripturarum exempla in quibus nominator mundus. [*](18 Joh.1, 10—22 Deut. 4, 19 — 26ff Vgl. Hieron. hom. in Matth. 18, 7ff (Anecdota Maredsolana III, 2, 373, 13ff): mundum istum terrenum locum dicit, τὸν περισςὸν (l. περίγειον) τόπον λέγει: neque vero de caelo et terra intellegere debemus mundum etc. — 29 Esther 4, 17 (14, 2) und Judith 10, 4! 1 ἐπιδεικνυμένης Ηu ἐπιδεικνυ- μένοις Μ Η 16 καθ’ αὐτὴν Μ 17 τοῦ < Η | <ἐν τῷ> Ηu 30 ὁ < Μ 9 res est B)

» <> arbitror ergo quia non caeli et terrae spatium secundum scri- pturas dininas dicitur mundus, sed terrenus iste tantummod locus vel homines qui sunt habitaatores loci istius. sic enim intellegitur illud quod ait: »et mundus per ipsum factus est«, id est orbis terrae, »et mundus eum non cognovit«, id est homines habitatores terrae istius. incongruum enim est »et mundus eum non cognovit« referre ad elementa caeli et terrae; ut dicat aliquis, quoniam sol et luna et stellae vel aqua vel terra vel angeli, qui sunt in universe hoc mundo, lumen illud verum non cognoverunt et non cogno- scentes eum conservaverunt a deo sibi ordinem constitutum. se- cundum hunc enim sensum intel- legitur etiam illud: »et nunc ho- norifica me, tu pater, eo honore quem habui antequam mundus [*](13ff Vgl. Joh. 1, 9f — 18 Joh. 1, 10 — 30 Joh. 1, 9 — 35 Joh. 17, 5f 3 οὐ τὸ] ἐν τῶ Μ 15 <οἰκου- μένην> Kl Keo, vgl. lat. 32/33 a deo Diehl Koe, vgl. gr. ab eo x) 2 » esset apud te. manifestavinomen tuum hominibus, quos dedisti mihi de mundo«. et post pauca: »ego (inquit) pro eis rogo, non pro mundo rogo, sed pro eis quos dedisti mihi«. item post pauca: » et hi in mundo sunt, et hi in mundo sunt, et ego ad te nenio. et iam non sum in mundo, et isti in mundo sunt«. item post pauca: »et ego ad te venio, et haec loquor in mundo, ut habeant gaudium meum plenum in se«. ergo mundus dicitur vel locus iste terrenus vel homines qui sunt in eo. ex hoc enim mundo dedit filio homines pater, pro quibus rogat filius patrem solis, et non pro omnium hominum mundo. nam ubi magis necessarium est ut servemur a patre quam in mundo, quem dicit Iohannes: »et mundus totus positus est in maligno« ? [*](6 Joh. 17, 9 — 11. 17 Joh. 17, 11 (vgl. var. lect.) — 20 Joh. 17, 13f — 29f Vgl. Joh. 17, 9 — 32 I. Joh. 5, 19 — 35 Joh. 17, 14 13 ἐν τῷ] ἔγνω Η 20 καὶ < Μ 24 τοῦτον < Η 26—30 ἀπὸ—ἀνθρώπων] hier mit Diehl nach lat., hinter Z. 5 in M H) item in sequentibus: »ut mundus credat quia tu me misisti«. ergo locus iste et homines qui sunt in eo dicuntur mundus, quibus vae a scandalis. omnibus enim hominibus, quos tamen scandala vincere possunt, vae est a scandalis. quod non procedit ut de elementis mundi intellegamus.

Si autem vae est mundo [*](3 Vgl. II. Kor. 4, 18 — 8ff Joh. 17, 14. 16 — 14 Joh. 17, 21 vgl. 23 — 19f Vgl. Joh. 10, 36 — 21 Röm. 1, 8ff 3 τὰ2] διὰ Μ 6 αὐτῶ Μ 8 τὸ <δὲ> λ 9 ἶσον Μ Η 31 φφ Κοe vermutet: εἰ δὲ οὐαί <ἐστι τῷ κόσμῳ> ἀπὸ τῶν σκανδάλων <τουτέστι> τοῖς πανταχοῦ τῆς γῆς ἀνθρώποις, ὧν καὶ κτλ. 28 est x* <ρ)

20 » non autem sunt discipuli Iesu »de hoc mundo« sicut nec magister eorum de mundo est, nemini disc ipulorum Christi potest esse a scandalis vae: quoniam »pax multa diligentibus nomen dei, et non est illis ec andalum«. si autem aliquis videtur quidem esse discipulus Christi, adhuc autem est »de mundo«, propterea quod diligit »mundum« et »quae sunt in eo« (id est aut viam istam carnalem aut possessiones terrae istius aut pecunias aut speciem qualemcumque), ut non conveniat ei quod dictum est discipulis Iesu, quoniam »non sunt de mundo«, sine dubio possidebit quasi »de mundo« consitutus vae, quod mundo accidere solet. si ergo volumus declinare hoc vae, suscipiamus in nobis adfectum apostoli Pauli dicentis: »mihi autem absit gloriari, nisi in cruce domini nostri Iesu Christi, per domini nostri Iesu Christi, per quem mihi mundus crucifixus est et ego mundo«. nemo autem amator corporalium specierum vel iumentorum vel aliquarum concupiscibilium re- [*](4. 14 Joh. 17, 14. 16 — 6 Vgl. II. Kor. 4, 18 — 10 Psal. 118, 165 — 15 Vgl. I. Joh. 2, 15 — 20f Joh. 17, 14. 16 — 31 Gal. 6, 14 11/12 νόμον τοῦ θεοῦ] θν Μ 20/21 ἀληθῶς Kl, vgl. lat. ἀλλ' ΜΗ 11 nomen dei] legem tuam B 30 nostri] mei G) <> rum vel vitae istius carnalis potest vere dicere: »mihi mundus crucifixus est et ego mundo«. sancti enim, qui sunt in hac habitatione, ingemiscunt corpore humilitatis gravati et omnia faciunt, ut digni efficiantur in illo resurrectionis mysterio inveniri, quando »transformabit deus corpus humilitatis« non omnium, sed tantum discipulorum fidelium Christi, »ut fiat conforme corporis gloriae Christi«. sicut ergo nihil eorum ex quibus vae contingere solet contingit discipulo Christi (nam etsi mille sint scandala, non tangunt eum qui non fuerit de hoc mundo), sic qui receptor fuerit factus scandali, aut propter inconstantiam fidei suae, aut quia non ex toto corde consentit salutaribus Christi mandatis, ut iam non videatur discipulus Christi, tanta scandala conprehendent eum quantis fuerit obligatus in mundo.

[*](4ff II. Kor. 5, 4 — 9ff Phil. 3, 21 — 22 Vgl. Joh. 17, 14 (11) 5 βαρυνόμενοι Μ 13 <τῷ σώματι> Ηu 19 τῶν σκανδάλων < Μ 20 ἐὰν Kl, vgl. lat. ἵνα Μ Η 28 ἔρ- χεται Μ 12/13 corpori Koe 17 — 22 Christi (nam — mundo), sic] Christi *** (nam — mundo). si[c] Diehl. vgl. gr.)

Necesse enim est venire scandala. aliud enim sunt ipsa scandala, aliud autem homines per quos veniunt scandala. ergo satanae et malignus chorus daemoniorum, qui quaerunt organa digna per quos operentur, et plerumque quidem inveniunt, qui omnino extranei sunt a dei cultura, interdum autem et eos qui videntur fideles: quibus maius est vae per quos contingit, quam mundo cui contingit. nam multo peius erit qui scandalizat quam qui scandalizatur, si quidem verum est esse differentiam tormentorum secundum illud quod ait: »remissius erit Tyro et Sidoni« quam civitatibus in quibus fecit < signa Iesus et> virtutes, et correptae non sunt. si enim vae mundo a scandalis, ei quidem qui scandalizatur iuste est vae, quia miscens se mundo voluntarie receptor scandali factus est; ei autem gravius erit vae, per quem scandalum venit, quoniam praebuit se spiritibus 22 Matth. 11, 22 Par. [*](3 εἶναι] τινὰ μὲν Μ 10 θεοσεβείας las lat.? 27 — 31 ? 35 τὸ < Μ) [*](1 est enim L 15 est y* < L | contingit μ contigit x 24/25 <signa —et> Kl nach Diehl Koe, vgl. gr. 25 correct(a)e y (Pasch))

inmundis scandalizantibus ministrum ad scandalizandum hominies infirmow et mundiales. si autem haec diligenter intellegeremus quae dicuntur: vae per quem veniunt scandala et »qui scandalizaverit unum de pusillis istis, expedit ei ut alligetur mola asinaria in collo eius et demergatur in profundum maris«. quoniam sic vindicat deus eos, qui scandalizati fuerint ab eis qui scandalizaverunt, et si quae intelleger mus timermus, nunquam reccaremus »in fratres« nec percuteremus »conscientias eorum infirmas«. pro quibus »Christus mortuus est«, propter quos quasi »in Chtistum« peccantes subibimus poenas, cum requisitae fuerint animae quae propter now perierunt ex nobis.

Deinde videamus quomodo intellegere debeamus quod

[*](7ff Matth. 18, 6 – 20ff Vgl. I. Kor. 8, 11f 19f ταῦτα — ἐφυλαξάμεθα ἂν] z. T von lat. in Z. 4f vorausgenommen, um „eine große P:eriode“ zu bilden Koe 19/20 ἐν <ε>νοοῦμεν Kl, vgl. lat. 34 ἀγάπης Μ 4 haec < B 4/5. 19 intellexerimus B 10 in] a G L 19 si < G a B L)

<> ait: necesse est venire s candala. similiter enim exponit etiam Lucas dicens: »inpossibile est ut non veniant scandala«. et sicut necsse est mortale momri et inpossibile est ut non moriatur, et sicut necesse est manducare hominem in corpore constitutum et in possibile est ut sine esca qui corporalis est vivat, sic necesse est venire scandala et »inpossibile est ut non veniant«. et vide si potes accipere ad exemplum malitiam, quae est in caelestibus, necessarie copulatam esse virtutibus. inpossibile est enim inveniri hominem omnino sine peccato, et absque peccato suscipere posse virtutes; quia nec potest esse verum bovnum nisi habeat inpugnationem mali. sicut ergo necesse est sustinere malitiam caelestium et inpossibile est eam non sustinere, sic necesse est venire scandala et »inpossibile est ut non veniant«, mixime si intellexeris malitiam malignarum virtutum principalem esse malitiae isti, quae in hominibus est, et semper quaeren [*](3. 11 Luc. 17, 1 5/6 τὸ . . .αὐτὸ]l. τὸν . . .αὐτὸν? Kl 8 ἐν] + τῶ Μ 10 <ἐλθεῖν νίοις Κl, vgl. lat. αݲνݲοݲιݲςݲ M H 18 ἄνθρωπον <Μ 31 πάντως Ηu πάντας Μ Η 1 vernire] ut veniant L Pasch 5 mortale Koe, vgl. gr. Mortalem x (Pasch))

<< » tem organa quaedam per quae operetur adversus homines mundi. forsitan autem et inritantur magis malignae virtutes, quanto magis vcerbum Christi in hominibus invalescens excpellit ab eis malignas virtutes, quae prius consueverant habitare in animis eorum, et daemones, qui delectabatur nec offeruntur eis sacrificia consueta: ideo necesse est venire scandala. et scandala quidem ipsa venire necesse est, non tamen per illum nescio quem venire necesse est; propter quod ei, per quem venerint, erit vae, quoniam dedit locum malignae operationi in se volenti scandalizare. ne putes in natura aliqua vel in substantia esse scandala, quae homines quaerunt per quos operentur. sicut enim «deus mortem non fecit«, sic nec scandala creavit, sed libertas arbitrii proprii in quibusdam genuit scandalum, nolen <tibu>s suscipere pro virtute laborem.

[*](18ff Vgl. Hieron. in Matth. 138 E: cum necesse sit in i sto mundo fieri 28f Vgl. Orig. hom. XIX (XVIII), 14 in Jer. (III, 172, 2f): οἱ συνειδότες ἑαυτοῖς πολλοὺς πόνους ἀνηντληκέναι ὑπὲρ ἀρετῆς 10f <οἱ — ἐξοργίζονται> Diehl, vgl. lat. 18 ὡς] ῥχη? Μ 19 προιαιρουμένῃ Kl προαιρουμένη Μ Η 22 τινὰ Ηu τινὰς Μ Η 23/24 ζητοῦντα ἀݲνݲοݲυݲςݲ Μετὰ 15 scandala venire necesse est L 19 venerint ρ venerit x 28 proprii in] proprium B 29 nolen <tibu>s Kl, vgl. gr. pro virtute suscipere L)

Quod si manus tua, vel pes tuus scandalizat te, excide eum et proice abs te. bonum est enim tibi introire in vitam claudum vel debilem, quam duas manus vel duos pedes habentem mitti in ignem aeternum. et si oculus tuus scandalizat te, erue eum et proice abs te. bonum est tibi unum oculum habentem in vitam intrare, quam duos oculos habentem mitti in gehennam ignis.

Docet nos per parabolam sermo, quoniam nec proximis nostris vel adhaerentibus nobis debemus parcere scandalizantibus. superius cum dixisset: »antiquis dictum dico: si quis viderit mulierem ad concupiscendum eam, iam moechatus est eam in corde suo«, post haec verba statim; subiunxit: »si dexter oculus tuus« vel »manus scandalizaverit te«, ostendens quoniam de illis membris scandalizantibus loquebatur quae sunt intra now; propterea voluntates animae exposuimus ibi esse scandalizantia membra. hic autem cum dixisset: vae mundo a scandalis; necesse est enim venire scandala, sed vae per quem veniunt (videlicet homin), statim subiungit: si manus tua vel pes tuus vel ocu-

[*](17 Matth. 5, 27f — 23 Matth. 5, 29f 2 vel] et G 6 vel] aut y 21 in] de B 23 manus] + tua Pasch 32 veniunt] + idem R + idest G c s. l. 33 homini y* hominem L)

lus tuus scandalizaverit te, ostendens quoniam non de membris scandalizantibus quae sunt intra nos loquitur, sed de hominibus qui ita ut manus aut pedes aut oculi aestimentur gratia caritatis coniuncti. et ver quaedam scandala ex nobis ipsis nascuntur, sicut ait Iacobus in epistotla sua: »deus neminem temptat, sed unusquisque temptatur in c oncupiscentiis suis«, quaedam extrinsecus veniunt ve ab extraneis vel a proximis, de quibus praesens loquitur sermo.

Et bonum quidem erat ut laudabilis esset et oculus et manus, ut ne possit iuste »dicere oculus manui: necessaria mihi non es«. si autem aliquis ex toto ecclesiae corpore videatur manus propter aliquem actum, conversus autem <manus> fctus fuerit scandalizans, »oculus« dicat huiusmodi »manui: necessaria mihi non es«, et dicens praecidat eam et pellat a se. sic bonum est ut sit et caput beatum et pedes tali capite digni, ut ne possit »caput« iuste dicere » pedcibus: necessarii mihi non estis«. si autem aliquis fuerit in ecc lesia pes scandalum faciens corpori pedi: » necessarius mihi non es«, et praecidens repellat eum a se. [*](11 Jac. 1, 12 – 19. 25ff. 32f. 36 I. Kor. 12, 21 23 τι Kl nach lat. τὸ M H 34 εὑρεθείη] + in ecclesia lat.; gr. läßt auch S. 246f die “Kirche“ fort 24 <manus> Kl nach Diehl vgl. gr. 29 capiti G L)

(<> <> melus est enim ut residuum cor- pus intret in vitam sine membro scandalizante, quam totum corpus ecclesiae, morbo scandali per om- nes currente, mittatur in gehen- nam. sic bonum quidem erat ut et ille qui factus est oculus, dignus esset capite Christo et toto ecclesiastico corpore. si autem conversus ocu- lus ille factus fuerit scandalum corpori universo, eiciatur oculus scandalizans et extra omne corpus expellatur, ut sine illo oculo resi- duum corpus salvetur, quam cum illo oculo debilitato totam eccle- siam mitti in gehennam, intenebricatam videlicet per ocu- lum malum. Christum autem ecclesiae caput esse, non ego, sed apostolus intellexit. sacerdotes autem rationabiliter possunt dici ecclesiae oculus, quoniam et spe- culatores habentur; diaconi autem ceterique ministri manus, quo- niam per eos opera spiritalia uni- [*](13f. 25f Vgl. Eph. 1, 22 u. ö. 3 ἐλθεῖν H 7<ὅλον τὸ σῶμα> Diehl Kl, vgl lat. 13 <τῆς κεφαλῆς> K1 Koe, vgl. lat. 21 βεβλαμένου H 22 βεβλαμ- μένον<H 23 πυρός] danach in MHder A bswatz σύναται-σωθῶμεν S. 248, 22 _ 249, 32, umgestellt nach lat. von Kl 5 scandalizante Pasch scan- dalizanti x | toti B 14 corpori x 20 oculo illo B 21 mitti y* mittat L 24 intenebricatam ρ intenebricatum x 28 dici] + éé L) versa geruntur; populum autem esse pedes ecclesiae. quibus om- nibus parcere non oportet, si scandalum ecclesiae fuerint facti.

Possumus autem hoc tex- tu uti etiam de domesticis nostris et quasi membris ita nobis dilec- tione coniunctis, sive parentibus sive amicis quadam familiaritate dilectis, quibus parcere non opor tet animae nostrae nocentibus. praecidamus ergo a nobis, quasi manbum vel pedem vel oculum, patrem aut pedem volentes nos agere contraria pietati, aut filium vel filiam, qui (quantum ad se) faciunt nos recedere ab ecclesia dei et a Christi dilectione. sed et si uxor gremii nostri vel amici unanimes facti fuerint scandala nobis, praecidamus <et expellamus> eos ab anima nostra quasi non ami- cos, sed adversarios nostrae [*](5—12 Vgl. C 1 Nr. 207 Or. (?): οὐ τὰ μέλη ἐκκόπτειν διδασκόμεθα, ἀλλὰ τὰ πάθη τῶν μελῶν καὶ τοὺς εἰς τόπον μελῶν φίλους, εἰ καὶ ἐπιχειροῦσι τῷ (1. τοῦ ?) σκανδα— λίζειν. — Vgl. Π 203, 1—3 An.: τινὲς δὲ ὑπερβολικῷ φασιν ἐχρήσατο ῥήματι, διδάσκων ὅτι εἰ καλέσοι καιρὸς δεῖ καὶ σώματος ἀφειδῆσαι, ἵνα μὴ τὴν ψυχὴν βλάψω- μεν, μήτι γε φίλων καὶ οἰκείων κτλ. — Vgl. Hieron. in Matth. 139 C: itaque non frater, non uxor, non filii, non amici, non omnis affectus qui nos excludere potest a regno caelorum, amori domini praeponatur. — Vgl. Hieron. hom. in Matth. 17, 7ff (Anecdota Maredsolana III, 2, 375, 3ff): sciendum quoniam possit et aliter interpretari . . . si te carorum nomina, pater, mater, frater . . . scandalizant etc. — 18 Vgl. Röm. 8, 35? — 20f Vgl. Deut. 13, 6 12/13 ἐκκόψωμεν υ ἐκκόψομεν MH 17 ἑαυτῆς Η | ἐφιστάντας Η 24<et expellamus> Diehl, vgl.gr.)

(<> <> <> <> salutis. qui enim non »oderit pa- trem et matrem«et cetera, quando tempus fuerit eos odire quasi ad- versarios et insidiatores, ut Chri- stum lucremur, hic non est dignus filio dei. et in istis est dicere, quoniam claudus <quis> salvatur, qui per- diderit pedem, id est fratrem, et solus hereditans regnum dei sal- vatur, et sine manu quis salva- tur perdens patrem vel matrem, ut illis pereuntibus solus salvetur, sic et sine oculo quis salvatur praecidens oculum suum a se, id est coniugem fornicantem, ut ne cum tali oculo duos oculos habens intret in ignem. potest autem et sic intellegi, ut actus animae peccans, manus in- tellegatur et incessus animae pec- cans pes et nisus animae peccans oculus:quos oportet praecidere si scandalum faciunt. frequenter enim ipsa opera mem- brorum pro membris in scriptura ponuntur, quale est illud: »et tuli manus meas ad mandata tua«, non ipsas manus, sed opera manuum [*](1 Vgl. Luc. 14, 26 — 5 Vgl. Phil. 3, 8 — 31 Psal. 118, 48 2 καὶ 1] ἢΗ 7γε Kl τε MH 12<τις> Koe, vgl. lat. 13 <ἢ τῆς μητρός> Kl, vgl. lat. 15 ἵνα]+μὴ Μ 17 μονόμα- sicut sine L 17 quis x* qui ρ τος H 20 <μετὰ—ὀφθαλμοῦ>Diehl Kl Koe, vgl. lat. 23. 25 ἀμαρτηκὼς Μ 24<πρακτικὸν καὶ> Kl, vgl. lat. und Hu 2 et1 x out 2 8 in < L 9 <quis> Diehl, vgl. gr. 12 sine] sicut sine I. 17 quis x* qui?) tollimus ad mandata dei, quando facimus opera digna deo. et»ad te levavi oculos meo«, non oculos istos, sed mentem quae per oculos nidet. item:»converti pedes meos in testimonia tua«, non pedes, sed motus animae convertuntur ad testimonia dei, quando coeperi- mus velle conversari secundum deum. quos omnes, id est vel vi- sum vel actum vel incessum, oportet abscidere si fuerint mali, ut sine illis intremus in vitam, non facientes quod volumus, quam ut intremus in ignim facientes proprias voluntates. et primum quidem beata est res ab omnis scandalo abstinere, ut nulla virtus animae conprehendatur in malo, sed omnibus atamur in bonis. sic einim cum duobus pedibus et duabus manibus et duobus oculis animae corporisque intrabimus in vitam aeternam. si autem futurum est male utentes quadam virtute animae perire propter illam, melius est praecidere, id est re- pellere, usum virtutis illius scan- dalizantis, quam ut cum reluquis virtutibus pereamus in toto.

Videte ne contemnatis unum de pusillis istis. dico enim vobisw, quoniam angeli eorum in caelis semper vident fa- [*](2 Psal. 122, 1 — 5 Psal. 118, 59 12 <κακὰ ὅντα.> Diehl Koe. vgl. lat. 14 *** Koe, vgl. lat. 15 μονό- ματον H 25 *** DiehlKlKoe,vgl.lat. 29<σκανδαλιζούσης> DiehlKlKoe,vgl.lat. 12 abscindere μ 20 iny*<L 25 est + ut G 31f lat. versteht anders 36 in caelis<B)

<> <> ciem patris mei qui in caelis est.

Primum videamus, quisunt pu- silli quos contemnnere non oportet. arbitror autem, quoniam sicut in corporibus<hominum> differentia est, ut quidam eorum sint pusillis alii autem magni alii vero me- diocres, sic in animabus sunt quaedam pu- sillae, aliae autem magnae secun- dum spiritalem mensuram, se- cundum quam videt solus deus et iudicat. sed in corporibus non culra ho- minis, sed propter rationes aliquas seminis estalius brevis,alterautem magnus, alius vero mediocris, in animabus autem ex nobis est esse aliquem vel parvum vel magnum <vel mediocrem> aut secundum opera aut secundum fidem aut se- cundum aliquos motus, et arbitrii nostri est, si proficere volumus in [*](20ff Vgl. Orig. tom. XX, 2 in Joh. (IV, 327, 19ff): καὶ σαφές γε ὅτι τὸ μὲν σπέρμα τινὸς ἔχει τοὺς λόλους τοῦ σπείραντος ἐν ἑαυτῷ ἔτι ἡσυχάζοντας καὶ ἀποκειμένους. . . ἐπεὶ δὲ ἀπὸ ἥθους κρίνεται καὶ ἔργων τὰ τέκνα τοῦ Ἁβραάμ, μήποτε ἀπό τινων σπερματικῶν λόγων, συγκαταβαλλομένων τισὶν ὡς οἶμαι ψυχαῖς, δεῖ χα- ρακτηρίζειν τοὺς ὄντας σπέρμα τοῦ Ἀβραάμ. - 29 Vgl. Luc. 2, 52 6 αὐτῶν<H 8<τοὺς> Koe 10 ὄντων]τῶν Μ 15 f τὴν (ἵν’ οὕτως εἴπω)] τὴν οὕτωςΗ 16μεγαλότητα]vgl. S. 259, 9 μεγαλειότητα Μ 18 <ἄλλα> Diehl 29 τοῦ Kl, vgl. Z. 25 τῶν ΜΗ 3 non oportet contempnere L 5 <hominum> Diehl Koe, vgl. gr. 22 alter autem] alius autem Luc 24 esse<B 26 <velmediocrem> K1 nach Diehl Koe, vgl. gr.)

| statu animae et fieri magni, aut non proficere et parvuli remanere. sic audio et in Christo suscipienti naturam humanam et secundum naturalia incrementa crescentquod scribitur: »Iesus autem crescebat sapientia et aetate et gratia coram deo et hominibus«. unde consequenter apostolus ait: »donec occurramus omnes in virum perfectum, in mensuram aetatis plenitudinis Christi«. occurrere enim in virum et hoc perfectum, »secundum interiorem hominem« intellegendus est ille, qui transcenderit »quae parvuli sunt« et enacuans ea pervenerit »in virum perfectum«. hoc modo intellegenda est esse mensura spiritalis aetatis in singulis animabus, per quam proficit anima unaquaeque, et ex eo, quod magnificat deum, magnificatur a deo. Secundum hanc magnitudinem spiritalis aetatis et spiritalium incrementorum et <Isaac et> Moyses fuisse dicitur magnus et Io- [*](7 Luc. 2, 52 – 10 Vgl. Luc. 2, 52 – 12. 27 Eph. 4, 13 – 16 Vgl.) Röm. 7, 22 – 19 I. Kor. 13, 11 – 28 Vgl. Luc. 1, 46 [*](16 τοῦτο[ν] Diehl, vgl. lat. 27 ἐφ᾿ ὧ Μ 28 ψυχὴ + et lat. 29 μεγάλη γίνεσθαι] magnificatur a deo lat.) 30 kürzt gegen lat. [*](1 statura Gc. r. 3 in x* <μ 3–6 suscipiente . . . crescent B 27 proficit <perfecta> Diehl, vgl gr. 32 <Isaac et> Kl Koe) <>, » ´ hannes et ipse dominus Iesus, de quo Gabriel protestatur: »et erit magnus«. pusilli autem sunt, qui nuper in Christo sunt nati, aut tales permanent sine profectu quasi nuper nati, quibus ratinabile lac neccessarium est, qui adhuc carnales sunt (sicut ait apostolus) et parvuli sunt in Christo nec capre possunt escam virilem. [*](2 Vgl. Luc. 1, 32 – 4. 7 I. Petr. 2, 2 – 8 ff (lat.) Vgl. l. Kor. 3, 1 – 3 — 15 Jes. 49, 22f – 22f Vgl. Jes. 49, 22f – Ex. 32, 34 vgl. 33, 14 1 Γαβριὴλ Hu, vgl. lat. σηρ ΜΗ 5 – 7 ἐν—βρέφη Kl nach Diehl, vgl. lat. 20 καταφρονήσετε Η 21 μικρῶν + τούτων λ 29 ὑπὸ] ἐπὶ Μ) — pusilli enim quamvis sint heredes, tamen quia pusilli sunt quasi nihil differentes a servis (quamdiu pusilli sunt) »servitutis« habent »spiritum in timore«. qui autem per dilectionem dei perfectam miserit »foras timorem«, iam non habet »servitutis spiritum in timore, sed spiritum adoptionis filiorum« in dilectione dei. [*](1 Ex. 33, 15 – 4 f Vgl. 4, 1 – 7ff. 20 Vgl. Röm. 8, 15 – 13 I. Joh. 4, 18–16. 21 Psal. 33, 8 – 18–27 Vgl. Cv Nr. 19 Or.:… οὗτοι οἱ μικροὶ ὠς ἄν ἔτι φοβούμενοι θεὸν καὶ οὔπω ἀγαπῶντες ὑπὸ φρουροῖς ἀγγέλοις εἰσί (παρεμβαλεῖ γὰρ »ἄγγελος κυρίου κύκλῳ τῶν φοβουμένων αὐτόν«), οἱ δὲ μεγάλοι ὑπ’ αὐτῷ τῷ κυρίῳ (περὶ γὰρ τοῦ τελείου ἐν τῷ ἐνενηκοστῷ Ψαλμῷ λέγει· »μετὰ σοῦ εἰμι ἐν θλίψει«) – 26 Psal. 90, 15 – 31 Gen. 48, 16 1 τῶ Μ 5 ᾗ Koe ἦ ΜΗ 15 κατὰ ταῦτα] καὶ τὰ τοιαῦτα M 20 f <τῶν>... [τῶν] Diehl Koe 26 τὸ <Μ 27 μὲν <Η 8. 12 1. timorem? Kl 12 ti morem G)

Item requires pusillorum istorum angeli, qui praesunt eis, quando incipient curam eorum habere, utrum ex quo per lavacrum regenerationis geniti sunt in Christo, »quasi tunc nascentes infants« et ultra non subiecti cuidam adversariae potestati; aut ex tempore nativitatis eorum carnalis secundum praescientiam dei et praeordinationem ipsius *** »quos praescivit et praedestinavit ut sint conformes gloriae« Christi. vodes quoniam qui caute utrumque discusserit,m illius est adfirmare, utrum eorum sit verum, et ad testimonium proferre scripturam uni ex duobus consentientem; in utraque enim parte multus quidem sermo fieri potest, tamen ex multo parum aliquid proferamus. qui enim volunt, mox ut quis fuerit natus (eorum qui praecogniti sunt [*](2 Vgl. Jes. 49, 22 f und Gal. 4, 2 – 6 ff Vgl. Harnack TU. 42, 4, 134 A. 2 – 11 Vgl. Tit. 3, 5 – 13 I. Petr. 2, 2 – 21 Röm. 8, 29 –22 Vgl. Phil. 3, 21 6 ζητήσαιεν Η 7/8 μικρῶν ὑπὸ τοῦ σωτῆρος Μ 11 λουτροῦ + τῆς Μ 12 ᾧ] <ἐν χ> ῳ Koe, vgl. lat. 20 ἐπιταχθέντες τούτοις Kl ἐπιταχθέντας τούτους MH 33 <ἄν> Diehl Koe 20 *** Diehl, vgl. gr. 23 vide B 32 qui] aliqui y | ut <y | quis x* qui ρ)

a deo) accipere eum angelum praepositum sibi, utentur apostolic voce dicentis: »qui me segregavit ab utero matric meae ut revelaret filium suum in me«, quasi ex eo neccesarium habeat angelum se regentem, qui segregatus est secundum praescientiam die. item in epistola Iudae scriptum est ita: »in deo patre dilectis et Iesu Christo consernatis vocatis«. a quo conservatis, nisi ab angelis quibus traditi fuerant, ut conserventur et eruantur ab omni malo, qui praecogniti et praeordinati habebantur? item prferet et illud quod in Psalmis est dictum: »de ventre matris meae tu es meus protector«, ut sit protector praecognitorum deus per angelos ad hoc ipsum ministerium deputatos. sic et illud accipiet: » suscepisti me de utero matris meae«, item: »ad te proiectus sum ex utero« et alia mille huiusmodi habentia sensum.

Qui autem vult ex eo hominibus dari angelum adiutorem, [*](3 Gal. 1. 15–10 Psal. 70, 6–11 Psal. 138, 13–12 Psal. 21, 11– 14 Jud. 1–31ff Vgl. Orig. hom. I, 7 in Ez. (VIII, 331, 30 ff): veni, angele, suscipe senem conversum . . . tribue ei »baptisma secundae generatinis« etc. 3 <ὁ> λ, vgl. lat. | ἀφορίσας υ ἀφώρισάς M H 10–17 gr. kürzt und stellt um 11 ἀντελάβου Kl, tector meus B vlg. LXX und lat., ἀντελάβετο ΜΗ 31 ff Lücke nach lat. schon Hu 1 <eum> Elt 15 et]+ in ρ 21 proferet ρ profert x 23 f protector meus B)

<> » <>

ex quo »per lavacrum regenerationis« facti sunt tunc nati »infantes in Christo«, dicet non esse et errantibus et servientibus desideriis variis et inmundis, in malitia et invidia degentibus, odibilibus et odientibus invicem, fornicariis et adulteris, interdum autem et masculorum concubitoribus. latronibus et ebriosis atque rapacibus praeesse angelum sanctum, ut maculetur in huiusmodi actibus hominis, cui datus est custos. sed est homo in tempore quidem infidelitatis suae et peccatorum suorum ex infidelitate naseentium sub angelis satanae et spiritibus malignis et inmundis daemoniis. cum autem suseeperit fidem, tunc Christus, qui est redemptor quipretio sui sanguinis eum redemita malignis dominis, credentem in deum tradit eum angelo sancto et propter munditaim semper videnti faciem patris. [*](1 Vgl. Tit. 3, 5 — 3 f Vgl. 1. Kor. 3, 1 — 4 ff Vgl. Tit. 3, 3 — 8 ff Vgl. I. Kor. 6, 9 f — 30 ff Vgl. Orig. hom. XXXV in Luc. (IX. 208, 26 ff): secundum meritum enim corum, quorum angeli sunt, aut semper aut nunquam. cel parum cel plus faciem dei angeli contemplabuntur etc. 1 γεγόνα<σιν> Kl, vgl. lat. γέγνε Η 3 νήπιοι Kl. vgl. lat. νήπιος M H 14 *** Hu, vgl. lat. 17 <ἀλλὰ κατὰ μὲν> Kl nach Diehl Koe, vgl. lat, 27 παραδίδωσι Η 26 f dm credentem in ihm B)

[*](10 — 13 Vgl. C1 Nr. 208 Or.: αἱ διάνοιαι τῶν ἁγίων δίκην ἀγγέλων βλέπουσι τὸ πρόσωπον τοῦ πατρὸς τὸν φανταζόμενοι κτλ. — 17 ff Vgl. Röm. 8, 33 — 25 f Vgl. I. Kor. 7, 16 ? 8 ποτε < H 11 αὐτὸν] αὐτῷ Koe 20 ἀγγέλων Kl ἀγγέλους Μ Η 28 καὶ 2 < Η 34 λόγου Η) » secundum ea quae sumus interpretati de pusillis discipulis conveniens est dicere, quoniam non [*](3 ff Vgl. S. 251, 30 ff — 8 ff Act. 12, 13 — 15 2/3 τοῦ ἐν οὐνοις πρς Μ 5 τοὺς < Η 17 Πέτρον] + πρὸ τοῦ πυλῶνος λ 25 καὶ < Μ 26 — 29 ὑπ’ — πότε δὲ < Η 26 <ἡμῶν> πότε ? Diehl 27 τῳ Kl τῶ Μ τῷ υ [τῷ] ὡς Hu τις Lo 32 λεχθήσεται Hu, vgl. lat. λεχθήσεσθαι Μ Η) habuit necessarium Christus man dare de magnis et perfectioribus fidelibus non contemnendis sed de pusillis. propterea non simpliciter dictum est: ne contemnatis unum de istis omnibus discipulis quos videtis, sed ita: unum de pusillis istis, quos cognoscebat esse pusillos qui videre poterat modicitatem et magnitudinem in visibilium animarum. talia et superius diximus: »si quis scandalizaverit unum de pusillis istis credentibus in me«.

Alius autem forsitan dicet pusillum hic dici perfectum secundum illud, quod alibi ait: »qui autem minoir fuerit in omnibus vobis, hic erit maior«. qui enim humiliaverit se, imitator existens illius, qui semetipsum humiliavit pro salute humana, in medio omnium credentium (sive ille apostolus fuerit sive episcopus), ipse est pusillus, quem Christus ostendit. [*](12 ff Vgl. S. 230, 8 ff — 17. 32 Luc. 9, 48 — 25 I. Thess. 2, 7 2 *** Diehl, vgl. lat. 7/8 <μικρῶν> Diehl, vgl, vgl. lat. 17 γὰρ] δὲ Κoe, vgl. lat. 19 ἑαυτῶν Ha 20 — 22 <γινόμενος — καὶ> Diehl Kl Koe, vgl. lat. 23 <τῶν> Kl 31 γὰρ] l. γοῦν Elt 5 ne] nec G non Pasch 15 dicet Kl, vgl. gr. dicit x)

talem se pusillum etiam Paulus ostendit dicens: »mihi minimo omnium sanctorum data est gratia haec«. sed huiusmodi expositioni illud quod dicitur: »si quis scandalizaverit unum de pusillis istis« et cetera non videtur convenire, vel illud quod dictur: sic non est voluntas patris mei qui in caelis est, ut pereat unus de pusillis istis, quoniam talis pusillus, qui vere perfectus est, non scandalizatur nec perit: »pax enim multa diligentibus legem dei, et non est illis scandalum«. et quoniam non perit pusillus huiusmodi, dicere postest: »quis nos separabit a caritate dei, quae est in Christo 610 Iesu ?« et cetera et »credo quod neque mors neque vita« et cetera. sed qui hanc expositionem aestimat veram, dicet quoniam et iusti hominis anima vertibilis est [*](1 Eph. 3, 8 — 4 Matth. 18, 6 — 9ff Vgl. Orig. comm. III in Cant. (VIII, 241, 11ff): »scandalizari« non potest grandis et perfecta, sed »pusilla« et rudis anima, sicut in Psalmo dicit: »pax multa diligentibus nomen tuum« etc. — 14 Psal. 118, 165 — 23 Röm. 8, 35 — 26 Röm. 8, 38) [*](1 καὶ ὡς] καθὼς Keo | εἶπε H 15 τὸ ὄνομα] τὸν νόμον λ. vgl. zu S. 120, 16 App. I 23 χωρίση Η 30 μεταπτωτική Keo 26/27 et — cetera < L 29 dicet Kl, vgl. gr. dicit x) 30 18, 15[—18]). Et scandalizatur aliquando, etsi Non facile, Sicut testator Ezechiel dicens Etiam iustum a mandatis dei posse Recedere, ita ut non inputetur ei Iustitia prior. Propterea dicit: »si quis scandalizaverit unum de Pusillis istis«, et quia non est vo- Luntas patris mei Ut pereat unus de pusillis istis. Quails autem exposition sit verior, Et tu; sicut potueris iudicabis. Post Hanc parabola sequitur De ovibus centum et una ex eis Errata partier et inventa. Hanc Sicut potuimus tractavimus, ex- Ponentes evangelium quod est se- Cundum Lucam, Quoniam et ille memor fuit para- Bolae huius. Ne ergo repetere Videamur, hic praetrmittentes Transmittimus ad expositionem Evangelii secundum lucam om- Nem volentem cognoscere, quid Senserimus in ista parabola.

Si autem peccaverit frater Tuus, vade et corripe eum inter te Et ipsum solum. [*](3ff Vgl. Ez. 33, 13 — 7 Matth. 18, 6 — 16 Vgl. Matth. 18, 12 f 16 — 24 τὰ—ὁμιλίας] ,,mageres Und dazu falsches Exzerpt des Ori- Ginals“ Keo 16 δὲ < Μ 28 <δὲ> Koe, vgl. Lat. 18, 6 — 16 Vgl. Matth. 18, 12f 18/19 exponentes] lat. Denkt Nach Koe mit Recht an den Lukas- Kommentar, während gr. Dafür die Ihm allein bekannten Homilien zum Lukas setze 28 si autem] VI. Se- Cundum matheum. In illo tempore Dixit his petro: si L | peccaverit] + in te L)

<> Si te audierit, lucratus es fra- Trem tuum, si autem non audie- Rit, adhibe tecum adhuc unum Vel duos, ut in ore duorum vel Trium testium stet omne verbum. Quodsi non audierit eos, dic eccle- Siae. Si autem ecclesiam non au- Dierit, sit tibi sicut ethnicus et pu- Blicanus. Videamus ne forte sentential haec Non de quocumque peccato posita Sit. Quodsi aliquis qui nominator Frater, peccaverit aliquid eorum Peccatorum quae sunt ad mor- Tem, utputa masculorum concu- Bitor est factus au test adultery aut Homicida aut mollis, numquid et Istum talem sicut aliquem modica Peccandtem rationis est arguer so- Lus ad solum, et siquidem audierit Qui talia illa peccavit, statim eum Dicere lucrifactum, et si non au- Dierit, non prius eum expelli de Ecclesia, nisi postquam et coram Testibus argutus et ab ecclesia Perstiterit in actu priori? Non autem ignoramus, quoniam Sequens alius verba et aspiciens ad Inmensam misericordiam Christi Dicere posttest, quoniam cum verba Ipsa Christi nullam differentiam Faciant peccatorum, superfluum Faciunt et contra Christi miseri- [*](12f Vgl. I. Kor. 5, 11 — 14 f Vgl. 28/29 <καὶ τὴν> Kl, vgl. Lat. 29/30 φιλανθρωπίαν τοῦ Ἰησοῦ Η 31 ῥητῶν <αὐτῶν τοῦ Ἰησοῦ> Koe, Vgl. Lat. I. Joh. 5, 16 — 15ff Vgl. I. Kor. 6, 9 8/9 publicanus + Omelia Ori- Genis de eadem lectione L 15/16 con- Cubitor—est 2] concubitores · factus Autem G L 19/20 solus] 1. <ut Dicat aliquis> solus Koe 24 post- Quam] priusquam L) < > <> Cordiam, qui haec ad minima tan- Tum peccata pertinere distin- Guunt. Sed eum qui taliter sentit, non Arbitror ad utilitatem commu- Nem ista sentire. Alius autem ipsa verba caute con- Siderans et nihil extrinsecus sub- Audire volens, non de omni pec- Cato haec dicta defendet, quoni- Am qui grandia illa peccat, nec est Frater, nisi forte nominetur frater. Differentia enim est inter fratrem Et eum qui nominator frater. Et Quoniam distant a se, Propterea dicit apostolus: » si quis Frater nominator in vobis, sit au- Tem fornicarius aut avarus aut Idolorum cultor (et cetera) cum Talibus nec cibum sumere«. Nemo Enim idolorum cultor aut forni- Cator aut avarus frater est, et *** Quamvis nomen baiulet Christi et Frater nominetur, non autem et Proprie frater est. sicut ergo aesti- Matione eminentis misericordiae Christi neglegentibus peccandi oc- Casionem dat. Qui ad omne pecca- [*](17. 24. I. Kor. 5, 11 2< μόνων> Kl, vgl. Lat. 9 μὴ Elt Μήτε MH 11 ὁ< Η 12 ἐστι Η 17 [δὲ] Koe, vgl. Lat. 18 ᾖ λ, vgl. Lat. ἢ Μ Η 21 οὐδεὶς γὰρ] οὐδὲ Μ 23 ἔχειν τι τούτων ὁ δοκῶν φορεῖ Koe 27/28 τῆς und <κρηστότητος> Κl, vgl. Lat. Τοῦ Μ Η 28 ἐπιτριβ ῆς ist nicht zu ändern (gegen Hu), vgl. Orig.c. Cels. IV, 70 (I, 339, 23) 29 παρεῖχεν] + neglentibus lat. 2 peccata y* <L 10 defen- Dit BL 12 nominatur G 16 a] Inter B 23 *** Diehl Kl Koe, vgl. Gr. 24 et] tamen GL 25 nomi- Natur R G 26 ergo < Ga igitur Gc)

Tum generaliter haec pertinere 611 Exponit, Sic econtra qui <fratrem distinguens a nominato fratre> Docet in minimis ex humanis Peccatis peccantem etiam post Arguitionem Testium vel ecclesiae Fieri oportere sicut publicanum et Ethnicum in peccatis, quae non Sunt »ad mortem«, aut (sicut lex Appellat in Numeris) non morti- Feris, aliquid crudelitatis videtur Inducer. Nec enim aestimo cito Aliquem inveniri in ecclesia, Qui non iam ter in eadem culpa ar- Quitus sit, utputa in detractione (qua invicem homines detrahunt Proximis suis) aut in inflation Aut in epulatione aut in verbo Mendaci vel otioso aut in tali ali- Qua culpa levi, Quae etiam in illis, qui videntur Proficere in ecclesia, Frequenter inveniuntur. Considera ergo, ne forte et Illos, qui aestimatione inmensae [*](14 Ι. Joh. 5, 16 — 15 Vgl. Num. 18, 22 ¾ φθαρμακεία Ma 9 τὸν < Η | ἐπὶ Η 10/11 ἐπιστρέψαντα Η 15 ἐπ’ ἀριθμοῖς Μ 18 τινα + in ecclesia lat., vgl. Auch Z. 28 20 μὴ + iam lat. 23/24 ἤτοι φυσιώσει Kl nach Koe, Vgl. Lat. Und II. Kor. 12, 20 οἵ τε Θυμούμενοι Μ Η 6 — 7 <fratrem—fratre> Kl, vgl. Gr. 9 ex Diehl, vgl. Gr. Et x 10 etiam] Et G L 20/21 argutus G L Pasch 21 utputa + et B 23 in < ρ 25 men- Daci Elt mendacii x 27—29 quae—in- Veniuntur] Hinweis auf die Erfah- Rungen des Origenes in Alexandria Koe)

<> <> Misericordiae Christi etiam ad Peccata maiora haec pertinere Interpretantur, praeterit intellec- Tus loci, et istos, qui haec ad mini- Ma peccata adserunt pertinere et Propterea peccatorem minimo- Rum peccatorum (nisi bis vel ter Arguitus emendaverit se) statim Sicut ethnicum et publicanum Fieri arbitrantur. Quid ergo? [*](1 λόγου + inmensae lat., vgl. S. 262, 29f 5 <καὶ—εὐθέως> Kl, vgl. Lat. 7 <τὸ—ἢ> Kl, vgl. Lat. 28 σεαυτοῦ + <ἔτι> λ 34 τῷ < Η ¾ praeterit—loci< B 5 per- Tinere] + praetereat intellectus loci Huius B 7 vel] aut G 8 argutus BL) <>, is qui ter arguitus quasi ethnicus et publicanus factus fuerit arguenti, utrum omnino <lucrifaciat aut omnino> pereat auf aliquid patiatur. deus scit. nos autem pronuntiare non possumus secundum quod scriptum est: »nolite iudicare, ut non iudicemini«, item; »nolite ante tempus quid iudicare, donec veniat dominus, qui inluminabit occulta tenebrarum et manifestabit consilia cordium«.

Primum quidem, quoniam licet ei, qui ter arguitus non obaudivit, in quarto audire, ut iam non sit sicut ethnicus et publicanus. memores enim esse debemus eius quod dictum est; »sic non est voluntas patris mei, utu nus ex minimis istis pereat«; si enim »oportet [*](17 Matth. 7. 1 — 18 I. Kor. 4, 5 — 32 Matth. 18, 14 11 ἀπολεῖτε Η 17/18 <καὶ—κρίνετε> KI nach Hu, vgl. lat. 25 Diehl vermute eine Lücke, vgl. lat. in quarto audire 27 καὶ Koe ἤ MH 29 δεῖ] χρὴ Η 7. 24 argutus B L 9—10 <lucrifaciat aut omnino> Diehl, vgl. gr. 23—25 lat. entspricht schlecht gr. 22—25; ist ter und in quarto ungenau übersetzt (so Koe)?)

»< > nos omnes praesentari ante trihunal Christi, ut reportet unusquisque propria corporis prout gessit, sive bonum sive malum«, deinde quia scriptum est: »secundum opera manuum vestrarum contingent vobis«, et non multipliciter, <sed> aut dupliciter aut septempliciter recipient de manu domini <peccata> pecatores. aliquando autem non »secundum opera manuum« homi nis redditur ei, sed amplius quam peccavit: »Hierusalem« enim (sicut docuit Esaias) »duplicia receipt de manu domini sua peccata«, vicini autem Israel (quicumque sunt illi) septuplum recipient, secundum quod ait in Psalmo: »redde vicinis nostris septuplum in sinibus eorum«. et alii inveniuntur redditionis modi, quos si intellegamus, sciemus quoniam expedit [*](1 ff II. Kor. 5, 10; vgl. o. S. 135, 20 ff — 13 Vgl. Matth. 7, 2 — 15 Jes. 3, 11 — 23 Jes. 40, 2 — 28 Psal. 78, 12 6 αὐτῶν M 11 εὐπορϊῶν M 19/20 <ἔστι δὲ> ὅταν μὴ [καὶ] Kl, vgl. lat. 21 ἀποδίδωται MH 17 <sed> Koe, vgl. gr. 19 <peccata> Diehl KI Koe, vgl. gr. 27 recipient Koe. vgl. Z. 18 und gr. recipiunt x) recipere in hoc mundo. novissime autem quia non puriter dixit: sit sicut ethnicus et publicanus, sed ita: sit tibi. qui ergo in peccato levi correptus ter (secundum quod diximus) non seemendat, nos quidem sic eum debemus habere quasi publicanum et ethnicum, abstinentes ab e out confundatur. an autem etiam a deo quasi publicanus et ethnicus iudicetur, non est nostrum pronuntiare, sed est in iudicio dei.

Convenienter autem adiunxit post tres arguitiones facto aliquot sicut publican et ethnico: quaecumque ligaveritis super terram, erunt ligata et in caelo, et quae- [*](10 Vgl. Ez. 33 — 16 ff S. 266,23; vgl. auch S. 265, 6f. 10 4 ποτε ὕστερον Η 13 puriter] pariter G 14 sit < G L 18 emendaverit B 27 argutiones B)

<> <> <> cumque solveritis super terram, erunt solute et in caelo. iuste enim ligavit, qui ter arguit et non est auditus, eum, qui factus est sicut publicanus et ethnicus. propterea ille talis alligatus et condemnatus alligatus est a pud omnes, qui sunt in caelo. ita et si arguitus <semel> emendaverit se, ut iam »funiculis peccatorum« suorum non sit ligatus, iuste solutus est etiam ab eis, qui sunt in caelo. tamen et illa, quae superius soli Petro sunt data. videntur etiam istis omnibus data, qui ter peccantes arguerint, si auditi non fuerint et alligaverint super terram iudicantes peccatorem sicut publicanum et ethnicum. sed quoniam oportebat aliquid maius habere Petrum Prae illis qui ter arguerunt, ideo illi [*](15 Vgl. Prov. 5, 22 — 18f Vgl. Matth. 16, 18f 9 δεδωκότος Ma Ha, corr. Me He 11 νουθετηθεὶς] + <καὶ>? KI 13 <τοῦ> KI 16 αὐτοῦ Μ 17f <δικαίως καὶ> KI mit Diehl Koe, vgl. lat. 20 δεδωκέναι] ergänze Ἰησοῦν? 22 ἵνα Μ 23 ἀκουσθῶσι H 32 <τι> Koe, vgl. lat. 6 alligatus + est L 7 alligatus Pasch <x 11 argutus B L | <semel> Diehl, vgl. gr. 19/20 data —data KI nach Pasch, vgl. gr. dicta —dicta x 33 arguerunt y* arguerant L | illie y) <, > <> <> <>, quidem sic dicit: »et tibi dabo claves regni caelorum, et quaecumque solveris super terram, erunt solute et in caelis, et quaecumque ligaveris super terram, erunt ligata et in caelis«. non ergo modica differentia est, quod Petro quidem datae sunt »claves« non unius caeli, sed multorum »caelorum«, ut quaecumque ligaverit »super terram«, sint ligata non tantum in uno caelo, sed in omnibus »caelis«, et quae solverit »super terram«, sint solute non solum in uno caelo, sed in omnibus »caelis«. ad eos autem qui multi sunt ligatores et solutores in terra sic dicit, ut solvent et alligent, non in »caelis« sicut Petrus, sed in caelo uno, quia non sunt in tanta [*](2 Matth. 16, 19 — 18 ff Vgl. Matth. 16, 19 1 προτέτακται] πέπρακται Μ 2 τὸ] τοῦ Μ | δώσωσι τὰς Η 3—6 <καὶ —οὐρανοῖς> KI, nach lat. 17 λεγομένων M 19 οὐχ ἑνὸς]τῆς βασιλείας τοῦ M 20 [καὶ] Koe, vgl. lat. 22 <μόνον> Koe, vgl. lat. 23 πᾶσι M | οὐρανοῖς Diehl Κοε, vgl. lat. αὐτοῖς M H 28 <δὲ ὅντας> KI, vgl. lat. 30 <οὕτω λέγεσθαι> KI, vgl. lat. 2 dicit x* dixit ρ 27 omnibus Pasch <x 32 uno caelo L) perfectione sicut Petrus, ut alligent vel solvant in omnibus »caelis«. quanto ergo melior fuerit qui ligat, tanto qui alligatur amplius quam in uno caelo alligatur; et quanto melior fuerit qui solvit, tanto beatior erit qui solvitur, quoniam in omnibus solutus est eaelis.