Commentarium In Evangelium Matthaei (Lib. 12-17)
Origen
Origenes. Origenes Werke Vol 10.1-10. 2. Klostermann, Erich, translator. Leipzig: Hinrichs, 1935-1937.
Nnm filius hominis venturus est in maiestate patris sui cum angelis suis, et tunc reddet unicuique secundum opera eius. Nunc quidem filius hominis venit, sed non in gloria sua; »vidimus enim eum, et non habebat speciem neque decorem, sed species eius inhonorata et contemptibilis prae fiUis hominum; homo cum esset in plaga et dolore et sciens ferre infirmitatem, quoniam aversa est facies eius <et despecta> et pro nihilo aestimataa. et vere oportebat eum taleni venire, ut peccata nostra portaret et pro nobis doleret. nec enim decebat eum in gloria constitutum »peccata nostra« portare neque dolere [*](3 Psal. 129, 8 - 23 Jes. 53, 2f - 32 ff Vgl. Jes. 53, 4) [*](22 <ἀλλ'> οὐκ Hu, vgl. 31 1. <ἀλληθῶς> ἔδει Kl nach vgl. lat. 33 οὐ ycio H) [*](27 dolore x* dedecore ρ 28/29 adversa G a B 29 <et despecta> Koe 32/33 nobis + ipse B)
Si autem moraliter potueris intellegere differentias verbi, quocl et in stidtitia praedicationis acbiuntiatur credentibus et in sapientia <dicitur> »inter videbis quomodo verbum dei eis quidem, qui noviter inducuntur ad fidem, formam habet »servi«, ut dicant: »vidimus eum, et non habebat speciem neque decorem«, autem venit in gloria patris sui, ut dicant: »et vidimus gloriam eius, gloriam tanquam unici a patre, plenum gratiae et veritatis«. perfectis enim apparet gloria verbi, et quia unicum est a patre et quia »plenum« est »gratia
[*](3 Jes. 53, 2 f — 5 Vgl. Gal. 4, 12 ? — 6. 13 Röm. 8, 29 - 9 Phil. 3, 21 — 10. 21 Phil. 2, 7 - 17 Vgl. I. Kor. 1, 21 - 19 Vgl. I. Kor. 2, 6 — 23 Jes. 53, 2 — 26 (vgl. 16ff) Joh. 1, 14)[*](2 προευτρεπίσας Kl, vgl. lat. προευτρεπίσαι MH 15 <τροπικῶς> Klnach Diehl Koe, vgl. lat. und S. 163, 5 26 λέγουσιν ν 31 τῷ πατρὶ θεῷ] 1. τὸ παρὰ θεοῦ ? Kl <ἐν> τῷ πατρὶ θεῷ)[*](10/11 accipiens G 12 formam y 12 ff hier f olgt in x cler Absatz quando ista — opera bona (S. 135, 18—136, 19). umgestellt von KI 19 <dicitur> nach Diehl Koe 29 enim] autem P.)» |
simul et veritate«. quod non capere qui indigens est <adcredendum> stultitiae praedicatione. nam filius hominis venturus est in maiestate patris sui non solus, sed cum angelis suis. et si intellegere potes omnes cooperarios <gloriae> verbi, quod in demonstratur (quod est Christus), convenientes ei, videbis quomodo venit filius hominis in maiestate patris sui cum angelis suis. angeli enim illius sunt prophetarum sermones. et vide, si potes dicere quoniam prophetarum sermones qui prius sunt passi ante istius verbi adventum, contemptibiles erant non habentes»speciem neque decotrm«, secundum simihtudinem huius verbi non habentis »speciem neque decorem«. q sicut autem venit hominis in gloria patris sui, sic prophetarum sermones angeli facti veniunt cum eo in maiestate secundum simihtudinem verbi venientis in maiestate, quia nec possibile est ante spiritaliter secundum veritatem intellegere
[*](4 f Vgl. I. Kor. 1, 21 — 23 f Vgl. Jes. 53, 2)[*](9 νοῆσαι <H 24 ἔχειν τι Kl, vgl. lat. ἔχοντι Μ H 25 λόγων Kl, vgl. lat. λόγω Μ H 27 αὐτοῦ Μ)[*](2/3 <ad credendum> Diehl Koe, vgl. gr. 3/4 praedicatione G 7/8 operarios R G 8 <gloriae> nach Diehl Koe, vgl. gr.)<> <>
prophetarum serraones, nisi cum spiritaliter intellectum fuerit verbum Christi, ut videantur simul apparere in maiestate. quando autem huiusmodi verbum venerit cum angelis suis ad sensum credentis, dabit unicuique de gloria sua et de claritudine angelorum suorum secundum actum uniuscuiusque, quoniam quanto melior quis fuerit in actibus suis, tanto magis spiritalius intellegit Christum vel prophetas ipsius. quando ista provenient ? quando apostolicum illud inplebitur quod dicit: »omnes enim nos oportet stare ante tribunal Christi, ut recipiat unusquisque propria corporis prout gessit sive bonum sive malum«. si autem unicuique secundum actum est redditurus, nec pro solis bonis actibus reddet sine malis nec pro solis malis sine bonis, sed secundum omnera actum bonum et secundum omnem actum malum recipiet unusquisque. arbitror autem in istis quidem credens apostolo, Ezechieli autem in illis, [*](20 II. Kor. 5, 10) [*](6 <τῷ τοῦ πιστεύοντος νῷ> vgl. lat. 8 αὐτοῦ M 27 μόνην] ἐκείνην Μ | 〈χωρὶς τῆς φαύλης〉 Kl, vorl. lat.) [*](8 claritate B 11 melior quis y* magis melior L | fuerit <R 14 ipsius] eius B 19 impletur G L)
Amen dico vobis, quoniam sunt quidam hic stantes qui non gustabunt mortem, donec videant filium hominis venientem in regno suo [et factum est post dies sex].
[*](1ff Vgl. Ez. 18, 21f. 24 — 12 Vgl. II. Kor. 5, 10 — 26—137, 9 Vgl. Nr. 25 Or. (vgl. Π 189, 17—19) — 26—137, 17 Vgl. Β (Matthaei) 15—26 An. — 26ff Vgl. Harnack TU. 42, 4, 22 — 27 Vgl. Matth. 17, 1)[*](20 μὴν H <ὅτι> Koe 22/23 γεύσονται Μ)[*](7 *** Diehl, vgl. gr. 18 qua y quae L 24 suo + III. secundum matthm L 24—25 et—sex y* str. Kl in illo tempore assumpsit lesus Petrum et lacobum et lohannem fratrem eius in montem excelsum seorsum et transfiguratus est ante eos. omeha Origenis de eadem levtione L)»
Quidam sic intellegunt, quoniam non gustaverunt mortem hi tres apostoli priusquam viderent filium hominis venientern in regno suo et in gloria sua. videntes enim »ante se« lesum ita ut fulgeret »facies eius tanquam sol et vestimenta« »sicut lumen«, viderunt »regnum dei veniens in virtute«. nam quemadmodum consistant circa imperatorem quidam armati, sic »Moyses et Elias visi sunt« circa Christum eis, ascenderant super montem excelsum »apparentes in maiestate«, et loquentes cum lesu »dicebant dicebant exitum eius quem inpleturus erat in Hierusalem«. haec autem expositio quam diximus convenit eis, qui tales sunt, quales nominat Petrus, facti »sicut modo generati infantes, desiderantes rationabile et sine dolo lac«. ad quos etiam Paulus
[*](1 Vgl. Luc. 9, 28 — 2 Vgl. Matth. 17, 1 — 9f Vgl. Matth. 17, 2 — 14 Marc. 9, 1 — 17 Vgl. Matth. 17, 3 — 20ff Luc. 9,31 — 24—28 Vgl. C luc Nr. 26 Or. — 25ff Matth. 20, 21. 23 — 34f I. Petr. 2, 2)[*](9 δόξῃ] + τῆς μεταμορφώσεως C luc Nr. 24 34 τὰ < Μ)[*](14 venientem G 31 1. factis ? K l)<>, <>
batur dicens: »lac vobis potum dedi non escam, nondum enim poteratis; sed nec usque adhuc potestis«. et omnem expositionem quae secundum textum exponitur et potest aedificare eos, qui expositionem non capiunt fortiorem, arbitror recte lac appellari, quod fluit de sancta scripturarum terra ***. qui autem ablactatus est, quemadmodum Isaac, dignus laetitia et susceptione quam fecit in ablactatione filii Abraham, sine dubio quaeret et in istis et in omni scriptura fortiorem cibum, qui alter est ab eo cibo qui cibus quidem est, sed non fortis cibus, qui appellatur olera: qui ablactato quidem, non autem forti sed infirmo est cibus, secundum quod ait apostolus: »qui autem infirmatur olera «. sic et Samuel ablactatus et transmutatus a matre ad deum et adpositus deo a matre (quae vocabatur Anna, interpretata Hebraice GRATIA), et si quis fuerit gratiae filius ut quaerat quasi in templo dei nutritus carnes, sanctam escam perfectorum simul et sacerdotum.
[*](3 I. Kor. 3, 2 — 11 Vgl. Ex. 13, 5 — 11 ff Vgl. Gen. 21, 8 — 16ff Vgl. Hebr. 5, 14 — 22 Röm. 14, 2 — 24 Vgl. I. Regn. 1, 23ff — 27 Vgl. Wutz, Onom. sacra 740)[*](12 ἄξιος Kl, vgl. lat. ἀξίως M H 16/17 <στερεωτέραν τροφήν> ἑτέραν Kl mit Diehl Koe, vgl. lat. στερεὰν H ίαν Μ 23 ὁ < Μ 24 ὁ < H 25/26 <προσαγόμενος—καὶ> Kl nach Diehl Koe 31 κρέα H)[*](8 eos <G 10 fluet G 11 *** Kl Koe, vgl. gr. 20 ablactato lacte G 24 manducat Ga | et <qui ut>? Kl 29 fuerit] est R | ut <RG c)Quae autem videntur mihi in loco *** praesenti, sunt ista. erant quidam stantes ubi stabat lesus et f undatas habentes apud lesum animae bases. hi ergo stabant quidem apud Iesum, id est apud verbum dei, sed non omnes aequaliter stabant. est enim et inter eos, qui stant apud lesum, ad alterutrum differentia standi. propterea non omnes, qui stabant apud lesum, sed quidam ex eis, quasi qui melius stabant, dicuntur non gustaturi mortem donec videcmt verbum dei quod venit ad homines. ideo autem verbum illud quasi filius hominis refertur venire in regyio suo, quia non semper, quando venit verbum, in regno
[*](3—28 Vgl. Β (Matthaei) I, 148, 27–149, 10 (?) An. — 3—12 Vgl Clue Xr. 27 Or. — 3ff Vgl. Orig. tom. ΧΧ, 43 in Joh. (IV, 387, 7ff) - 9 Deut. 10, 10 - llff Vgl. Hier. in Marc. Aneed. Mareds. III, 2, 346ff - 12 Deut. 5, 31 — 19–140, 9 Vgl. C luc Xr. 27 Or.)[*](11 ἀξιωθεὶς Kl nach ’uc Nr. 27 (vgl. Hu) ἀξιωθέντι MH 13 αὐτῶ Μ 271 ἐν τῇ ἑαυτοῦ βασιλείᾳ Μ 23 γευ<σόμενοι λέγ> ονται Koe, vgl. lat. 29 λόγος Koe, vgl. lat. Ἰησοῦς MH)[*](2 *** Kl nach Diehl, vgl. gr. 5 lesum G Pasch xpm L (B vac.) 16 quidem R G (B vac.) ibidem L 17 apud y* < L 19 stant] L (B vac.) 24 gustare L (vgl. Pasch) 27/28 venire in regno suo refertur L)suo venit. eis enim qui in primis inducuntur ad fidem tale est, ut dicant videntes eum non gloriosum neque magnum, sed inferius multis hominum verbis: »vidimus eum, et non habebat speciem neque decorem, sed species eius sine honore et abiecta prae filiis hominum«. haec dicent qui vident gloriam eius de praeteritis temporibus suis, quando in primis non videbatur eis verbum habere speciem gloriosam secundum quod in primordio suo intellegebant. ergo extra istum vulgarem et manifestissimum intellectum, quem in primordio suo intellegunt accedentes ad fidem, est aliquis dignior et quasi regalis intellectus in verbo, quem non omnes stantes apud lesum vident, sed qui possunt eum sequi praecedentem et ascendentem super excelsum suae manif estationis montem ***, qui sunt sicut Petrus, quem supra descripsimus, vel sicut filii tonitrui, qui nascuntur ex magniloquio dei tonantis et magnifica caehtus clamantis ad eos qui habent aures et sapiunt. isti ergo, qui sunt sicut Petrus vel sicut fihi tonitrui lacobus et lo-
[*](1 ff Vgl. Orig. c. Cels. VI, 77 (II, 147, Iff) - 6. 13 Jes. 53, 2f — 15–141, 3 Vgl. Ciuc Nr. 27 Or. - 30 Vgl. Matth. 16, 18 Par. - 31 Vgl. Marc. 3, 17)[*](6 λόγον H 14 συναγωγῇ H 20 τι | H 21 πᾶσιν] πᾶσι τοῖς Μ 31 ἢ + οἱ H | καὶ] οἱ Koe, vgl. lat.)[*](20 digniosior GL 26 *** Kl Koe, vgl. gr. 28. 33 tonitrus G a)haiines, non gustabunt mortem, donec viderint filium hominis venientem in regno suo et in gloria sua et »regnum dei veniens in virtute«.
Ut autem manifestius exponamus, quid sit videre verbum veniens in regno suo et in gloria sua, et quid significet videre »regnum dei veniens in virtute«, sive dum ex splendet in cordibus nostris sive dum quaerentibus invenitur sive dum ingreditur in cogitationes nostras, unusquisque iudicet quod exponimus prout vult. tamen qui videt et conprehendit eminentiam verbi dei, quod solvit et convincit omnes persuasiones mendaciorum profitentium veritatem, videt filium hominis, id est verbum dei, venientem in regno suo. et qui videt verbum dei. non sohim solventem et convincentem adver-
[*](2 Vgl. Matth. 11, 15 usw. - 4. 9 (lat.). 11 Vgl.Marc.9, 1 — 8 — 142, 26 Vgl Ciuc Nr. 27 Or. — 24f Joh. 1, 1; Apoc. 19, 13)[*](2 οἶν Μ 6–142, 26 hier nach lat., hinter S. 150,14 MH 10 καὶ Kl mit C luc Nr. 27 lat. ἢ MH 13 ἐλαμπόμενα ἐν ταῖς Μ λαμπόμενα ταῖς H a, s. 1. add. ἐλ Hc 18 δὲ ὁρῶν Kl, vgl. lat. θεωρῶν M H 20 ὑΠὸ Kl mit C luc Nr. 27 lat. ὑπὲο Μ H 26 βλέπει Ciuo Nr. 27, vgl. lat. 27 λύοντα <καὶ διελέγχοντα> Koe, vgl. lat.)[*](2 videant B 15 1. exponeraus ? Kl 17 solvit Qc B Pasch solvet G a L I convincet L 24 dei < 25 f videt verbum tlei] verbum dei fihum videt L 27 f <omnes> Diehl, vgl. gr.)sariorum persuasiones sed etiam suas evidentias declarantem, videt non solum regnum sed et gloriam verbi dei. et iste talis in seipso videt xregnum dei veniens in virtute«, non in infirmitate. qui autem non est ita confidens in regno dei, ut omnia pati contentus sit propter illud, sed est dubius et timidus de spe regni, ille non videt in se »regnum dei veniens in virtute«. et hoc ille videt, in quo non regnat »peccatum« nec tenetur sub dominatione peccati quod regnat »in corpore mortali« sed est sub rege omnium deo. dicit enim apostolus: »et ego, fratres, non potui vobis loqui quasi spiritalibus sed quasi carnalibus, quasi parvulis in Christo. lac vobis potum dedi, non escam; nondum enim poteratis. sed nec usque adhuc potestis. nam cum sint inter vos aemulationes et contentiones, nonne carnales estis et
[*](5 12 Marc. 9, 1 — 19f Luc. 17, 21; Marc. 9, 1 - 27 I. Kor. 3, 1—3)[*](5 αὑτῷ Kl αὐτῶ Μ H 13***Diehl 7 non1] et non B 17 sed <sem- Kl, vgl. lat. 25/26 περί τινων] πε H per> Diehl, vgl.)33.
secundum hominem « ? item rtlibi: ’Sapientiam autem loquimur inter perfectos«. si qui adhuc carnales et parvuli sunt in Christo et non sunt perfecti, nonpossunt intellegere sapientiam verbi nec capiunt spiritalem eius intellectum, quomodo videant mente sua eminentiam verbi, id est regnum verbi et gloriam verbi, quidiversis suntinvoluti peccatis ?
Quid est autem mortem gustare, videamus. duae res sunt sibi contrariae mors et vita. et vita quidem est ille qui dixit: »ego sum vita«, de qua scriptum est: »quod autem factum est in eo, vita est«, id in verbo. inimica autem vitae huius mors est, quae et novissima omnium inimicorum destruetur, peccans anima moritur.
[*](2 I. Kor. 2, 6 — 12–145, 28 Vgl. C luc Nr. 27 Or. - 16 Joh. 11, 25: 14, 6 - 18. 21 ff Kol. 3, 3f - 28 f Vgl. I. Kor. 15, 26)[*](10 verbi2] eius B 28/29 inimicorum omnium GL 29 quam Kl qua Χ)<>
et si qiando dicitur in lege: »dedi ante faciem tuam vitam et mortem«, »elige vitam« ex quibus alterum unusquisque nostrum, per ea quae agit, eligit semper. sicut ergo vita est et vivus panis, »qui de caelo descendit et vitam dedit huic mundo«, sic et eius mors panis est mortuus. omnis autem rationabilis anima aut vivo pane nutritur aut mortuo per ea, quae suscipit, opera vel dogmata bona vel mala. et quemadmodum est in communi pane, ut quis aliquando quidem gustet eum tantum, aliquando autem et amplius eum manducet, sic et in istis panibus quidam quidem mo-
[*](2 Deut. 30, 15. 19–5 Joh. 11, 25; 14, 6–14 Deut. 28. 66 — 16 Deut. 28, 67 - 19 Joh. 6, 33 — —145, 6, Vgl. Β (Matthaei) I, 149, 20 bis S. 150, 2 An. - 25 ff Vgl. Orig. tom. ΧΧ, 43 in Joh. (IV, 387, 3): γεύεται de θανάτου, καὶ οὐ γεύεται μόνον ἀλλὰ κοὶ ἐμφορεῖται κτλ.)[*](1 λέγεται H 8 ἕκαστος < add. i. m. M c 11 πρὸ < H 20 διδοὺς 24 <ἔργων ἤ> Kl, vgl. lat. | δογμάτων] ῥημάτων M 27 μόνων M 28 πλείων H 30 ἐνδεέστερον H)[*](1 et si <L 25 et <G)<> <> >
dicuin manducant tantum gustantes, quidam autem et abundantius ex eis manducant: boni quidem de vivo pane, qui de caelo descendit, mali autem ex mortuo pane, qui est mors. et forsitan qui et raro et modicum peccant, tantummodo gustant mortem; qui autem perfectius susceperint spiritalem virtutem, neque gustanteam, sed vivo pane semper vescuntur. consequens ergo erat Petrum, cui portae inferorum non praevalebunt, ut neque gustaret mortem, quoniam tunc quis gustat vel manducat mortem, quando »portae mortis praevalent« contra vel parum vel multum. sed et filiis »tonitrui« natis ex magniloquio. id est ex tonitru, impossibile erat mortem gustare. hoc ergo perfectis sermo prophe- [*](3 Vgl. Joh. 6, 33 - 10 f Vgl. Joh, 6, 51 - 12. 16 Vgl. Matth. 16, 18 - 22 f Vgl. Marc. 3, 17) [*](8 <τελειότερον πνευματικὴν> Koe, vgl. lat. und Orig. Fragm. in Joh. (IV, 512,23; 519,21): ἀρετὴ διανοητική 10 οὐδὲ < Μ | γεύονται] + μὲν 11 τρέφονται] τῷ τρέφοντι M 13 κατισχύουσι M | μὴ M 16 κατισχύσουσιν H Ciuc Nr. 27 ? 23 <μεγαλοφωνίας — ἀπὸ> Diehl Koe, vgl. lat. u. S. 140, 31 ff 29 δὲ] 1. δὴ Koe, vgl. lat.) [*](9 susceperit L 13 f praevalebunt Kl praevalebant x 23 tonitro G a tonitru Qc L tonitruo B 29 perfectis ρ (in notis) perfectius R G L perfectus B)
Sed forsitan videtur quibusdam, quasi promissio haec salvatoris tempore ahquo terminetur, ut non quidem gustent mortem, donec videant filium hominis venientem in regno suo, postea vero gustent. ideo oportet ut proferamus exempla, secundunl quam scripturae consuetudinem positum sit quod dicit donec videant non omnino definiens tempus, ut postquam transierit ilkid donec, fiat quod ante non fuerat factum. sed rem quae necessaria est exponit; dicit enim dominus ad undecim discipulos suos cum resurrexisset a mortuis: »et ecce ego vobiscum sum omnibus diebus usque ad consummationem saeculi«. ergo »usque ad consumma-
[*](9ff Vgl. Luc. 8, 29 — 23–148, 10 ? Vgl. CiucNr. 27 Or. - 30. 33 Matth. 28,20)[*](1/2 ἐκστῆναι Μ 3/4 γεύεσθαι M 4 ἴδωσιν Μ 14 τισ<ιν> Koe, vgl. 16 τοῦ μὴ Μ 21/22 παραστήσομεν Μ 22/23 τινα . . . δηλοῦν] τίαν . . . δηλοῖ Koe, vgl. lat. 33 μὲν < H a s. 1. H c)[*](11 <altitudinem> Diehl, vgl. gr. 17 f non quidem] quidam non B 26 f antea non fuerit B 27 vgl. gr. Ζ. 23f 29/30 resurrexisset v* surrexisset L)tionem saeculi« eum illis erat post consummationem autem saeculi huius instante futuro saeculo iam non se promittebat fore cum eis, ut melius esset discipulis hoc tempus, quod est ante consummationem saecuH, quam ilhid futurum ? nam etsi audeat ahquis dicere, quoniam post consummationem saecuh iam non erit cum discipuhs suis lesus, quoniam sermo tamdiu cum illis eum futurum esse demonstrat, ***, manifestum est tamen quoniam qiiod quaerebatur hoc erat, si ante futurum saeculum et ante promissiones ihas speratas dei cum discipulis suis erat futurus fihus dei. convenienter autem requiro, cum sit manifestum quia »usque ad consummationem saeculi« chscipuhs suis sit, utrum semper cum discipuhs suis sit, aut aliquando quidem est ahquando autem non est. hoc autem quaero propter ihud quod dixit: »et ecce ero vobiscum omnibus diebus«, f orte per dies quidem sit cum discipulis suis, per noctes autem non sit. si autem propter hoc, quod dixit in diebus cum discipuhs se futurum, non et in noctibus, absurdum putamus dicere quo-
[*](7. 27. 30 Matth. 28, 20)[*](5 ἐπηγγέλετω Μ 8 αὐτοὺς M 9 τοῦ1 < H | μετὰ Diehl Koe Περὶ 10 τολμητ Μ, das Weitere ist zerstort 16 σαφῶς Μ 20 συνέσθαι H 23 τοῖς] αὐτοῖς H | *** Koe, vgl. lat. 25 ἀπολύειν H)[*](13 *** Diehl Kl, vgl. gr. 17 <mutuas> illas ? Diehl, vgl. 23 H hat lat. auch hier Lucken ? 32 et Χ* (+ in B))niam in noctibus denegavit se cum discipulis suis futurum, sine dubio non cogimur illum suscipere intellectum ut dicamus, gustare eos mortem, qui viderunt filium hominis venientem in regno suo, postquam digni habiti sunt talem illum videre. sed quemadmodum in ea scriptura, quam diximus, necessarium erat cognoscere quoniam »usque ad consummationem saeculi« non fuerat relicturus sed nobiscum futurus »omnibus diebus«, post autem saeculi reliquit quasi manifestum, quia multo magis nobiscum erat futurus, sic et in hoc loco arbitror manifestissimum esse omnibus, qui intellegere possunt consequentiam rerum, quoniam qui semel vidit filium hominis venientem in regno suo, et vidit eum in gloria sua et »regnum veniens in virtute«, post tantorum spectaculum iam nequaquam gustabit mortem. sine verbo autem promissionis lesu non sine ratione forsitan aestimabimus gustare mortem, quamdiu digni habiti non f uerint homines videre filium hominis venientem in regno suo et
[*](3. 13. 15 Matth. 28, 20 - 25. 32 Marc. 9, 1)[*](3 τὸ] τω Μ 21 ἰδόντα τὸν] ἐρ- χόμενον Μ 28 γεύσεσθαι ? Koe, vgl. lat. | [τὸ] Kl, vgl. lat.)[*](5 illum] eum L 24 viderit Pasch 26 et <vidit> Koe, vgl. 29 gustabant G L)Quoniam hic quidem scriptum est apud tres evangelistas non gustabunt mortem, in aliis autem scripturis varia de morte sunt dicta, non est supervacuum ut etiam illa conferentes cum istis discutiamus largius, quid sit mortem gustare. in Psalmis dictum est: »quis est homo qui vivet, et non videbit mortem?« item alibi: »veniat mors super illos, et descendant in infernum viventesa, item apud aliquem prophetarum: »absorbuit mors praevalens«, item in Revelatione : »mors et infernus« quosdam »sequuntur«. videtur ergo mihi in istis, quia alud est mortem gustare, aliud autem mortem videre, aliud venire super aliquos mortem, aliud absorbere mortem, aliud autem mortem sequi. quaero autem in istis, ne forte gravius sit gustare mortem quam
[*](9—150, 14 Vgl. C luc Nr. 27 Or. 10 Psal. 88, 49 — 12 Psal. 54, 16 — 15 Jes. 25, 8 — 16 Apoc. 6, 8 — 24 Jes. 25, 8 — 26 Apoc. 6, 8 — 34—150,9 Vgl. Β (Matthaei) I, 150 2—6 An.)[*](8/9 γεύσοσθαι 〈θονότου〉 Koe, vgl. lat. 19 μὲν<M 28 τάχ ἂν Diehl τάχα x)| 36. 17. 1.2 [—9]).
videre. item peius est quem sequitur mors quam qui gustat, et non solum ut sequatur sed etiam ut veniat super aliquem mors et conprehendat quem sequebatur. absorberi autem a morte omnibus videtur mihi gravius esse. si autem consideraveris peccantium differentias, puto quod non dubitabis suscipere haec, quae de mortis differentia sunt tractata a nobis, esse dicta in scripturis per spiritum sanctum.
Post dies autem sex (secundum Matthaeum et Marcum) adsumens Petrum et lacobum et lohannem fratrem eius duxit eos super montem excelsum seorsum. et transfiguratus est coram eis.
Videntur mihi qui ducuntur ab lesu super montem excelsum et digni habentur videre transfigurationem eius secrete, quia non in vanum post sex dies ducuntur.
[*](24–154, 9 Vd. C luc Xr. 29 Or.)[*](7 ὑΠ’ αὐτοῦ] ὑπὸ τοῦ θανάτου C luc Nr. 27, vgl. lat. 14 Vgl. zu S. 141, 6 15 Μετὰ] vorher: Περὶ τῆς μεταμορφώσεως M c i. m. 24 πρὸ<ς τοῖς> Kl)[*](12 esse Koe, vgl. gr. et X 20 coram eis] aute eos L 29 ab] a L)(
quoniam eniin in sex diebus perfecti numeri totus factus est visibilis mundus, ideo arbitror eum qui transcendit omnes mundi res considerans iam non »quae videntur« »temporalia« enim sunt), sed quae non »videntur« (quoniam sunt »aeterna«), *** ille potest ascendere super montem excelsum Christo se praecedente, ille potest et gloriam aspicere verbi dei. si quis ergo nostrum cupit Christo se adsumente ascendere super montern excelsum et videre secrete transfigurationem ipsius, transcendat opera sex dierum, non aspiciens »quae videntur« neque »mundum nec ea quae sunt in mundo«, nec concupiscat concupiscentiam mundialem, quae est concupiscentia corporum et corporahum divitiarum et gloriae corporalis, nec omnia quaecumque solent <animam> avellere et trahere a melioribus et divinis et ad inferiora deponere. [*](1–152, 14 Vgl. C luc Nr. 30 Or. — 1—152, 10 Vgl. Β (Matthaei) 11—19 An. - Iff Vgl. Harnack TU. 42, 4, 111 — 6ff Vgl. II. Kor. 4, 18 - 23 Vgl. II. Kor. 4,18 — 23f Vgl. I. Joh. 2, 15 - 26 Vgl. Tit. 2, 12 — 33ff Vgl. Marc. 4, 19) [*](3 gr. vollstandiger 2 <αἰσθητὸς> 10 *** Dielil Kl, vgl. gr. 17 ergo κόσμος Koe, vgl. lat. quis L 29 <animam> Koe)
Quaeres autem quando iransfiguratus est coram eis, quos duxerat swper montem excelsum, si apparuerit eis »in forma dei« qua fuerat prius: ut his quidem qui erant deorsum haberet »formam servi«, sequentibus se ’post sex dies swper montem excelsum iam non haberet »formam servi«, sed dei ? sed audi (si quasi spiritalis, quia non dixit simphciter: transfiguratus est, sed cum quodam necessario additamento quod scripserunt Matthaeus et Marcus; secundum ambos enim sic est dictum: trans-
[*](15ff Vgl. Orig. e. Cels. VI, 77 (II, 147, 2ff) - 18. 20 Vgl. Phil. 2, 6f - 30 Marc. 9. 2)[*](2 ἀληθείᾳ Koe, vgl. S. 159, 10 161, 21 ἀληθείας MH 5 <ἡμέρας> λ vgl. C luc Nr. 28 lat. 7 ὑψηλῷ] + τῆς τῆς σοφίας C luc Xr. 28 9f Koe, vgl. lat. 24 ἀλλὰ H 28 ἀνέγραψεν ὁ μ. Μ)[*](6 sabbatizet G c (G a?) sabbatizat B L 25 quasi spiritalis = ὡς πνευματικος)<> »
figuraius est corarn eis. secundum hoc ergo dices, possibile esse Christum corarn quibusdam quidem transfigurari ista transf iguratione, coram ahis autem in ipso tempore non transfigurari, sed esse »in forma servi«. si autem vis transfigurationem Christi videre factam coram eis, qui ascenderunt swper montem excelsum secrete cum eo, considera mihi in evangeUis lesum, quomodo simphciter *** intellegitur ab eis, qui non ascendunt per ascendentia opera et per exercitationem verborum spiritalium super excelsum sapientiae montem, eis autem qui ascendunt »iam non secundum carneuKc cognoscitur, sed deus verbum intellegitur et creditur et colitur secundum «dei formamc coram his ergo transfiguratur lesus, et non coram illis qui sunt deorsum in conversatione terrena viventes. si quando autem fuerit transfiguratus, et facies eius fulgebit sicut sol, ut clarus inveniatur fiUis »lucis« qui »spoliaverunt se opera tenebrarum et in- [*](14. 19 Vgl. II. Kor. 5, 16 - 21 Vgl. Phil. 2, 6 - 28 Vgl. Eph. 5, 8 - 29. f Vgl. Rom. 13, 12) [*](6 καιροῦ] τοῦτ’ ου M a τοῦτο οὐ M c w. e. sch. 15 μὴ] αὐτῶ ex corr. Μ 16 κοὶ <διὰ τῆς γυμνασίος Diehl Koe, vgl. lat. und hom. I, 7 in Jer. (III, 5, 31) 18 δὲ <τοῖς ἀναβαίνου> Kl, vgl. lat., auch C luc Xr. 29: τοῖς δὲ τελείοις 22 αὐτοῦ Μ 25 ἐν < H | *** Koe, vgl. lat. 27 Kl, vgl. lat. u. S. 154,6 λάμΠει MH) [*](10 super] in B 13 *** Kl Koe 20 verbum *** Koe, vgl. gr. 27 clarius B)
Et non solus transfiguratur coram talibus discipulis suis, sed etiam vestimenta ipsius *** fiunt candida sicut lumen, quae sunt sermones et litterae enangeliorum quibus lesus est indutus. puto autem etiam illa, quae ab apostolisdicuntur de eo, vestimenta esse lesu, quae fiunt ascendentibus super montem excelsum cum lesu candida. sed quoniam candidorum differentiae sunt, nonfiunt qualitercumque candida, sed candida sicut *** [*](3f Vgl. I. Thess. 5, 5f - 4 Rom. 13, 13 - S Vgl. Mal. 3, 20 = 4, 2 — 16—155, 29 Vgl. C luc Xr. 29 Or. (vgl. C 201 Or. ?) — 16–155, 5 Vgl. (Matthaei) I, 157, 19–23 An.) [*](1 ὅπλα H M c i. m. ἔργα M a 2 τέκνα Μ 15 ὁ < Μ 16 s. 1. Μ 19/20 ἱμάτια—Ἰησοῦ] ἄπερ ἐστὶν C luc Nr. 29, vgl. lat. 23 δηλούμενα Kl nach C luc Nr. 29 lat.. δηλοῦντα M δηλοῦντα τὰ H 28 *** Kl, vgl. lat. 29 λευκῶν Hu) [*](3 diei] dei G L 4/5 manifestius L 10 solus G a B solum Qc L 16 *** Diehl KI Koe, vgl. gr. 17 fiunt] lat. las γίνεται statt φαίνεται, vgl. Ζ. 22ff 27 *** KI, vgl. gr.)
Itaque et illud quod secundum Marcum dicitur oportet
[*](20 Luc. 9, 30f — 23–29 Vgl. C luc Nr. 32 Or. - 24 Vgl. Rom. 7, 14 — 26 Vgl. I. Kor. 2, 7 - 28 Vgl. Luc. 9, 31 - 31 ff Marc. 9, 2, vgl. Luc. 9, 29)[*](3 περὶ] + τοῦ C luc Xr. 29 11 <ὡς τὸν> Diehl Kl Koe mit lat. 14 καὶ τι ὁ H 15f συνεκδοχικῶς—προφῆται] ὁ προφητικὸς λόγος C luc Nr. 29 18 τί <H 19 ἀπὸ τοῦ < H 20 μωυσῆς M 25 Ἰησοῦ Kl nach C luc Nr. 29 (Hss.) und lat., Ἰησοῦν Μ H)[*](15 *** Kl, vgl. gr. 22 <videt — et> Diehl Kl Koe, vgl. gr. 28 vina Kl unura x)exponere, quod est tale: »et dum orat, transfiguratus est«, ne tunc maxime videmus verbum coram nobis transfigurari, si ea quae praedicta sunt fecerimus, si ascenderimus swper montem et viderimus lesum conloquentem cum patre (id est convenientia patri loquentem) et orantem (id est subdentem se) patri *** soli vero deo. cum autem sic visus fuerit loquens cum patre et orans eum, tunc secundum Marcum »vestimenta eius splendida et candida fiunt sicut nix, qualia f ullo super terram non potest facere candidaw, coram eis qui vident euni loquentem cum patre et orantem patrem. et forsitan fullones »super terram« possumus moraliter aestimare sapientes »saeculi huius«, praesunt et diligentiam adliibent quibusdam hominibus per sermonem doctrinae suae, quem ipsi aestimant clarum et mundum, ita ut putentur ornare etiam tiu-pes intellectus et dogmata falsa fullonicatione ingenii sui. qui autem » splendentia vestimenta « ascendentibus super montem ostendit et splendidiora, [*](2–11 Vgl. Ciuc Nr. 31 Or. - 10f Vgl. Joh. 17, 3 - 14. 21. 32 Marc. 9, 3 - 23 Vgl. I. Kor. 2, 6 — 28–157, 7 Vgl. Β (Matthaei) I, 157, 26 — 158, 5 An.) [*](29 αἰσχρὰ] ἄχρηστα Μ) [*](3 videamus μ 10 * * * Diehl Koe, vgl. gr. 15 nix] 1. lux Diehl)
Post haec videamus quid intellegens Petrus domino dixit: domine, bonum est nos hic esse; si vis, faciamus hic tria tabernacula: unum tibi, unmn Moysi. unum Eliae. propterea autem maxime hoc aestimo requirendum, quoniam Marcus quidem quasi ex sua persona adiecit dicens: »nec enim sciebat quid responderet«, Lucas autem dicit: ihoc inquit Petrus nesciens quid loquebatur«. si enim ciuid loquebatur haec locutus est, considerandum est ne forte per excessum mentis haec loquebatur, motus quodam spiritu alieno; spiritum autem sanctum <eum> aestimare non possumus. nec enim venerat super aliciuem credentium in lesum *** spiritus sanctus, sicut testatur lohannes: »quia lesus nondum fuerat honorificatus«, sed aheno spiritu motus loquebatur qui nesciebat quid loquebatur. necdum enim princi-
[*](5ff Luc. 9, 29 - 16 Marc. 9, 6 — 17. 28 Luc. 9, 33 - 26. 28 Joh. 7, 39 - 32 ff Vgl. Kol. 2, 15)[*](2 ἐστῒ H 8 οὖν] δὲ H 13 ταῦτα] τοῦτ’ <οἶμαι> Koe, vgl. lat. 18 kürzt 20 του Kl τοῦ Μ H <ἀλλοτοίου τινὸς> τοῦ Diehl Koe, vgl. lat. 33 Kl Koe ἐδειγμάτιστο Μ H)[*](1 fullonica B 12 tibi unum, moysi unum et helyae unum B 25 <eum> Diehl 28 *** Kl Diehl Koe, vgl. gr. 24 Πρὸ τῆς ἀναστάσεως τοῦ σωτῆρος 32 quid ρ quod x)<> (
patus et potestates traducti et triumphati erant in ligno. et iste forsitan spiritus erat, quem supra scandalum sibi pronuntiaverat Clmstus et satanan dicens: »vade post me, satana, scandalum mihi es«. scio autem haec, quae dico, multis legentibus et non sapienter iudicantibus contraria et aspera videbuntur, quasi in blasphemiam Petri dicta, qui paulo ante beatus a Christo est dictus, cui »non caro et sanguis«, sed deus pater revelavit notitiam fihi sui. sed qui putant Petrum vel ceteros apostolos ante passionem Christi fuisse perfectos et Hberos ab omni spiritu aheno, dicant, quomodo eos eripuit a mahgno vel unde eos redemit »pretioso sanguine« suo. aut dicant in tempore transfiguationis Christi unde erant gravati somno, sicut exponit Lucas.
[*](3 Kol. 2, 15 - 9 Matth. 16, 23 — 16ff Vgl. Matth. 16, 16f — 25f Vgl. Gal. 3, 13 ? — 27f Vgl. I. Petr. 1, 19 — 32. 34 Luc. 9, 32)[*](11 δ’ < M 16 <οὐ— ἀλλὰ> Kl Koe 17 τοῖς < H 21 τοῦ θεοῦ < 25 ἀλλοτρίων] 1. ἁμαρτωλῶν ? Kl | ἐξαγοράσαντος Μ)[*](1 et1] vel B 7 spiritus forsitan B 15 blasphemium G c L 22–34 lat. übersetzt ungenau)Aut certe, ut ad praesentem expositionem praeterita revocemus: putas est, ut aliquis scandalizetur in Christo sine operatione diaboli scandalizantis ? est denegare Christum et hoc in conspectu ancilhilae et ostiariae et in conspectu hominum abiectorum. nisi fuerit inimicus et denegator spiritus cum spiritu et sapientia quae datur eis qui adiuvantur a deo secundum aliquam animae dignitatem ad confitendum ? si ergo ita est. ne forte ille spiritus qui voluit (quantum ad se) Christum scandahzare, ut recederet a passione omnibus hominibus salutari, ipse operans etiam hic seductorie vult avellere Christum sub colore boni, ut non condescendat hominibus nec veniat ad eos nec suscipiat mortem pro eis,
[*](6ff Vgl. Matth. 26, 75 — 11 Vgl. Luc. 6, 10 ? - 12 Vgl. Act. 6, 3 ? - 17 Vgl. Joh. 8. 44)[*](1 προλαβόντι H o χωρὶς < M a 10 τοῦ ἀρνουμένου Diehl, vgl. lat. 15 φύσει H 21 ἐκεῖνον Μ 24 κοὶ < Μ | τοῦ < H 27 αὐτὰ Μ)[*](2 praeterita] dagegen ἑξῆς 5 est] et potest aliquis L 8 hominum] omnium L 26 etiam operans L)sed remaneat in monte excelso cum Moyse et Elia. promittit autem et facere tria tabernacula, unum privatim lesu, alterum Moysi, aliud Eliae, quasi non eos capiente tabernaculo uno, in quo omnes simul consistere deberent. forsitan et in hoc malitiose operabatur (per eum qui nesciebat quid loquebatur), volens non esse simul lesum et Moysen et Eliam, sed separare eos ab invicem trium tabernaculorum obtentu: quod fieri non poterat. nam si in unum sint Cluistus et lex et prophetae, tunc et Christus dei filius conprobatur et lex et prophetae vera prophetasse inveniuntur: quoniam lex et prophetae testimonium dederunt de Christo, praedicentes ea quae futura erant de Christo, et Christus testimonium dedit legi et prophetis, quoniam vera prophetarunt, prophetiam eorum ijDsis rebus adinplens. si autem separentur ab invicem, nec Christus ostenditur nec prophetae vera dixisse inveniuntur. quod f ieri cupiebat mala suggestio
[*](10ff Vgl. Hieron. in Matth. 130 C: noli tria tabernacula quaerere, cum unum sit tabernaculum evangelii, in quo lex et prophetae recapitulandae sunt; vgL Hieron. Tract. in Marc. 8, 1 — 7 (Anecdota Maredsolana III, 2, 32ff) — 11 Luc. 9, 33)[*](3 μωϋσέ Μ μωυσέως H | λ ἐπηγγέλετο H 6 μωσῆ Μ 7 καὶ < s. 1. H c 15 σκηνῶν Hu, vgl. lat. ἐκείνων Μ H)[*](7 debent y 12 volens non esse] nolens esse L 24 de] in G Pasch 26 prophetaverunt B L (-rint Pasch) 29 christus + xps G)»
Petri dicentis: faciamus tria tabernacula, unum tibi, unum Moysiunum Eliae, propter quod evangelistae dixerunt de Petro: »nesciens quid loquebatur«. falsuni autem erat et illud, quod dicebat: bonum est nos hic esse. si enim bonum fuisset illic eos esse, mansissent utique ibi nec recusassent facere quod erat bonum. si autem falsum fuit, quod dixit: bonum est nos hic esse, intellege quis suggessit loqui falsum. nisi ille qui »mendax est et pater eius« ? et sicut non est veritas opere eius qui dixit: »ego sum veritas«, sic non est loqui mendacium sine diabolo auctore mendacii.
Contraria ergo sibi adhuc erant in Petro, veritas et mendacium; et de veritate quidem dicebat: »tu es Christus filius dei vivi«, in quo et beatificatus est per promissionem meruit fieri ecclesiae fundamentum, ex mendacio autem quod dixit: »propitius tibi esto, et hoc tibi non erit«. falsum enim inventum quod dixit: »et hoc tibi non erit«; postquam enim abiit in Hierosolymam, multa passus est a quibus passus est.
[*](15 Joh. 8, 44 - 20 Joh. 14, 6 - 26 Matth. 16, 16 - 30 Matth. 16, 22)[*](21 <ἔστι λαλεῖν> τὸ ψεῦδος Koe, ygl. lat.)[*](7 hic nos L 9 nec] non L 10 facere y* Pasch < L 23 ad- sibi G 2)<> |
et quod dixit: bonum est nos hic esse, dixit suggerente sibi mendacio. qui autem non vult ex aliqua operatione mali spiritus Petrum ista dixisse, sed ex arbitrio suo puro, quomodo defendat illud quod evangelistae dixerunt de eo: »haec autem dixit Petrus nesciens quid loquebatur« ? vere autem, quoniam et illic quasi execrabile aestimabat atque indignum occidi filium »dei vivi«, quem revelaverat ei pater, dixit: »propitius tibi esto, et hoc tibi non erit«; et liic, ut vidit duas formas lesu Christi, multum autem distantem eam quae ex transfiguratione in eo fuerat demonstrata, delectatus in ea dixit: honum est nos hic esse, ut ipse et qui erant cum eo delectarentur videntes transfigurationem ipsius et splendentem faciem eius quemadmodum solem et vestimenta eius candida sicut lumen, necnon etiam Moysen et Eliam (quos semel »in gloria« semper viderent et delectarentur audientes eos ad invicem conloquentes, Moysen et EUam ad Christum, Christum autem adeos.
[*](7 Luc. 9, 33 - 8 Marc. 9, 6 — 11 f Vgl. Matth. 16, 16 - 28 Vgl Luc. 9, 31)[*](2–7 εἶναι—τὸ] lat. ist ausfüthrlicher 3 <πενύματος> Diehl, vgl. lat. und S. 164, 15 gr. 9 ἐνόμισε Kl, vgl. lat. ἐποίησε Μ w. e. sch. περιεποίησε H 12 τοῦ ζῶντος θεοῦ Μ)[*](9 loqueretur B loquebatur *** Koe, vgl. gr. 11 indignum *** Koe, vgl. gr. 14 tibi < y 20 hic esse] ausfiihrlicher gr.)Quia necdum moralcm aliquem huius loci contigimus sensum, sed simplicem verborum intellegentiam exsequentes liaec sunms locuti, videamus nunc ne forte ascendentes ad altitudinem dogmatum veritatis et transfigurationem Christi videntes et gloriam Moysi et Ehae, *** forsitan cupiebant in seipsis faeere tabernacula verbo dei habitanti in eis et legi ipsius (quae visa fuerat eis »in gloriac) et prophetiae (quae Christi »exitum« loquebatur), et concupiscens illam spectabilem vitam Petrus et delectationem ipsius, praeponens suam utilitatem utiHtatibus plurimorum, quae poterant evenire hominibus ex descensu Christi ad eos, dicebat: bonum est nos hic esse et: si vis faciamus tria tabernacula. sed quoniam caritas »non quaerit quae sua sunt«, hoc quod bonum Petro non fecit le-
[*](4–164, 1 Β (Matthaei) I, 158, 5–12 An. - 12 Vgl. Luc. 9, 31 — 14 Vgl. Marc. 3, 17 - 19 Vgl. Luc. 9. 31 - 30 I. Kor. 13,5 - 31 Vgl. Matth. 17, 4)[*](7 εἴπομεν] εἴΠομεν καὶ Μ 15 αὐτοῖς Μ 24 εἶναι <τὸν Ἰησοῦν> Diehl 26 βουλομένους <ἐκ τῆς Χριστοῦ πρὸς αὐτούς,> Koe, vgl. lat.)[*](8 nunc < B 12 *** Kl 13 facere < > G L 20 proponens 28 faciamus, si vis L)sus, sed descendit »de monte« eos qui non poterant ascendere super eum et videre transfigurationem filii dei, ut vel qualem capere eum poterant talem viderent. rent. iusti est ergo et caritatem habentis et non quaerentis «qiae sua «, ut »ab omnibus« sit »liber«, omnium tamen se faciat »servum« (eorum maxime quorum vita deorsum est), »ut plures«
[*](6 I. Kor. 13, 5 — 7ff Vgl. I. Kor. 9, 19 - 16 Luc. 9, 33 — 18 ff Vgl. I. Tim. 1, 7 - 30 Luc. 9, 33 - Marc. 9, 6 - 32 Prov. 16, 23)[*](4 χωρῆσαι Μ 5 θεωρήσωσιν H 19 παιδοδιδάσκαλοι Μ)[*](8 ut + ciuu μ)Adhuc eo loquente, ecce nubs lucida obwmbravit eos, et uox de nube dicens: hic est filius meus dilectus in quo conplacui; ipsum audite. tale aliqiiid sentio iii hoc loco: deus prohibens Petrum fa- cere tabernacula tria, in quibus habitarent secundum voluntatem illius, ostendit unum et meHus et multo praeclarius tabernaculum quam quae ille facere cupiebat; tabernaculi enim hoc est proprium opus obumbrare aliquos sub se. lucida autem nubs obumbrans eos diviniorem et splendidiorem repausationem exemplo suo demonstrabat eis futuram, quae protegeret eos simul et inluminaret. quae sit autem nubs lucida obumbrans sanctos nisi forte virtus paterna, ex qua venit vox patris dans testimonium filio quasi di- lecto et
[*](2 Prov. 16, 23 — 5ff Vgl. Harnack TU. 42, 4, 22 ? !)[*](5/6 τὸ—αὐτοῦ < M a add. i. m. 11 ἔμελλον Koe, vgl. lat. ἔμελλεν Μ H 12 <αὐτοῦ> Koe, vgl. lat. 13 καὶ> Kl, vgl. lat. 23 ἀναπαύσεως nach Koe, vgl. lat. u. S. 283, 6 ἀναστάσεως MH 26/27 λαμπομένους Μ 29 τοὺς δικαίους; ἢ ρ τοῖς δικαίοις· ἢ Μ H)[*](6 loquente + et G a L 20/21 reponsationem μ 23 eos] scos Diehl, vgl. gr.)5 >
exhortans eos, qui obumbrantur ab ea, ipsi non alii oboeclire ? forte et sanctus spiritus est lucida illa nubs obumbrans sanctos et prophetans, deo in se operante et dicente: hic est filius meus dilectus, in quo conplacui. audens autem dicam etiam salvatorem nostrum esse hicidam nubem. nubs enim lucida *** obumbrat semper dilectos Christi discipulos et evangelium et legem et prophetas, sicut intellegunt qui possunt aspicere himen ipsius in evangelio vel in lege vel in prophetis. uox autem de nube ad Moysen et Eham dicit: hic est filius meus dilectus, in quo conplacui, ipsum audite, qui desiderabant videre fihum dei et audire eum: [*](20 Vgl. Luc. 9, 31 — 27–168, 18 Vgl. C luc Nr. 34 Or. C Nr. 202 Or.) [*](4 οὗτος (οὕτως) Μ)] d. h. ὁ ὁ θεὄς Koe τὰ]Kl, vgl. lat. 16 ἀφ᾿ ἑαυτοῦ] 1. ἀπὸ τοῦ θεοῦ ? Kl 18 *** Kl Koe 19 καὶ + τοῦ H 20 > Diehl Kl Koe, vgl. lat. 24 <ὡς δῆλον> τῷ Koe 28 μωσῆ Μ 32 θεοῦ KI vgl. lat., ανου MH) [*](2 ea y eo L 6ff spiritus sanctus B L 8 et] atque L 19 *** Diehl Kl Koe, vgl. gr. 21 et1] lat. las καὶ statt ἢ)
Post hoc scriptum est, quoniam audientes lucidam nubem testimonium dantem filio ilio dei apostoli tres, non sustinentes gloriam vocis neque virtutem procedentem ex ea, supplicati .sunt deum cadentes in faciem suam; valde enim timuerunt spectaculi novitatem et testimonium vocis. intellegentes enim discipuli ipsum esse filium dei, qui visus est Moysi et dixit: »non videbit homo faciem meam et vivet«, viderunt faciem fihi dei factam sicut lumen et audierunt testimonium dei de ipso, non sustinentes <verbi splendores> humiliati sunt »sub valida manu «.
[*](2 Vgl. Luc. 9, 31 — 14–169, 8 Vgl. C luc Nr. 33 Or., C l Nr. 203 Or. — 25 Ex. 33, 20)[*](12 f φωνῆς <ἐκ> τῆς Koe, vgl. S. 166, 27 φωτεινῆς las lat. 13 τῆς2 < 21 f πρόσχες—ὅτι] ἢ τάχα C luc Xr. 33 24 μωσῆ M 27 ff ἰδόντες— > Kl nach C luc Nr. 33)[*](8 <facie> Diehl Koe, vgl. 10 lumen G a B nubem G c L 24 dei] + vivi L + patris Pasch 30 <verbi splendores> Kl mit Diehl Koe, vgl. gr.)hoc enini ostenderunt prae timore cadentes in faciem suam, elevantes autem oculos lesum solum viderunt. simplex quidem voluntas verbi est ista, quod Moyses et Elias »visi in gloriaa et locuti cum lesu abierunt unde et venerant, forsitan tradituri sermonem quem locutus eis fuerat lesus, eis qui nondum fuerant prodificati ab eo, qui *** tempore passionis quando wmulta
[*](1 I. Petr. 5,6 — 7ff Vgl. Hieron. in Mattli. 131 D: postquam legis et prophetarum umbra discesserit, quae velamento suo apostolos texerat, utrumque in evangelio reperitnr — 15f Vgl. Luc. 9, 31 - 21 ff Vgl. Matth. 27, 52ff.)[*](2 θεοῦ] *** Kl + κοὶ τοῦτο ἔδειξαν, ὅτε ἔπεσον ἐπὶ Πρόσωπον αὐτῶν φοβηθέντες σφόδρα. ἐΠὶ τούτοις δὲ ἐλθὼν ὁ Ἰησοῦς βουλόμενος ἀνακτήσασθαι φοβηθέντος σφόδρα ἥψατο αὐτῶν, ἶνα ἐκ τῆς ἀφῆς αὐτοῦ καὶ τοῦ λόγου φήσοντος· ἐγέρθητε καὶ μὴ φοβεῖσθε) ἀναστῆναι δυνηθῶσιν καὶ ἐπᾶραι τοὺς ὀφθαλμούς C luc Nr. 33 (vgl. 34) 6 μόνον εἶδον τὸν Ἰησοῦν C luc Nr. 34 7 γὰρ < H | μόνον] οἶμοι Ciuc Nr. 33 16/17 συλλαλήσαντες H C luc Nr. 33, 34 συλλαλοῦντες Μ 18 ἐληλύθησαν H 20/21 <εὐεργετηθεῖσιν ὑπ᾿ αὐτοῦ> mit lat.)[*](7—13 lateinisch auf S. 169, 9—18 20 *** Kl, vgl. gr.)corpora sanctorum dormientium« apertis monumentis itura fuerant »in sanctam civitatemu Hierusalem illam, super quam non ploraverat lesus, ut illic appareant »multis«. spiritalis autem secundum mysterium intellectus est iste, quod surgentes neminem alium uiderunt nisi lesum solum. facti enim fuerant unum Moyses, id est lex, et Elias, id est prophetae, conversi ambo in evangelium Christi, et non sicut prius fuerant tres, sic et manserunt, sed tres unum sunt facti. Post mysterium ergo ostensum in monte descendentibus de monte discipulis praecejnt lesus, dicens ut nemini dicerent visum donec filius hominis resurgat a mortuis. hoc simile illi est, quod superius est iam tractatum, quando »praecepit discipulis ut nemini dicerent quod ipse erat Christus«. propterea, quae dicta sunt, possunt nobis et in hoc
[*](6f Vgl. Luc. 19, 41 - 22 Vgl. Matth. 17, 14 - 31 Matth. 16, 20)[*](7 Ἰησοῦ] υἱοῦ Μ 22 τῶν ὄχλοων Μ 29 δὲ s. 1. H c. r.)[*](3 <vere> sanctam Koe, vgl. 9–18 spiritalis—facti] 168, 7–13 ἓν—πράγματα; die in gr., fiir die auch C luc 33 C l Nr. 203 eintritt, scheint ursprünglicher 31 propter hoc ea B L;)loco esse utilia, quoniam et hic vult lesus ut nemini manifestetur gloria eius ante gloriam passionis et resurrectionis ipsius.
Et interrogaverunt eum discipuli eius dicentes: quid ergo scribae dicunt quod Eliam ojjortet venire primum ?
[*](4ff Vgl. Hieron. in Matth. 132 A: non ergo vult hoc in populos praedicari, ne et incredibile esset pro rei magnitudine et post tantam gloriam apud riides animos sequens crux scandalum faceret — 5—10 Vgl. C luc Nr. 35 Or.)[*](1 αὐτός] οὗτος Μ 4 ταῦτα] Πάντα Μ 8 ἂν οἱ] ἄνοι Μ 9 μάλιστα + οἱ C luc Nr. 35 10 ὁρῶντες] θεωροῦντες H C luc Nr. 35 14 τῇ] ἐν τῇ Hu 18 <Ὠριγένους— ἐξηγητικῶν> υ 21 <Καὶ> Kl, vgl. lat.)>
Sermo interrogationis discipulorum dicentium quid ergo scribae dicunt ad aliquid eorum quae superius scripta sunt respicit; propter quod (in quantum valemus) temptemus hoc facere manifestum. discipuli, qui cum Christo ascenderant super montem, recordabantur traditionem scribarum de Elia propheta, quoniam ante adventum Christi erat venturus, ut praeparet animas quae suscipiant eum. visio autem, quae facta erat in monte, in qua etiam Elias est visus. videbatur eis non convenire cum traditione scribarum de Elia, quia non ante Christum eis videbatur Elias venisse, sed cum Christo. ideo falsam aestimantes traditionem scribarum propter huiusmodi visionem, de Elia dixerunt: qiiid ergo dicunt scrihae, quoniam Eliam oportet venire primum ? tu enim nobis manifestatus es ante Eliam et prius quam ille ad hanc vitam humanam venisti.
[*](7 Vgl. auch Π 184, 12 f - Tff Vgl. Hieron. in Matth. 132 B: traditio Pharisaeorum est . . . quod Elias veniat ante adventum salvatoris . . . aestimant ergo disciprdi transformationem gloriae lianc esse, quam in monte viderant — 7–21 Vgl. C Nr. 204 Or. = Β (Matthaei) I, 159, 1–160, 2 An.: . . μὲν τὸν Ἠλίαν νῦν σὺν σοὶ εἴδομεν Πρότερον αὐτοῦ σὲ ἑωρακότες, οἱ δὲ γραμματεῖς Ἠλίαν πρῶτόν σου ἔρχεσθαί φασι, καὶ πυνθανόμεθα εἰ ψεύδονται. Dazu: Klostermann und Benz TU. 42, 2, 83 f)[*](8 μαθηταὶ <εἰς τὸ ὄρος> lat. 10 τοῦ < H 10/11 παρουσίας H 14 <καὶ> Koe, vgl. 18 ὁ < Μ 19 αὐτοῦ Diehl. vgl. und ’ Nr. 204 αὐτόν Μ H | ταῦτα] lat. ausfiihrlicher 21 *** Kl, vgl. lat. und Ci Nr. 204)[*](2/3 dicunt scribae L 18/19 cum Christo] die Vorlage von lat. hatte μετ’ αὐτοῦ)ad hoc respondit lesus non reprobans quidem quae a scribis tradita fuerant de Elia, sed alium Eliae adventum ante se indicans factum. quem ignoraverant scribae. ignorantes autem eum, quodammodo participes facti interfectionis eius fecerunt ei quanta voluerunt, similiter facturi et Christo. ideo respondens dixit lesus: Elias quidem venturus est primum, et restituet omnia; dico autem vobis, quoniam Elias iam venit, et non cognoverunt eum. quod dicit propter lohannem.
Elias iam venit: > non anima Eliae est intellegenda, ut ne
[*](27ff Vgl. Harnack TU. 42, 4, 21f — 27–175, 2 Frei übersetzt Pamphilus Apol. c. X (Migne PG 17, 611ff) - 27 ff Vgl. Orig. in Matth. tom. VII frgm. (Apol. Pamphili Lomm. 24, 405 =5, 309): quidam quidem opinati sunt ex eo, quod dictum est npse est Elias qui venturus « (Matth. 11, 14), animam Eliae eandem fuisse quam loannis . . . et ex hoc paene solo sermone dogma introduxerunt μετενσωματώσεως id est transmutationis animarum etc. Harnack TU. 42, 4, 23)[*](7 συνέτιοι H 17 τὸ] ὅτι Μ 24/25 ἀποκειμένων ἐν Μ 27 ἐν τούτοις] in his Pamph. ἐν τούτῳ M | <Ἠλίου> Koe, vgl. lat., Pamph.)[*](11 et < B 16—21 idco — lohannem] lat. kiirzt 16 ihs dixit L 27 <Elias> Koe)| <> » <>
incidamus in dogma transcorporationis, quod alienum est ab ecclesiastica veritate. nam et contrarium est his quae dicit apostolus, »quae videntur « esse et mundum istum finem habere, et ei quod ipse dominus ait: »caelum et terra transibunt ***«, et prophetico ei, ait: »in initio terram tu fundasti, domine, et opera manuum tuarum sunt caeH. ipsi peribunt«. si secundum opinionem eorum eadem anima bis potest fieri in corpore secundum statum eundem ab initio saecuH usque in finem ***, interrogo quare fit bis ? si propter peccatum, quare non et ter et frequentius fit in corpore anima. ut propter vitam hanc et peccata quae committuntur in ea, patiatur poenam transcorporationis, quae sola secundum <hanc> animabus peccatricibus infertur causa vindictae ? quae si consequenter inferatur, non
[*](7 Vgl. II. Kor. 4, 18 - 8 Vgl. Matth. 13, 39 — 10 Matth. 24, 35 - 11 I. Kor. 7, 31 - 13 Psal. 101, 27)[*](1 incurramus Pamph. incidamus lat. 10 ff <τὸ> . . . τὸ . . . τὸ] gr. 10 <τὸ> ρ 11 παρελεύσεται Μ 13 κοὶ κοὶ < H) τῶν ἐΞῆς αὐτῷ] gr. vgl. lat. 15 δὶς] vgl. lat., nenio (= οὐδεὶς ?) Pamph. 17 ἡ αὐτὴ] ἑκάστη Mc, M a ? 18 <δι'> Koc 19 ἡ ἢ MH)[*](12 *** Kl Koe, vgl. gr. und Pamph.: neque illud quod clicit apostolus »transibit enim habitus huius mundi« 19 *** Kl Koe 26/27 opinionem Kl, vgl. gr.)erit cito ut anima desinat iterum atque iterum suscipere corpus. semper enim propter delicta praecedentia revertetur, et sic locum non habebit consummatio mundi. si enim secundum hoc argumentum ei animae datur non redire ad corpus, quae non habet omnino peccatum, per quot annos aestimas unam animam inveniri, quae omnino munda sit a peccato et non habeat opus transcorporationem suscipere ? tamen et sic una quadam anima semper ex definito numero animarum translata et iam non revertente ad corpus, deficiet aliquando per ahqua innumerabiha saecula nativitas, mundo redacto ad unum ahquem vel duos vel tres, post quos cum et ipsi fuerint propter perfectam iustitiam suam inrevertibiles facti, consummabitur mundus deficientibus videhcet qui revertantur ad corpus.
Quod scripturarum non placet veritati; sciunt enim multitudinem peccatorum esse inveniendam in tempore consummationis, secundum quod ipse do-
[*](6 Matth. 24, 35 - 32 Lue. 18, 8)[*](5 φθορά Hu, vgl. lat. Pamph. φορά MH 9 δίδοται Μ | τὴν Kl, vgl. lat. τὸν H (Pamph.) τὸ M 11 πόσων < H 20 ὀλίγου 30 ὅΠως Μ)[*](1 cito] iat. las τοχύ ? 14/15 trans- figurationem L 15 tamen] tan- tum L)> <>
minus nianifestat dicens: »tamen cuni venerit filius hominis, putas inveniet fidem super terram ?« item alibi: »sicut fuit in diebus Noe, ita erit adventus filii hominis. sicut enim fuerunt ante diluvium manducantes, bibentes, nubentes et nuptum tradentes, donec intravit Noe in arcam et venit diluvium et tuht omnes, sic erit et adventus fihi hominis«. et erit eis qui tunc fuerint peccatores punitio non in transcorporatione, sed in igne. [*](6 Matth. 24, 37 f — 16–176, 15 Vgl. Pamphilus Apol. a. O.) [*](2 <ἆρα> λ, vgl. lat. Pamph. 4f ᾧ—εἰρημένῳ Kl nach Diehl Koe (abhängig von 174,31 συνεξεταζομένου) ὡς — εἰρημένον M H 9 <ταῖς πρὸ> Kl Koe, vgl. lat. 33 <καὶ> Hu) [*](16 fuerunt ρ 16/17 pecca- tores] nicht bei Pamph., vgl. gr.)
Adliuc dicimus eis, qui putant animam lohannis animam fuisse Elliae et primum quidem vocatam Eliam, postea Iohannem: quare angehis qui visus est Zachariae ita dixit: ecce Elisabet uxor tua concipiet, et pariet tibi fihum, et vocabis nomen eius Iohannem« si enim anima ipsa fuit Ehae, oportuit et secunda vice natum vocari Eliam. aut ostendi ahquam mutati nominis causam, sicut in Abram et in Abraham et in Sara et in Sarra et in lacob et in Israel et in Simone et in Petro. tamen nec sic ratio vahda invenitur. ciuoniam iilorum in una eademque vita mutata sunt nomina. sed dicet ahquis eorum: si non Ehae fuit anima *** lohannis, quare salvator Eham appehavit Iohannem ? et puto quod Gabriel in verbis, quae locutus est Zacha-
[*](10 Luc. 1. 13 — 16f Vgl. Luc. 1, 63)[*](12 γενήσει M 15 καὶ < 19 ψυχὴ <αὐτὴ> Koe, vgl. lat.)[*](19 eiiim] δὲ gr. 23 sara Kl saram G L sarai B 21 sarra] sarai L 25 simone — petro Kl simonem — petrum Χ 29 dicet y* dicit L 30 *** Diehl Kl Koe)riae, demonstravit quid Eliae translatum est in lohannem; dicit enim ita: «et ipse praecedet ante eum in spiritu et virtute Eliae, convertere corda patrum ad filios, et incredulos ad sapientiam sanctorum«, et non dixit: ipse praecedet ante eum in anima Eliae. manifeste enim scriptura cognoscit aliud esse animam, aliud autem spiritum, sicut testatur Paulus dicens: »deus autem sanctificet vos ad perfectum, et integer spiritus vester et anima et corpus conservetur <sine querella> in adventu domini nostri lesu Christi« et apud Daniel: »benedicite, spiritus et animae sanctorum, dominum«. Elias ergo Iohannes non propter animam est appellatus, sed pro-
[*](6 Luc. 1, 16f — 14f/17f Vgl. Luc. 1, 17 — 14 Vgl. Hieron. in Matth. 132 D: nunc per Iohannem venit in virtute et spiritu — 20 I. Thess. 5, 23 — 25 Dan. 3, 86 (Ο΄) — 32 Vgl Luc. 1, 17)[*]( 6 τῶν υἱῶν ιݲηݲλݲ πολλοὺς H 7 ἐπὶ κݲνݲ < H a 10ff hier ist bald gr., bald lat. vollständiger 25 ἡμῶν < H)[*](19 enim] δὲ gr. 25 <sine que- rella> Kl nach Diehl Koe, vgl. gr. 27 danihelem G c. r.)pter spiritum et virtutem: quae non contristant veritatem scripturae, si primum fuit in Elia spiritus et postea factus est in lohanne, sicut convenienter apostolus ait: wspiritus prophetarum prophetis subiectus est«, non: animae prophetarum prophetis subiectae sunt. adhuc ad confirmationem eorum, quae angekis dixit: »et ipse praecedet in spiritu et virtute Eliae«, accipiamus de quarto libro Regnorum, quod est tale: »et factum est cum transisset, dixit Ehas ad EHsaeum: pete quid faciam tibi, priusquam tollar a te. et dixit Elisaeus: fiat spiritus tuus duplex in me. et dixit Ehas: dure petisti. tamen si videris me ascendentem a te, fiat tibi sic; si autem non, non fiat«. et quoniam »si videris me, fiat; si non, non fiat«, volens scriptura quia factum est sic Elisaeo sicut ijDse petierat, sic addit: »et ascendit Elias in commotione quasi usque in caelum, et Elisaeus intuebatur, et ipse exclamavit et dixit: pater, pater, agitator Israel, et non vidit eum amplius«. quoniam ergo propterea requievit spiritus (non anima) EHae in Ehsaeo. item
[*](7 I. Kor. 14, 32 - 11 Vgl. Luc. 1, 17 — 14 IV. Regn. 2, 9f — 23 IV. Regn. 2, 10 - 26 IV. Regn. 2, 11f)[*](7 πνεῦμα las lat. 8f οὐχὶ—ὑπο- τάσσονται < Μ 9 ὑποτάσσονται Benz Diehl ὑποτάσσεται H)[*](15 1. transirent ? Kl, vgl. LXX 23 f fiet B (4 mal))
postquam »percussit aquas Iordanis Elisaeus, et scissae sunt inde et inde, et transiit Elisaeus, et viderunt eum filii prophetarum qui erant in lericho et dixerunt: requievit spiritus Eliae in Elisaeo. et venerunt obviam ei et adoraverunt eum in terraw.
[*](1 IV. Regn. 2, 13ff — 6 IV. Regn. 2, 15 - 21 Rom. 8, 16 - 24 I. Kor, 2, 11 - 32 Vgl. IV. Regn. 2, 11 - 35 Vgl. IV. Regn. 2, 15)[*](27 εἶδεν H w. e. seh. 30 περὶ Μ 32 εἰς s. 1. Mcr.)[*](3 et2 < G L 5 et < y)Hoc diximiis. ut intellegamiis lohannem dictum Eliam non propter eandem animam, sed propter eundem spiritum. sicut et (liscipuli intellexerunt Christi.
[*](3 Luc. 1. 15 — 4ff Luc. 1, 15. 17 - 11 Vgl. Psal. 50, 14 — 12f Vgl. Psal. 50, 12 - loff Vgl. Jes. 11, 2f - 23 Luc. 1, 17)[*](2 γέννεσιν H 4 κοιλίας] + τῆς Μ 5 προσεληλυθέναι M 8 πλείονα < > 14 ὁ < Μ 24 Χριστοῦ] ιݲυݲ 27 ἀναφέρεται Μ)<> |
quoniam autem spiritus Eliae in Elisaeo quidem tantum requievit, lohannes autem praecessit ante Christum non solum »in spirituc sed etiam »in virtute Eliae«, <et> Ehsaeus quidem non dictus EKas, lohannes autem dictus est ipse esse Elias.
[*](2 Vgl. IV. Regn. 2, 15 — 4f. 27 Luc. 1, 17 - 12 Mal. 3, 22f = 4, 4f 22f Vgl. II. Kor. 3, 10)[*](3 <ἐνώπιον τοῦ Χριστοῦ> Kl Koe, vgl. lat. 13 ἐγὼ < Μ 16 γε] τῶ Μ 17 Προευτρεπίσει υ | ὁ < 25 τὴν τὴν (so) Μ 30 ὑΠὸ καταστάσεως Μ 32 ἐπιδημήσει Μ)[*](6 <et> Diehl, vgl. gr. | Koe, vgl. gr. est x 7 lat. las: Ἰ. δὲ <λέλεκται> αὐτὸς εἶναι Ἠλίας Koe)<>
et si sermo aliquis intellegatur Elias inferior eo verbo, quod erat »in principio apud deum«, et potest procedere, ut videatur Elias esse verbum quod praemittitur quasi ad exercitationem hominum praeparatorum, ut fiant perfecti ad susceptionem verbi perfecti. et hunc ipsum sensum, sicut potuimus, ex parte tetigimus supra ubi tractavimus: »et si vultis suscipere, ipse est Ehas qui venturus est. qui habet aures audiendi, audiat«. Et fecerunt ei quanta voluerunt.
[*](2 Vgl. Joh. 1, 2. 1 — 6ff Vgl. Luc. 1, 17 — 12 Matth. 11, 14 f — 17 f Vgl. Luc. 1, 17 — 25 ff Vgl. Matth. 25, 35 f. Vgl. Harnack TU 42, 4, 41 — 32 Vgl. Luc. 1, 17)[*](4 οὕτως Diehl Koe, vgl. lat. 30 <ἀλλ᾿ ὅσα ἠθέλησαν> Kl)[*](3 deum X* eum ρ)x a ̓ ́-
adhuc autem videamus quod ait: et fecerunt ei quanta voluerunt ad quem refertur: utrum ad scribas, de quibus interrogantes discipuli dicebant: quid ergo dicunt scribae *** sed non invenimus aliquid passum Iohannem a scribis, nisi forte quia non crediderunt ei, aut nisi forte (quod superius diximus) socii fuerant facti in eis quae intulit Herodes Iohanni. ahus autem dicet, qudo ait et fecerunt ei quanta voluerunt non ad scribas referri, sed ad Herodem et ad Herodiadem et filiam eius. [*](5 Röm. 8, 8f — 21f Vgl. Matth. 21, 25 u. ö. - 25ff Vgl. Hieron. in Matth, 132 E: quaeritur autem, cum Herodes et Herodias Iohannem interfecerint, quomodo ipsi Iesum quoque crucifixisse dicantur, cum legamus eum a scribis et Pharisaeis interfectum. et breviter respondendum, quod et in Iohannis nece Pharisaeorum factio consenserit, et in occisione domini Herodes iunxerit voluntatem suam) [*](4 ἐρηρεισμένων Μ a | ταυτῶν H (ex corr. ?) 19 γε Kl τι Μ H 21 ἄρα ὅτι υ 23 ἀνώτερον Μ 30 ἀνοφέρετοι] + τοὺς Μ) [*](17 *** Kl Koe, vgl. gr. 23 dicet Kl dicit x)
Et cum venisset ad turbam, accessit ad eum homo genibus provolutus ante eum, dicens: domine, miserere filio meo, quia hmaticus est et male patitur; aliquotiens enim cadit in ignem et aliquotiens in aquam, et obtuli eum discipulis tuis, et non potuerunt eicere eum et cetera.
Qui patiuntur aut qui patientium domestici sunt, cum plebe habentur, non in monte. propterea populi causa ad dispensationem descendit humanam, quasi de monte excelso divinitatis, quemadmodum discipulorum electorum
[*](24—187, 17 Vgl. Cluc Nr. 36 Οr.)[*](2 δὲ] i. m. add. ὁ υἱὸς τοῦ ανου Μ o μὲν] + γὰρ H | ἐΠὶ λ διὰ Μ H 6 <καὶ τοῦτο ἐπὶ τοὺς γραμματεῖς> vgl. lat. 7 πρότερον Hu, vgl. lat. δεύτερον Μ H 15 Καὶ] vorher: Περὶ τοῦ σεληνιαζομένου H 18 λέγον H 25 οἰκεῖον Μ)[*](15 et — turbam] ΙΙΙΙ secundum mathm. In illo tempore descendente Tesu de monte L 16/17 genibiis — eum] eius genibus provolutus L 23 et cetera] et reliqua B omelia Origenis de eadem tc L)<> ***,
cognoscentium se gratia ascendit in montem excelsum et ibi se transformavit in gloriam suam. nam prius quidem descendit propter ignorantes se ad humilitatem humanam, cum autem factus fuerit eis notus, ducit eos ad notitiam divinitatis suae, ut dicant cum apostolo: »si autem novimus secundum carnem Christum, sed iam non novimus«. descendit ergo ad turbam, ut qui non poterant ascendere sursum propter infirmitates animarum suarum, prodificentur ab eo. et nunc ergo non accessisset ad eum homo genibus provolutus et dicens: domine, miserere filio meo, nisi cum discipulis suis electis venisset ad turbam. considerandum est autem, in quibus quidem infirmitatibus qui patiuntur credunt et deprecantur pro sua salute aut tangunt fimbriam vestimenti eius et sanantur, in quibus autem ipsi quidem qui patiuntur non faciunt hoc, pro eis autem alii faciunt; utputa [*](9 II. Kor. 5, 16 — 26 Vgl. Matth. 9, 20 f Parr. — 29 ff Vgl. Matth. 8, 5 Parr.; Joh. 4, 46; Marc. 5, 22 Parr.; Matth. 15, 22 Parr.) [*](12 ἵν᾿ οἱ] ἵνα M 14 τὰς ψυχὰς αὐτῶν Cluc Nr. 36 16 καταβάντος] κοὶ ἀφέντος Μ 25 ἀξιοῦσιν Μ | Περὶ McH ὑπὲρ Μa 26/27 <ἣ — Kl nach Cluc Nr. 36, vgl. lat. 27/28 *** Kl, vgl. lat.) [*](1 consequentium L 13/14 sursum x (x* ?) rursum p 19 et <L 30 alii R G Pasch qui B L)
Sed quoniam nunc non de omnibus, sed de proposita dictione sermo est mihi, videamus moraliter primum quem esse lunaticum hunc dicere possumus, deinde quem aestimemus patrem eius rogantem pro eo, tertio quid est cadere patientem non semper sed frequenter, aliquotiens quidem in ignem aliquotiens autem in aquam, et quid est quod minime potuit a discipulis Christi sanari, sed ab ipso domino Iesu. nam et ista est ratio: si quidem
[*](8 Vgl. Joh. 5, 2 — 12 Vgl. I. Kor. 2, 7 — 03 ff Vgl. Matth. 4, 23 f— 30—190, 24 Vgl. Cluc Nr. 36 Or. 4 αὐτῷ ρ αὐτὸν M H Cluc Nr. 36 8/9 <τ[ον ἐπὶ τῇ προβατικῇ> Kl, vgl. Cluc Nr. 36 und lat. (der noch mehr hat) 26 πολάκις ὅτι Η 1 suo + et B 4 provolvitur μ volvitur x 23 possimus B 24 l. aestimamus? Kl 31 sed]nisi B 32 et ista] l. valida Koe, vgl. S. 177, 26)<> omnis languor et omnis infirmitas, quas sanavit salvator tune in populo, referuntur ad infirmitates spiritales animarum secundum differentias passionum, ut solutos quidem animo et iacentem habentes animam super corpus paralyticos animo aestimemus, caecos autem animo esse qui mente sua non considerant quod iustum est vel iniustum, surdos autem animo qui non sunt ad susceptionem salutarium verborum parati, secundum ea conveniens est, ut de lunatic requiramus. est ergo passio haec mutation a melioribus ad deteriora, qua nihil differre videtur a sanis qui patitur hoc in tempore, quando non operator in illo ipsa mutation. talem autem invenis infirmitatem animae in quibusdam hominibus, qui frequenter aestimantur sani esse in castitate vel misericordia et vivere secundum iustitiae voluntatem. aliquando autem quasi quadam [*](4 καὶ <Η 8 θεατὰ <δίκαια καὶ ἄδικα> Diehl, vgl. lat. 9 [καὶ εἶναι τυφλούς] Koe 14 δὲ] γὰρ C luc Nr. 35 lat. | τουτὶ C luc Nr. 36 15 f ἐκ—πάσχουσιν, ἐν οἷς] ἐπιτιθέμενον μὲν ἔν τισιν ὥραις, ἀφιστάμενον δὲ ἐν πλείοσιν, ἐν αἶς C luc Nr. 36 17 διαφέρει M 19 <εἰς > Koe, vgl. lat. und Orig. tom. XIII, 56 in Joh. (IV, 286, 22) | αὐτό H 25 f καὶ ταῖς ἄλλαις ἀρεταῖς] καὶ βιοῦν ὡς ὁ λόγος βούλεται C luc Nr. 36 vgl. lat. 27 εἶτα.... ὑπὸ C luc Nr. 36 2 quas Diehl, vgl. gr. quam x 4 spiritales <Pasch 15 ut + et y 18 qua Koe quia x | differre videtur y* differ L 21 talem] tabe R G tabet L | invenis] iuvenis R L 21/22 infirmitatem Y* infirmitas L 25 vel] in B)
Forsitan ergo angelus, qui sortitus est lunaticum illum talen [*](4. 6 Sir. 27, 11 — 29 — 192, 32 Vgl. C lue Nr. 36 Or.) [*](9 *** Kl, Koe ergänzt <τινας ὡσπερεὶ ἔργων ἀγαθῶν ὑφέρπειν> nach lat. 18 πάλιν <μειουμένους αὐτοὺς καὶ> Κoe nach lat. | μειούμενον Ηu, vgl. lat. μιμούμενον Μ Η C lue Nr. 36 21 <καὶ σεληνιακὸν> Κl nach Koe, vgl. lat. | καὶ2 <Η 22 <τὸ> Diehl Koe) [*](18 minui iterum L 22 minorari B)