Commentarium In Evangelium Matthaei (Lib. 12-17)

Origen

Origenes. Origenes Werke Vol 10.1-10. 2. Klostermann, Erich, translator. Leipzig: Hinrichs, 1935-1937.

Quoniam hic quidem scriptum est apud tres evangelistas non gustabunt mortem, in aliis autem scripturis varia de morte sunt dicta, non est supervacuum ut etiam illa conferentes cum istis discutiamus largius, quid sit mortem gustare. in Psalmis dictum est: »quis est homo qui vivet, et non videbit mortem?« item alibi: »veniat mors super illos, et descendant in infernum viventesa, item apud aliquem prophetarum: »absorbuit mors praevalens«, item in Revelatione : »mors et infernus« quosdam »sequuntur«. videtur ergo mihi in istis, quia alud est mortem gustare, aliud autem mortem videre, aliud venire super aliquos mortem, aliud absorbere mortem, aliud autem mortem sequi. quaero autem in istis, ne forte gravius sit gustare mortem quam

[*](9—150, 14 Vgl. C luc Nr. 27 Or. 10 Psal. 88, 49 — 12 Psal. 54, 16 — 15 Jes. 25, 8 — 16 Apoc. 6, 8 — 24 Jes. 25, 8 — 26 Apoc. 6, 8 — 34—150,9 Vgl. Β (Matthaei) I, 150 2—6 An.)[*](8/9 γεύσοσθαι 〈θονότου〉 Koe, vgl. lat. 19 μὲν<M 28 τάχ ἂν Diehl τάχα x)

v.10.p.150

| 36. 17. 1.2 [—9]).

videre. item peius est quem sequitur mors quam qui gustat, et non solum ut sequatur sed etiam ut veniat super aliquem mors et conprehendat quem sequebatur. absorberi autem a morte omnibus videtur mihi gravius esse. si autem consideraveris peccantium differentias, puto quod non dubitabis suscipere haec, quae de mortis differentia sunt tractata a nobis, esse dicta in scripturis per spiritum sanctum.

Post dies autem sex (secundum Matthaeum et Marcum) adsumens Petrum et lacobum et lohannem fratrem eius duxit eos super montem excelsum seorsum. et transfiguratus est coram eis.

Videntur mihi qui ducuntur ab lesu super montem excelsum et digni habentur videre transfigurationem eius secrete, quia non in vanum post sex dies ducuntur.

[*](24–154, 9 Vd. C luc Xr. 29 Or.)[*](7 ὑΠ’ αὐτοῦ] ὑπὸ τοῦ θανάτου C luc Nr. 27, vgl. lat. 14 Vgl. zu S. 141, 6 15 Μετὰ] vorher: Περὶ τῆς μεταμορφώσεως M c i. m. 24 πρὸ<ς τοῖς> Kl)[*](12 esse Koe, vgl. gr. et X 20 coram eis] aute eos L 29 ab] a L)

v.10.p.151

(

quoniam eniin in sex diebus perfecti numeri totus factus est visibilis mundus, ideo arbitror eum qui transcendit omnes mundi res considerans iam non »quae videntur« »temporalia« enim sunt), sed quae non »videntur« (quoniam sunt »aeterna«), *** ille potest ascendere super montem excelsum Christo se praecedente, ille potest et gloriam aspicere verbi dei. si quis ergo nostrum cupit Christo se adsumente ascendere super montern excelsum et videre secrete transfigurationem ipsius, transcendat opera sex dierum, non aspiciens »quae videntur« neque »mundum nec ea quae sunt in mundo«, nec concupiscat concupiscentiam mundialem, quae est concupiscentia corporum et corporahum divitiarum et gloriae corporalis, nec omnia quaecumque solent <animam> avellere et trahere a melioribus et divinis et ad inferiora deponere. [*](1–152, 14 Vgl. C luc Nr. 30 Or. — 1—152, 10 Vgl. Β (Matthaei) 11—19 An. - Iff Vgl. Harnack TU. 42, 4, 111 — 6ff Vgl. II. Kor. 4, 18 - 23 Vgl. II. Kor. 4,18 — 23f Vgl. I. Joh. 2, 15 - 26 Vgl. Tit. 2, 12 — 33ff Vgl. Marc. 4, 19) [*](3 gr. vollstandiger 2 <αἰσθητὸς> 10 *** Dielil Kl, vgl. gr. 17 ergo κόσμος Koe, vgl. lat. quis L 29 <animam> Koe)

v.10.p.152

cum aiitem transcenderit sex (secundum quod diximus) dies, novum sabbatum sabbatizet exultans in monte excelso, in eo quod videt transfiguratum lesum ante oculos cordis sui. diversas autem liabet verbum dei formas, apparens unicuique secundum quod videnti expedire cognoverit, et nemini supra quod capit semetipsum ostendit.

Quaeres autem quando iransfiguratus est coram eis, quos duxerat swper montem excelsum, si apparuerit eis »in forma dei« qua fuerat prius: ut his quidem qui erant deorsum haberet »formam servi«, sequentibus se ’post sex dies swper montem excelsum iam non haberet »formam servi«, sed dei ? sed audi (si quasi spiritalis, quia non dixit simphciter: transfiguratus est, sed cum quodam necessario additamento quod scripserunt Matthaeus et Marcus; secundum ambos enim sic est dictum: trans-

[*](15ff Vgl. Orig. e. Cels. VI, 77 (II, 147, 2ff) - 18. 20 Vgl. Phil. 2, 6f - 30 Marc. 9. 2)[*](2 ἀληθείᾳ Koe, vgl. S. 159, 10 161, 21 ἀληθείας MH 5 <ἡμέρας> λ vgl. C luc Nr. 28 lat. 7 ὑψηλῷ] + τῆς τῆς σοφίας C luc Xr. 28 9f Koe, vgl. lat. 24 ἀλλὰ H 28 ἀνέγραψεν ὁ μ. Μ)[*](6 sabbatizet G c (G a?) sabbatizat B L 25 quasi spiritalis = ὡς πνευματικος)

v.10.p.153

<> »

figuraius est corarn eis. secundum hoc ergo dices, possibile esse Christum corarn quibusdam quidem transfigurari ista transf iguratione, coram ahis autem in ipso tempore non transfigurari, sed esse »in forma servi«. si autem vis transfigurationem Christi videre factam coram eis, qui ascenderunt swper montem excelsum secrete cum eo, considera mihi in evangeUis lesum, quomodo simphciter *** intellegitur ab eis, qui non ascendunt per ascendentia opera et per exercitationem verborum spiritalium super excelsum sapientiae montem, eis autem qui ascendunt »iam non secundum carneuKc cognoscitur, sed deus verbum intellegitur et creditur et colitur secundum «dei formamc coram his ergo transfiguratur lesus, et non coram illis qui sunt deorsum in conversatione terrena viventes. si quando autem fuerit transfiguratus, et facies eius fulgebit sicut sol, ut clarus inveniatur fiUis »lucis« qui »spoliaverunt se opera tenebrarum et in- [*](14. 19 Vgl. II. Kor. 5, 16 - 21 Vgl. Phil. 2, 6 - 28 Vgl. Eph. 5, 8 - 29. f Vgl. Rom. 13, 12) [*](6 καιροῦ] τοῦτ’ ου M a τοῦτο οὐ M c w. e. sch. 15 μὴ] αὐτῶ ex corr. Μ 16 κοὶ <διὰ τῆς γυμνασίος Diehl Koe, vgl. lat. und hom. I, 7 in Jer. (III, 5, 31) 18 δὲ <τοῖς ἀναβαίνου> Kl, vgl. lat., auch C luc Xr. 29: τοῖς δὲ τελείοις 22 αὐτοῦ Μ 25 ἐν < H | *** Koe, vgl. lat. 27 Kl, vgl. lat. u. S. 154,6 λάμΠει MH) [*](10 super] in B 13 *** Kl Koe 20 verbum *** Koe, vgl. gr. 27 clarius B)

v.10.p.154

diierunt se arma « et iam non sunt »filii tenebrarum et noctis«, sed facti sunt filii »diei« et »sicut in die honeste« ambulant, et fulget eis non simpliciter sicut sol, sed ostenditur eis sol esse »iustitiae«.

Et non solus transfiguratur coram talibus discipulis suis, sed etiam vestimenta ipsius *** fiunt candida sicut lumen, quae sunt sermones et litterae enangeliorum quibus lesus est indutus. puto autem etiam illa, quae ab apostolisdicuntur de eo, vestimenta esse lesu, quae fiunt ascendentibus super montem excelsum cum lesu candida. sed quoniam candidorum differentiae sunt, nonfiunt qualitercumque candida, sed candida sicut *** [*](3f Vgl. I. Thess. 5, 5f - 4 Rom. 13, 13 - S Vgl. Mal. 3, 20 = 4, 2 — 16—155, 29 Vgl. C luc Xr. 29 Or. (vgl. C 201 Or. ?) — 16–155, 5 Vgl. (Matthaei) I, 157, 19–23 An.) [*](1 ὅπλα H M c i. m. ἔργα M a 2 τέκνα Μ 15 ὁ < Μ 16 s. 1. Μ 19/20 ἱμάτια—Ἰησοῦ] ἄπερ ἐστὶν C luc Nr. 29, vgl. lat. 23 δηλούμενα Kl nach C luc Nr. 29 lat.. δηλοῦντα M δηλοῦντα τὰ H 28 *** Kl, vgl. lat. 29 λευκῶν Hu) [*](3 diei] dei G L 4/5 manifestius L 10 solus G a B solum Qc L 16 *** Diehl KI Koe, vgl. gr. 17 fiunt] lat. las γίνεται statt φαίνεται, vgl. Ζ. 22ff 27 *** KI, vgl. gr.)

v.10.p.155

lumen. siquando ergo videris aliquein non solum eiga divinitatem Christi cautum atque perfectum, sed et dicta evangeliorum omnia manifestantem, non dubites dicere, quod ei tali vestimenta Christi facta sunt candida sicut lumen. quod si ita intellegatur et conspiciatur transfiguratus filius dei, ut facies eius sit sicut sol et vestimenta eius candida sicut lumen, statim apparebit coram huiusmodi hominibus videntibus lesum talem etiam Moyses, id est lex, et Elias, id est*** prophetae, conloquentes cum lesu; tale est enim ahquid quod significat sermo dicens: conloquentes cum eo, secundum Lueam autem »Moyses et Ehas visi in gloria dicebant exitum eius, quem inpleturus erat in Hierusalem«. si quis autem Moysisgloriam et> intellegit spiritalem legem convenientem sermonibus lesu et in prophetis »absconditam in mysterio sapientiam«, ille videt Moysen et Eliam »in gloriac, quando viderit eos una cum lesu.

Itaque et illud quod secundum Marcum dicitur oportet

[*](20 Luc. 9, 30f — 23–29 Vgl. C luc Nr. 32 Or. - 24 Vgl. Rom. 7, 14 — 26 Vgl. I. Kor. 2, 7 - 28 Vgl. Luc. 9, 31 - 31 ff Marc. 9, 2, vgl. Luc. 9, 29)[*](3 περὶ] + τοῦ C luc Xr. 29 11 <ὡς τὸν> Diehl Kl Koe mit lat. 14 καὶ τι ὁ H 15f συνεκδοχικῶς—προφῆται] ὁ προφητικὸς λόγος C luc Nr. 29 18 τί <H 19 ἀπὸ τοῦ < H 20 μωυσῆς M 25 Ἰησοῦ Kl nach C luc Nr. 29 (Hss.) und lat., Ἰησοῦν Μ H)[*](15 *** Kl, vgl. gr. 22 <videt — et> Diehl Kl Koe, vgl. gr. 28 vina Kl unura x)

v.10.p.156

exponere, quod est tale: »et dum orat, transfiguratus est«, ne tunc maxime videmus verbum coram nobis transfigurari, si ea quae praedicta sunt fecerimus, si ascenderimus swper montem et viderimus lesum conloquentem cum patre (id est convenientia patri loquentem) et orantem (id est subdentem se) patri *** soli vero deo. cum autem sic visus fuerit loquens cum patre et orans eum, tunc secundum Marcum »vestimenta eius splendida et candida fiunt sicut nix, qualia f ullo super terram non potest facere candidaw, coram eis qui vident euni loquentem cum patre et orantem patrem. et forsitan fullones »super terram« possumus moraliter aestimare sapientes »saeculi huius«, praesunt et diligentiam adliibent quibusdam hominibus per sermonem doctrinae suae, quem ipsi aestimant clarum et mundum, ita ut putentur ornare etiam tiu-pes intellectus et dogmata falsa fullonicatione ingenii sui. qui autem » splendentia vestimenta « ascendentibus super montem ostendit et splendidiora, [*](2–11 Vgl. Ciuc Nr. 31 Or. - 10f Vgl. Joh. 17, 3 - 14. 21. 32 Marc. 9, 3 - 23 Vgl. I. Kor. 2, 6 — 28–157, 7 Vgl. Β (Matthaei) I, 157, 26 — 158, 5 An.) [*](29 αἰσχρὰ] ἄχρηστα Μ) [*](3 videamus μ 10 * * * Diehl Koe, vgl. gr. 15 nix] 1. lux Diehl)

v.10.p.157

quain illoriini ars fullonia facere potest, sernio est, qui ostendit spiritalium intellectuum splendorem in dictis scripturarum imperitis, quae a plurimis contemnuntur.

Post haec videamus quid intellegens Petrus domino dixit: domine, bonum est nos hic esse; si vis, faciamus hic tria tabernacula: unum tibi, unmn Moysi. unum Eliae. propterea autem maxime hoc aestimo requirendum, quoniam Marcus quidem quasi ex sua persona adiecit dicens: »nec enim sciebat quid responderet«, Lucas autem dicit: ihoc inquit Petrus nesciens quid loquebatur«. si enim ciuid loquebatur haec locutus est, considerandum est ne forte per excessum mentis haec loquebatur, motus quodam spiritu alieno; spiritum autem sanctum <eum> aestimare non possumus. nec enim venerat super aliciuem credentium in lesum *** spiritus sanctus, sicut testatur lohannes: »quia lesus nondum fuerat honorificatus«, sed aheno spiritu motus loquebatur qui nesciebat quid loquebatur. necdum enim princi-

[*](5ff Luc. 9, 29 - 16 Marc. 9, 6 — 17. 28 Luc. 9, 33 - 26. 28 Joh. 7, 39 - 32 ff Vgl. Kol. 2, 15)[*](2 ἐστῒ H 8 οὖν] δὲ H 13 ταῦτα] τοῦτ’ <οἶμαι> Koe, vgl. lat. 18 kürzt 20 του Kl τοῦ Μ H <ἀλλοτοίου τινὸς> τοῦ Diehl Koe, vgl. lat. 33 Kl Koe ἐδειγμάτιστο Μ H)[*](1 fullonica B 12 tibi unum, moysi unum et helyae unum B 25 <eum> Diehl 28 *** Kl Diehl Koe, vgl. gr. 24 Πρὸ τῆς ἀναστάσεως τοῦ σωτῆρος 32 quid ρ quod x)

v.10.p.158

<> (

patus et potestates traducti et triumphati erant in ligno. et iste forsitan spiritus erat, quem supra scandalum sibi pronuntiaverat Clmstus et satanan dicens: »vade post me, satana, scandalum mihi es«. scio autem haec, quae dico, multis legentibus et non sapienter iudicantibus contraria et aspera videbuntur, quasi in blasphemiam Petri dicta, qui paulo ante beatus a Christo est dictus, cui »non caro et sanguis«, sed deus pater revelavit notitiam fihi sui. sed qui putant Petrum vel ceteros apostolos ante passionem Christi fuisse perfectos et Hberos ab omni spiritu aheno, dicant, quomodo eos eripuit a mahgno vel unde eos redemit »pretioso sanguine« suo. aut dicant in tempore transfiguationis Christi unde erant gravati somno, sicut exponit Lucas.

[*](3 Kol. 2, 15 - 9 Matth. 16, 23 — 16ff Vgl. Matth. 16, 16f — 25f Vgl. Gal. 3, 13 ? — 27f Vgl. I. Petr. 1, 19 — 32. 34 Luc. 9, 32)[*](11 δ’ < M 16 <οὐ— ἀλλὰ> Kl Koe 17 τοῖς < H 21 τοῦ θεοῦ < 25 ἀλλοτρίων] 1. ἁμαρτωλῶν ? Kl | ἐξαγοράσαντος Μ)[*](1 et1] vel B 7 spiritus forsitan B 15 blasphemium G c L 22–34 lat. übersetzt ungenau)

v.10.p.159

Aut certe, ut ad praesentem expositionem praeterita revocemus: putas est, ut aliquis scandalizetur in Christo sine operatione diaboli scandalizantis ? est denegare Christum et hoc in conspectu ancilhilae et ostiariae et in conspectu hominum abiectorum. nisi fuerit inimicus et denegator spiritus cum spiritu et sapientia quae datur eis qui adiuvantur a deo secundum aliquam animae dignitatem ad confitendum ? si ergo ita est. ne forte ille spiritus qui voluit (quantum ad se) Christum scandahzare, ut recederet a passione omnibus hominibus salutari, ipse operans etiam hic seductorie vult avellere Christum sub colore boni, ut non condescendat hominibus nec veniat ad eos nec suscipiat mortem pro eis,

[*](6ff Vgl. Matth. 26, 75 — 11 Vgl. Luc. 6, 10 ? - 12 Vgl. Act. 6, 3 ? - 17 Vgl. Joh. 8. 44)[*](1 προλαβόντι H o χωρὶς < M a 10 τοῦ ἀρνουμένου Diehl, vgl. lat. 15 φύσει H 21 ἐκεῖνον Μ 24 κοὶ < Μ | τοῦ < H 27 αὐτὰ Μ)[*](2 praeterita] dagegen ἑξῆς 5 est] et potest aliquis L 8 hominum] omnium L 26 etiam operans L)

v.10.p.160

sed remaneat in monte excelso cum Moyse et Elia. promittit autem et facere tria tabernacula, unum privatim lesu, alterum Moysi, aliud Eliae, quasi non eos capiente tabernaculo uno, in quo omnes simul consistere deberent. forsitan et in hoc malitiose operabatur (per eum qui nesciebat quid loquebatur), volens non esse simul lesum et Moysen et Eliam, sed separare eos ab invicem trium tabernaculorum obtentu: quod fieri non poterat. nam si in unum sint Cluistus et lex et prophetae, tunc et Christus dei filius conprobatur et lex et prophetae vera prophetasse inveniuntur: quoniam lex et prophetae testimonium dederunt de Christo, praedicentes ea quae futura erant de Christo, et Christus testimonium dedit legi et prophetis, quoniam vera prophetarunt, prophetiam eorum ijDsis rebus adinplens. si autem separentur ab invicem, nec Christus ostenditur nec prophetae vera dixisse inveniuntur. quod f ieri cupiebat mala suggestio

[*](10ff Vgl. Hieron. in Matth. 130 C: noli tria tabernacula quaerere, cum unum sit tabernaculum evangelii, in quo lex et prophetae recapitulandae sunt; vgL Hieron. Tract. in Marc. 8, 1 — 7 (Anecdota Maredsolana III, 2, 32ff) — 11 Luc. 9, 33)[*](3 μωϋσέ Μ μωυσέως H | λ ἐπηγγέλετο H 6 μωσῆ Μ 7 καὶ < s. 1. H c 15 σκηνῶν Hu, vgl. lat. ἐκείνων Μ H)[*](7 debent y 12 volens non esse] nolens esse L 24 de] in G Pasch 26 prophetaverunt B L (-rint Pasch) 29 christus + xps G)

v.10.p.161

Petri dicentis: faciamus tria tabernacula, unum tibi, unum Moysiunum Eliae, propter quod evangelistae dixerunt de Petro: »nesciens quid loquebatur«. falsuni autem erat et illud, quod dicebat: bonum est nos hic esse. si enim bonum fuisset illic eos esse, mansissent utique ibi nec recusassent facere quod erat bonum. si autem falsum fuit, quod dixit: bonum est nos hic esse, intellege quis suggessit loqui falsum. nisi ille qui »mendax est et pater eius« ? et sicut non est veritas opere eius qui dixit: »ego sum veritas«, sic non est loqui mendacium sine diabolo auctore mendacii.

Contraria ergo sibi adhuc erant in Petro, veritas et mendacium; et de veritate quidem dicebat: »tu es Christus filius dei vivi«, in quo et beatificatus est per promissionem meruit fieri ecclesiae fundamentum, ex mendacio autem quod dixit: »propitius tibi esto, et hoc tibi non erit«. falsum enim inventum quod dixit: »et hoc tibi non erit«; postquam enim abiit in Hierosolymam, multa passus est a quibus passus est.

[*](15 Joh. 8, 44 - 20 Joh. 14, 6 - 26 Matth. 16, 16 - 30 Matth. 16, 22)[*](21 <ἔστι λαλεῖν> τὸ ψεῦδος Koe, ygl. lat.)[*](7 hic nos L 9 nec] non L 10 facere y* Pasch < L 23 ad- sibi G 2)

v.10.p.162

<> |

et quod dixit: bonum est nos hic esse, dixit suggerente sibi mendacio. qui autem non vult ex aliqua operatione mali spiritus Petrum ista dixisse, sed ex arbitrio suo puro, quomodo defendat illud quod evangelistae dixerunt de eo: »haec autem dixit Petrus nesciens quid loquebatur« ? vere autem, quoniam et illic quasi execrabile aestimabat atque indignum occidi filium »dei vivi«, quem revelaverat ei pater, dixit: »propitius tibi esto, et hoc tibi non erit«; et liic, ut vidit duas formas lesu Christi, multum autem distantem eam quae ex transfiguratione in eo fuerat demonstrata, delectatus in ea dixit: honum est nos hic esse, ut ipse et qui erant cum eo delectarentur videntes transfigurationem ipsius et splendentem faciem eius quemadmodum solem et vestimenta eius candida sicut lumen, necnon etiam Moysen et Eliam (quos semel »in gloria« semper viderent et delectarentur audientes eos ad invicem conloquentes, Moysen et EUam ad Christum, Christum autem adeos.

[*](7 Luc. 9, 33 - 8 Marc. 9, 6 — 11 f Vgl. Matth. 16, 16 - 28 Vgl Luc. 9, 31)[*](2–7 εἶναι—τὸ] lat. ist ausfüthrlicher 3 <πενύματος> Diehl, vgl. lat. und S. 164, 15 gr. 9 ἐνόμισε Kl, vgl. lat. ἐποίησε Μ w. e. sch. περιεποίησε H 12 τοῦ ζῶντος θεοῦ Μ)[*](9 loqueretur B loquebatur *** Koe, vgl. gr. 11 indignum *** Koe, vgl. gr. 14 tibi < y 20 hic esse] ausfiihrlicher gr.)

v.10.p.163

Quia necdum moralcm aliquem huius loci contigimus sensum, sed simplicem verborum intellegentiam exsequentes liaec sunms locuti, videamus nunc ne forte ascendentes ad altitudinem dogmatum veritatis et transfigurationem Christi videntes et gloriam Moysi et Ehae, *** forsitan cupiebant in seipsis faeere tabernacula verbo dei habitanti in eis et legi ipsius (quae visa fuerat eis »in gloriac) et prophetiae (quae Christi »exitum« loquebatur), et concupiscens illam spectabilem vitam Petrus et delectationem ipsius, praeponens suam utilitatem utiHtatibus plurimorum, quae poterant evenire hominibus ex descensu Christi ad eos, dicebat: bonum est nos hic esse et: si vis faciamus tria tabernacula. sed quoniam caritas »non quaerit quae sua sunt«, hoc quod bonum Petro non fecit le-

[*](4–164, 1 Β (Matthaei) I, 158, 5–12 An. - 12 Vgl. Luc. 9, 31 — 14 Vgl. Marc. 3, 17 - 19 Vgl. Luc. 9. 31 - 30 I. Kor. 13,5 - 31 Vgl. Matth. 17, 4)[*](7 εἴπομεν] εἴΠομεν καὶ Μ 15 αὐτοῖς Μ 24 εἶναι <τὸν Ἰησοῦν> Diehl 26 βουλομένους <ἐκ τῆς Χριστοῦ πρὸς αὐτούς,> Koe, vgl. lat.)[*](8 nunc < B 12 *** Kl 13 facere < > G L 20 proponens 28 faciamus, si vis L)

v.10.p.164

sus, sed descendit »de monte« eos qui non poterant ascendere super eum et videre transfigurationem filii dei, ut vel qualem capere eum poterant talem viderent. rent. iusti est ergo et caritatem habentis et non quaerentis «qiae sua «, ut »ab omnibus« sit »liber«, omnium tamen se faciat »servum« (eorum maxime quorum vita deorsum est), »ut plures«

[*](6 I. Kor. 13, 5 — 7ff Vgl. I. Kor. 9, 19 - 16 Luc. 9, 33 — 18 ff Vgl. I. Tim. 1, 7 - 30 Luc. 9, 33 - Marc. 9, 6 - 32 Prov. 16, 23)[*](4 χωρῆσαι Μ 5 θεωρήσωσιν H 19 παιδοδιδάσκαλοι Μ)[*](8 ut + ciuu μ)

v.10.p.165

Adhuc eo loquente, ecce nubs lucida obwmbravit eos, et uox de nube dicens: hic est filius meus dilectus in quo conplacui; ipsum audite. tale aliqiiid sentio iii hoc loco: deus prohibens Petrum fa- cere tabernacula tria, in quibus habitarent secundum voluntatem illius, ostendit unum et meHus et multo praeclarius tabernaculum quam quae ille facere cupiebat; tabernaculi enim hoc est proprium opus obumbrare aliquos sub se. lucida autem nubs obumbrans eos diviniorem et splendidiorem repausationem exemplo suo demonstrabat eis futuram, quae protegeret eos simul et inluminaret. quae sit autem nubs lucida obumbrans sanctos nisi forte virtus paterna, ex qua venit vox patris dans testimonium filio quasi di- lecto et

[*](2 Prov. 16, 23 — 5ff Vgl. Harnack TU. 42, 4, 22 ? !)[*](5/6 τὸ—αὐτοῦ < M a add. i. m. 11 ἔμελλον Koe, vgl. lat. ἔμελλεν Μ H 12 <αὐτοῦ> Koe, vgl. lat. 13 καὶ> Kl, vgl. lat. 23 ἀναπαύσεως nach Koe, vgl. lat. u. S. 283, 6 ἀναστάσεως MH 26/27 λαμπομένους Μ 29 τοὺς δικαίους; ἢ ρ τοῖς δικαίοις· ἢ Μ H)[*](6 loquente + et G a L 20/21 reponsationem μ 23 eos] scos Diehl, vgl. gr.)

v.10.p.166

5 >

exhortans eos, qui obumbrantur ab ea, ipsi non alii oboeclire ? forte et sanctus spiritus est lucida illa nubs obumbrans sanctos et prophetans, deo in se operante et dicente: hic est filius meus dilectus, in quo conplacui. audens autem dicam etiam salvatorem nostrum esse hicidam nubem. nubs enim lucida *** obumbrat semper dilectos Christi discipulos et evangelium et legem et prophetas, sicut intellegunt qui possunt aspicere himen ipsius in evangelio vel in lege vel in prophetis. uox autem de nube ad Moysen et Eham dicit: hic est filius meus dilectus, in quo conplacui, ipsum audite, qui desiderabant videre fihum dei et audire eum: [*](20 Vgl. Luc. 9, 31 — 27–168, 18 Vgl. C luc Nr. 34 Or. C Nr. 202 Or.) [*](4 οὗτος (οὕτως) Μ)] d. h. ὁ ὁ θεὄς Koe τὰ]Kl, vgl. lat. 16 ἀφ᾿ ἑαυτοῦ] 1. ἀπὸ τοῦ θεοῦ ? Kl 18 *** Kl Koe 19 καὶ + τοῦ H 20 > Diehl Kl Koe, vgl. lat. 24 <ὡς δῆλον> τῷ Koe 28 μωσῆ Μ 32 θεοῦ KI vgl. lat., ανου MH) [*](2 ea y eo L 6ff spiritus sanctus B L 8 et] atque L 19 *** Diehl Kl Koe, vgl. gr. 21 et1] lat. las καὶ statt ἢ)

v.10.p.167

aut discipulos docebat, quoniam qui proprie filius erat dei et dilectissimus apud deum, in quo conplacuit, quem praecipue oportet audire, ipse erat qui tunc est visus et transfiguratus splenduit (facie) sicut sol et vestimenta eius facta sunt sicut lumen.

Post hoc scriptum est, quoniam audientes lucidam nubem testimonium dantem filio ilio dei apostoli tres, non sustinentes gloriam vocis neque virtutem procedentem ex ea, supplicati .sunt deum cadentes in faciem suam; valde enim timuerunt spectaculi novitatem et testimonium vocis. intellegentes enim discipuli ipsum esse filium dei, qui visus est Moysi et dixit: »non videbit homo faciem meam et vivet«, viderunt faciem fihi dei factam sicut lumen et audierunt testimonium dei de ipso, non sustinentes <verbi splendores> humiliati sunt »sub valida manu «.

[*](2 Vgl. Luc. 9, 31 — 14–169, 8 Vgl. C luc Nr. 33 Or., C l Nr. 203 Or. — 25 Ex. 33, 20)[*](12 f φωνῆς <ἐκ> τῆς Koe, vgl. S. 166, 27 φωτεινῆς las lat. 13 τῆς2 < 21 f πρόσχες—ὅτι] ἢ τάχα C luc Xr. 33 24 μωσῆ M 27 ff ἰδόντες— > Kl nach C luc Nr. 33)[*](8 <facie> Diehl Koe, vgl. 10 lumen G a B nubem G c L 24 dei] + vivi L + patris Pasch 30 <verbi splendores> Kl mit Diehl Koe, vgl. gr.)

v.10.p.168

hoc enini ostenderunt prae timore cadentes in faciem suam, elevantes autem oculos lesum solum viderunt. simplex quidem voluntas verbi est ista, quod Moyses et Elias »visi in gloriaa et locuti cum lesu abierunt unde et venerant, forsitan tradituri sermonem quem locutus eis fuerat lesus, eis qui nondum fuerant prodificati ab eo, qui *** tempore passionis quando wmulta

[*](1 I. Petr. 5,6 — 7ff Vgl. Hieron. in Mattli. 131 D: postquam legis et prophetarum umbra discesserit, quae velamento suo apostolos texerat, utrumque in evangelio reperitnr — 15f Vgl. Luc. 9, 31 - 21 ff Vgl. Matth. 27, 52ff.)[*](2 θεοῦ] *** Kl + κοὶ τοῦτο ἔδειξαν, ὅτε ἔπεσον ἐπὶ Πρόσωπον αὐτῶν φοβηθέντες σφόδρα. ἐΠὶ τούτοις δὲ ἐλθὼν ὁ Ἰησοῦς βουλόμενος ἀνακτήσασθαι φοβηθέντος σφόδρα ἥψατο αὐτῶν, ἶνα ἐκ τῆς ἀφῆς αὐτοῦ καὶ τοῦ λόγου φήσοντος· ἐγέρθητε καὶ μὴ φοβεῖσθε) ἀναστῆναι δυνηθῶσιν καὶ ἐπᾶραι τοὺς ὀφθαλμούς C luc Nr. 33 (vgl. 34) 6 μόνον εἶδον τὸν Ἰησοῦν C luc Nr. 34 7 γὰρ < H | μόνον] οἶμοι Ciuc Nr. 33 16/17 συλλαλήσαντες H C luc Nr. 33, 34 συλλαλοῦντες Μ 18 ἐληλύθησαν H 20/21 <εὐεργετηθεῖσιν ὑπ᾿ αὐτοῦ> mit lat.)[*](7—13 lateinisch auf S. 169, 9—18 20 *** Kl, vgl. gr.)

v.10.p.169

corpora sanctorum dormientium« apertis monumentis itura fuerant »in sanctam civitatemu Hierusalem illam, super quam non ploraverat lesus, ut illic appareant »multis«. spiritalis autem secundum mysterium intellectus est iste, quod surgentes neminem alium uiderunt nisi lesum solum. facti enim fuerant unum Moyses, id est lex, et Elias, id est prophetae, conversi ambo in evangelium Christi, et non sicut prius fuerant tres, sic et manserunt, sed tres unum sunt facti. Post mysterium ergo ostensum in monte descendentibus de monte discipulis praecejnt lesus, dicens ut nemini dicerent visum donec filius hominis resurgat a mortuis. hoc simile illi est, quod superius est iam tractatum, quando »praecepit discipulis ut nemini dicerent quod ipse erat Christus«. propterea, quae dicta sunt, possunt nobis et in hoc

[*](6f Vgl. Luc. 19, 41 - 22 Vgl. Matth. 17, 14 - 31 Matth. 16, 20)[*](7 Ἰησοῦ] υἱοῦ Μ 22 τῶν ὄχλοων Μ 29 δὲ s. 1. H c. r.)[*](3 <vere> sanctam Koe, vgl. 9–18 spiritalis—facti] 168, 7–13 ἓν—πράγματα; die in gr., fiir die auch C luc 33 C l Nr. 203 eintritt, scheint ursprünglicher 31 propter hoc ea B L;)

v.10.p.170

loco esse utilia, quoniam et hic vult lesus ut nemini manifestetur gloria eius ante gloriam passionis et resurrectionis ipsius.

Et interrogaverunt eum discipuli eius dicentes: quid ergo scribae dicunt quod Eliam ojjortet venire primum ?

[*](4ff Vgl. Hieron. in Matth. 132 A: non ergo vult hoc in populos praedicari, ne et incredibile esset pro rei magnitudine et post tantam gloriam apud riides animos sequens crux scandalum faceret — 5—10 Vgl. C luc Nr. 35 Or.)[*](1 αὐτός] οὗτος Μ 4 ταῦτα] Πάντα Μ 8 ἂν οἱ] ἄνοι Μ 9 μάλιστα + οἱ C luc Nr. 35 10 ὁρῶντες] θεωροῦντες H C luc Nr. 35 14 τῇ] ἐν τῇ Hu 18 <Ὠριγένους— ἐξηγητικῶν> υ 21 <Καὶ> Kl, vgl. lat.)

v.10.p.171

Sermo interrogationis discipulorum dicentium quid ergo scribae dicunt ad aliquid eorum quae superius scripta sunt respicit; propter quod (in quantum valemus) temptemus hoc facere manifestum. discipuli, qui cum Christo ascenderant super montem, recordabantur traditionem scribarum de Elia propheta, quoniam ante adventum Christi erat venturus, ut praeparet animas quae suscipiant eum. visio autem, quae facta erat in monte, in qua etiam Elias est visus. videbatur eis non convenire cum traditione scribarum de Elia, quia non ante Christum eis videbatur Elias venisse, sed cum Christo. ideo falsam aestimantes traditionem scribarum propter huiusmodi visionem, de Elia dixerunt: qiiid ergo dicunt scrihae, quoniam Eliam oportet venire primum ? tu enim nobis manifestatus es ante Eliam et prius quam ille ad hanc vitam humanam venisti.

[*](7 Vgl. auch Π 184, 12 f - Tff Vgl. Hieron. in Matth. 132 B: traditio Pharisaeorum est . . . quod Elias veniat ante adventum salvatoris . . . aestimant ergo disciprdi transformationem gloriae lianc esse, quam in monte viderant — 7–21 Vgl. C Nr. 204 Or. = Β (Matthaei) I, 159, 1–160, 2 An.: . . μὲν τὸν Ἠλίαν νῦν σὺν σοὶ εἴδομεν Πρότερον αὐτοῦ σὲ ἑωρακότες, οἱ δὲ γραμματεῖς Ἠλίαν πρῶτόν σου ἔρχεσθαί φασι, καὶ πυνθανόμεθα εἰ ψεύδονται. Dazu: Klostermann und Benz TU. 42, 2, 83 f)[*](8 μαθηταὶ <εἰς τὸ ὄρος> lat. 10 τοῦ < H 10/11 παρουσίας H 14 <καὶ> Koe, vgl. 18 ὁ < Μ 19 αὐτοῦ Diehl. vgl. und ’ Nr. 204 αὐτόν Μ H | ταῦτα] lat. ausfiihrlicher 21 *** Kl, vgl. lat. und Ci Nr. 204)[*](2/3 dicunt scribae L 18/19 cum Christo] die Vorlage von lat. hatte μετ’ αὐτοῦ)

v.10.p.172

ad hoc respondit lesus non reprobans quidem quae a scribis tradita fuerant de Elia, sed alium Eliae adventum ante se indicans factum. quem ignoraverant scribae. ignorantes autem eum, quodammodo participes facti interfectionis eius fecerunt ei quanta voluerunt, similiter facturi et Christo. ideo respondens dixit lesus: Elias quidem venturus est primum, et restituet omnia; dico autem vobis, quoniam Elias iam venit, et non cognoverunt eum. quod dicit propter lohannem.

Elias iam venit: > non anima Eliae est intellegenda, ut ne

[*](27ff Vgl. Harnack TU. 42, 4, 21f — 27–175, 2 Frei übersetzt Pamphilus Apol. c. X (Migne PG 17, 611ff) - 27 ff Vgl. Orig. in Matth. tom. VII frgm. (Apol. Pamphili Lomm. 24, 405 =5, 309): quidam quidem opinati sunt ex eo, quod dictum est npse est Elias qui venturus « (Matth. 11, 14), animam Eliae eandem fuisse quam loannis . . . et ex hoc paene solo sermone dogma introduxerunt μετενσωματώσεως id est transmutationis animarum etc. Harnack TU. 42, 4, 23)[*](7 συνέτιοι H 17 τὸ] ὅτι Μ 24/25 ἀποκειμένων ἐν Μ 27 ἐν τούτοις] in his Pamph. ἐν τούτῳ M | <Ἠλίου> Koe, vgl. lat., Pamph.)[*](11 et < B 16—21 idco — lohannem] lat. kiirzt 16 ihs dixit L 27 <Elias> Koe)

v.10.p.173

| <> » <>

incidamus in dogma transcorporationis, quod alienum est ab ecclesiastica veritate. nam et contrarium est his quae dicit apostolus, »quae videntur « esse et mundum istum finem habere, et ei quod ipse dominus ait: »caelum et terra transibunt ***«, et prophetico ei, ait: »in initio terram tu fundasti, domine, et opera manuum tuarum sunt caeH. ipsi peribunt«. si secundum opinionem eorum eadem anima bis potest fieri in corpore secundum statum eundem ab initio saecuH usque in finem ***, interrogo quare fit bis ? si propter peccatum, quare non et ter et frequentius fit in corpore anima. ut propter vitam hanc et peccata quae committuntur in ea, patiatur poenam transcorporationis, quae sola secundum <hanc> animabus peccatricibus infertur causa vindictae ? quae si consequenter inferatur, non

[*](7 Vgl. II. Kor. 4, 18 - 8 Vgl. Matth. 13, 39 — 10 Matth. 24, 35 - 11 I. Kor. 7, 31 - 13 Psal. 101, 27)[*](1 incurramus Pamph. incidamus lat. 10 ff <τὸ> . . . τὸ . . . τὸ] gr. 10 <τὸ> ρ 11 παρελεύσεται Μ 13 κοὶ κοὶ < H) τῶν ἐΞῆς αὐτῷ] gr. vgl. lat. 15 δὶς] vgl. lat., nenio (= οὐδεὶς ?) Pamph. 17 ἡ αὐτὴ] ἑκάστη Mc, M a ? 18 <δι'> Koc 19 ἡ ἢ MH)[*](12 *** Kl Koe, vgl. gr. und Pamph.: neque illud quod clicit apostolus »transibit enim habitus huius mundi« 19 *** Kl Koe 26/27 opinionem Kl, vgl. gr.)

v.10.p.174

erit cito ut anima desinat iterum atque iterum suscipere corpus. semper enim propter delicta praecedentia revertetur, et sic locum non habebit consummatio mundi. si enim secundum hoc argumentum ei animae datur non redire ad corpus, quae non habet omnino peccatum, per quot annos aestimas unam animam inveniri, quae omnino munda sit a peccato et non habeat opus transcorporationem suscipere ? tamen et sic una quadam anima semper ex definito numero animarum translata et iam non revertente ad corpus, deficiet aliquando per ahqua innumerabiha saecula nativitas, mundo redacto ad unum ahquem vel duos vel tres, post quos cum et ipsi fuerint propter perfectam iustitiam suam inrevertibiles facti, consummabitur mundus deficientibus videhcet qui revertantur ad corpus.

Quod scripturarum non placet veritati; sciunt enim multitudinem peccatorum esse inveniendam in tempore consummationis, secundum quod ipse do-

[*](6 Matth. 24, 35 - 32 Lue. 18, 8)[*](5 φθορά Hu, vgl. lat. Pamph. φορά MH 9 δίδοται Μ | τὴν Kl, vgl. lat. τὸν H (Pamph.) τὸ M 11 πόσων < H 20 ὀλίγου 30 ὅΠως Μ)[*](1 cito] iat. las τοχύ ? 14/15 trans- figurationem L 15 tamen] tan- tum L)

v.10.p.175

> <>

minus nianifestat dicens: »tamen cuni venerit filius hominis, putas inveniet fidem super terram ?« item alibi: »sicut fuit in diebus Noe, ita erit adventus filii hominis. sicut enim fuerunt ante diluvium manducantes, bibentes, nubentes et nuptum tradentes, donec intravit Noe in arcam et venit diluvium et tuht omnes, sic erit et adventus fihi hominis«. et erit eis qui tunc fuerint peccatores punitio non in transcorporatione, sed in igne. [*](6 Matth. 24, 37 f — 16–176, 15 Vgl. Pamphilus Apol. a. O.) [*](2 <ἆρα> λ, vgl. lat. Pamph. 4f ᾧ—εἰρημένῳ Kl nach Diehl Koe (abhängig von 174,31 συνεξεταζομένου) ὡς — εἰρημένον M H 9 <ταῖς πρὸ> Kl Koe, vgl. lat. 33 <καὶ> Hu) [*](16 fuerunt ρ 16/17 pecca- tores] nicht bei Pamph., vgl. gr.)

v.10.p.176

unde necessario, qui transcorporationis dogmadefendunt gentiles, quasi consequentias ibi dicere cupientes denegant mundum esse aliquando consummandum. contra quos respondemus: si non consummatur mundus sed erit sine fine, non est deus omnia sciens priusquam fiant, sed (si forte) ex parte unum vel alterum scit futurum priusquam fiat, omnia autem nescit; quae enim natura sunt sine fine, definitione aliqua conprehendi non possunt. et consequens est, ut nec prophetiae possint fieri de omnibus, quasi sine fine omnibus constitutis.

[*](20 f Vgl. Sus. 35 a LXX = 42 Θ)[*](20 ὁ < Μ a 30 ὡτϊωνοῦν Μ α)[*](5 necessario ρ necessarium x 18 respondendum L 24/25 natura] nata μ)

v.10.p.177

Adliuc dicimus eis, qui putant animam lohannis animam fuisse Elliae et primum quidem vocatam Eliam, postea Iohannem: quare angehis qui visus est Zachariae ita dixit: ecce Elisabet uxor tua concipiet, et pariet tibi fihum, et vocabis nomen eius Iohannem« si enim anima ipsa fuit Ehae, oportuit et secunda vice natum vocari Eliam. aut ostendi ahquam mutati nominis causam, sicut in Abram et in Abraham et in Sara et in Sarra et in lacob et in Israel et in Simone et in Petro. tamen nec sic ratio vahda invenitur. ciuoniam iilorum in una eademque vita mutata sunt nomina. sed dicet ahquis eorum: si non Ehae fuit anima *** lohannis, quare salvator Eham appehavit Iohannem ? et puto quod Gabriel in verbis, quae locutus est Zacha-

[*](10 Luc. 1. 13 — 16f Vgl. Luc. 1, 63)[*](12 γενήσει M 15 καὶ < 19 ψυχὴ <αὐτὴ> Koe, vgl. lat.)[*](19 eiiim] δὲ gr. 23 sara Kl saram G L sarai B 21 sarra] sarai L 25 simone — petro Kl simonem — petrum Χ 29 dicet y* dicit L 30 *** Diehl Kl Koe)

v.10.p.178

riae, demonstravit quid Eliae translatum est in lohannem; dicit enim ita: «et ipse praecedet ante eum in spiritu et virtute Eliae, convertere corda patrum ad filios, et incredulos ad sapientiam sanctorum«, et non dixit: ipse praecedet ante eum in anima Eliae. manifeste enim scriptura cognoscit aliud esse animam, aliud autem spiritum, sicut testatur Paulus dicens: »deus autem sanctificet vos ad perfectum, et integer spiritus vester et anima et corpus conservetur <sine querella> in adventu domini nostri lesu Christi« et apud Daniel: »benedicite, spiritus et animae sanctorum, dominum«. Elias ergo Iohannes non propter animam est appellatus, sed pro-

[*](6 Luc. 1, 16f — 14f/17f Vgl. Luc. 1, 17 — 14 Vgl. Hieron. in Matth. 132 D: nunc per Iohannem venit in virtute et spiritu — 20 I. Thess. 5, 23 — 25 Dan. 3, 86 (Ο΄) — 32 Vgl Luc. 1, 17)[*]( 6 τῶν υἱῶν ιݲηݲλݲ πολλοὺς H 7 ἐπὶ κݲνݲ < H a 10ff hier ist bald gr., bald lat. vollständiger 25 ἡμῶν < H)[*](19 enim] δὲ gr. 25 <sine que- rella> Kl nach Diehl Koe, vgl. gr. 27 danihelem G c. r.)

v.10.p.179

pter spiritum et virtutem: quae non contristant veritatem scripturae, si primum fuit in Elia spiritus et postea factus est in lohanne, sicut convenienter apostolus ait: wspiritus prophetarum prophetis subiectus est«, non: animae prophetarum prophetis subiectae sunt. adhuc ad confirmationem eorum, quae angekis dixit: »et ipse praecedet in spiritu et virtute Eliae«, accipiamus de quarto libro Regnorum, quod est tale: »et factum est cum transisset, dixit Ehas ad EHsaeum: pete quid faciam tibi, priusquam tollar a te. et dixit Elisaeus: fiat spiritus tuus duplex in me. et dixit Ehas: dure petisti. tamen si videris me ascendentem a te, fiat tibi sic; si autem non, non fiat«. et quoniam »si videris me, fiat; si non, non fiat«, volens scriptura quia factum est sic Elisaeo sicut ijDse petierat, sic addit: »et ascendit Elias in commotione quasi usque in caelum, et Elisaeus intuebatur, et ipse exclamavit et dixit: pater, pater, agitator Israel, et non vidit eum amplius«. quoniam ergo propterea requievit spiritus (non anima) EHae in Ehsaeo. item

[*](7 I. Kor. 14, 32 - 11 Vgl. Luc. 1, 17 — 14 IV. Regn. 2, 9f — 23 IV. Regn. 2, 10 - 26 IV. Regn. 2, 11f)[*](7 πνεῦμα las lat. 8f οὐχὶ—ὑπο- τάσσονται < Μ 9 ὑποτάσσονται Benz Diehl ὑποτάσσεται H)[*](15 1. transirent ? Kl, vgl. LXX 23 f fiet B (4 mal))

v.10.p.180

postquam »percussit aquas Iordanis Elisaeus, et scissae sunt inde et inde, et transiit Elisaeus, et viderunt eum filii prophetarum qui erant in lericho et dixerunt: requievit spiritus Eliae in Elisaeo. et venerunt obviam ei et adoraverunt eum in terraw.

[*](1 IV. Regn. 2, 13ff — 6 IV. Regn. 2, 15 - 21 Rom. 8, 16 - 24 I. Kor, 2, 11 - 32 Vgl. IV. Regn. 2, 11 - 35 Vgl. IV. Regn. 2, 15)[*](27 εἶδεν H w. e. seh. 30 περὶ Μ 32 εἰς s. 1. Mcr.)[*](3 et2 < G L 5 et < y)

v.10.p.181

Hoc diximiis. ut intellegamiis lohannem dictum Eliam non propter eandem animam, sed propter eundem spiritum. sicut et (liscipuli intellexerunt Christi.

[*](3 Luc. 1. 15 — 4ff Luc. 1, 15. 17 - 11 Vgl. Psal. 50, 14 — 12f Vgl. Psal. 50, 12 - loff Vgl. Jes. 11, 2f - 23 Luc. 1, 17)[*](2 γέννεσιν H 4 κοιλίας] + τῆς Μ 5 προσεληλυθέναι M 8 πλείονα < > 14 ὁ < Μ 24 Χριστοῦ] ιݲυݲ 27 ἀναφέρεται Μ)

v.10.p.182

<> |

quoniam autem spiritus Eliae in Elisaeo quidem tantum requievit, lohannes autem praecessit ante Christum non solum »in spirituc sed etiam »in virtute Eliae«, <et> Ehsaeus quidem non dictus EKas, lohannes autem dictus est ipse esse Elias.

[*](2 Vgl. IV. Regn. 2, 15 — 4f. 27 Luc. 1, 17 - 12 Mal. 3, 22f = 4, 4f 22f Vgl. II. Kor. 3, 10)[*](3 <ἐνώπιον τοῦ Χριστοῦ> Kl Koe, vgl. lat. 13 ἐγὼ < Μ 16 γε] τῶ Μ 17 Προευτρεπίσει υ | ὁ < 25 τὴν τὴν (so) Μ 30 ὑΠὸ καταστάσεως Μ 32 ἐπιδημήσει Μ)[*](6 <et> Diehl, vgl. gr. | Koe, vgl. gr. est x 7 lat. las: Ἰ. δὲ <λέλεκται> αὐτὸς εἶναι Ἠλίας Koe)

v.10.p.183

et si sermo aliquis intellegatur Elias inferior eo verbo, quod erat »in principio apud deum«, et potest procedere, ut videatur Elias esse verbum quod praemittitur quasi ad exercitationem hominum praeparatorum, ut fiant perfecti ad susceptionem verbi perfecti. et hunc ipsum sensum, sicut potuimus, ex parte tetigimus supra ubi tractavimus: »et si vultis suscipere, ipse est Ehas qui venturus est. qui habet aures audiendi, audiat«. Et fecerunt ei quanta voluerunt.

[*](2 Vgl. Joh. 1, 2. 1 — 6ff Vgl. Luc. 1, 17 — 12 Matth. 11, 14 f — 17 f Vgl. Luc. 1, 17 — 25 ff Vgl. Matth. 25, 35 f. Vgl. Harnack TU 42, 4, 41 — 32 Vgl. Luc. 1, 17)[*](4 οὕτως Diehl Koe, vgl. lat. 30 <ἀλλ᾿ ὅσα ἠθέλησαν> Kl)[*](3 deum X* eum ρ)

v.10.p.184

x a ̓ ́-

adhuc autem videamus quod ait: et fecerunt ei quanta voluerunt ad quem refertur: utrum ad scribas, de quibus interrogantes discipuli dicebant: quid ergo dicunt scribae *** sed non invenimus aliquid passum Iohannem a scribis, nisi forte quia non crediderunt ei, aut nisi forte (quod superius diximus) socii fuerant facti in eis quae intulit Herodes Iohanni. ahus autem dicet, qudo ait et fecerunt ei quanta voluerunt non ad scribas referri, sed ad Herodem et ad Herodiadem et filiam eius. [*](5 Röm. 8, 8f — 21f Vgl. Matth. 21, 25 u. ö. - 25ff Vgl. Hieron. in Matth, 132 E: quaeritur autem, cum Herodes et Herodias Iohannem interfecerint, quomodo ipsi Iesum quoque crucifixisse dicantur, cum legamus eum a scribis et Pharisaeis interfectum. et breviter respondendum, quod et in Iohannis nece Pharisaeorum factio consenserit, et in occisione domini Herodes iunxerit voluntatem suam) [*](4 ἐρηρεισμένων Μ a | ταυτῶν H (ex corr. ?) 19 γε Kl τι Μ H 21 ἄρα ὅτι υ 23 ἀνώτερον Μ 30 ἀνοφέρετοι] + τοὺς Μ) [*](17 *** Kl Koe, vgl. gr. 23 dicet Kl dicit x)

v.10.p.185

>propter hoc auteni qiiod sequitur: sic et filius hominis pcitietur ab eis consequenter dicitur: si primum ad scribas pertinet. et hoc ad scribas; si autem primum ad Herodem et Herodiadem et filiam eius. et secimdum ad ipsos: nam invenitur et Herodes in morte Christi fuisse conscius et omnis domus eius.

Et cum venisset ad turbam, accessit ad eum homo genibus provolutus ante eum, dicens: domine, miserere filio meo, quia hmaticus est et male patitur; aliquotiens enim cadit in ignem et aliquotiens in aquam, et obtuli eum discipulis tuis, et non potuerunt eicere eum et cetera.

Qui patiuntur aut qui patientium domestici sunt, cum plebe habentur, non in monte. propterea populi causa ad dispensationem descendit humanam, quasi de monte excelso divinitatis, quemadmodum discipulorum electorum

[*](24—187, 17 Vgl. Cluc Nr. 36 Οr.)[*](2 δὲ] i. m. add. ὁ υἱὸς τοῦ ανου Μ o μὲν] + γὰρ H | ἐΠὶ λ διὰ Μ H 6 <καὶ τοῦτο ἐπὶ τοὺς γραμματεῖς> vgl. lat. 7 πρότερον Hu, vgl. lat. δεύτερον Μ H 15 Καὶ] vorher: Περὶ τοῦ σεληνιαζομένου H 18 λέγον H 25 οἰκεῖον Μ)[*](15 et — turbam] ΙΙΙΙ secundum mathm. In illo tempore descendente Tesu de monte L 16/17 genibiis — eum] eius genibus provolutus L 23 et cetera] et reliqua B omelia Origenis de eadem tc L)

v.10.p.186

<> ***,

cognoscentium se gratia ascendit in montem excelsum et ibi se transformavit in gloriam suam. nam prius quidem descendit propter ignorantes se ad humilitatem humanam, cum autem factus fuerit eis notus, ducit eos ad notitiam divinitatis suae, ut dicant cum apostolo: »si autem novimus secundum carnem Christum, sed iam non novimus«. descendit ergo ad turbam, ut qui non poterant ascendere sursum propter infirmitates animarum suarum, prodificentur ab eo. et nunc ergo non accessisset ad eum homo genibus provolutus et dicens: domine, miserere filio meo, nisi cum discipulis suis electis venisset ad turbam. considerandum est autem, in quibus quidem infirmitatibus qui patiuntur credunt et deprecantur pro sua salute aut tangunt fimbriam vestimenti eius et sanantur, in quibus autem ipsi quidem qui patiuntur non faciunt hoc, pro eis autem alii faciunt; utputa [*](9 II. Kor. 5, 16 — 26 Vgl. Matth. 9, 20 f Parr. — 29 ff Vgl. Matth. 8, 5 Parr.; Joh. 4, 46; Marc. 5, 22 Parr.; Matth. 15, 22 Parr.) [*](12 ἵν᾿ οἱ] ἵνα M 14 τὰς ψυχὰς αὐτῶν Cluc Nr. 36 16 καταβάντος] κοὶ ἀφέντος Μ 25 ἀξιοῦσιν Μ | Περὶ McH ὑπὲρ Μa 26/27 <ἣ — Kl nach Cluc Nr. 36, vgl. lat. 27/28 *** Kl, vgl. lat.) [*](1 consequentium L 13/14 sursum x (x* ?) rursum p 19 et <L 30 alii R G Pasch qui B L)

v.10.p.187

centurio pro puero suo, regulus pro filio, archisynagogus pro filia, Chananaea pro filia sua vexata, et nunc qui genibus <pro>volvitur pro filio suo lunatico. cum his considerabis et illud, quando a semetipso salvator etiam a nullo rogatus sanat, sicut paralyticum eum qui triginta et octo annos in infirmitate habebat. ipsae enim salvationes ad alterutrum in idipsum conparatae et discussae multa eis, qui possunt audire absconditam »in mysterio« sapientiam dei, dogmata demonstrabunt de differentiis infirmitatum animae et de modo salvationis eius.

Sed quoniam nunc non de omnibus, sed de proposita dictione sermo est mihi, videamus moraliter primum quem esse lunaticum hunc dicere possumus, deinde quem aestimemus patrem eius rogantem pro eo, tertio quid est cadere patientem non semper sed frequenter, aliquotiens quidem in ignem aliquotiens autem in aquam, et quid est quod minime potuit a discipulis Christi sanari, sed ab ipso domino Iesu. nam et ista est ratio: si quidem

[*](8 Vgl. Joh. 5, 2 — 12 Vgl. I. Kor. 2, 7 — 03 ff Vgl. Matth. 4, 23 f— 30—190, 24 Vgl. Cluc Nr. 36 Or. 4 αὐτῷ ρ αὐτὸν M H Cluc Nr. 36 8/9 <τ[ον ἐπὶ τῇ προβατικῇ> Kl, vgl. Cluc Nr. 36 und lat. (der noch mehr hat) 26 πολάκις ὅτι Η 1 suo + et B 4 provolvitur μ volvitur x 23 possimus B 24 l. aestimamus? Kl 31 sed]nisi B 32 et ista] l. valida Koe, vgl. S. 177, 26)

v.10.p.188

<> omnis languor et omnis infirmitas, quas sanavit salvator tune in populo, referuntur ad infirmitates spiritales animarum secundum differentias passionum, ut solutos quidem animo et iacentem habentes animam super corpus paralyticos animo aestimemus, caecos autem animo esse qui mente sua non considerant quod iustum est vel iniustum, surdos autem animo qui non sunt ad susceptionem salutarium verborum parati, secundum ea conveniens est, ut de lunatic requiramus. est ergo passio haec mutation a melioribus ad deteriora, qua nihil differre videtur a sanis qui patitur hoc in tempore, quando non operator in illo ipsa mutation. talem autem invenis infirmitatem animae in quibusdam hominibus, qui frequenter aestimantur sani esse in castitate vel misericordia et vivere secundum iustitiae voluntatem. aliquando autem quasi quadam [*](4 καὶ <Η 8 θεατὰ <δίκαια καὶ ἄδικα> Diehl, vgl. lat. 9 [καὶ εἶναι τυφλούς] Koe 14 δὲ] γὰρ C luc Nr. 35 lat. | τουτὶ C luc Nr. 36 15 f ἐκ—πάσχουσιν, ἐν οἷς] ἐπιτιθέμενον μὲν ἔν τισιν ὥραις, ἀφιστάμενον δὲ ἐν πλείοσιν, ἐν αἶς C luc Nr. 36 17 διαφέρει M 19 <εἰς > Koe, vgl. lat. und Orig. tom. XIII, 56 in Joh. (IV, 286, 22) | αὐτό H 25 f καὶ ταῖς ἄλλαις ἀρεταῖς] καὶ βιοῦν ὡς ὁ λόγος βούλεται C luc Nr. 36 vgl. lat. 27 εἶτα.... ὑπὸ C luc Nr. 36 2 quas Diehl, vgl. gr. quam x 4 spiritales <Pasch 15 ut + et y 18 qua Koe quia x | differre videtur y* differ L 21 talem] tabe R G tabet L | invenis] iuvenis R L 21/22 infirmitatem Y* infirmitas L 25 vel] in B)

v.10.p.189

» | <> <> Adreptione spiritus a passionibus Conprehenduntur et cadunt ab Eo statu boni, in quo stare putabantur, et transvertuntur ad seductionem Saeculi hunius et ad ceteras Concupiscentias carnales. Forsitan non peccabis, is huniusmodi Homines dixeris (ut ita dicam) Spiritaliter lunaticos esse, Qui deiciuntur a »spiritalibus nequitaiae In caelestibus» et male habent Frequenter in tempore, quo Conprehensi fuerint a passionibus Animae eorum, et cadunt in ignem Incendii, quando »adulterantes (sicut ait Osee) fiunt sicut clibanus Ardens«. Huismodi autem homines interdum Cadunt in aquam, quando Rex omnium quae sunt in aquis Draco deicit eos a liberate animae In profundum fluctuum maris, Id est in mala pessima Vitae istius humanae, Quae mari adsimilatur. [*](3 vgl. I. 1. Kor. 10, 1z — 31 Vgl. Marc. 4. 19 — 3ff vgl. Hieron. In Matth. 133 B: mihi autem ridetur iuxta tropoiogiam lunatieus esse, qui per horarum Momenta mutatur ad vitia . . . et nune in ignem fertur, quo adulterantium corda Succeua sunt ete, — 9 f Vgl. Eph. 6, 12 — 16 Hos. 7, 4 —20 Job 41, 26 3 ἑστηκίναι <καλῶς> Koe, vgl. Lat, | σπομίνας Η 6 ἀμαρτήσαις M 13/14 ποτὲ μὲν πίπτοντας Η 15 γίγνονται H 20 <τὸ> Kl nach c1uc Nr. 36 22 δράκων Kl, vgl. Lat. Δρακόντων MH C1uc Nr. 36 24 <τὰ> Kl nach C1uc Nr. 36 1 arreptione B L 3 boni G a L B Bono G c ¾ rutabantur Elt putabuntur X 10/11 nequitiae Diehl, Vgl. Gr. Nequitiis x 16 sicut < B 16/17 clibanus + ignis L 22 quae (G c) B qui G a L Pasch)

v.10.p.190

commendat autem hanc nostram de lunatico interpretationem, quod dicit sapientia de constantia quidem iusti: »sapiens sicut sol permanet«, de inconstantia autem peccatoris ita: »insipiens autem sicut luna inmutatur«. et est videre in talibus impetus quosdam quasi operum bonorum subripere, ita ut subripere possint ab hominibus laudes, ab eis tamen hominibus qui nesciunt occultam inconstantiam cordis eorum. vides autem eos iterum minui et quod videbatur in eis lumen invenitur non esse lumen diurnum, sed nocturnum et lunare, et tamdiu minui, ut nec videatur lumen esse omniono, quod aestimabatur lumen.

Forsitan ergo angelus, qui sortitus est lunaticum illum talen [*](4. 6 Sir. 27, 11 — 29 — 192, 32 Vgl. C lue Nr. 36 Or.) [*](9 *** Kl, Koe ergänzt <τινας ὡσπερεὶ ἔργων ἀγαθῶν ὑφέρπειν> nach lat. 18 πάλιν <μειουμένους αὐτοὺς καὶ> Κoe nach lat. | μειούμενον Ηu, vgl. lat. μιμούμενον Μ Η C lue Nr. 36 21 <καὶ σεληνιακὸν> Κl nach Koe, vgl. lat. | καὶ2 <Η 22 <τὸ> Diehl Koe) [*](18 minui iterum L 22 minorari B)

v.10.p.191

(<>), <,> <> <> < [*](8 Vgl. Marc. 9, 25 3 <ὡς — πατρί> Κοe, vgl. Lat. 4 τῶν ἰατρῶν Μa 5 1. ὑπό του ?Κl 9f <,εἰ> — <λεκτέον> Diehl Kl Koe, Vgl. Lat. 12 ἐκραλλόμεναι ἵνα ἄν τις (ἅ αὐτὸς?) C luc Nr. 36 25f <τὸ —Κατὰ> Kl nach Diehl, vgl. Lat. 28–192,11 <δυσίατον—σινάπεως> Kl mit C luc Nr. 36, vgl. Lat.)

v.10.p.192

> bona, et est operatio quae operatur in illis mala et sic magna et fortis inter omnia mala, ut monti adsi9mikletur nec expellatur a patiente nec exeat, nisi per omnem fidem eius qui passiones huiusmodi sanare noverit; ex omni enim fide montes huiusmodi transferuntur. coparatur, sicut potest fieri manifestum ex eo quidem quod scribitur: si habueritis fidem sicut granum sinapis, dicetis monti huic: transi hinc illuc, et transibit. apud opostolum autem: »si habuero omnem fidem, ita ut montestransferam«. ideo arbitror quoniam onmis fides grano sinapi8s conparatur, quoniam contemnitur quidem fides ab hominibus et modicum aliquid et vile apparet, cum vero consecutum fuerit bonam animam (id est recipientem terram semen huiusmodi) »fit arbor magna, ita ut« sine pennis quidem nemo, pennati autem (qui sunt spirtaliter »volucres caeli«) habitent » in ramis eius«.

[*](17—23 Fast wörtlich = u. s. 29 Vglo. Matth. 13, 31 f 18 πᾶσαν τὴν πίστν] πίστιν πᾶσαν Η 23 ὡς] παραβαλομένη? Cluc Nr. 36, vgl. lat. 24 ὑπὸ] παρὰ Cluc Nr. 36 25 τι Ηu, vgl. Cluc Nr. 36 lat. τε ΜΗ 33 τῆς] τοῖς Ηu 198 4 — 18 Ι. Kor. 13, 2 — 8 noverit] voluerit y 29 recipientem Kl, vgl. gr. recti hominis x 31f pinnis ... pinati G)

v.10.p.193

Sed quoniam oportet et ipsa verba interpretari, primum quaeramus quare lunaticus appellatur, qui a spiritu inmundo * * * vexatur, et quare passio ipsa nomen accepit a luna, quae post so lem magnum luminare vocatur. medici erog loquantur sibi quae volunt, qui nec inmundum spiritum arbitrantur sed corporalem aliquam passionem, et dicant bumida moveri in capite secundum aliquam conpassionem ad lumenl lunram. now autem. qui evangelio sumus credentes, dicimus hanc passionem inmundum spiritum in hominibus operar.

[*](8ff Vgl. Gen. , 16f – 12ff Vgl. Harnack TU. 42, 4, 103 – 31ff Vgl. Psal. 72, 8f 2 πότερον Μ 13 ἅτε] ἅ βού- λονται Koe, vgl. lat. 13 ἀκάθαρτον + τὸ Μ 15 <τι> Koe, vgl. lat. 4 * * * Κl Koe, vgl. gr. 5 et < G 15 dicant Koe. vgl. gr. dicant x 17/18 lumen luminare G 31 ὅτι <Μ)

v.10.p.194

observat enim quaedam schemata lunae et sic operatur, ut ab abservatione quorundam schematum lunae pati homines mentiatur, et 578 per hoc culpabilem dei creaturam ostendit, ut omnes (sicut diximus) »iniquitatem in excelso« loquantur, qui aestimant ex efficientia stellarum consistere omenm causam omnium infirmitatum (sive generalium sive specialium), criminantes opera dei et quasdam quidem stellas dicentes maleficas, quasdam autem beneficas, cum nulla stella a deo sit facta ut malefaciat, secundum Hieremiam enima, sicut in Lamentationibus dixit: »de ore domini non procedent mala et bona«.

Forsitan autem sicut iste inmundus spiritus * * * obsevat quaedam lunae schemata, ut [*](1ff Vgl. II 195, 1 An.: ἀλλ’ ὁ δαίμων ἐπιτηρεὶ τινας τῆς σελήνης συνόδους καὶ ἐπιτίθεται τῷ κάμνοντι, ἵνα βλασφημῆται ὁ ποιήσας αὐτήν – Vgl. Marc. 9,25 – 10 Vgl. Gen. 1, 16 – Μ 24 γε] lat. 26 <οὐκ> Κl, vgl. lat. | κακὰ Kl, vgl. lat. καλλὰ Μ καλὰ Η 28 ὄτι <Μ 28f τοῦτο τὸ καλούμενον M a τοῦτο τὸ ἐνεργοῦν τὸν καλούμενον καλούμενον M c (i. m. und s. l.) 1. 3. 30. schemata etc. ρ scisenim mata etc. x 1ff lat. übersetzt un- genau 13 sicut diximus] vgl. gr. 193,32 14 l. excelsum Kl 16 om- nem x < μ 19 et quosdam G a L)

v.10.p.195

<> operetur in eo qui propter aliquaw causas traditus est <ei>, sic et alii daemonew secundum aliqua <aliarum> stellarum schemata isidiantur eis, qui non praebuerunt se dignow custodia angelorum sanctorum, ut non sola luna, sed etiam stellae ceterae blasphementur ab hominibus, qui in »excelsum iniquitatem« loqui non dubitant et ponere »in caelum os suum«. [*](9 Vgl. Psal. 72, 8 – 25 Vgl. Matth. 17, 20 var. lect. 3f καὶ – ἀγγελικῆς tilgt Koe hier und schiebt dafür nach lat. hinter ἀστέρων Ζ. 7 ein <ἐπιβουλεύουσι τῷ μὴ ποιήσαντι ἑαυτὸν ἔξιον φρουρᾶς ἀγγελιῆς< |μὴ s. l. M c 22 οὕτω Kl ὅτι ΜΗ 29 <ἐστι> Diehl Kl Koe 31 ἄλλαλα Η 2 <ei> Koe, vgl. gr. 3/4 <aliarum> Diehl, vgl. gr. 4 schemata ρ schemata x 7 sol ac luna L 12 caelum ρ (in notis) caelo x)

v.10.p.196

Post haec videamus, quod loquens ad patrem lunatici dominus dixit: o generatio incredula et perversa, quousque ero vobiscum? quousque patiar vos? nam quoniam non potuerunt eum sanare neque ipsi discipuli Iesu quasi adhuc modicae fidei constituti, propterea dixit: o generatio incredula. et si illis dixit: o generatio incredul, nobis quid dicat? et quod ait perversa ostendit, quoniam ex perversitate malitia est introducta extra naturam facta. puto autem propter perversitatem [*](10 Psal. 30, 19 – 15 Ex. 4, 11) [*](6 τὴν]μὲν λ) [*](18 quid B 22 quousque ρ, vgl. S. 197, 5 usquequo x 35 autem + quod G c. r.)

v.10.p.197

totius humani generis quasi gravatus malitia eorum et conversatione cum eis dixit: usquequo ero vobiscum? quousque patiar vos? [*](6 Vgl. o. S. 192, 3ff – 7ff Vgl. Hieron. in Matth. 134 C: putant aliqui fidem grano sinapis comparatam paruam dici, quo regnum caelorum grano sinapis coferatur . . . quid enim ait »dicetis monti huic: transi hinc et transibit« — 11ff Vgl. Orig. hom. XII, 12 in Jer. (III 98, 14ff) : ποῖα δὲ ὄρη σκοτεινά; . . . ὁ διάβολος ὄρος σκοτεινόν ἐστιν, οἱ ἄρχοντες τοῦ αἰῶνος τούτου οἱ καταργοώμενοι ὄρη εἰσὶ σκοτεινά, καὶ τὸ δαιμόνιον ὁ σεληνιασμὸς ὄρος ἦν κτλ. — 17. 23 Vgl. I. Kor. 13. 2 – 21ff Vgl. Gen. 15,6 (Röm. 4, 3) – 26 Vgl. Marc. 9, 25 4 ὑμῶν] ἡμῶν Μ 9 δὲ Μ 11 λελέξεται]τοῦ λέξεται Μ 15/16 ταῖς τῶν] τισιν Η 22 ὥστε] ὠς Η 2 malitiae x, corr. Koe 5 usquequo B)

v.10.p.198

17, 22 [23]). videamus etiam illud quod dicit: hoc genus non eicitur nisi in ieiuniis et orationibus ut, si aliquando oportuerit nos circa curationem tale aliquid patientium permanere, non adiuremus neque interrogemus neque loquamur quasi audienti spiritui inmundo, sed »permanents orationibus et ieiuniis« impetremus patienti salutem a deo, et abigamus ieiuniis et orationibus nostris spiritus malignos.

Conversantibus autem ipsis in Galilaea dixit eis Iesus: futurum est ut filius hominis tradatur in manus hominum, et occident eum, et post tertium diem resurget, et contristati sunt vehementer.

[*](1ff Vgl. Orig. hom. XII, 12 in Jer. (III, 98, 23 f): »ἔνθεν« ἀπὸ τοῦ ἀνθρώπου, »ἐκεῖ« ἐπὶ τὸν τόπον τὸν οἰκεῖον αὐτοῦ. — 4—12 Fast wörtlich = o. S. 192, 17—23 — 2 <ἐκεῖ> Kl, vgl. hom. XII, 12 in Jer. (s. oben) 24f <σωτηρίας—θεοῦ> KI nach Diehl Koe, vgl. lat, 28 σ<υσ> τρεφομένων Hautsch TU. 34. 2a, 58 16 et + in G L | ut Kl et x | quando B 22 permanentes + in B 24f ieiuniis et] anders gr. 28 illis L)

v.10.p.199

Et Paulo superius dictum est: »exinde coepit Iesus ostendere discipulis suis, quoniam oportet eum ire in Hierosolyma et multa pati a senioribus et principibus sacerdotum et scribis populi et occidi et tertia die resurgere«. et videntur quidem haec illis similia esse, ut facile quis dicat dominum eadem ipsa repetere. quod non est ita. nec enim id ipsum est, ostendere discipulis »quoniam oportet eum ire in Hierosolyma et multa pati« et cetera, et dicere discipulis in Galilaea constitutes (quod non didicimus supra), quia futurum est ut filius hominis tradatur. tradi enim eum superius non est dictum, hic autem non solum tradendum, sed etiam in manus hominum tradendum audimus. in quo requiramus, a quo est tradendus in manus hominum aut in quorum. illic enim docemur, a quibus patietur et in [*](2 Matth. 16, 21 — 13ff Matth. 16, 21 — 28—205, 30 Vgl. C luc Nr. 37 Or. 1 γε <M 2ff. 26 ff gr. kürzt 5/6 ἀρχιερέων] + καὶ γραμματέων λ 27 ᾧ] ἃ H 4 hierosolymam G c (B) 15 hierosolimam B | pati + et occidi Pasch (vgl. gr.) 22 didicimus y Pasch dicimus L 23 quia] quoniam L 24 tradi enim eum Kl nach Koe, vgl. gr. tradendum x)

v.10.p.200

» » quo loco patietur; hic autem discimus, quod »multa« passurus est a supradictis, non ipsis <primam> causam praebentibus ut multa patiatur, sed vel eo vel eis, qui tradiderunt eum in manus hominum. traditum igitur filium apostolus narrans a deo patre traditum manifestat ita: »qui unico filio suo non pepercit, sed pro nobis omnibus tradidit illum«. alius autem non solum illud, sed etiam consequential congregans in idipsum, dicet primum quidem a deo traditum filium principi » saeculi huius« ceterisque principibus eius, deinde ab istis traditum in manus hominum qui occiderunt eum. et exempli causa accipiet illud, quod est scriptum de Iob, qui primum traditus est a deo in manum diabolic, sicut dicit: [*](2 f Vgl. Matth. 16, 21–5 Vgl. Matth. 16, 21–7–12 Vgl. C luc Nr. 38 Or.–10 Röm. 8, 32–13 Vgl. Gal. 1, 4–23 Vgl. I. Joh. 2, 2– 24 Vgl. Joh. 1, 29–25 Vgl. Joh. 14, 30—Vgl. I. Kor. 2, 8 5 ἀλλ’ ἢ Kl, Vgl. lat. ἀλλὰ M H 9 θεοῦ] θεοῦ *** Koe, vgl. lat. 13–16 ἔδωκε—παρεδόθη <M, vgl. lat. 19 παραδιδόσθαι M 21 εἶτα 1] 1.<γεννηθηςόμενον>, εἶτα? KI | πειραθηςόμενον H 3 <primam> Diehl, vgl. gr. 19 dicet Kl dicit x | primum] ipsum L 29 accipiet] accipe et GL 31 a deo est L 32 manum μ manus Koe manu x)

v.10.p.201

» <> ecce trado tibi omnia quae possidet« et iterum: »ecce trado tibi eum, tantu7m animam eius serva«. accipiens autem diabolus bona eius in potestatem tradidit praedonibus et equitibus, qui »fecerunt cornua tria«. vide ergo ne forte, sicut bona Iob diabolus tradidit in manus praedonum <et equitum> accepta prius potestate a deo, sic et aliqua operatione princeps »potestatis aëris, qui operatur in filiis diffidentiae«,

[*](1 Job 1, 12 – 3 Job 2, 6 – 6 13f Vgl. Job 1, 15–19 –15 Eph. 2,2– 22 Job 1, 16 – 27 Job 1, 19 – 30ff Vgl. Job 1, 18f 4 εἶτα ὡσπερεὶ] εἰπομεν περεὶ Μ 14 *** Diehl Kl Koe, vgl. lat. 15 <τῶν> Kl, vgl. Z. 29 20 τὸν ἰῶβ Μ 29 τὸν] τῶν Η 30 παραδέδωκεν Μ 31 τοῦ Ἰὼβ] αῦτοῦ Μ 3 et iterum R G iterum B L 6 potestatem μ potestate x 14 <et equitumx003E; Diehl, vgl. gr.)

v.10.p.202

<> » atth.17,22 tradidit eum in manus hominum, in quibus hominibus erat et Iudas, in quem »post panem ingressus est satanas«. considera tamen quoniam pater tradens filium contrariis potestatibus non simpliciter tradidit eum, sed propter misericordiam suam, ut salvaret genus humanum; contrariae autem potestates tradentes dominum in manus hominum non pro salute aliquorum radiderunt eum, sed (quantum ad se, quia nemo eorum sciebat »sapientiam dei absconditam in mysterio«) tradiderunt eum <moriturm>, ut »inimica« eius »mors« subiciat eum sibi, sicut omnes homines qui moriebantur » in Adam«. sed et homines, qui oc- [*](7 Vgl. Joh. 13, 27 – 21 Röm. 8,32 – 28 Vgl. I. Kor. 2, 7f – 31 Vgl. I. Kor. 15, 26 – 32 Vgl. I. Kor. 15, 22 3/4 εἶτ' αὐταὶ Η 14 συνεξετάzontew par. M 20 <οὐχ ἁπλῶς,ἀλλ'> Koe, vgl. lat. 27 αὐτὸν Η 33 ἀποκτίναντες Η 29/30 <moriturum> Koe, vgl. gr.)

v.10.p.203

ciderunt eum, [voluntatem habant] non secundum voluntatem dei iam ordinatam id fecerunt. sed secundum voluntatem potestatum, quae filium dei volebant fieri subditum morti. non ergo ab hominibus in manus hominum traditus est, sed a potestatibus, quibus eum pro nobis omnibus tradidit pater, ut in eo, quod traditur et fit sub eo cui traditur, »destruat eum, qui mortis habebat imperium«.