Commentarium In Evangelium Matthaei (Lib. 12-17)

Adhuc autem qui vult et Christum eum praedicatum prius ab apostolis, dicet quoniam leviter praemittere voluit eos mentionem nominis sui, ut interim facto silentio praedicationis huiusmodi hoc ipsum, quod leviter de Christo auditum fuerat, digeratur in sensibus auditorum et sic opportunius insinuetur eis lesus Christus crucifixus et ex mortuis suscitatus. quod in primis nec ipsi apostoli cognoscebant, sicut prae-

sens sermo testatur dicens: exinde coepit ostendere discipulis siiis, quoniam oportet ire eum in Hierusalem et multa pati a senioribus et principibus et scribis, et occidi et tertia die resurgere. si autem tunc apostoli haec discebant de lesu quae erat passurus, quid aestimare debemus scisse prius de ’hristo eos qui ab apostolis docebantur? nam etsi adnuntiabatur eis Christus, quasi in inductione non manifeste adnuntiabatur. ideo et salvator mittens apostolos volebat ut nemini dicerent manifeste quoniam ipse erat Christus, videUcet ut perfectiorem de eo doctrinam in posterum opportunius reservarent, quando poterant adnuntiare eis qui eum viderant crucifixum de resurrectione eius ex mortuis. si enim apostoH, qui semper iuxta eum fuerunt et viderunt Mmiracula universa quae fecit« [*](12 f Vgl. Luc. 18, 33 — 19ff Vgl. Hieron. in Matth. 125 C: jjotest autem fieri, ut idcirco ante passionem et resurrectionem se noluerit praedicari, ut completo postea sanguinis sacramento oportunius apostolis diceret: »euntes docete oynnes gentesn etc. — 31f Vgl. Matth. 21, 15; vgl. Luc. 4, 22?) [*](5 ὅτι Lo εἰ Μ H 14/15 μαθητευσομένους Μ 16 Ἰησοῦ ἢ ὅτι] Ἰησοῦ; ἤτοι Koe 18 κατηγγέλετο Μ 25 ὅτε Μ C luc Nr. 23 ὅτι H) [*](6 1. nunc? Diehl 9 scire L 18 <et> non μ)

Qui ergo vult, haec quae tunc ad apostolos dicta sunt, pertinere ad temjDora post futura et necdum apostolos tunc praedicasse, quia ipse esset Christus, huiusmodi dat rationem: quoniam interim quidem nomen lesu vohiit praedicari, Christum autem et crucifixum tempore opportuno post passionem et resurrectionem, quando et rebus ipsis quod dicebatur poterat adprobari. quod sciens dicebat apostolus ad Corinthios: nec enim iu-

dicavi scire quid in vobis nisi lesum Christum et hunc crucifixum«. ergo primum quidem lesum praedicaverunt taha et taha facientem et haec et haec praedicantem. nunc autem postquam Petrus confessus est eum Christum fihum »dei vivi«, nolens eos hoc interim praedicare praecepit dicens, ut nemini dicant quia ipse est Christus. propter quam autem causam nolebat se interim praedicari Christum, dat rationem, quoniam oportet eum abire in Hierusalem et multa pati. [*](4. 21 Vgl. Matth. 16, 16 — 24ff Vgl. I. Kor. 2, 2 - 29 Vgl. II. Tim. 2, 8 - 32 Kol. 2, 15) [*](4 1. ὡμολόγει? Kl, vgl. lat. 24–27 αὐτοὺς—πιστεύειν <H 28. 30 χν ιν H) [*](5 et haec2 <B)

Necessaria ergo res est 〈praedicando〉 praedicari Christum lesuni crucifixum; inutile autem est ipsum quidem praedicare, crucem autem eius tacere. et non sic inutilis mihi videtur

X

qui lesum quidem Christum dicit, tacet autem nativitatem eius ex virgine aut stellam ostendentem nativitatem ipsius aut angelos in nativitate eius gloriantes atque dicentes: »gloria in excelsis deo, et pax super terram hominibus bonae luntatis« aut alia miracula vel signa quae fecit, quomodo qui Christum quidem eum dicit. crucifixum autem eum abscondit. propterea volens postmodum perfectius praedicari praecepit, ut nemini interim dicant quia ipse est Christus, et praeparabat eos ut postmodum dicant, quoniam ipse est Christus qui crucifixus est et surrexit a mortuis. et vide diligenter quia non dixit: exinde coepit dicere vel docere quia oportet eum abire in Hierusalem, sed ita: exinde coepit ostendere discipulis suis. quoniam sicut corporalia ostendi dicuntur, sic ostendi dicuntur a Christo ea quae loquebatur. et non sic jjuto eis, qui corporaUter eum multa patientem viderunt. [*](3 Vgl. Matth. 1,23 - 4 Vgl. Mattli. 2, 2 — 7 Luc, 2.14) [*](1 εἰπεῖν KI, vgl. lat. εἶναι MH 1/2 σιωπουμένου Μ 11f σιωΠωμένου κτλ.] Exzerpt (vgl.lat.): ,,so kurz aber pflegte sich Orig. nicht ücken“ Koe 30 Ἰησοῦ] θῦ Μ) [*](16 interim ut nemini Pasch 20 resurrexit G)

Et tunc quidem coepit ostendere, consequenter autem postea capacioribus factis plenius demonstravit: non iam quasi rudibus incipiens ostendebat, sed proficiens in ipsa ostensione. et si rationis est intellegere, quia omnino quod coejnt lesus, hoc et perfecit, <omnino perfecit> quod coeperat ostendere discijjulis, quoniam oportet eum abire in Hierusalem et pati. quando enim de mysteriis istis perfectam scientiam ex verbo quis fuerit consecutus, tunc dicendum est ex rationabili ostensione sensu vidente, quae ostenduntur, consummatam esse ostensionem ***. quoniam »non capit prophetam perire extra Hierusalem« ea de qua etiani ahbi dicitur: »qui perdiderit animam suam propter me, inveniet eam«. oportebat eum abire in Hierusa-

<> <> > <>

lem, ut multa passus in Hierosolymis et interfectus in eis primitias resurrectionis ex mortuis faciat in Hierosolymis illis »quae sursum«, derelinquens et et dissolvens Hierusalem quae fuerat super terram cum omni cultura eius. quamdiu enim non »resurrexerat Christus« *** discipuli eius consurrexerant ei, deorsum quaerebatur civitas dei et templum, quod erat in ea, et altare et sacerdotes eius et levitae et dona et sacrificia pro peccato et mundationes. postquam autem »resurrexit Christus primitiae dormientium« et consurrexerunt ei, qui facti sunt conformes morti eius et resurrectioni eius, tunc iam non deorsum ab eis, qui consurrexerunt ei, quaeritur hierusalem vel domus orationis in ea vel altare vel cultura vel cultores, sed sursum, et quasi qui consurrexerunt et consederunt in caelestibus Cbristo, viderunt ea quidem quae fuerant super terram destructa, quae autem erant in caelis splendentia. quae ut instituerentur, oportebat eum abire in Hierusalem, quae erat deorsum, et multa pati illic

<> <>

a senioribus eiiis et principibus sacerdotum et scribis, iit glorificetur nifestatas, ut occidatur quidem ab eis, qui capiunt beneficia eius, caelestibus senioribus et divinioribus principibus sacerdotum et scribis populi, qui vacant circa litteras non atraniento scriptas sed »spiritu dei vivia main Hierosolymis quae sunt deorsum, regnet autem resurgens in »Sion monte et civitate dei vivi Hierusalem caelesti« de qua dictum est in Psalmo secundo: wego autem constitutus sum rex ab eo super Sion montem sanctum eius, praedicans praeceptum domini«. tertia autem die surrexit a mortuis, ut eripiens a maligno et a filio eius, in quo mendacium erat et iniustitia et proelium et omnia contraria eis, in quibus Christus liabetur, adhuc autem et a spiritu inmundo, qui transfiguratur in spiritum sanctum, adquirat eis qui fuerint hberati hoc donum, ut baptizentur spiritu et animo et corpore »in nomine patris et fihi et spiritus sancti«, qui tres dies simul instantes perpetue eis qui per eos facti fuerint fihi lucis.

Et accipiens lesum Petrus coepit eum increpare: propitius esto tibi, domine, et hoc tibi non erit. qui dixit: vade post me, satana, scandalum mihi es, quoniam non sapis quae dei sunt. sed quae hominis. Quoniam coeperat lesus ostendere discipulis suis quia oportet eum abire in Hierosolymam et multa pati, adhuc initia eorum quae ostendebantur discens Petrus indigna haec filio »dei vivi« et indigna deo patre, qui revelaverat ei (nec enim revelatum fuerat ei adhuc oportere pati fihum dei et occidi talem et tantum Christum), ideo accipiens eum et quasi oblitus dignitatem Christi, quoniam »filius dei ’i nihil dignum increpatione dicit aut agit, coepit eum increpare et quasi necessariam habenti propitiationem dicere: propitius esto tibi, domine. necenim sciebat adhuc, quoniam hunc <pro>posuit deus propitiatorem

per fidem in sanguiiie «. cuius adfectuin quidem suscipiens Christus, ignorantiam autem exprobrans dixit ei: vade post me, quasi desistenti per ignorantiam et per ea, quae non recte dicebat, ire post Christum. satana autem dixit ei quasi per ignorantiam aliquid habenti contrarium deo, quod Hebraei interpretantur contrarius. si autem non per ignorantiam dixisset neque increpasset fihum »dei vivi« dicens: esto tibi, domine, et hoc tibi non erit, numquam dixisset ei: vade post me, quasi desinenti ire post eum et sequi eum. et si non dixisset contraria eis, quae dicta fuerant ab eo, non ei dixisset satana. nunc autem praevaluerat in eo satanas, ut desineret ire post eum et sequi eum, et fecit eum per ea quae in ignorantia dixit dignum, ut audiat satanas et scandalum filii dei et: non sapis quae dei sunt, sed quae hominis. quoniam autem <antea> fuerat post fiUum dei Petrus antequam peccaret, manifestum est ex eo quod [*](1–11 Vgl. Β (Matthaei) I, 139, 13–16 An. — 9f Vgl. Hieron. 126 D: satanas interpretatur adversarius sive contrarius — 10 Vgl. Wutz, Onom. sacra 747 — 13 Vgl. Matth. 16,16 –16 —118, 13 Vgl. Β (Cramer) I, 348, 1–8, (Matthaei) I, 139, 20—26) [*](6 [τὰ] Kl 7 <τὸ> + καὶ? Μ 12 ἐπετετιμήκει Μ 13 τοῦ θεοῦ τοῦ ζῶντος Μ 14 τὸ < 17 εἶναι] 1. ἰέναι Diehl Kl, vgl. lat. | ἀπίσω οὐτοῦ Koe) [*](3 xps y Pasch ihs L 10 interpretati sunt L 13 filio G 14 tibi esto B L 28 <antea> vgl. gr.)

Simul autem considera differentiam verbi, quoniam ad Petrum quidem dixit: vade post me, satana. ad diabolum autera dicentem sibi: »haec omnia dabo tibi, si procidens adoraveris «, dicit: »vade « sine additamento ijost me. nam esse ’post lesum bonum est. propterea secundum Marcum sic dicit: »vidit Simonem et Andream fratrem eius et dixit eis: venite post me, et faciani vos piscatores scatores tale est ilhid quod dicit: »si quis non tolht crucem suam et sequitur me, non est me dignus«. et (ut dicam) considera. ubicumque dicitur verbum jjost me, in bono dicitur. bonum est enim quando quis post dominum *** vadit, contrarium autem quando ahquis reicit sermones domini post se, vel qui transgreditur ilhid mandatum: »post concupiscentias tuas ne vadasc item Ehas in tertio

<>

Regnoruin ad popnluin dicit: »usquequo clandicatis voh utrisque pedibns vestris? si est dominus deus, ite post euni; si autem Baal dominns est, ite post «. haec autem diximus, propter quod dictum est ad diabolum, quia »vade, satana«, et non: vade me, satana, ad Petrum autem: vade ’post me, satana. et lioc dicit Petro lesus conversus ad eum; nam et hoc prodificans ei fecit. et beatus ad quem convertitur Christus, etiam si corripiendi causa convertitur, sicut est conversus ad Petrum. et tu qnidem poteris plura huiusmodi congregare exempla, in quibus positum est conversus, et invenies plerumqne ad utilitatem eorum positum esse, ad quos convertitur lesus. milii autem proferre sufficit in praesenti illud propheticum dicens: »convertere, domine, aliquantuluma, item: »conversus respexit Petrum«, ubi et conversione eins inluminatus Petrus cognovit peccatum sunm et amarissime flevit. [*](1 III. Regn. 18, 21 - 9 Matth. 4, 10 — 26 Psal. 6, 5 - 28 Vgl. Luc. 22, 61 f) [*](1 φησὶ H 13 <γὰρ> Kl, vgl. lat.) [*](1 regnorum + libro B L 7 diximus y* dicens L 8 dictvim est y* divertebantur L | quia < 9 vade satana y* ipse sathanas L ipse est sathanas μ | post y* ante L 10 autem y* ait: sed L 29 ubi ad conversionem B)

Adhuc autem requiro quare dixit ad Petrum: scandalum mihi es, maxime cum in centesimo decimo octavo Psahno propheta pronuntiet dicens: wpax multa dihgentibus legem tuam, et non est ilhs scandaluma. dicet enim ahquis, quoniam proprium est eorum qui perfectam habent dilectionem erga deum, ut non scandahzentur ahquando »caritas« enim »omnia suffert, omnia credit, omnia sperat, <omnia sustinet> caritas numquam excidit«), quomodo ergo ipse dominus, qui confirmat omnes qui infirmantur et erigit omnes ehsos, dicit ad Petrum: scandalum mihi es? sed ita est respondendum, quoniam non solum lesus non scandaliza-

tur, sed nec omnis liomo qui in dilectione dei perfectus est; sed quantuni ad se, qui tale aliquid vel agit vel loquitur, scandaluni est alteri, licet ille inscandalizabilis sit. aut certe omnem discipulum peccantem <esus> scandalum appellat, sicut et Paulus de huiusmodi discipulis dicit: «quis infirmatur, et ego non infirmor? quis scandalizatur, et ego non «? si ergo Petrus (propter hoc soluni quia dixit: propitius tibi esto, et hoc tibi non erit) scundalum a Christo est dictus, quasi qui non saperet quae dei erant sed quae hominis, quid est dicendum de omnibus ilhs, qui profitentur se discipulos Christi, non autem sapiunt quae stint dei nec aspiciunt ea quae non videntur aeterna, sed quae hominum sunt <sapiunt > aspiciunt, quae videntur et temporalia sunt? sine dubio multo magis huiusmodi homines scandala Christi sunt appellandi. sed et qui fratrem suum in scandalum mittit, scandalum Christi est, secundum quod ipse dicit: »esurivi, et non dedistis mihi manducarea, et cetera. [*](7 II. Kor. 11, 29 — 23ff Vgl. II. Kor. 4, 18 — 31/32 Matth. 25, 42) [*](4 πάντα < H 15 ἵλεος H 22 δὲ < Ha 28 ιυ] θυ M) [*](7 <Iesus> Diehl, vgl. gr. 9 dicit] dicebat B < L 21 omnibvis Kl hominibus x 22 non < R G 25 et> Koe 29 Christi] a Diehl 33 non dedistis] dedisti GL)

Tunc lesus dixit discipulis suis: si quis vult venire post me, abrieget semetipsum et tollat crucem suam, et sequatur me.

Quoniam superius diximus magni boni esse ire post Christum, ideo conferamus omnium evangehstarum de hoc loco convenientia verba. et Marcus qui-

dem (licit lioc modo: »et convocans populum cum discipulis suis dixit eis: si quis vult post me venire, abneget semetipsum et toUat crucem suam, et sequatur «. Lucas autem ita: »dicebat ad omnes: si quis vult post me venire, abneget semetipsum et tollat crucem suam, et sequatur «. ergo per lios omnes manifeste cognoscimus, quoniam non est qualiscumque virtutis ire post Christum et seqiii eum, et nemo potest ire post Christum, nisi denegaverit se denegatautemseipswm, qui jDriorem vitam suam malam bona conversione rehnquit. utputa ahquando hixuriosus denegat se hixuriosum, conversus ad castitatem. et qui erat iniustus. denegat se iniustum cum coeperit servare iustitiam. sic et qui insipiens fuerat ahquando. denegat se insipientem sapientiam dei suscipiens, et timidus ahquando confirmatus in virtute dei timidum denegat se. sic et in omni mahtia est decendum: qui se ab ea converterit secundum quod praecepit lesus, denegat se quod fuerat.

consequenter autem est requirendum, ne forte quis sicut denegat seipsum, sic et confiteatur seipsum, denegans se quidem iniustum, confitens autem se iustum. sed si iustitia Christus est, qui iustitiam suscipit, non se confitetur sed Christum. sic et qui sapientiam invenit, per hoc ipsum quod sapienter agit confitetur Christum. nam et is qui »cordecredit ad iustitiam, ore autem confitetur ad salutemcc et operibus Christo testimonium praebet et verbis, <merebitur>. quasi qui haec omnia confessus estChristum »coram hominibus«, ut ilhim »coram patrcc onmium Christus. sic et econtra qui non denegat semetipsum, se quidem confitetur denegat autem Christum, et quasi qui denegaverit Christum, denegabitur et ipse a Christo. propterea omnis cogitatio nostra et intellectus et omnis sermo et omnis actus nostram quidem denegationem spiret, Christi autem testimonium atque confessionem. credo enim hominis perfecti omnes actus testimonium esse Christi, et abstinentiam om- [*](5ff Vgl. I. Kor. 1, 30 - 11 Vgl. Rom. 10, 10 - 15 11 Vgl. Matth. 10, 32 - 22 Matth. 10, 33 –29 —125, 10 Vgl. C luc Nr. 24 Or.) [*](13 χριστῷ Kl χυ MH 14 *** Koe, vgl. lat. 17 τοῖς < 19/20 <ὁμολογεῖ — καὶ <ὡς lat. 24 πνεέσθω Kl, vgl. lat. γινέσθω MH 27 <καὶ <καὶ ὁμολογίας> lat.) [*](3 confitetur G 15 <merebitur> Kl 27 spiret ρ spirat x 31 est x#x772;p#x772;i#x772; G ~ L | omnis G L)

Adhuc autem in eo quod dicit abneget semetipsum videtur mihi utile esse exemphim Pauh denegantis seipsum et dientis:

<

»vivo autem non iam ego, vivit autem in me «. quod enim dicit »vivo non iam ego« est denegantis seipsum et quasi qui deposuit suam vitam, suscepit autem Christum in se, ut ipse vivat in eo quasi iustitia, quasi sapientia, quasi sanctificatio, quasi pax nostra, quasi virtus dei, in eo operans omnia haec. adhuc autem vide et hoc, quod cum multi essent modi mortis, »inligno« susjjensus crucifixus est filius dei, ut omnes qui moriuntur peccato, non aho modo moriantur ei nisi secundum crucem; ut dicere possint: »Christo confixus sum«, item: »mihi autem absit gloriari nisi in cruce domini nostri lesu Christi, per quem mihi mundus crucifixus est, et ego mundo«. quamvis ergo videatur se abstinere ahquis a peccato et sit mortuus quantum ad peccatum, tamen nisi in crucem Christi crediderit et in fide eius qui crucifixus est abstinuerit se a peccato, non potest dicere: »ego autem Christo confixus sum«. forsitan autem et unusquisque eorum, qui cum Christo cruci- [*](6 Vgl. I. Kor. 1, 30 - 7 Vgl. Eph. 2, 14 - 8 Vgl. I. Kor. 1, 24 — 9–127, 4 Vgl. Β (Matthaei) I, 142, 15–23 An. - 11 Vgl. Gal. 3 — 14 Vgl. Rom. 6, 2 - 16 f Gal. 2, 19 - 17 Gal. 6, 14 - 30 Vgl. Gal. 2, 19 - 31 f Kol. 2, 15) [*](9 ἐν ἑαυτῷ M 19/20 <ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ> KI, vgl. lat. 30 γὰρ] δὲ Koe, vgl. lat.) [*](1. 3 iam non L 2 autem] vero L 7 eo μ eum x 17. 29 crucifixus L 18 mihi autem absit L mihi absit G ~ B Pasch 25 xpi < dni B)

figuntur, »exuit se principatus et potestates et traducit eas et triumphat eas in ligno«; miagis autem Christus in eo haec omnia facit.

Qui enim voluerit salvam facere animam suam, perdet illam; qui autem perdiderit animam suam propter me, inveniet eam. quid autem proficit homo,si totum mundum lucretur, et animae suae detrimentum faciat? aud quam commutationem dabit homo pro anima sua? Dupliciter possumus intellegere hoc verbum; primum hoc modo: si quis amator vitae praesentis et putans hanc vitam praesentem esse optimam, parcit animae suae ***timens mori et putans animam suam per hanc mortem perire, iste volens hoc modo salvare animam suam perdet illam, alienam faciens eam a vita aeterna. si quis autem contemnens vitam praesentem propter Christi verbum et confidens de vita aeterna usque ad mortem pro veritate certaverit, perdet quidem animani suarn (quantum ad vitam praesentem) tradens eam pro pietate in mor-

tem, quae abusive dicitur mors, iste quoniam propter Christum perdidit animam suam, magis eam faciet salvam in vita aeterna. alio autem modo sic intellegimus textum: si quis intellegit quae est vera salus, et adquirere vult eam salutem animae suae, iste abrenuntians hanc vitam et denegans se ipsum et tollens crucem suam et sequens Christum, perdit quantum ad voluntates carnales animam suam propter Christum et propter omnem doctrinam eius. et perdens animam suam hoc modo salvat eam per opera pietatis. denique quasi ad superiora reddens rationem sic adiecit: qui enim voluerit salvam facere animam suam, perdet illam. dicendo qui enim voluerit praecedentem et sequentem unum sensum esse ostendit. si ergo quod superius dixit: abneget semetipsum et tollat crucem suam, et sequatur me, de morte sola dixit, et hoc quod dicit: qui voluerit salvam facere animam suam, perdet illam, consequenter de sola morte dictum intellegere debemus. si autem abnegare et tollere crucem non sohim est mori pro Christo, sed carnalem conversationem reicere, sine dubio et perdere animam non solum mori est, sed etiam deponere voluntates carnales.

Siniul autem considera, quoniam in principio quidem non dicit: qui salvaverit animam suam, perdet illam, sed: qui voluerit animam suam salvare, perdet eam, in sequentibus autem non dicit: qui autem voluerit animam suam perdere propter rne, hic salvam faciet eam, sed ita: qui perdiderit animam suam propter me, hic salvam faciet eam. volentes ergo salvare animam nostram perdamus eam liuic mundo, quasi crucifixi cum Christo et habentes gloriationem win cruce domini nostri lesu Christi, per quem nobis crucifixus est mundus et nos mundo«, ut consequamur animarum nostrarum in conversatione vitae mehoris. itaque (secundum ea quae diximus) videtur mihi simile esse hoc

o|

ei quod dixit: abneget semetipsum et tollat crucem suam. qui enim denegat se et tollit crucem suam, ipse est qui perdit animam suam propter Christum et perdens melius eam salvat, et qui perdit animam suam quantum ad voluntates carnales, ipse est qui denegat se et toUens crucem sequitur Christum. quid autem proficit homo, si totum mundum lucretur, animae autem suae detrimentum faciat? puto quod mundum lucratur, qui non abnegat semetipsum nec tollit crucem suam et sequitur Christum (secundum ea quae diximus) nec perdit animam suam quantum ad voluntates carnales, ut salvet eam in conversationibus spiritalibus, cui mundus non crucifigitur in cruce domiiii nostri lesu Christi; cui autem non crucifigitur mundus, ipse facit suae animae detrimentum. ideo duobus nobis propositis, ut si voluerimus mundum lucrari perdamus animas nostras, aut si animas nostras voluerimus lucrari perdamus hunc mundum, magis est ehgendum ut mundum perdamus et lucremur animas nostras, ex eo quod propter Christum perdimus eas.

Aut quam dabit commutationem homo pro anima sua? in prinia qmcleni facie commutatio animae est substantia, ut det substantiam suam liomo pauperibus et salvet animam suam. puto autem quia non habetaliquid homo, quod dans quasi commutationem animae suae quae tenetm- a morte, hberet eam de manu eius. ergo homo quidem non potest dare aliquam commutationem pro anima sua, deus autem pro animabus omnium <nostrum> commutationem pretiosum sanguinem fihi sui; nec enim empti sumus »corruptibili argento vel auro, sed pretioso sanguine agni inmaculatiu.

Nnm filius hominis venturus est in maiestate patris sui cum angelis suis, et tunc reddet unicuique secundum opera eius. Nunc quidem filius hominis venit, sed non in gloria sua; »vidimus enim eum, et non habebat speciem neque decorem, sed species eius inhonorata et contemptibilis prae fiUis hominum; homo cum esset in plaga et dolore et sciens ferre infirmitatem, quoniam aversa est facies eius <et despecta> et pro nihilo aestimataa. et vere oportebat eum taleni venire, ut peccata nostra portaret et pro nobis doleret. nec enim decebat eum in gloria constitutum »peccata nostra« portare neque dolere [*](3 Psal. 129, 8 - 23 Jes. 53, 2f - 32 ff Vgl. Jes. 53, 4) [*](22 <ἀλλ'> οὐκ Hu, vgl. 31 1. <ἀλληθῶς> ἔδει Kl nach vgl. lat. 33 οὐ ycio H) [*](27 dolore x* dedecore ρ 28/29 adversa G a B 29 <et despecta> Koe 32/33 nobis + ipse B)

Si autem moraliter potueris intellegere differentias verbi, quocl et in stidtitia praedicationis acbiuntiatur credentibus et in sapientia <dicitur> »inter videbis quomodo verbum dei eis quidem, qui noviter inducuntur ad fidem, formam habet »servi«, ut dicant: »vidimus eum, et non habebat speciem neque decorem«, autem venit in gloria patris sui, ut dicant: »et vidimus gloriam eius, gloriam tanquam unici a patre, plenum gratiae et veritatis«. perfectis enim apparet gloria verbi, et quia unicum est a patre et quia »plenum« est »gratia

» |

simul et veritate«. quod non capere qui indigens est <adcredendum> stultitiae praedicatione. nam filius hominis venturus est in maiestate patris sui non solus, sed cum angelis suis. et si intellegere potes omnes cooperarios <gloriae> verbi, quod in demonstratur (quod est Christus), convenientes ei, videbis quomodo venit filius hominis in maiestate patris sui cum angelis suis. angeli enim illius sunt prophetarum sermones. et vide, si potes dicere quoniam prophetarum sermones qui prius sunt passi ante istius verbi adventum, contemptibiles erant non habentes»speciem neque decotrm«, secundum simihtudinem huius verbi non habentis »speciem neque decorem«. q sicut autem venit hominis in gloria patris sui, sic prophetarum sermones angeli facti veniunt cum eo in maiestate secundum simihtudinem verbi venientis in maiestate, quia nec possibile est ante spiritaliter secundum veritatem intellegere

<> <>

prophetarum serraones, nisi cum spiritaliter intellectum fuerit verbum Christi, ut videantur simul apparere in maiestate. quando autem huiusmodi verbum venerit cum angelis suis ad sensum credentis, dabit unicuique de gloria sua et de claritudine angelorum suorum secundum actum uniuscuiusque, quoniam quanto melior quis fuerit in actibus suis, tanto magis spiritalius intellegit Christum vel prophetas ipsius. quando ista provenient ? quando apostolicum illud inplebitur quod dicit: »omnes enim nos oportet stare ante tribunal Christi, ut recipiat unusquisque propria corporis prout gessit sive bonum sive malum«. si autem unicuique secundum actum est redditurus, nec pro solis bonis actibus reddet sine malis nec pro solis malis sine bonis, sed secundum omnera actum bonum et secundum omnem actum malum recipiet unusquisque. arbitror autem in istis quidem credens apostolo, Ezechieli autem in illis, [*](20 II. Kor. 5, 10) [*](6 <τῷ τοῦ πιστεύοντος νῷ> vgl. lat. 8 αὐτοῦ M 27 μόνην] ἐκείνην Μ | 〈χωρὶς τῆς φαύλης〉 Kl, vorl. lat.) [*](8 claritate B 11 melior quis y* magis melior L | fuerit <R 14 ipsius] eius B 19 impletur G L)

Amen dico vobis, quoniam sunt quidam hic stantes qui non gustabunt mortem, donec videant filium hominis venientem in regno suo [et factum est post dies sex].

»

Quidam sic intellegunt, quoniam non gustaverunt mortem hi tres apostoli priusquam viderent filium hominis venientern in regno suo et in gloria sua. videntes enim »ante se« lesum ita ut fulgeret »facies eius tanquam sol et vestimenta« »sicut lumen«, viderunt »regnum dei veniens in virtute«. nam quemadmodum consistant circa imperatorem quidam armati, sic »Moyses et Elias visi sunt« circa Christum eis, ascenderant super montem excelsum »apparentes in maiestate«, et loquentes cum lesu »dicebant dicebant exitum eius quem inpleturus erat in Hierusalem«. haec autem expositio quam diximus convenit eis, qui tales sunt, quales nominat Petrus, facti »sicut modo generati infantes, desiderantes rationabile et sine dolo lac«. ad quos etiam Paulus

<>, <>

batur dicens: »lac vobis potum dedi non escam, nondum enim poteratis; sed nec usque adhuc potestis«. et omnem expositionem quae secundum textum exponitur et potest aedificare eos, qui expositionem non capiunt fortiorem, arbitror recte lac appellari, quod fluit de sancta scripturarum terra ***. qui autem ablactatus est, quemadmodum Isaac, dignus laetitia et susceptione quam fecit in ablactatione filii Abraham, sine dubio quaeret et in istis et in omni scriptura fortiorem cibum, qui alter est ab eo cibo qui cibus quidem est, sed non fortis cibus, qui appellatur olera: qui ablactato quidem, non autem forti sed infirmo est cibus, secundum quod ait apostolus: »qui autem infirmatur olera «. sic et Samuel ablactatus et transmutatus a matre ad deum et adpositus deo a matre (quae vocabatur Anna, interpretata Hebraice GRATIA), et si quis fuerit gratiae filius ut quaerat quasi in templo dei nutritus carnes, sanctam escam perfectorum simul et sacerdotum.

Quae autem videntur mihi in loco *** praesenti, sunt ista. erant quidam stantes ubi stabat lesus et f undatas habentes apud lesum animae bases. hi ergo stabant quidem apud Iesum, id est apud verbum dei, sed non omnes aequaliter stabant. est enim et inter eos, qui stant apud lesum, ad alterutrum differentia standi. propterea non omnes, qui stabant apud lesum, sed quidam ex eis, quasi qui melius stabant, dicuntur non gustaturi mortem donec videcmt verbum dei quod venit ad homines. ideo autem verbum illud quasi filius hominis refertur venire in regyio suo, quia non semper, quando venit verbum, in regno

suo venit. eis enim qui in primis inducuntur ad fidem tale est, ut dicant videntes eum non gloriosum neque magnum, sed inferius multis hominum verbis: »vidimus eum, et non habebat speciem neque decorem, sed species eius sine honore et abiecta prae filiis hominum«. haec dicent qui vident gloriam eius de praeteritis temporibus suis, quando in primis non videbatur eis verbum habere speciem gloriosam secundum quod in primordio suo intellegebant. ergo extra istum vulgarem et manifestissimum intellectum, quem in primordio suo intellegunt accedentes ad fidem, est aliquis dignior et quasi regalis intellectus in verbo, quem non omnes stantes apud lesum vident, sed qui possunt eum sequi praecedentem et ascendentem super excelsum suae manif estationis montem ***, qui sunt sicut Petrus, quem supra descripsimus, vel sicut filii tonitrui, qui nascuntur ex magniloquio dei tonantis et magnifica caehtus clamantis ad eos qui habent aures et sapiunt. isti ergo, qui sunt sicut Petrus vel sicut fihi tonitrui lacobus et lo-

haiines, non gustabunt mortem, donec viderint filium hominis venientem in regno suo et in gloria sua et »regnum dei veniens in virtute«.

Ut autem manifestius exponamus, quid sit videre verbum veniens in regno suo et in gloria sua, et quid significet videre »regnum dei veniens in virtute«, sive dum ex splendet in cordibus nostris sive dum quaerentibus invenitur sive dum ingreditur in cogitationes nostras, unusquisque iudicet quod exponimus prout vult. tamen qui videt et conprehendit eminentiam verbi dei, quod solvit et convincit omnes persuasiones mendaciorum profitentium veritatem, videt filium hominis, id est verbum dei, venientem in regno suo. et qui videt verbum dei. non sohim solventem et convincentem adver-

sariorum persuasiones sed etiam suas evidentias declarantem, videt non solum regnum sed et gloriam verbi dei. et iste talis in seipso videt xregnum dei veniens in virtute«, non in infirmitate. qui autem non est ita confidens in regno dei, ut omnia pati contentus sit propter illud, sed est dubius et timidus de spe regni, ille non videt in se »regnum dei veniens in virtute«. et hoc ille videt, in quo non regnat »peccatum« nec tenetur sub dominatione peccati quod regnat »in corpore mortali« sed est sub rege omnium deo. dicit enim apostolus: »et ego, fratres, non potui vobis loqui quasi spiritalibus sed quasi carnalibus, quasi parvulis in Christo. lac vobis potum dedi, non escam; nondum enim poteratis. sed nec usque adhuc potestis. nam cum sint inter vos aemulationes et contentiones, nonne carnales estis et

33.

secundum hominem « ? item rtlibi: ’Sapientiam autem loquimur inter perfectos«. si qui adhuc carnales et parvuli sunt in Christo et non sunt perfecti, nonpossunt intellegere sapientiam verbi nec capiunt spiritalem eius intellectum, quomodo videant mente sua eminentiam verbi, id est regnum verbi et gloriam verbi, quidiversis suntinvoluti peccatis ?

Quid est autem mortem gustare, videamus. duae res sunt sibi contrariae mors et vita. et vita quidem est ille qui dixit: »ego sum vita«, de qua scriptum est: »quod autem factum est in eo, vita est«, id in verbo. inimica autem vitae huius mors est, quae et novissima omnium inimicorum destruetur, peccans anima moritur.

<>

et si qiando dicitur in lege: »dedi ante faciem tuam vitam et mortem«, »elige vitam« ex quibus alterum unusquisque nostrum, per ea quae agit, eligit semper. sicut ergo vita est et vivus panis, »qui de caelo descendit et vitam dedit huic mundo«, sic et eius mors panis est mortuus. omnis autem rationabilis anima aut vivo pane nutritur aut mortuo per ea, quae suscipit, opera vel dogmata bona vel mala. et quemadmodum est in communi pane, ut quis aliquando quidem gustet eum tantum, aliquando autem et amplius eum manducet, sic et in istis panibus quidam quidem mo-

<> <> >

dicuin manducant tantum gustantes, quidam autem et abundantius ex eis manducant: boni quidem de vivo pane, qui de caelo descendit, mali autem ex mortuo pane, qui est mors. et forsitan qui et raro et modicum peccant, tantummodo gustant mortem; qui autem perfectius susceperint spiritalem virtutem, neque gustanteam, sed vivo pane semper vescuntur. consequens ergo erat Petrum, cui portae inferorum non praevalebunt, ut neque gustaret mortem, quoniam tunc quis gustat vel manducat mortem, quando »portae mortis praevalent« contra vel parum vel multum. sed et filiis »tonitrui« natis ex magniloquio. id est ex tonitru, impossibile erat mortem gustare. hoc ergo perfectis sermo prophe- [*](3 Vgl. Joh. 6, 33 - 10 f Vgl. Joh, 6, 51 - 12. 16 Vgl. Matth. 16, 18 - 22 f Vgl. Marc. 3, 17) [*](8 <τελειότερον πνευματικὴν> Koe, vgl. lat. und Orig. Fragm. in Joh. (IV, 512,23; 519,21): ἀρετὴ διανοητική 10 οὐδὲ < Μ | γεύονται] + μὲν 11 τρέφονται] τῷ τρέφοντι M 13 κατισχύουσι M | μὴ M 16 κατισχύσουσιν H Ciuc Nr. 27 ? 23 <μεγαλοφωνίας — ἀπὸ> Diehl Koe, vgl. lat. u. S. 140, 31 ff 29 δὲ] 1. δὴ Koe, vgl. lat.) [*](9 susceperit L 13 f praevalebunt Kl praevalebant x 23 tonitro G a tonitru Qc L tonitruo B 29 perfectis ρ (in notis) perfectius R G L perfectus B)

Sed forsitan videtur quibusdam, quasi promissio haec salvatoris tempore ahquo terminetur, ut non quidem gustent mortem, donec videant filium hominis venientem in regno suo, postea vero gustent. ideo oportet ut proferamus exempla, secundunl quam scripturae consuetudinem positum sit quod dicit donec videant non omnino definiens tempus, ut postquam transierit ilkid donec, fiat quod ante non fuerat factum. sed rem quae necessaria est exponit; dicit enim dominus ad undecim discipulos suos cum resurrexisset a mortuis: »et ecce ego vobiscum sum omnibus diebus usque ad consummationem saeculi«. ergo »usque ad consumma-

tionem saeculi« eum illis erat post consummationem autem saeculi huius instante futuro saeculo iam non se promittebat fore cum eis, ut melius esset discipulis hoc tempus, quod est ante consummationem saecuH, quam ilhid futurum ? nam etsi audeat ahquis dicere, quoniam post consummationem saecuh iam non erit cum discipuhs suis lesus, quoniam sermo tamdiu cum illis eum futurum esse demonstrat, ***, manifestum est tamen quoniam qiiod quaerebatur hoc erat, si ante futurum saeculum et ante promissiones ihas speratas dei cum discipulis suis erat futurus fihus dei. convenienter autem requiro, cum sit manifestum quia »usque ad consummationem saeculi« chscipuhs suis sit, utrum semper cum discipuhs suis sit, aut aliquando quidem est ahquando autem non est. hoc autem quaero propter ihud quod dixit: »et ecce ero vobiscum omnibus diebus«, f orte per dies quidem sit cum discipulis suis, per noctes autem non sit. si autem propter hoc, quod dixit in diebus cum discipuhs se futurum, non et in noctibus, absurdum putamus dicere quo-

niam in noctibus denegavit se cum discipulis suis futurum, sine dubio non cogimur illum suscipere intellectum ut dicamus, gustare eos mortem, qui viderunt filium hominis venientem in regno suo, postquam digni habiti sunt talem illum videre. sed quemadmodum in ea scriptura, quam diximus, necessarium erat cognoscere quoniam »usque ad consummationem saeculi« non fuerat relicturus sed nobiscum futurus »omnibus diebus«, post autem saeculi reliquit quasi manifestum, quia multo magis nobiscum erat futurus, sic et in hoc loco arbitror manifestissimum esse omnibus, qui intellegere possunt consequentiam rerum, quoniam qui semel vidit filium hominis venientem in regno suo, et vidit eum in gloria sua et »regnum veniens in virtute«, post tantorum spectaculum iam nequaquam gustabit mortem. sine verbo autem promissionis lesu non sine ratione forsitan aestimabimus gustare mortem, quamdiu digni habiti non f uerint homines videre filium hominis venientem in regno suo et

Quoniam hic quidem scriptum est apud tres evangelistas non gustabunt mortem, in aliis autem scripturis varia de morte sunt dicta, non est supervacuum ut etiam illa conferentes cum istis discutiamus largius, quid sit mortem gustare. in Psalmis dictum est: »quis est homo qui vivet, et non videbit mortem?« item alibi: »veniat mors super illos, et descendant in infernum viventesa, item apud aliquem prophetarum: »absorbuit mors praevalens«, item in Revelatione : »mors et infernus« quosdam »sequuntur«. videtur ergo mihi in istis, quia alud est mortem gustare, aliud autem mortem videre, aliud venire super aliquos mortem, aliud absorbere mortem, aliud autem mortem sequi. quaero autem in istis, ne forte gravius sit gustare mortem quam

| 36. 17. 1.2 [—9]).

videre. item peius est quem sequitur mors quam qui gustat, et non solum ut sequatur sed etiam ut veniat super aliquem mors et conprehendat quem sequebatur. absorberi autem a morte omnibus videtur mihi gravius esse. si autem consideraveris peccantium differentias, puto quod non dubitabis suscipere haec, quae de mortis differentia sunt tractata a nobis, esse dicta in scripturis per spiritum sanctum.

Post dies autem sex (secundum Matthaeum et Marcum) adsumens Petrum et lacobum et lohannem fratrem eius duxit eos super montem excelsum seorsum. et transfiguratus est coram eis.

Videntur mihi qui ducuntur ab lesu super montem excelsum et digni habentur videre transfigurationem eius secrete, quia non in vanum post sex dies ducuntur.

(

quoniam eniin in sex diebus perfecti numeri totus factus est visibilis mundus, ideo arbitror eum qui transcendit omnes mundi res considerans iam non »quae videntur« »temporalia« enim sunt), sed quae non »videntur« (quoniam sunt »aeterna«), *** ille potest ascendere super montem excelsum Christo se praecedente, ille potest et gloriam aspicere verbi dei. si quis ergo nostrum cupit Christo se adsumente ascendere super montern excelsum et videre secrete transfigurationem ipsius, transcendat opera sex dierum, non aspiciens »quae videntur« neque »mundum nec ea quae sunt in mundo«, nec concupiscat concupiscentiam mundialem, quae est concupiscentia corporum et corporahum divitiarum et gloriae corporalis, nec omnia quaecumque solent <animam> avellere et trahere a melioribus et divinis et ad inferiora deponere. [*](1–152, 14 Vgl. C luc Nr. 30 Or. — 1—152, 10 Vgl. Β (Matthaei) 11—19 An. - Iff Vgl. Harnack TU. 42, 4, 111 — 6ff Vgl. II. Kor. 4, 18 - 23 Vgl. II. Kor. 4,18 — 23f Vgl. I. Joh. 2, 15 - 26 Vgl. Tit. 2, 12 — 33ff Vgl. Marc. 4, 19) [*](3 gr. vollstandiger 2 <αἰσθητὸς> 10 *** Dielil Kl, vgl. gr. 17 ergo κόσμος Koe, vgl. lat. quis L 29 <animam> Koe)