Commentarium In Evangelium Matthaei (Lib. 12-17)

Veniens autem lesus in partes Caesareae Philipjn interrogavit discipulos suos dicens: quem dicunt homines esse filium hominis ? illi autem dixerunt : quidam quidem lohannem bajjtistam, alii autem Eliam, alii vero Hieremiam vel unum ex prophetis. dicit eis : vos autem quem me dicitis esse ? respondens autem Simon Petrus dixit: tu es Christus filius dei vivi.

InteiTOgat Christus discipulos suos, quem eum dicunt homines esse, ut ex apostolorum responsionibus nos discamus diversas opiniones fuisse tunc apud ludaeos de Christo. non solum autem, sed etiam illud, ut nos qui volumus esse Cliristi imitatores semper scrutemur qualis opinio sit apud homines de nobis. quod multum proficit nobis, ut si quid mali dicitur de nobis, occasiones mali ilhus omni modo praecida-

mus a nobis, si quid autem dicitur boni, eius occasiones amplius augeamus. sed et discpuli episcoporum apostolorum instruuntur exemplo, ut qualescumque opiniones de episcopis suis audierint foris, referant eis. tamen vide propter diversas Iudaeorum opiniones de Christo. qua causa quidam quidem eorum dicebant eum loannem baptistam : videlicet aestimationem secuti Herodis dicentis ad pueros suos : »hic est lohannes baptista; ipse surrexit a mortuis, <et> operantur in «, alii autem Eliam : videlicet aestimantes quod aut secundam nativitatem suscepit Elias. aut ex eo tempore in corpore vivens in tempore apparuit illo. qui vero Hieremiam putabant, propter illa putabant quae in principio ipso ad Hieremiam dixerat deus: »ecce constitui te hodie super gentes et reges, eradicare et demolire et perdere et reaedificare et «,

non intellegentes, quoniam Hieremias typus fuerat Christi (et propterea quae ad eum promissa sint, in Christo sunt adinpleta), arbitrabantur ipsum esse Hieremiam quem deus in gentibus constituisset prophetam. qui autem unum ex prophetis eum arbitrabantur, ratione simili movebantur propter illa quae deus quasi ad ipsos locutus est prophetas, non tamen sunt in ipsis inpleta.

Et udaei quidem faciebant de Christo aestimationes dignas velamine quod positum erat super cor eorum. Petrus autem quasi non carnis et sanguinis discipulus, sed qui revelatione dei patris erat dignificatus, denegavit quidem ahquid eorum esse esum, quae arbitrabantur udaei, confessus est autem: tu es Christus, quod nesciebant udaei. et non solum confessus est: tu es Christus, sed etiam quod maius est : filius dei vivi, qui et per prophetas dixerat: »vivo ego, dicit dominus«.

et forsitan ideo dicebatur vivus, secundum eminentiam qua supereminet omnibus habentibus in se vitam, quoniam et »solus habet « et est fons vitae. et fons quidem vitae proprie dicitur deus pater, qui dicit per Hiere- miam: »me dereHquerunt fontem aquae vivaea. vita autem est quasi de fonte vitae patris procedens, qui dixit: »ego sum vita«. et vide quoniam sicut non est idipsum fons <fluvii> et fluvius, sic non idipsum fons vitae et vita.

Beatus es Simon Bariona, quia caro et sanguis non revelavit tibi.sed pater meus qui est in caelis. et ego dico tibi: tu es Petrus, et super hanc petram aedificabo ecclesiam meam, et portae inferorum non praevalebunt ei. Forsitan si et nos dixerimus quod dixit Petrus : tu es Christus filius dei vivi, non carne nobis et sanguine revelante, sed patre qui est in caelis mentem nostram inluminante, <et ipsi> Petrus erimus, et eandem beatitudinem consequemur quam ille. propter confessionem nostram similem confessioni illius.

>

tunc autem non caro et sanguis revelavit nobis lesum esse Christum filium dei vivi, sed pater qui est in caelis, quando conversatio nostra »in caelis« est et est revelatione patris caelestis; tunc vere revelatio dei abstulit quidem a nobis omne »velamentum« cordis, dedit autem nobis »spiritum sapientiae et revelationis«. si autem secundum carnem et sanguinem conversemur, alias autem confiteamur lesum Cliristum esse filium dei vivi, utputa dogma huiusmodi suscipientes a parentibus traditum nobis, tunc non pater revelavit nobis. sed caro et sanguis. propterea nec stabiles sumus in fide ipsius sicut Petrus, nec similem ei beatitudinem consequemur. si ergo et nos. patre nobis (sicut diximus) revelante confitentes le- sum esse Christum filium dei vivi, facti fuerimus Petrus, utique et nobis dicetur a deo verbo: tu es Petrus, et super hanc petram aedificabo ecclesiam meam et cetera; petra est enim omnis qui imitator est Christi, ex quo bibebant, qui

<> «. ́ndaav <>,

Si autem super unum illum Petrum arbitraris universam ecclesiam aedificari a deo, quid dices de lacobo et lohanne filiis »tonitrui« vel de singuhs apostolis? vere ergo ad Petrum quidem dictum est: tu es Petrus, et super hanc petram aedificabo ecclesiam meam, et portae inferorum non praevalehunt ei; tamen omnibus apostohs et omnibus quibusque perfectis fidehbus dictum videtur, quoniam omnes sunt Petrus et petrae, et in omnibus aedificata icata est ecclesia Christi, et adversus nuHum eorum qui tales sunt portae praevalent inferorum. tamen ex eo quod sequitur videamus.

pv

putas soli Petro dantur a Christo claves regni caelorum, et nemo alius beatorum accipiet eas? si autem commune est inter omnes quod dicitur: dabo tibi claves regni caelorum, quomodo non omnia quae superius sunt relata ad Petrum, omnium videantur esse communia ? apud Iohannem enim dans spiritum sanctum Iesus discipulis suis per insufflationem sic dicit: «accipite spiritum sanctum; si cuius dimiseritis peccata dimittentur ei, si cuius autem tenueritis tenebuntur«, buntur«,

quasi omnibiis talibus constitutis qualis erat et Petrus. omnes enini qui imitatores sunt Christi, similiter petrae cognominantur quemadmodum Christus, et de omnibus talibus bibunt »spiritalem potunKc homines spiritales. et quemadmodum secundum Christi nomen omnes qui sunt ilhus, christi dicuntur (dicente propheta: »ut salvos faeiat christos «), sic quoniam iustitia dicitur Christus, omnes iusti iustitiae sunt, et sapientiae sunt secundum quod Christus sapientia est. et sic invenies in omnibus reliquis nominibus Christi, ut recte dicatur ad omnes: tu es Petrus, et super hanc

petram aedificaho ecclesiam meani, et portae inferorum non praevalebunt ei. cui ei? utrum petrae non praevalebunt in qua aedificat Christus ecclesiam, aut ei ecclesiae non praevalehunt quam aedificat super petram, non exprimit manifeste. tamen manifestum est, quia nec adversus petram illam super quam aedificatur ecclesia, nec adversus ecclesiam quae aedificatur super huiusmodi petram, portae praevalebunt inferorum: quemadmodum nec »via serpentis super petram« (secundum quod in Proverbiis positum est) poterit inveniri. adversus quem autem portae praevaluerint inferorum, ille neque petra dicendus est super quam aedificat Christus ecclesiam, neque ecclesia quae super petram aedificatur a Christo: quoniam sive qui petra inambulabihs est serpenti, sive qui vere ecclesia est, fortior est portis sibi adversantibus inferorum propter Christum virum sapientem, qui aedificavit super petram ecclesiam suam.

Nam cum sciamus quod unumquodque peccatum per quod descenditur ad inferos, porta sit inferorum, intellegemus quoniam omnis anima quae recipit super se peccatum et propterea non est sancta, neque petra est super quam aedificat Christus ecclesiam neque ecclesia est neque pars ecclesiae quam Christus aedificat super petram. si quis autem contradicere nobis vult propter multitudinem hominum qui credere aestimantur ecclesiastico- <rum>, placetur responso »multi vocati, pauci autem electia, item illo quod dominus adeuntibus se respondit: »contendite intrare per angustum ostium, dico enim vobis quoniam multi quaerent introire et non poterunt«, item: »quam angusta porta et tribulata via quae ducit ad vitam, et pauci sunt qui inveniunt eama. considerans autem quod dicit: wmulti quaerent introire et non poterunt«, intelleges quoniam

de illis est dictum, qui gloriantur se esse de ecclesia, negligenter autem et non secundum praeceptum domini conversantur. qui ergo quaerunt introire et non possunt, ideo non possunt, quia portae inferorum praevalent contra eos; adversus quos autem non praevalent, sine dubio poterunt introire, quoniam »omnia« possunt »in Christo qui« eos «con- fortat«. et hoc scire debemus, quoniam sicut portae singulae civitatum nomina propria habent, sic unaquaeque forta inferorum secundum speciem uniuscuiusque peccati proprium habet nomen; utputa una porta dicitur fornicatio, per quam omnes fornicatores ingrediuntur in tartara, altera autem denegatio Christi, per quam denegatores Christi descendunt in inferos, tertia cupiditas pecuniarum, per quam cupidi pecuniarum incedunt, non deo, sed mammonae servientes. adhuc autem et unusquisque haereticorum auctorum, qui ali- [*](1 Luc. 13, 24 — 12 Vgl. I. Tim. 1, 12; Phil. 4, 13 — 15—93,16 Vgl. C luc Nr. 22 Or. (Schluß): πύλαι δὲ ᾅδου διάφοροι πορνεία, ἄρνησις, φιλαργυρία καὶ τὰ λοιπὰ κακά κτλ. Vgl. dazu auch C1 Nr. 200 Or. — 32 f Vgl. I. Tim. 6, 20) [*](3 ἰσχύσουσιν H 9 ἰσχύοιεν Koe ἰσχύσουσιν Μ Η 10/11 κατισχύσουσιν Μ 21 ἥν Μ 24 *** Kl, vgl. auch C luc Nr. 22 32 γενησάντων Μ) [*](5 quaerent L 11 xݲpݲoݲ] eo B 29 mammona G 31/32 haereticorum R G heresiarcharum B L)

Et non solum hic portae inferorum appellantur peccata, sed etiam propheta gratias agens deo, qui sublevat humiles de portis mortis deorsum consistentibus, dicit: oqui exaltas me de portis

<> » ́-

mortis, ut adnuntiem omnes laudes tuas in portis filiae «. ex hoc enim discimus, quia forte possibile non est aliquem omnes laudes dei adnuntiare, nisi exaltatus fuerit »de portis « et factus fuerit in omnibus »portis «. portae autem Sion contrariae intellegendae sunt portis mortis. ut sit quidem porta mortis luxuria porta autem Sion castitas, porta mortis iniquitas porta autem Sion iustitia. porta mortis timor porta Sion virtus. porta mortis insipientia porta Sion sapientia. *** propter quas omnes portas dicebat propheta: »aperite mihi portas iustitiae. ut ingressus eas con- fitear «. Considera adhuc (sipotes) et illud quod dicitur: mon est nobis conluctatio cum carne et sanguine, sed adversus potestates, adversus rectores huius mundi tenebrarum, adversus spiritaha nequitiae in caelestibusu, ne forte et unaquaeque potestas et unus-

<, >, <

quisque rector mundi huius, mundi tenebrarum, et singulae spiritales nequitiae in caelestibus, poriae sint inferorum et portae mortis, quibus portis contrariae sunt appellandae multae portae iustitiae secundum angelos dei, qui »sunt spiritus ad ministerium transmissi propter eos qui sunt hereditaturi salutem«. sicut enim ex parte bona multae dicuntur portae, post multas autem est una secundum quod dicitur: »aperite mihi portas iustitiae, ut ingressus eas confitear domino: haec porta domini, iusti intrabunt in eam« (dominus ergo est porta domini singularis), sic in parte mala multae quidem sunt portae inferorum et mortis, unaquaeque videlicet potestas adversus quam »conluctaio nobis est«, super omnes autem illas mahgnus porta est mortis et inferorum. scientes ergo singulas species carnalium passionum, per quas descendimus in mortem si peccaverimus, caveamus ab eis ut non peccemus, sed exaltati »de portis mortisK adnuntiemus »omnes laudes dei in portis fihae Sion«.

<>

utputa <in> una porta filiae quae dicitur castitas, in castitate laudes dei adnuntiemus; et in altera, quae dicitur iustitia, in iustitia laudes dei adnuntiemus. et generaliter in quibuscumque laudabiles fuerimus, in eis possumus laudes dei adnuntiare; in quo autem non fuerimus, neque laudare possumus deum. ideo diximus supra: nisi qui f uerit in omnibus portis Sion, non potest omnes laudes dei adnuntiare. quoniam autem facti sumus in hoc ut de portis loquamur, illud quoque non puto praetereundum quod dicit proplieta: »oderunt in portis arguentem, et verbum sanctum abominati suntc, ne forte qui »in portis« etiam ipse unus est consistentium in portis filiae Sion, arguens eos qui in contrariis portis consistunt, id est in peccatis, portis mortis et inferorum; nec enim potest quis arguere sancte, nisi ipse consistat in portis filiae Sion. si autem non ita intellexeris propheticum dictum, [*](14 Vgl. S. 93, 7 — 18 Amos 5, 10 — 20ff Vgl. Amos 5, 10) [*](5 <καλουμένῃ> Diehl 21 χων] + <καὶ αὐτὸς ἐλέγχων > Kl, lat. 28 θανάτου] + <οὐ γὰρ τις δύναται ἐλέγχειν, εἰ μὴ αὐτὸς γίνεται ἐν πύλαις θυγατρὸς Σιών> Koe, vgl. 32 ἀκούεις Η) [*](1 in una μ una X a | una] + est B 4/5 in iustitia x < 14 quis B 20 odierunt G)

Post haec videamus quomodo dictum est Petro et omni fideh, qui Petrus est: dabo tibi claves regni caelorum. et primum quidem arbitror consequenter dominum prius dixisse: super hanc petram aedificabo ecclesiam meam, et portae inferorum non praevalebunt ei et postea: tibi dabo claves regni caelorum. dignus est enim ab eodem ipso verbo accipere claves regni caelorum, qui obstruxit portas inferorum, ut non praevalerent adversus eum. quasi praemium enim in secundo loco dantur claves regni caelormn ei qui potuerit virtutibus portas obstruere inferorum, ut ipse sibi aperiat portas regni caelorum quae clausae sunt eis, qui a portis inferorum vincuntur. et ingreditur, qui quidem castus est, per aliquam castitatis portam, ipsa castitate sibi eam aperiente, ut clave. qui autem iustus est, intrat per iustitiae portam, quae aperitur clave iustitiae. et sic in singuhs quibusque virtutibus. omnis enim species virtutum,

cum quis eam coeperit operari. quasi ipsa se adaperit ante eum qui accesserit ad eam ex corde, doinino videlicet eam aperiento per gratiam suam ei, qui a portis inferorum non fuerit victus, ut inveniatur eadem virtus et porta esse et clavis portae, et tot inveniantur claves quot portae. forsitan autem et unaquaeque virtus regnum est caeli, et omnes simul sunt regnum caelorum. secundum hoc qui conversatur secundum virtutes, iam videtur in regno esse caelorum. forsitan secundum hunc intellectum et iUud dicitur: wpaenitentiam agite, adpropinquavit regnum caelorum«, ut non ad tempus referatur, sed ad actum et propositum uniuscuiusque, quod dicitur: »adpropinquavit regnum caelorum«, quod est Christus, qui est omnis virtus, qui venit et loquitur. sicut enim »regnum dei non venit cum observatione, nec dicent: ecce hic, ecce «, sed est intra

discipulos Christi, sic et regnum caelorum. nam videtur ad idipsum referri in multis locis evangeliorum regnum caelorum et regnum dei.

Vide autem quantam potestatem habet petra, super quam aedificatur ecclesia Christi, et omnis qui dicit: tu es ChristiLS filius dei vivi, ut etiam iudicia eius maneant firma, quasi deo iudicante per eum, si tamen in eo ipso quo iudicat, portae inferorum non praevaluerint ei. qui ergo iniuste iudicat et non secundum verbum dei [neque] ligat in terris, neque secundum voluntatem ipsius solvit, portae inferorum praevalent contra eum. adversus quem autem portae non praevalent inferorum, iste iuste iudicat; propter quod et habet claves regni caelorum, et aperit eis qui soluti fuerint swper terram, ut sint soluti et hberi in caelo, et cludit eis qui iusto iudicio eius hgati fuerint super terram, ut sint quasi hgati in caelo et iudicati. quoniam autem qui episcopatus vindicant locum, utuntur hoc textu quemadmodum Petrus, et claves regni

<>

caelorum acceptas habentes a Christo docent, quoniam qui ab eis ligati fuerint, et in caelo esse ligatos, et qui ab eis soluti fuerint, id est remissionem acceperint, esse et in caelo solutos, dicendum est quoniam bene dicunt, si opera habent illa propter quae dictum est illi Petro: tu es Petrus, et tales sunt ut super eos aedificetur ecclesia Cliristi, si portae inferormn non praevalent eis. alioquin ridiculum est ut dicamus eum, qui »vinculis peccatorum suorum ligatus est« et »trahit peccata sicut funem longum, et tamquam iugi lorum vitulae iniquitates suas«, propter hoc sohnn, episcopus dicitur, habere huiusmodi potestatem, ut soluti ab eo sint sokiti in caelo, aut hgati m terris sint hgati in caelo. [*](15. 27 Prov. 5, 22 — 15 lat. = 29 gr. Jes. 5, 18) [*](5 <λελυμένα τουτέστιν> > Kl, vgl. lat. 6 καὶ < Μ 16 17 MH 17 *** Kl, vgl. lat.) [*](3 ligati] + <id est >? Diehl Kl | et < L 6 et < 8 habeant L 10 eis G 13 ut dicamus] videamus G 15 et x* < μ 17 iugi Kl, vgl. XI, 239, 23 iuge x)

Tunc praecejjit discipulis suis, ut nemini dicerent quoniam ipse est Christus. exinde coepit lesus ostendere discipulis suis quoniam oporfef eum ire in Hieruscdem

» <>

et multa pati a senioribus et principibus et scribis et occidi et tertia die resurgere.

Superius quidem scriptum est, quoniam »hos duodecim misit lesus dicens eis: in viam gentium ne abieritis, et in civitates Samaritanorum ne introeatis, sed ite potius ad oves perditas domus « et cetera, quae dixit ad eos mittens eos ad praedicandum. videamus ergo si apostolatus iam opera facientes eos volebat etiam praedicare quoniam ipse erat Christus, et si volebat, dignum est quaerere, quid est quod nunc praecipit discipulis suis, ut nemini dicant quoniam ipse est Christus. si autem nolebat, quomodo salventur quae de testimonio mandata sunt eis, quale est illud: »tradent enim vos in conciUis, et in synagogis suis flagellabunt vos, et ante praesides et reges stabitis propter me in testimonium ilhs et gentibus«, vel ilhid: »cum tradiderint vos, nohte solhciti esse quomodo aut quid dicatis; dabitur enim vobis in illa hora quid dicatis« et quae sequuntur usque: »non con-

summabitis civitates Israel, donec veniat filius ’f. nescio quomodo haec intellegi possint, nisi confiterentur lesum esse Christum, necnon etiam illud quod dicit: »omnis qui confessus fuerit me coram hominibus«, significet confessionem in Christo, nisi aliquis audeat dicere quia nolebat tunc praedicari, quoniam lesus ipse est Christus. sed haec dixit ut interpretationem loci huius non ad futurum tempus trahat, secundum quod postea discipuU lesu nominati sunt Christiani, incipiente ab Antiochia nomine isto. illud etiam in hoc loco quaerendum est utrum, cum mitterentur, iam cognoscebant quoniam ipse erat Christus. et si iam cognoscebant, sine dubio cognoscebat et Petrus. quomodo ergo post tanta interrogat eos: »vos autem quem me dicitis «? quando et respondenti et dicenti Petro: »tu es Christus filius dei vivi«, dixit: »beatus es, Simon Bariona, quia caro et sanguis non revelavit tibi, sed patermeus qui est in caelis«. per haec enim sermo demonstrat, quoniam tunc primum confessus f uerat eum Petrus Christum f iHum »dei vivi«.

Et vide si potes huiusmodi facere quaestionis solutionem dicens, quoniam credere lesum esse Christum minus est quam cognoscere. quoniam autem minus est, manifestatur ex eo quod refert lohannes ita: »dicebat ergo lesus ad eos qui crediderant ei ludaeos: si vos manseritis in verbo meo, cognoscetis veritatem et veritas liberabit vos«,

́ ́ o̓́

ut dicamus : quando mittebantur ad praedicandum, credebant quidem lesum esse Christum, non tamen adhuc cognoscebant. postea autem proficientes per doctrinam et plura miracula etiam cognoverunt, quando et interrogati confessi sunt: »tu es Christus filius dei vivi«. aut si aestimentur iam tunc apostoh cognovisse lesum esse Christum, ita est respondendum : quia inter cognoscere et cognoscere differentia est. utputa : quis sapiens non intellegit quoniam Timotheus cognoscens lesum esse Christum non tantum in agnitione eius erat inluminatus, quantum Paulus ? quis autem etiam hoc ignorat, quia etsi multi vera dicunt dicentes de deo : quoniam »ipse mihi dedit eorum quae sunt scientiam veram«, non tamen omnes similiter manifeste aut perfecte cognoseunt ea quae sciunt,

<»>

ut dicainus quoniani tunc quidem apostoli initia cognitionis Christi habebant et exigua cognoscebant de illo, postea autem profecerunt in agnitione ipsius, ut possent capere scientiam Christi revelatam sibi a patre, ciuemadmodum Petrus, cui et dixit: »beatus es, Simon, quia non caro et sanguis revelavit tibi, sed pater meus qui est in «. et beatificatur non solum in eo quod dixit: »tu es « sed in eo magis quod addidit: »tu es Christus fiUus dei «. Marcus vero et Lucas scripserunt Petrum respondentem dixisse »tu es «, non adicientes, quod positum est in Matthaeo, »filius dei «, propterea nec scripserunt ad confessionem Petri relatam beatitudinem neque <post beatitudinem> benedictionem dicentem: »tu es Petrus et super hanc petram aedificabo ecclesiam meauKc et cetera.

Aut ita tractandum est, non quia tunc docebant lesum esse Christum, et modo praecepit eis ut nemini dicant, sed tunc quidem leviter de eo adnuntiabant quasi de magno et admirabili viro, Christum autem esse eum nondum adnuntiabant, sed quasi ad inductionem Iudaeo rum quaedam modica praemittebant de eo, ut praeparatis ex parte modica ad fidem eius tempore opportuno etiam hoc adderetur, quod ipse esset Christus. aut certe ita quaestio est solvenda, ut dicamus: pkira, quae tunc Christus ad apostolos dixit, non tantum ad apostolos pertinebant quantum ad omnes credentes in Christum. nec enim solis conveniebat apostolis quod est dictum: »ante praesides et reges stabitis propter me in testimonium ilLis et gentibusf, item quod ait: »tradet autem frater fratrem in mortem et pater fihum, et insurgent filii in parentes et morte adficient eos«, sed et illud: »omnis [*](3ff Vgl. Hieron. in Matth. 125 C: mihi (l) videtur aliud esse Christum praedicare, aliud lesum Christmn — 22 Matth. 10, 18 — 27. 29 Matth. 10, 21. 32) [*](3 κατήγγελλον ρ κατήγγελλον M H 4 <αὐτὸν> Diehl, vgl lat. 10 τὴν <H | καταγγέλειν Μ 25 ἔθνεσιν H a | δ᾿ οὐδ᾿ H 26 ἀλλὰ M) [*](2 dicebant B 21 <quod> plura μ 22 xݲpݲoݲ Gc 27 et + ante y 32/33 et in morte adicient G a (adficient G c)L)

Adhuc autem qui vult et Christum eum praedicatum prius ab apostolis, dicet quoniam leviter praemittere voluit eos mentionem nominis sui, ut interim facto silentio praedicationis huiusmodi hoc ipsum, quod leviter de Christo auditum fuerat, digeratur in sensibus auditorum et sic opportunius insinuetur eis lesus Christus crucifixus et ex mortuis suscitatus. quod in primis nec ipsi apostoli cognoscebant, sicut prae-

sens sermo testatur dicens: exinde coepit ostendere discipulis siiis, quoniam oportet ire eum in Hierusalem et multa pati a senioribus et principibus et scribis, et occidi et tertia die resurgere. si autem tunc apostoli haec discebant de lesu quae erat passurus, quid aestimare debemus scisse prius de ’hristo eos qui ab apostolis docebantur? nam etsi adnuntiabatur eis Christus, quasi in inductione non manifeste adnuntiabatur. ideo et salvator mittens apostolos volebat ut nemini dicerent manifeste quoniam ipse erat Christus, videUcet ut perfectiorem de eo doctrinam in posterum opportunius reservarent, quando poterant adnuntiare eis qui eum viderant crucifixum de resurrectione eius ex mortuis. si enim apostoH, qui semper iuxta eum fuerunt et viderunt Mmiracula universa quae fecit« [*](12 f Vgl. Luc. 18, 33 — 19ff Vgl. Hieron. in Matth. 125 C: jjotest autem fieri, ut idcirco ante passionem et resurrectionem se noluerit praedicari, ut completo postea sanguinis sacramento oportunius apostolis diceret: »euntes docete oynnes gentesn etc. — 31f Vgl. Matth. 21, 15; vgl. Luc. 4, 22?) [*](5 ὅτι Lo εἰ Μ H 14/15 μαθητευσομένους Μ 16 Ἰησοῦ ἢ ὅτι] Ἰησοῦ; ἤτοι Koe 18 κατηγγέλετο Μ 25 ὅτε Μ C luc Nr. 23 ὅτι H) [*](6 1. nunc? Diehl 9 scire L 18 <et> non μ)

Qui ergo vult, haec quae tunc ad apostolos dicta sunt, pertinere ad temjDora post futura et necdum apostolos tunc praedicasse, quia ipse esset Christus, huiusmodi dat rationem: quoniam interim quidem nomen lesu vohiit praedicari, Christum autem et crucifixum tempore opportuno post passionem et resurrectionem, quando et rebus ipsis quod dicebatur poterat adprobari. quod sciens dicebat apostolus ad Corinthios: nec enim iu-

dicavi scire quid in vobis nisi lesum Christum et hunc crucifixum«. ergo primum quidem lesum praedicaverunt taha et taha facientem et haec et haec praedicantem. nunc autem postquam Petrus confessus est eum Christum fihum »dei vivi«, nolens eos hoc interim praedicare praecepit dicens, ut nemini dicant quia ipse est Christus. propter quam autem causam nolebat se interim praedicari Christum, dat rationem, quoniam oportet eum abire in Hierusalem et multa pati. [*](4. 21 Vgl. Matth. 16, 16 — 24ff Vgl. I. Kor. 2, 2 - 29 Vgl. II. Tim. 2, 8 - 32 Kol. 2, 15) [*](4 1. ὡμολόγει? Kl, vgl. lat. 24–27 αὐτοὺς—πιστεύειν <H 28. 30 χν ιν H) [*](5 et haec2 <B)

Necessaria ergo res est 〈praedicando〉 praedicari Christum lesuni crucifixum; inutile autem est ipsum quidem praedicare, crucem autem eius tacere. et non sic inutilis mihi videtur

X

qui lesum quidem Christum dicit, tacet autem nativitatem eius ex virgine aut stellam ostendentem nativitatem ipsius aut angelos in nativitate eius gloriantes atque dicentes: »gloria in excelsis deo, et pax super terram hominibus bonae luntatis« aut alia miracula vel signa quae fecit, quomodo qui Christum quidem eum dicit. crucifixum autem eum abscondit. propterea volens postmodum perfectius praedicari praecepit, ut nemini interim dicant quia ipse est Christus, et praeparabat eos ut postmodum dicant, quoniam ipse est Christus qui crucifixus est et surrexit a mortuis. et vide diligenter quia non dixit: exinde coepit dicere vel docere quia oportet eum abire in Hierusalem, sed ita: exinde coepit ostendere discipulis suis. quoniam sicut corporalia ostendi dicuntur, sic ostendi dicuntur a Christo ea quae loquebatur. et non sic jjuto eis, qui corporaUter eum multa patientem viderunt. [*](3 Vgl. Matth. 1,23 - 4 Vgl. Mattli. 2, 2 — 7 Luc, 2.14) [*](1 εἰπεῖν KI, vgl. lat. εἶναι MH 1/2 σιωπουμένου Μ 11f σιωΠωμένου κτλ.] Exzerpt (vgl.lat.): ,,so kurz aber pflegte sich Orig. nicht ücken“ Koe 30 Ἰησοῦ] θῦ Μ) [*](16 interim ut nemini Pasch 20 resurrexit G)