In Jeremiam (Homiliae 12-20)
Origen
Origenes. Origenes Werke, Volume 3. Klostermann, Erich, editor. Leipzig: Hinrichs, 1901.
Οἱ ἰατροὶ τῶν σωμάτων παρὰ τοὺς κάμνοντας γινόμενοι καὶ ἀεὶ τῇ θεραπείᾳ τῶν καμνόντων ἑαυτοὺς ἐπιδιδόντες κατὰ τὸ βούλημα τῆς τέχνης τῆς ἰατρικῆς ὁρῶσι δεινὰ καὶ θιγγάνουσιν ἀηδῶν , Ε; ἐπ ἀλλοτρίαις συμφοραῖς καρποῦνται ἰδίας λύπας, καὶ ἔστιν ἀεὶ ὁ βίος αὐτῶν ἐν περιστάσει. οὐδέποτε γάρ εἰσι μετὰ ὑγιαινόντων , ἀλλ’ ἀεὶ μετὰ τῶν τραυματιῶν, μετὰ τῶν νομὰς ἐχόντων, μετὰ τῶν πεπληρωμένων πύων, πυρετῶν, νόσων ποικίλων. καὶ εἰ βούλεταί τις στείλασθαι τὴν ἰατρικήν, οὐκ ἀγανακτήσει οὐδ’ ἀμελήσει τοῦ βουλήματος τῆς τέχνης ἧς ἀνείληφεν, ἐπὰν ᾖ μετὰ τῶν τοιούτων ὡς προειρήκαμεν.
Τοῦτο δέ μοι τὸ προοίμιον λέλεκται διὰ τὸ καὶ τοὺς προφήτας οἷον εἶναι ἰατροὺς ψυχῶν καὶ ἀεὶ προσδιατρίβειν ὅπου οἱ δεόμενοι θεραπείας· »οὐ« γὰρ »χρείαν ἔχουσιν οἱ ὑγιαίνοντες ἰατροῦ ἀλλ’ οἰ κακῶς ἔχοντες«. ὅπερ δὲ πάσχουσιν ὑπὸ τῶν ἀκολάστων καμνόντων ἰατροί, τοῦτο πάσχουσι καὶ οἱ προφῆται καὶ οἱ διδάσκαλοι ὑπὸ τῶν οὐ βουλομένων θεραπεύεσθαι. ἐκεῖθεν γὰρ μισοῦνται, ὡς διατασσόμενοι παρὰ τὴν προαίρεσιν τῆς ἐπιθυμίας τῶν καμνόντων , ὡς κωλύοντες τρυφᾶν καὶ ἥδεσθαι τοὺς καὶ έν νόσοις βουλομένους μὴ τά ἄξια τῶν νόσων λαμβάνειν. φεύγουσιν οὖν οἱ ἀκόλαστοι τῶν καμνόντων ἰατρούς, πολλάκις αὐτοῖς καὶ λοιδορούμενοι καὶ κακολογοῦντες αὐτοὺς καὶ πᾶν ὁτιποτοῦν ποιοῦντες ὃ ποιήσειεν ἂν ἐχθρὸς ἐχθρῷ. ἐπιλανθάνονται γὰρ οὑτοι ὅτι ὡς φίλοι προσέρχονται, ἀφορῶντες εἰς τὸ [*](4 ff. Vgl. ’ περὶ φυσῶν Ι, 569 Κ = ὁ . . ἰητρὸς ὁρέει τά δεινὰ θιγγάνει τε ἀηδέων καὶ ἐπ’ ἀλλοτρίῃσιν ξυμφορῇσιν ἰδίας καρποῦται λύπας; u. c Cels. 4, 15 (Orig. Ι, 285, 8 ff.): τὸν ἰατρὸς ὁρῶντα δεινὰ καὶ θιγγάνοντα ἀηδῶν, ἵνα τοὺς κάμνοντας ἐάσηται . . . . . καίτοι γε ὁ ἰατρὸς δρῶν τὰ δεινὰ καὶ θιγγάνων τῶν ἀηδῶν οὐ πάντως ἐκφεύγει τὸ τοῖς αὐτοῖς δύνασθαι περιπεσεῖν. — 15 Luk. 5, 31.) [*](1/2 διὰ — κύριος] < Η | μῆτερ] μήτηρ S, so meist in Hom. 14 | 3 ΧΙ Η | 4 — S. 109, 15 Hierzu Fragm. 50 in C: Ἐοίκασιν — τόκῳ | 6 δεινὰ C Hippokr., c. Cels. tristia Η τινὰ S | καὶ Blass Koetschau nach Hippokr. u. H: et | 7 καὶ ἔστιν ἀεὶ] semper enim . . . est Η | 8 περιστάσει] + semper in curis Η | 9 τραυματιῶν Ru nach H: vulneratis τραυμάτων S | 12 ὡς] quos (= ὧν) Η wohl besser | 14 ἀεὶ προσδιατρίβειν] illuc semper ire jubentur H | 16 ὑπὸ Blass α Η ὑπὲρ S | ἀκολάστων nach Η: litxuriosis, Ζ. 21 und S. 108, 2 ἀκολάστως S | 19 τὴν προαίρεσιν τῆς ἐπιθυμίας] desideria Η | 23 ποιήσειεν Hu ποιήσαιεν S | 24 φίλοι] inimici Η [sic].)
Ὁ λαὸς τοίνυν ἐκεῖνος ἔκαμνε, ποικίλαι νόσοι ἡσαν ἐν τῷ λαῷ τῷ χρηματίσαντι τοῦ θεοῦ. ἔπεμπεν αὐτοῖς ἰατροὺς ὁ θεὸς τοὺς προφήτας. εἷς τῶν ἰατρῶν καὶ Ἱερεμίας ἠν· ἤλεγχε τοὺς ἁμαροτάνοντας, ἐπιστρέφειν βουλόμενος τοὺς κακῶς πράττοντας. οἱ δὲ δέον ἀΚούειν τῶν λεγομένων, κατηγόρουν τοῦ προφήτου καὶ κατηγόρουν ἐπὶ δικαστῶν παραπλησίων ἑαυτοῖς. καὶ ἀεὶ ἐν δίκαις ἠν ὁ προφήτης ὑπὸ τῶν ὅσον ἐπὶ τῇ προφητείᾳ αὐτοῦ θεραπευθέντων, διὰ δὲ τὴν ἰδίαν ἀπείθειαν μὴ θεραπευομένων. ἐπὶ τούτοις ὁτὲ μὲν λέγει· »καὶ εἶπα· οὐ μὴ λαλήσω οὐδὲ μὴ ὀνομάσω τὸ ὄνομα κυρίου. καὶ ἐγένετο ὡς πῦρ καιόμενον φλέγον ἐν τοῖς ὁστέοις μου, καὶ παρεῖμαι πάντοθεν καὶ οὐ δύναμαι φέρειν«. ὁτὲ δέ φησιν, ὁρῶν ἑαυτὸν ἀεὶ δικαζόμενον, λοιδορούμενον, ἐγκαλούμενον, ψευδομαρτυρούμενον· »οἴμοι ἐγώ, μῆτερ, ὡς τίνα με ἔτεκες;« ἔλεγεν »ἄνδρα« οὐ δικάζοντα ἀλλὰ »δικαζόμενον«, καὶ οὐ διακρίνοντα ἀλλὰ »διακρινόμενον πάσῃ τῇ γῇ«. καὶ ἐπεὶ οἱ κάμνοντες οὐκ ἤκουον αὐτοῦ καλῶς συμβουλεύοντος καὶ ἰατρικῶς, φησίν· »οὐκ ὡφέλησα«. καὶ ἐπεὶ δανείζοντος αὐτοῦ τὰ πνευματικὰ ἀργύρια οὐκ ἐβούλοντο ἀκούειν ἐκεῖνοι οἷς ἔλεγεν, ἕνα ὠφεληθῶσιν ἐξ ὧν ἤκουσαν, φησίν· Ε;οὐδὲ ὠφείλησέ μοι οὐδείς, οὐδὲ ὡφείλησα<.
Ἀλλὰ προλαβὼν ταῦτα εἶπον, πρὶν διηγήσωμαι τὸ »οὐκ ὠφείλησα, οὐδὲ ὠφείλησέ μοι οὐδείς«. δισσὴ γάρ ἐστιν ἡ γραφή· ἐν μὲν γὰρ τοῖς πλείστοις ἀντιγράφοις »οὐκ ὠφέλησα, οὐδὲ ὠφέλησέ με οὐδείς«, ἐν δὲ τοῖς ἀκριβεστάτοις καὶ συμφωνοῦσι τοῖς Ἑβραἱκοῖς »οὐκ ὠφείλησα, οὐδὲ ὠφείλησέ μοι οὐδείς«. δεῖ οὖν καὶ τὸ καθημαξευμένον καὶ φερόμενον έν ταῖς ἐκκλησίαις διηγήσασθαι καὶ τὸ ἀπὸ τῶν Ἑβραϊκῶν γραφῶν ἀδιήγητον μὴ καταλιπεῖν. ἐκήρυσσε τοίνυν [*](12 ff. Jerem. 20, 9. — ff. Vgl. S. 109, 7 ff. — 12 ff. Vgl. Hom. 15, 5.) [*](2 οὐκ — πόνον] < Η | 4 ἔκαμνε nach Η εἰ καὶ S | 4/5 ὁ — θεοῦ] igitur aegrotabat variis languoribus Η | 6 ἤλεγχε] corripiens Η | 8 καὶ κατηγόρουν] < Η | 9 δικαστῶν C judices Η δικαστοῦ S | 10 ὑπὸ τῶν C eorum perversitate ἐπὶ τῶν S | 13 καιόμενον φλέγον] ardens Η | 16 ἔλεγεν] < Η | 16/17 οὐ ἀλλὰ U. οὐ διακρίνοντα ἀλλὰ] < Η | 18 καλῶς C bene H καλὰ S | 19 φησιν Hu juxta midicinae disciplinam . . . . inquit Η ἰατρικῶι σφῆσιν S | 21 ὠφεληθῶσιν] + et fructum . . . . redderent (= καὶ ὠφελήσωσιν? Η vielleicht lichtig | ὠφείλησέ] profuit Η | 22 οὐδὲ ὠφείλησα] < Η | 23 διηγήσωμαι Ru S | τὸ] übergesch. S 1 | 24 ὠφείλησα οὐδὲ ὠφείλησέ] profui, neque profuit Η | 25 ὠφείλησα S* ὠφέλησα Scorr. | 27 κατημαξευμένον S | 28 φερόμενον] legitur | 29 ἐκήρυσσε τοίνυν] praedicavit Jeremias Η.)
Ἐπεὶ δὲ καὶ ἄλλη διήγησις ἀναγκαία διὰ τὰ ἀντίγραφα τὰ ἀκριβέστερα οὕτως ἔχοντα· »οὐκ ὠφείλησα, οὐδὲ ὠφείλησέ μοι οὐδείς( διηγησόμεθα καὶ οὕτως ἔχον τὸ ῥητόν. ὁ μὲν πᾶσιν ἀποδιδοὺς τὰς ὀφειλάς, τῷ τὸν φόβον τὸν φόβον, τῷ τὸ τέλος τὸ τέλος, τῷ τὸν φόρον τὸν φόρον, τῷ τὴν τιμὴν τὴν < καὶ πᾶσι τὰ καθήκοντα ἀποδιδούς, ὡς μὴ ὀφείλειν τὰ καθήκοντα πρός τινας, τιμήσας #x003E; [*](6 Sir. 25, 9 vgl. S. 51, —8 Vgl. Rom. 1, 13? — 18 Vgl. Jes. 3, 3? — 23 Vgl. Rom. 13, 7. — 26ff. Vgl. de or. 28, 2 (Orig. II, 376, 6ff.): τὸ παραπλήσιον δὲ νοητέον έν τοῖς πρὸς τοὺς ἀδελφοὺς ὀφειλήμασι . . . . ὁ οὖν τὰ ὀφειλόμενα ἀδελφοῖς ἐπιτελεῖσθαι μὴ ποιῶν μένει ὀφειλέτης ὡν μὴ πεποίηκεν.) [*](1—3 ὠς—ἔλεγεν] ὅπερ ἂν εἴποι ἰατρὸς ἐπ᾿ ἀκολάστου νοσοῦντος, εἰκῆ προσαναλίσκων τὰ φάρμακα C | 6 ἐπεὶ] secundum illud quod alibi dicitur Η | 9 ταύτην—φησὶν nach Η: quodammodo (od. + et id) Jeremias de (od. vidcns de) Judaeis non habere sc dicit | 10 ὠφέλησεν nach H: profuit ὠφείλησεν S | μὲν δεῖ Blass δεῖ μὲν S | 11/12 καὶ—τὸ] et ego dico Η (der überhaupt hier sehr frei übersetzt) 12 οὐκ] + jjrofui, neque H | οὐδὲ εἷς] quisqiiani Η | —20 πᾶς—λεγομένων] Quicumque discipulis praedpit, si ingeniosos et ar dentis naturae liabeat auditores, quanto plus praecipit, tanto plus proficit, Ulis interrogantibus, et de eo quod dicit saepe quaerentibus, qui sit sensus in dicto, qui ordo, quac scripti voluntaw Η | 20 οὐδὲ εἷς] quisquam Η | 23 διηγησόμεθα] consideremus Η | 23/24 τὰς ὀφειλὰς omnia Η | 24/25 φόβον1—φόρον2] rectigcd vectigal, cui timorem timorem, cui tributum tributujn Η | 25 τὰ καθήκοντα] omnia Η | 26 πρός τινας] nulli Η | — S. 109, 1 τιμήσας—εἰπεῖν nach Η: rerbi gratia, honorans parentcs ut parentcs.)
Τὸ δὲ »οἴμοι μῆτερ, ὡς τίνα με ἐγέννησας ἄνδρα δικαζόμενον καὶ διακρινόμενον ἐν πάσῃ τῇ γῇ« οὐκ οἶμαι τοῖς ἄλλοις οὕτως ἁρμόζειν προφήταις λέγειν ὡς τῷ ῾Ιερεμίᾳ· οἱ μὲν γὰρ πολλοὶ τῶν προφητῶν μετά τινας χρόνους, μετὰ τὴν κακίαν, μετὰ τὰ ἀμαρτήματα μεταβαλόντες προφητεύειν ἤρξαντο, ῾Ιερεμίας δὲ ἐκ παίδων προφητεύει. καὶ ἔστι παράδειγμα διδόναι ἀπὸ τῶν γεγραμμένων. ῾Ησαΐας οὐκ ἤκουσε· πρὸ τοῦ με πλάσαι σε ἐν κοιλίᾳ ἐπίσταμαί σε, καὶ πρὸ τοῦ σε ἐξελθεῖν ἐκ μήτρας ἡγίακά σε, προφήτην εἰς ἔθνη τέθεικά σε«· οὐδὲ εἶπεν· »οὐκ ἐπίσταμαι λαλεῖν, ὅτι νεώτερος ἐγώ εἰμι«, ἀλλ’ ὅτε εἶδε τὴν ὅρασιν τὴν ἀναγεγραμμένην ἐν τῇ προφητείᾳ αὐτοῦ, εἶδε] καὶ εἶπεν· »οἴμοι τάλας ἐγώ, ὅτι ἀκάθαρτα χείλη ἔχων ὲν μέσῳ λαοῦ ἀκάθαρτα χείλη ἔχοντος ἐγὼ οἰκῶ, καὶ τὸν βασιλέα κύριον σαβαὼθ εἶδον τοῖς ὀφθαλμοῖς μου«, »καὶ ἀπεστάλη« φησί »πρός με ἓν τῶν Σεραφίμ, καὶ ἥψατο τῶν χειλέων μου καὶ [*](17ff. Vgl. Hom. 1, 10. 14. — 22 Jerem. 1, 5. — 24 Jerem. 1, 6. — 25ff. Vgl. in Jes. Hom. 4, 3 (Lo 13, 261): Antequam videas visionem non confiteris te esse miserum, ο Isaia? — 26ff. Jes. 6, 5—7.) [*](4 οὐκ ὠφείλησεν] nullidehet officium Η | ὠφείλει S (vgl. S. 81, 1. 2. 21) | 9 αὑτοὺς] αὐτοὺς S se Η | 10 τίς] si quis Η | 10/11 ἕνα . . . . γένηται . . . . ἀπαιτηθῇ] debitor fit . . . . exvjitur Η | 13 λογικὰ ἀργύρια] disciplinae verba cum fenore Η | 14 1. ἐγκλήματι? | 15 ὠφείλησέ μοι Co debuit mihiB. ὠφέλησέ με 8 | 17 ἐν] < Η | 18 λέγειν] < Η | οἱ μὲν γὰρ πολλοὶ] multi siquidem Η | 23 σε2] + ei Η | 25/26 ὅτε — καὶ] visione sibi reveJata Η | 25 ὅρασιν τὴν] προφητείαν S (doch vgl. H) | 26 ἐγώ] + quoniam compnnctus sum (= ὅτι κατανένυγμα) Η wohl richtig | 29 φησι] ἀκούειν σκοτεινῶν Η | Σεραφίμ Co Seraphim H χερουβὶμ S.)
Τῶν πρὸ ἐμοῦ δέ τις ἐπέβαλε τῷ τόπῳ λέγων ὅτι ταῦτα ἔλεγεν οὐ πρὸς τὴν μητέρα τὴν σωματικήν, ἀλλὰ πρὸς τὴν μητέρα τὴν γεννῶσαν προφήτας. τίς δὲ γεννᾷ προφήτας ἢ ἡ σοφία τοῦ θεοῦ; ἔλεγεν οὖν τὸ »οἴμοι ἐγώ, μῆτερ«, »ὡς τίνα με ἔτεκες«, ὦ σοφία; τὰ δὲ τέκνα τῆς σοφίας καὶ ἐν τῷ εὐαγγελίῳ ἀναγέγραπται· »καὶ ἀποστέλλει ἡ σοφία τὰ τέκνα αὐτῆς«. εἴρηται οὖν· »οἴμοι ἐγώ, μῆτερ« ἐμὴ σοφία »ὡς τίνα με ἔτεκες ἄνδρα δικαζόμενον«, τίς εἰμι ἐγώ, ὅτι εἰς τοσοῦτον γεγέννημαι, ἵνα δικάζωμαι, ἵνα διακρίνωμαι διὰ τοὺς ἐλέγχους, διὰ τὰς ἐπιπλήξεις, διὰ τὴν διδασκαλίαν πρὸς πάντας τοὺς ἐπὶ τῆς γῆς; ἐὰν ὁ Ἱερεμίας ταῦτα λέγῃ· »ὡς τίνα με ἔτεκες ἄνδρα δικαζόμενον καὶ διακρινόμενον πάσῃ τῆ γῇ«, οὐκ ἔχω διηγήσασθαι τὸ »πάσῃ τῇ γῇ«· οὐ γὰρ πάσῃ τῇ γῇ διεκρίνετο Ἱερεμίας. ἢ βιασάμενοι ἐροῦμεν τὸ »πάσῃ τῇ γῇ« ἀντὶ τοῦ πάσῃ τῇ Ἰουδαίᾳ; οὐ γὰρ ἔφθανεν ἡ προφητεία αὐτοῦ προφητεύοντος τότε εἰς πᾶσαν τὴν γῆν. μήποτε δὲ ὡς ἐπὶ ἄλλων μυρίων ἐδείξαμεν τὸν Ἱερεμίνα ἀντὶ τοῦ κυρίου ἡ μῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ εἰρῆσθαι, οὕτως καὶ ἐνταῦθα ἐροῦμεν. ἐν τῇ ἀρχῇ ἐπεσημειωσάμην τὸ »ἰδοὺ τέθεικά σε εἰς ἔθνη καὶ βασιλείας, ἐκριζοῦν καὶ κατασκάπτειν καὶ ἀπολλύειν καὶ οἰκοδομεῖν καὶ καταφυτεύειν«. τοῦτο οὐκ ἐποίησεν ὁ Ἱερεμίας. Ἰησοῦς δὲ Χριστὸς τὰς τῆς [γῆς] ἁμαρτίας βασιλείας ἐξερρίζωσεν καὶ τὰς οἰκοδομὰς τὴς κακίας κατέσκαψε καὶ [*](9 ff. Vgl. Philo de confus. ling. I, 412M: ἐφ᾿ οἷς εἰκότως καὶ πᾶς σοφὸς ἄχθεται, καὶ πρός γε τὴν μητέρα καὶ τιθήνην ἑαυτοῦ, σοφίαν, εἴωθε λέγειν· »ὦ μῆτερ, ἡλίκον με ἔτεκες«. Vgl. ἐξ ἀνεπιγράφου (Gh II, 346): μητέρα τινὲς τὴν σοφίαν ἐδέξαντο, τὴν γεννῶσαν προφήτας. καθὸ λέγεται· ἐδικαιώθη ἡ σοφία ἀπὸ τῶν τέκνων αὐτῆς; TU NF I, 3, 43. — 13 Vgl. Matth. 11, 19 Luk. 7, 35 u. Ropes TU XIV, 2, 15 f. — 19ff. Vgl. Hom. 15, 3. — 23 Vgl. Hom. 1, 6 10, 1. — 25 ff. Jerem. 1, 10 u. 5. — Vgl. Hom. 1, 6.) [*](1/2 τοῦτο καθαριεῖ] purgari H | 2 μετὰ nach H: post | 4 ἀλλ᾿ οὐχ οὕτως nach S. 130, 25 u. H: At non talis ἄλλος οὗτος S | 5 ἐκ παίδων] < H | 11 ἢ nach H: nisi | 12 ἔλεγεν οὖν τὸ] ad quam ait H | 13 ἐν—καὶ] alibi legimus Scriptura dicente H | 17 πρὸς πάντας] dum corrigere nitor H | 24 ἐν τῇ ἀρχῇ] + hujus libri H | 25 ἐπεσημειωσάμην nach H: Annotavimus ἐπεὶ ἐσημειωσάμην S | τέθεικά σε] Prophe- tam . . . . posui te H (vgl. Jerem. 1, 5) | 27 Χριστὸς] Dominus meus H | γῆς] < Η.)
Πρῶτον λεκτέον περὶ τοῦ »οἴμοι«, εἰ διὰ τὸ δυσφημοειδὲς δύναται ὁ σωτὴρ λέγειν ὁ καὶ ταλανίζων ἑτέρους τὸ »οἴμοι«. παραστήσομεν δὲ ἀπὸ ὁμολογουμένων λέξεων, αἵτινες οὐκ ἁρμόζουσιν ἄλλῳ ἢ τῷ σωτῆρι, τίνα τρόπον καὶ ἔκλαυσεν ἐπὶ τὴν Ἱερουσαλήμ· κλαίοντος δὲ φωνή ἐστι τὸ »οἴμοι«. καὶ κεῖται ἐν τῷ εὐαγγελίῳ ὅτι ἰδὼν τὴν Ἱερουσαλὴμ ἔκλαυσεν ἐπ᾿ αὐτὴν καὶ εἶπεν· »Ἱερουσαλὴμ Ἱερουσαλήμ, ἡ ἀποκτείνουσα τοὺς προφήτας καὶ λιθοβολοῦσα τοὺς ἀπεσταλμένου πρὸς αὐτήν, ποσάκις ἠθέλησα ἐπισυναγαγεῖν τὰ τέκνα σου« και τὰ ἑξῆς. σαφῶς δὲ καὶ ταῦτα ὑπὸ τοῦ σωτῆρος λέλεκται ἐν τῷ »οἴμοι ὅτι ἐγενήθην ὡς συνάγων καλάμην ἐν ἀμητῷ καὶ ὡς ἐπιφυλλίδα ἐν τρυγῆτῷ, οὐκ ὄντος στάχυος τοῦ φαγεῖν τὰ πρωτόγονα. οἴμοι ψυχή, ὅτι ἀπόλωλεν εὐλαβὴς ἀπὸ τῆς γῆς, καὶ ὁ κατορθῶν ἐν ἀνθρώποις οὐχ ὑπάρχει. πάντες εἰς αἵματα δικάζονται«. ἦλθε γὰρ [ὡς συνάγων καλάμην] εἰς ἀμητὸν ἵνα θερίσῃ, καὶ εὑρίσκει πολλοὺς ἁμαρτωλοὺς καὶ λέγει· »οἴμοι ὅτι ἐγενήθην ὡς συνάγων καλάμην ἐν ἀμητῷ«. ἦλθε τρυγῆσαι καρπὸν ζωῆς ἐν τοῖς ἀνθρώποις, εὑρίσκει πολλὰ ἁμαρτήματα ἐν ἡμῖν καὶ διὰ τοῦτο λέγει· »καὶ ὡς ἐπιφυλλίδα ἐν τρυγητῷ, οὐκ ὄντος στάχυος τοῦ φαγεῖν τὰ πρωτόγονα«. φησὶ καὶ ἀλλαχοῦ τὸ παραπλήσιον τούτοις πρὸς τὸν πατέρα λέγων· »τίς ὠφέλεια ἐν τῷ αἵματί μου, ἐν τῷ καταβῆναί με εἰς διαφθοράν;« τί ὠφέλησα τηλικοῦτο τοὺς ἀνθρώπους; τί ἄξιον τοῦ αἵματος, οὗ ἐξέχεα ὑπὲρ αὐτῶν, πεποιήκασι; »τίς ὠφέλεια ἐν τῷ αἵματί μου, [*](5ff. Vgl. Hom. 15, 3 u. in Num. Hom. 23, 2 (Lo 10, 277f.). — 10ff. Matth. 23, 37. — 14ff. Micha 7, 1. 2. — 19 Micha 7, 1. — 21 Micha 7, 1. — 22ff. Vgl. Hom. 15, 4. Vgl. in Matth. Comm. 135 (Lo 5, 61): Quid autem tam bonum fecerunt . . . . Aut quid tale dignum facturi sunt homines, pro quibus patiar ista etc.? — 23 Psal. 29, 10. — 26 Psal. 29, 10.) [*](1 ἡμῶν] 〈 Co H; od. Komma nach δικαιοσύνην? | 4 ταῦτα] haec quae nunc dicuntur ad Dominum referenda. Et H, vielleicht richtig | 5 περὶ—διὰ] an H| εἰ Ru vgl. H | 6 οἴμοι] + mater H | 8/9 καὶ—ὅτι] 〈 Η | 12 αὐτήν] te H | 14. 19 ἐγενήθην Hu LXX factus sum H ἐγεννήθην S | 14. 21 ἐπιφυλλίδα] racemos H | 15. 22 οὐκ ὄντος. στάχυος] cum non supersit botrus H οὐχ ὑπάρχοντος βότρυος LXX; doch vgl. S. 127, 18. 28 128, 5. 6 | 17 — 19 ἦλθε — ἁμαρτωλοὺς] Venit enim ut meteret fructus, et quasi stipula in segete reperta propter plurimos peccatores H | 18 ὡς — καλάμην] streicht Blass (vgl. Z. 20f.); od. mit H vor καὶ Z. 19 zu setzen? | 20 καρπὸν ζωῆς] botros uvae H | 25 τοὺς Scorr. τοῖς S* | 26 μου nach 128, 16 u. H: meo.)
»Ὡς τίνα με ἔτεκες ἄνδρα δικαζόμενον καὶ διακρινόμενον ἐν πάσῃ τῇ γῇ«; ἐὰν ἴδῃς μοι τοὺς πανταχοῦ μάρτυρας δικαζομένους καὶ καθ᾿ ἑκάστην ἐκκλησίαν παρισταμένους τοῖς δικασταῖς, ὄψει τίνα τρόπον Ἰησοῦς Χριστὸς ἐν ἑκάστῳ τῶν μαρτύρων δικάζεται· αὐτὸς γάρ ἐστιν ὁ ἐν τοῖς μαρτυροῦσι τῇ ἀληθείᾳ δικαζόμενος. καὶ τοῦτο πεισθήσῃ παραδέξασθαι βλέπων ὅτι οὐ σέ φησιν εἶναι ἐν φυλακῇ ὅταν σὺ ᾖς ἐν φυλακῇ, ἀλλ᾿ ἑαυτόν, οὐ σὲ πεινῶντα ὅταν σὺ πεινᾷς, ἀλλ᾿ ἑαυτόν, οὐ σὲ διψῶντα, ἀλλ᾿ ἑαυτόν. »ἐν φυλακῇ ἤμην καὶ ἤλθετε πρός με. ἐπείνων καὶ ἐδώκατέ μοι φαγεῖν, ἐδίψων καὶ ἐπο- τίσατέ με«. οὐκοῦν κἂν δικάζηται Χριστιανὸς οὐ δι᾿ ἄλλο τι, οὐ διὰ τὰς ἰδίας ἁμαρτίας, ἀλλ᾿ ὅτι Χριστιανός ἐστι, Χριστός ἐστιν ὁ δικαζόμενος. ἐν πάσῃ οὖν τῇ γῇ δικάζεται Χριστὸς Ἰησοῦς· καὶ ὁσάκις οὖν Χριστιανὸς δικάζεται, Χριστός ἐστιν ὁ δικαζόμενος· οὐ [*](3ff. Psal. 29, 10. — 8 Micha 7, 1. 2. — 9 Vgl. Joh. 12, 27. — 10 Vgl. Matth. 26, 38 Mark. 14, 34. — 10/11 Vgl. Joh. 1, 1—3. — 13 Vgl. z. B. de princ. II, 2 (Lo 21, 187f.), in Matth. 25, 14 (Lo 4, 360) u. ö. — 20ff. Vgl. de or. 11, 2 (Orig. II, 322, 22ff.). — 21ff. Matth. 25, 36. 35.) [*](1 καταβέβηκα] 〈 Η | 2 αὐτῶν] his omnibus H | 5/6 τὸ—σωτῆρος] hoc quod in Jeremia H | 7 ᾗ nach S. 128, 11 u. H: juxta id quod H ὁ S | 8 ᾗ (auch Lo) nach H: juxta id quod ἢ S | τῷ] alio H | οἴμοι] + inquit H | 10 περίλυπος] Co περίλοιπος S + usque ad mortem H | ὁ δὲ] non H | 11 οὐ] numquam moeret, numquam H | οὐκ ἂν λέγοι] numquam dixit H | 14 ἐν] 〈 Η | 15 μοι] 〈 Η | 16 καὶ Blass nach H: et | 18 μαρτυροῦσι Blass Koetschau nach H: perhibentibus veritati testimo- nium | 19 πεισθήσῃ παραδέξασαι] fideliter suscipies H | 20/21 ἀλλ᾿ ἑαυτόν1 u. 2] 〈 H | 21 φυλακῇ] + inquit H | 23 με Lo me H | 25 Χριστός] 〈 H | 25/26 καὶ — δικάζεται] quotiescumque is addicitur qui pro eo condemnatur H.)
»Ὡς τίνα με ἔτεκες ἄνδρα δικαζόμενον καὶ διακρινόμενον ἐν πάσῃ τῇ γῇ;«
καὶ ἔτι δὲ οὕτως νοήσεις, πῶς »δικάζεται καὶ διακρίνεται ἐν πάσῃ τῇ γῇ«. τίς οὖν οὐ δικάζει τὸν Χριστιανὸν λόγον; τίς τῶν ἐθνῶν κἂν ἁπλῶς οὐκ ἐξετάζει αὐτόν; τίς οὐ λέγει τῶν Ἰουδαίων τὰ περὶ Χριστιανῶν; τίς τῶν Ἑλλήνων; τίς τῶν φιλοσόφων; τίς τῶν ἰδιωτῶν; [καὶ ἔτι δὲ οὕτως νοήσεις, πῶς »δικάζεται καὶ διακρίνετει ἐν πάσῃ τῇ γῇ«.] πανταχοῦ Ἰησοῦς δικάζεται καὶ κρίνεται· καὶ ὑφ᾿ ὧν μὲν καταδικάζεται, ὑφ᾿ ὧν δὲ οὐ καταδικάζεται. ἐὰν μὴ καταδικάζηται, παράδεκτος γίνεται· ἀνοίγεις αὐτῷ τὰς θυρίδας, εἰσέρχεται πρός σε· πιστεύεις εἰς αὐτόν, δειπνεῖ μετὰ σοῦ. ἐὰν δὲ μὴ παραδέξῃ περὶ Χριστιανισμοῦ ἀκούων, οὐδὲν ἄλλο πεποίηκας ἢ κατεδίκασας τὸν Ἰησοῦν ὡς ψευδόμενον, ὡς πλανήσαντα τοὺς ἀνθρώπους, ὡς οὐκ ἀληθεύοντα, διὰ τοῦ μὴ πεπιστευκέναι τῷ λόγῳ ᾧ διδάσκει. »ὡς τίνα με ἔτεκες ἄνδρα δικαζόμενον καὶ διακρινόμενον ἐν πάσῃ τῇ γῇ;« ὅσοι μὲν τέλεον ἀπιστοῦσι, καταδικάζουσιν αὐτόν· ὅσοι δὲ οὐκ ἀπιστοῦσιν ἀλλὰ ἀμφιβάλλουσι περὶ αὐτοῦ, διακρίνονται περὶ αὐτοῦ. δύο πάσχει ὁ Ἰησοῦς ἐν ἀνθρώποις· ὑπὸ μὲν τῶν ἀπίστων καταδικάζεται, ὑπὸ δὲ τῶν διψύχων διακρίνεται. ἐὰν φορέσῃς »τὴν εἰκόνα τοῦ ἐπουρανίου« ἀποθέμενος »τὴν εἰκόνα τοῦ χοϊκοῦ«, οὐκ εἶ γῆ καταδικάζουσα αὐτόν, οὐδὲ εἶ γῆ ἐν ᾗ καταδικάζεται, οὐκέτι γῆ εἶ διακρίνουσα αὐτόν.
»Ἡ ἰσχύς μου ἐξέλιπεν ἐν τοῖς καταρωμένοις με«. ὁ ἀπόστολος λέγει περὶ τοῦ σωτῆρος ὅτι »ἐσταυρώθη ἐξ ἀσθενείας«. καὶ ὁ προφήτης δὲ παραπλήσια τούτοις λέγει ἐν τῷ »κύριε, τίς ἐπίστευσε τῇ ἀκοῇ ἡμῶν; καὶ ὁ βραχίων κυρίου τίνι ἀπεκαλύφθη; ἀνηγγείλαμεν [*](6ff. Vgl. Hier. Comm. 946: Quis enim philosophorum, quis gentilium, quis haereticorum non judicat Christum . . . ? — 12f. Vgl. Apok. 3, 20. — 21 Vgl. Jak. 1, 6. 8. — 22 Vgl. I Kor. 15, 49. — 26 II Kor. 13, 4. — 27 Jes. 53, 1—5.) [*](2 ἃ—ἐγκαλούμενον] ab aliquo et provocatur ad litem H | 4 ἐν] 〈 Η | 5/6 καὶ—γῇ] an dieser Stelle Hu nach H | 5 δικάζεται] + Jesus Christus H | 6 οὖν] improborum H, besser | 8 τίς τῶν Ἑλλήνων] 〈 H | 9/10 καὶ—γῇ] streicht Hu nach H (vgl. zu Z. 5/6) | 10 Ἰησοῦς] Christus H | 11 ἐὰν] + autem H | 13 δειπνεῖ μετὰ σοῦ nach H: vescitur tecum | 15 ὡς nach H: ut | 16/17 οὐκ—διδάσκει] in errorem mundum detrahentem H | 18 ἐν] 〈 Η | ἀπιστοῦσι] ei non credunt H | 19 ἀλλὰ] et (l. sed) adhuc H | περὶ αὐτοῦ] 〈 Η | 20 δύο] + igitur H | 23 εἶ Co εἰ S | 23/24 οὐδὲ—αὐτόν] neque terra in qua judicatur atque discernitur H | 24 εἶ] εἴη S | 28 κυρίου] tuum H.)
Ἴδωμεν εἰ αὐτοῦ διδόντος τοῦ λόγου δυνάμεθα καὶ ἄλλο σαφέστερόν τι παρὰ τὰ εἰρημένα εἰπεῖν λόγου δυνάμεθα καὶ ἄλλο σαφέστερόν τι παρὰ τὸ εἰρημένα εἰπεῖν εἰς τὸ »ἡ ἰσχύς μου ἐξέλιπεν ἐν τοῖς καταρωμένοις με«. »ἦν τὸ φῶς τὸ ἀληθινόν, ὃ φωτίζει πάντα ἄνθρωπον ἐρχόμενον εἰς τὸν κόσμον«. »τὸ φῶς τὸ ἀληθινὸν« ὁ υἱός ἐστι τοῦ θεοῦ, »ὃ φωτίζει πάντα ἄνθρωπον ἐρχόμενον εἰς τὸν κόσμον«. καὶ ὅς ἐστι λογικός, μετέχει τοῦ ἀληθινοῦ φωτός, λογικὸς δέ ἐστι πᾶς ἄνθρωπος. τῶν οὖν μετεχόντων λόγου πάντων ἀνθρώπων ἐν τισὶ μὲν ἡ ἰσχὺς τοῦ λόγου ηὔξησεν, ἐν τισὶ δὲ ἐκλείπει. ἐὰν μὲν ἴδῃς ψυχὴν ἐμπαθῆ καὶ ἁμαρτωλόν, ὄψει ἐκεῖ τὴν ἰσχὺν τοῦ λόγου ἐπιλείπουσαν· ἐὰν δὲ ἴδῃς ψυχὴν ἁγίαν καὶ δικαίαν, ὄψει τὴν ἰσχὺν τοῦ λόγου ὁσημέραι καρποφοροῦσαν, καὶ τὸ εἰρημένον περὶ Ἰησοῦ ἐφαρμόσεις τοῖς δικαίοις. οὐ γὰρ καθ᾿ αὑτὸν μόνον »ὁ Ἰησοῦς προέκοπτεν ἐν τῇ σοφίᾳ καὶ ἡλικίᾳ καὶ χάριτι παρὰ θεῷ καὶ ἀνθρώποις«, ἀλλὰ καὶ ἐν ἑκάστῳ τῶν τὴν προκοπὴν ἐν σοφίᾳ ἡλικίᾳ καὶ χάριτι παραδεχομένων προκόπτει »Ἰησοῦς ἐν σοφίᾳ ἡλικίᾳ [*](14 Phil. 2, 7. — 18ff. Joh. 1, 9. — 27. 30 Luk. 2, 52.) [*](1 διψώσῃ] + Non est species ei neque gloria H wahrscheinlich richtig | 2 ἄτιμον] + et H | 4 καὶ| 〈 Η | ὅτι nach LXX u. H: quia ὅτε S | 5 ἀπὸ ἀτιμίας] 〈 LXX H | ἀνομίας] peccata H (= ἁμαρτίας) | 7 πόνῳ] doloribus H | 8 διὰ τὰς ἀνομίας ἡμῶν] 〈 Η | ἁμαρτίας] iniquitates H (= ἀνομίας w. e. sch.) | 13 καὶ] Verbum caro factum H | 16 ἴδωμεν] + autem H | 17/18 εἰς—με] 〈 H | 19—21 τὸ — κόσμον nach H: Lux vera Filius est Dei, quae illuminat omnem hominem venientem in mundum | 21 καὶ] 〈 Η | 24 μὲν] δὲ S 〈 H | 26 καρποφοροῦσαν] proficiat et crescat in ea H (vgl. Kol. 1, 10) | 27 ἐφαρμόσεις nach H: aptabis ἐφαρμόσει S | τοῖς δικαίοις] ei H | 28 ἐν] 〈 Η | 29 ἐν σοφίᾷ] sapientia H.)
»Γένοιτο, κύριε, κατευθυνάντων αὐτῶν· εἰ μὴ παρέστην σοι ἐν καιρῷ τῶν κακῶν αὐτῶν«. τί »γένοιτο, κύριε«; ὁ δυνάμενος ἀφ᾿ ἑαυτοῦ συναγαγέτω τὸ τοιοῦτον. [τὸ γένοιτο] »δέσποτα κύριε, κατευθυνάντων αὐτῶν« γένοιτο ἰσχὺς ἐκλείπουσα ἐν τοῖς καταρωμένοις, ὅταν μετανοήσαντες μετὰ τὸ κακῶς με εἰπεῖν τραπῶσι τὴν εὐθεῖαν καὶ αὐτὴν ὁδεύσωσι. »γένοιτο, δέσποτα, κατευθυνάντων αὐτῶν· εἰ μὴ παρέστην σοι«. εἶτα δικαιογεῖται περὶ τῶν κακολογούντων αὐτὸν λέγων· »εἰ μὴ παρέστην σοι ἐν καιρῷ τῶν κακῶν αὐτῶν«. παρέστη τῷ πατρὶ > ἱλασμὸς ὢν περὶ τῶν ἁμαρτιῶν ἡμῶν< καὶ παρεκάλεσε περὶ αὐτῶν ἐν αὐτῷ τῷ καιρῷ τῶν κακῶν ἡμῶν. οὐδὲ γὰρ παρέστη μετὰ τὸν καιρὸν τῶν κακῶν ἡμῶν, ἀλλ᾿ > ἔτι ὄντων ἁμαρτωλῶν ἡμῶν Χριστὸς ὑπὲρ ἡμῶν ἀπέθανεν< »εἰ μὴ παρέστην σοι ἐν καιρῷ τῶν κακῶν αὐτῶν, ἐν καιρῷ τῶν θλίψεων αὐτῶν, εἰς ἀγαθὰ πρὸς τὸν ἐχθρόν«. καὶ ἐν τῷ καιρῷ τῆς θλίψεως αὐτῶν, φησί, τῆς πρὸς τὸν ἐχθρὸν ἐγὼ παρέστην σοι ὑπὲρ αὐτῶν. τίς δὲ ὁ ἐχθρὸς ἤ »ὁ ἀντίδικος ἡμῶν διάβολος«, ὅς ἔθλιψεν ἡμᾶς; καὶ σαφῶς ἐν τῷ καιρῷ τῆς ἔχθρας ἐκείνου τῆς κατὰ τῶν ἀνθρώπων παρέστη τῷ πατρὶ ὁ σωτὴρ ἡμῶν καὶ ἐδεήθη περὶ τῆς ἡμετέρας [*](19 Vgl. I Joh. 2, 2. — 21 Vgl. Röm. 5, 6. — 26 I petr. 5, 8.) [*](2 θεοῦ] + qui erat Deus Verbum H | ὁ Lietzmann | ἑξῆς] + juxta naturam majestatis suae H | 4/5 ἐπὶ—Ἰησοῦ] 〈H | 8 αὐτοῦ nach H: ejus | οὖ Blass quam H ὅ S | 11 παρέστην Co astiti (od. astitit) H πάρεστί S (so auch LXX codd. 62 144, doch vgl. Z. 19. 21 f. 25) | 12—16 Hierzu Fragm. 51 in C: Τί—ἰσχύος| 12/13 ὁ—γένοιτο] qui potest ex ipso sermone consideret H | 13 δέσποτα κύριε] Domine H | 15 μετανοήσαντες C ad poenitentiam conversi H | 17 περὶ Blass Koeteschau quare H παρὰ S | 17. 18 παρέστην Co astiti H πάρεστί S vgl. zu Z. 11 | 18 αὐτὸν] + postulet directionem atque virtutem H | 19 περὶ Scorr. παρὰ S* | 20 περὶ αὐτῶν] eum H | 21 ἔτι ὄντων nach H: cum adhuc essemus αἴτιον τῶν S | 22 ἡμῶν1] + Jesus H | 23/24 ἐν2—ἐχθρόν] 〈 Η | 25 φησί—ἐχθρὸν] exsurgat inimicus H | 26/27 καὶ—ἀνθρώπων] et jugo servitutis premebat; adversum quem H.)
Ἐπὶ τούτοις [τί] ἀποκρίνεται ὁ θεὸς πρὸς τὸν λαὸν τὸν κατηγορηθέντα ὑπὸ τοῦ προφήτου ἢ ὑπὸ τοῦ Χριστοῦ καὶ ταῦτα λέγει πρὸς αὐτόν· »σίδηρος καὶ περιβόλαιον χαλκοῦν ἡ ἰσχύς σου«, σκληρά, ἀνένδοτος, οὐκ ἐλαυνομένη. »σίδηρος καὶ περιβόλαιον χαλκοῦν ἡ ἰσχύς σου«, οἷον τμητική τις καὶ διαιροῦσα ἡ ἰσχύς σου, οὐκ ἐπ᾿ ἀγαθῷ οὖσα ἰσχύς. »καὶ θησαυρούς σου εἰς προνομὴν δώσω, ἀντάλλαγμα διὰ πάσας τὰς ἁμαρτίας σου«. τίνας »θησαυροὺς« τῶν ἁμαρτανόντων δίδωσιν »εἰς προνομὴν« ὁ θεός, καὶ δίδωσιν αὐτοὺς »ἀντάλλαγμα διὰ πάσας τὰς ἁμαρτίας« αὐτῶν; πότερόν ποτε τοὺς ἐπὶ γῆς θησαυριζομένους αὑτοῖς; ἕκαστος γὰρ τῶν ἀνθρώπων θησαυρίζει· εἰ μὲν φαῦλός ἐστιν, ἐπὶ γῆς, εἰ δὲ ἀστεῖος, ἐν οὐρανῷ, ὡς ἐδιδάχθημεν ἀπὸ τοῦ εὐαγγελίου. ἢ λέγει τῷ λαῷ ἐκείνῳ, ὅτι μέλλω διὰ τὰ ἁμαρτήματά σου τοὺς θησαυρούς σου διδόναι εἰς προνομήν; ποῖοι θησαυροὶ ἐκείνου τοῦ λαοῦ ἐδόθησαν εἰς προνομήν; ἴδε εἷς τῶν θησαυρῶν Ἱερεμίας, ἄλλος θησαυρὸς Ἡσαΐας, θησαυρὸς ἦν καὶ Μωσῆς. τούτους τοὺς θησαυροὺς ἔλαβεν ὁ θεὸς ἀπ᾿ ἐκείνου τοῦ λαοῦ καὶ διὰ Χριστοῦ, εἰπόντος· »ἀρθήσεται ἀφ᾿ ὑμῶν ἡ βασιλεία τοῦ θεοῦ καὶ δοθήσεται ἔθνει ποιοῦντι τοὺς καρποὺς αὐτῆς«, ἔδωκεν ἡμῖν.
»Δώσω« οὖν »διὰ τὰς ἁμαρτίας σου τοὺς θησαυρούς σου εἰς προνομήν«. καὶ ἔδωκεν τοὺς θησαυροὺς τοῦ λαοῦ ἐκείνου ἡμῖν· >πρῶτοι γὰρ ἐκείνοι ἐπιστεύθησαν τὰ λόγια τοῦ θεοῦ>, εἶτα μετ᾿ ἐκείνους ἡμεῖς ἐπιστεύθημεν, ἀρθέντων τῶν λογίων τοῦ θεοῦ ἐπ᾿ ἐκείνων καὶ δοθέντων ἡμῖν. καὶ λέγομεν τὸ »ἀρθήσεται ἀφ᾿ ὑμῶν ἡ βασιλεία [*](2ff. Vgl. Hier. Comm. 947: Sed et Jeremiam saepe deprehendimus in hoc volumine rogasse pro populo. — 15 Vgl. Matth. 6, 19. 20. — 21 Maatth. 21, 43. — 25 Vgl. Röm. 3, 2. — 28ff. Matth. 21, 43. Vgl. c. Cels. 4, 42 (Orig. I, 315, 17ff.): ὁ δ᾿ Ἰησοῦς τὸ »ἀρθήσεται . . . .« Ἰουδαίοις λέγων τί ἄλλο ᾠκονόμει ἢ εἰς φῶς αὐτὸς θείᾳ δυνάμει προαγαγεῖν πᾶσαν τὴν Ἰουδαϊκὴν γραφὴν, περιέχουσαν μυστήρια τῆς τοῦ θεοῦ βασιλέιας;) [*](2 ἢ ὁ προφήτης] prophetice H | 3 καὶ ηὖχθαι] 〈 Η | 5—10 Hierzu Fragm. 52 in C: Ταῦτα—φθαρτικοῦ | 5 ἐπὶ τούτοις Hu Super quem H ἔτι τούτοις S | τί]〈H | 6 Χριστοῦ] Salvatore H | 8/9 σίδηρος—σου nach H: Ferrum et opertorium aereum virtus tua | 9 ἡ ἰσχύς σοῦ2] et bene composita disturbans Η | 9/10 οὐχ—ἰσχύς] in malo dicta nunc virtus H | 10 ἀντάλαγμα S* ἀντάλλαγμα S1 | 10—S. 117, 10 Hierzu Fragm. 53 in C: Οἱ—τούτου | 10/11 δώσω—σου] 〈 Η | 11 διὰ Co LXX | 14 αὑτοῖς Diels αὐτοῖς S | θησαυρίζει] thesaurizat sibi H | 15 ἀστεῖος] justus H | 16—18 ἢ— —προνομήν] an quod dicit istiusmodi est H | 20 Μωσῆς] + et reliqui H | 25 καὶ] 〈H | ἔδωκεν] Dedit . . . . Dominus H | πρῶτοι SC primum H | 27/28 ἀρθέντων—ἡμῖν] 〈H.)
»Ἀντάλλαγμα διὰ πάσας τὰς ἁμαρτίας σου καὶ ἐν πᾶσι τοῖς ὁρίοις σου«. ὡσεὶ ἔλεγε· διὰ τὰς ἁμαρτίας σου τὰς ἐπὶ πάντα τὰ ὅριά σου ἐφθακυίας· οὐδὲν γὰρ ὅριον ἐκείνου τοῦ λαοῦ ἐστιν, ὅ ἁμαρτίας οὐ πεπλήρωται. καὶ πῶς πᾶν ὅριον αὐτῶν οὐκ ἔμελλεν ἁμαρτίας πληροῦσθαι [ἐπ᾿ αὐτοῖς], τὸ ὅσον ἐπ᾿ αὐτοῖς ἀποκτεινάντων δικαιοσύνην, εἰ Χριστὸς δικαιοσύνη, ἀποκτεινάντων [τὴν] σοφίαν, εἰ Χριστὸς σοφία, ἀποκτεινάντων ἀλήθειαν, εἰ Χριστὸς ἀλήθεια; διὰ γὰρ τοῦ καταδεδικακέναι τὴν ἐπὶ θανάτῳ τὸν υἱὸν τοῦ θεοῦ ταῦτα πάντα ἀπέβαλον καὶ ἀπώλεσαν. καὶ ἀναστάς μου ὁ κύριος Ἰησοῦς ἐν νεκρῶν οὐκέτι ἐφάνη τοῖς ἀποκτείνασιν αὐτόν· οὐ γὰρ ἔχομεν ἐν τῇ ἱστορίᾳ ὅτι ἐφάνη τοῖς ἀποκτείνασιν αὐτόν, ἀλλὰ μόνοις τοῖς πιστεύουσιν ἐφάνη ἀναστὰς ἀπὸ τῶν νεκρῶν.
»καὶ καταδουλώσω σε ἐν πᾶσι τοῖς ἐχθροῖς σου ἐν τῇ γῇ ᾗ οὐκ ᾔδεις«. καταδεδούλωται [*](8 Jes. 6, 9. 10. — 11 Jes. 3, 1—3. — 27ff. Vgl. Act. 1, 3 I Kor. 15, 4—8.) [*](1/2 εἰρῆσθαι—καὶ] jam H | 3/4 ἀλλὰ—πῶς] habent quippe Legem et Prophetas, habent volumina divinarum litterarum: sed quod non intelligant ea. Atque ita H | 3 ἀλλὰ νῦν οὐκέτι] εἰ καὶ νῦν C (vgl. H) | τῷ] τὸ C τοῦ S | 7 ἀναγινώσκοντες] + omnia H | 8 διὰ—ἐπιδημιαν] post adventum Domini H μετὰ τὴν Ἰησοῦ ἐπιδημίαν C | ἐκείνῳ] huic H | 9 ἴδητε SC scietis H | 12 ἄνθρωπον] + et H | 15|16 ταῦτα διὰ τὸ] 〈 Η | 18 ἔλεγε] + Ista omnia . . . . tibi reddita sunt H | 21 ἐπ᾿ αὐτοῖς1] 〈 H | 23|24 διὰ—θεοῦ] Unde propter crudeles contra Filium Dei acclamationes H | 25 καὶ ἀπώλεσαν] 〈 H | 26 ἐκ νεκρῶν] Christus H | 26|27 οὐ—αὐτόν] 〈 H | 27|28 πιστεύουσιν] credentibus sibi H | 29 πᾶσι] 〈 H | 29—S. 118, 1 Hierzu Fragm. 54 in C: Καταδεδούλωται—ᾔδει.)
»γνῶθι ὡς ἔλαβον περὶ σοῦ ὀνειδισμὸν ὑπὸ τῶν ἀθετούντων τοὺς λόγους σου«. ἔστω ὁ προφήτης, λέγων καὶ ἐξουθενημένος ἐφ᾿ οἷς ἔλεγεν, ὑπὸ τῶν ἁμαρτωλῶν ἀθετούμενος· φησὶ γὰρ αὐτός· »διετέλεσα μυκτηριζόμενος«. ὠνειδίζετο οὖν ὑπὸ τῶν ἀθετούντων τοὺς λόγους τοὺς δι᾿ αὐτοῦ λαλουμένους ὑπὸ τοῦ θεοῦ, καὶ εὔχεται ἐπὶ τῷ ὠνειδίσθαι βοηθηθῆναι ὑπὸ τοῦ θεοῦ λέγων· »γνῶθι ὡς ἔλαβον περὶ σοῦ ὀνειδισμὸν ὑπὸ τῶν ἀθε- [*](14ff. Vgl. c. Cels. 4, 22 (Orig. I, 291, 25ff.): τεσσαράκοντα γὰρ ἔτη καὶ δύο οἶμαι ἀφ᾿ οὗ ἐσταύρωσαν τὸν Ἰησοῦν γεγονέναι ἐπὶ τὴν Ἱεροσολύμων καθαίρεσιν (vgl. Clem. Alex. Strom. I, 21, 145; anders w. e. sch. Orig. in Matth. Comm. 40 Lo 4, 275f.) — 21/22 Vgl. Act. 2, 43.— 23ff. Vgl. in Matth. Tom. 10, 18 (Lo 3, 48ff.): Ἀτιμάζονται δὲ οἱ προφῆται πρῶτον μὲν διωχθέντες κατὰ ἱστορίαν ὑπὸ τοῦ λαοῦ· δεύτερον δὲ μὴ πιστευομένης αὐτῶν τῆς προφητείας ὑπὸ τοῦ λαοῦ κτλ. — 25 Jerem. 20, 7.) [*](4 ὁ Lietzmann nach H: ille qui | 6 καὶ] 〈 Η | 7—13 Hierzu Fragm. 55 in C: Ταῦτα—μακροθυμίας | 8 μισούμενος] 〈 Η | 9 ταὐτὰ Blass ταῦτα S | 10 ὅστις καὶ ἐδιώχθη] usque ad crucem persecutionem passus H | 14 πάθους] passionis Dominicae H vielleicht richtig | τῆς übergesch. S1 | 15—16 καὶ1—ἀπέκτειναν] quando subversa est H | 17 ἔτι ἐχρήσατο] abusus sit H (=ἀπεχρήσατο) | 20 μάλιστα] 〈 Η 24 καὶ ἐξουθενημένος] 〈 Η | 25 αὐτός] et alibi H | διετέλεσα] complevi dies meos H (vgl. LXX) | 26 δι᾿ αὐτοῦ] 〈 Η | 27 ἐπὶ τῷ ὠνειδίσθαι] 〈 Η.)
Μετὰ ταῦτα ἀναγκαῖον διὰ τὸ πολλὰ πεπονθέναι τοὺς προφήτας ἐλέγχοντας καὶ τὸν λόγον πρεσβεύοντας καὶ λαβοῦντας τὰ προστασ· σόμενα ὑπὸ τοῦ θεοῦ, ὑπομνῆσαι τοὺς ἀκροατὰς περὶ τοῦ βίου αὐτῶν καὶ τῶν ἐπαγγελιῶν αὐτῶν καὶ τῆς ἡμετέρας προαιρέσεως, ἵνα κατὰ τὸ δυνατὸν ἡμῖν, εἰ θέλομεν μετὰ τῶν προφητῶν ἔχειν ἀνάπαυσιν, τὰ ἔργα τῶν προφητῶν ζηλώσωμεν. ὅ δὲ λέγω τοιοῦτόν ἐστι· πολλάκις ἐν ταῖς εὐχαῖς λέγομεν· θεὲ παντοκράτορ, τὴν μερίδα ἡμῶν μετὰ τῶν προφητῶν δός, τὴν μερίδα ἡμῶν μετὰ τῶν ἀποστόλων τοῦ Χριστοῦ σου δός, ἵνα εὑρεθῶμεν καὶ μετ᾿ αὐτοῦ τοῦ Χριστοῦ. ταῦτα δὲ λέγοντες οὐκ αἰσθανόμεθα τί εὐχόμεθα· δυνάμει γὰρ τοῦτό φαμεν· δὸς ἡμᾶς παθεῖν ἃ πεπόνθασιν οἱ προφῆται, δὸς καὶ ἡμᾶς μισηθῆναι ὡς ἐμισήθησαν οἱ προφῆται, λόγους τοιούτους δὸς ἐφ᾿ οἷς μισηθησόμεθα, δὸς τοσαύταις περιστάσεσι περιπεσεῖν ὅσαις οἱ ἀπόστολοι. τὸ γὰρ λέγειν· δός μοι μερίδα μετὰ τῶν προφητῶν, μὴ παθόντα τὰ τῶν προφητῶν μηδὲ παθεῖν θέλοντα ἄδικόν ἐστι. τὸ λέγειν· δός μοι μερίδα μετὰ τῶν ἀποστόλων, μὴ θέλοντα ἀπὸ διαθέσεως Παύλου ἀληθεύοντα εἰπεῖν· »ἐν κόποις περισσοτέρως, ἐν πληγαῖς περισσοτέρως, ἐν φυλακαῖς ὑπερβαλλόντως, ἐν θανάτοις πολλάκις« καὶ τὰ ἑξῆς, πάντων ἐστὶν ἀδικώτατον. εἴπερ οὖν θέλομεν μετὰ τῶν προφητῶν γενέσθαι, ὅρα τοὺς βίους τῶν προφητῶν ὅτι ἐκ τοῦ ἐλέγχειν, ἐκ τοῦ ἐπιτιμᾶν, ἐκ τοῦ ἐπιπλήσσειν ἐδικάζοντο, διεκρίνοντο, κατεδικάζοντο. »ἐλιθάσθησαν, ἐπρίσθησαν, ἐπειράσθησαν, ἐν φόνῳ μαχαίρας ἀπέθανον, περιῆλθον ἐν μηλωταῖς, [*](5ff. Vgl. Hom. 15, 1. — 11ff. Vgl. Hom. 15, 1. — 21 II Kor. 11, 23. — 26ff. Hebr. 11, 37. 38.) [*](1—4 Hierzu Fragm. 56 in C: Συντέλεια—λαός | 3|4 συντέλεια—ἡμῶν] cujus post passionem venit consummatio Jerusalem et interfectio populi Judaeorum H | 4 κατὰ C Koetschau ἐπὶ S | 7 ὑπομνῆσαι] + paucis H | 8 αὐτῶν] 〈 Η | 10 τὰ ἔργα] etiam opera H | 11—13 τὴν—Χριστοῦ2] da nobis partem cum prophetis, da cum apostolis Christi tui, tribue ut inveniamur ad vestigia Unigeniti tui H; doch scheint aus Z. 18—20 und S. 120, 23 hervorzugehen, dass nur der Wunsch die Propheten und die Apostel zu erreichen vorliegt | 15 δὸς—προφῆται] 〈 Η | 16 λόγους—δὸς] et da nobis verba talia H | 17 μισηθησόμεθα] persecutionem patiamur H | ὅσαις Blass | 18|19 μὴ παθόντα] 〈Η | 19 ἄδικον] omnium injustissimum H | 24 γενέσθαι] requiescere H (vgl. Zeile 9) | ὅρα] consideremus H| 25|26 ἐκ3— ἐδικάζοντο] 〈 Η |26 ἐπρίσθησαν Hu serrati H ἐπρήσθησαν S | 27 ἐπειράσθησαν] 〈 H.)
»Καὶ ἔσται ὁ λόγος σου ἐμοὶ εἰς εὐφροσύνην«. οὐκ ἔστι νῦν, ἀλλ᾿ »ἔσται«· ἐπεὶ γὰρ ἐπὶ τοῦ παρόντος ὁ λόγος σου ἐμοὶ εἰς φυλακάς, εἰς δίκας, εἰς πράγματα, εἰς δυσφημμίας, εἰς πόνους, ἀλλὰ τὸ τέλος τούτων εὐφροσύνη ἔσται. »καὶ ἔσται ὁ λόγος σου ἐμοὶ εἰς εὐφροσύνην καὶ χαρὰν καρδίας μου, ὅτι ἐπικέκληται τὸ ὄνομά σου ἐπ᾿ ἐμέ, κύριε παντοκράτορ«. κἂν Χριστὸς λέγῃ, τὸ ὄνομα τοῦ πατρὸς ἐπικέκληται ἐπ᾿ αὐτόν. »οὐκ ἐκάθισα ἐν συνεδρίῳ αὐτῶν παιζόντων«. εἴ ποτε ἑώρακε τὸ συνέδριον ὁ προφήτης οὐ σπουδαζόντων ἀλλ]απαιζόντων, ἔφευγε μᾶλλον τὸ συνάγεσθαι ἤπερ ἔσπευδεν ἐπὶ συναγωγὴν παιζόντων. νοῆσαί σε οὖν δεῖ διαφορὰν συνεδρίου παιζόντων καὶ [μὴ] σπουδαζόντων. τὸ συνέδριον τοῦτο σπουδαῖόν ἐστι καὶ πάντα ποιεῖ μετὰ σπουδῆς καὶ σπουδῆς ἄξια καὶ κατὰ τὸ λεγόμενον· σπουδὴ ὁ λόγος, σπουδὴ ὁ βίος, καὶ πάντῃ ἐστὶ τὸ συνέδριον οὐ παιζόντων, ἀλλ]ασπουδαζόντων. ὅταν δὲ τὸ συνέδριον καταλιπὸν τὴν σπουδὴν τὴν περὶ τὰ ἀναγκαῖα σχολάζῃ τοῖς παιγνίοις τοῦ αἰῶνος τούτου καὶ παιγνίοις τοῖς ἀπὸ τῆς κακίας, γίνεται συνέδριον παιζόντων. φησὶν οὖν οὗτος· »οὐκ ἐκάθισα ἐν συνεδρίῳ αὐτῶν παιζόντων, ἀλλ᾿ εὐλαβούμην ἀπὸ προσώπου χειρός σου«. δύο προκειμένων, καθέζεσθαι ἐν συνεδρίῳ παιζόντων καὶ σοὶ τῷ θεῷ προσκόπτειν καὶ σοὶ μὴ ἀρέσκειν, ἢ ἐγείρεσθαι ἀπὸ συνεδρίιου παιζόντων καὶ ποιεῖν ταῦτα ἃ σοὶ φίλον ἦν, εἱλόμην μᾶλλον ἀνίστασθαι ἀπὸ τοῦ συνεδρίου τῶν παιζόντων καὶ σοὶ φίλος εἶναι, ἤπερ τὸ ἐναντίον ποιῶν ἐχθρὸς γενέσθαι τῇ μακαριότητί σου. »οὐκ ἐκάθισα ἐν συνεδρίῳ αὐτῶν παιζόντων, ἀλλ᾿ εὐλαβούμην ἀπὸ προσώπου χειρός σου«. καὶ ὁ σωτὴρ ἡμῶν οὐκ ἐκάθισεν »ἐν συνεδρίῳ αὐτῶν παιζόντων«, ἀλλ᾿ ἀπανέστη ἀπ᾿ αὐτῶν. καὶ σημεῖόν ἐστι τοῦ ἐγηγέρθαι τὸν σωτῆρα ἀπὸ συνεδρίου παιζόντων, τὸ εἰρηκέναι αὐτόν· »ἀφίεται ὑμῖν ὁ οἶκος ὑμῶν ἔρημος«. καταλέλοιπε γὰρ ὁ λόγος τοῦ [*](28 Matth. 23, 38.) [*](1—7 Hierzu Fragm. 57 in C: Εἰ—ὄνομα |2 ἐπεὶ γὰρ S siquidem H εἰ γὰρ καὶ C | 4 ἔσται C erit H ἐστί S | 6 λέγῃ] + non abhorret ab intellectu H | ὄνομα] + quippe H | 7 αὐτῶν] 〈 Η | ἤπερ] εἴπερ S vgl. Z. 22 | 11—17 Hierzu Fragm. 58 in C: Συνέδριον—τούτου | 10/11 παιζόντων—σπουδαζόντων] solliciti atque ludentis. Si H | 12 ἄξια C Ecclesiastica H ἀξίας S | κατὰ τ[ο λεγόμενον] SC 〈 H | 13 σπουδὴ 1 — βίος] σπουδὴ ὁ βίος, σπουδὴ ἡ πρᾶξις C si sermo cum disciplina, si vita sollicita est H | καὶ πάντῃ] si negotia cum cautela H | 16 τοῖς Co qui veniunt H τῆς S | 17 αὐτῶν] 〈 Η |18 χειρός Lo manus H | 19/20 καὶ — ἀρέσκειν] et offendere majestatem tuam H | 22 ἤπερ Hu quam H εἴπερ S | 23 τῇ μακαριότητί] 〈 Η | 24. 25 αὐτῶν] 〈 Η |26—27 ἀλλ᾿ — αὐτόν] εδ σθρρεχισσε σε δοψενσ αιτ Η |27 τὸ Hu τῶι S.)
»Κατὰ μόνας ἐκαθήμην«. καὶ τὰ ῥήματα ἐνταῦθα οἰκοκομεῖ. ὅταν πλῆθος ᾖ ἁμαρτωλῶν καὶ μὴ φέρωσι τὸν δίκαιον βιοῦντα | δικαίως, οὐδὲν ἄτοπόν ἐστι φεύγοντα τὸ συνέδριον τῆς κακίας μιμήσασθαι τὸν εἰπόντα· »κατὰ μόνας ἐκαθήμην«, μιμήσασθαι καὶ τὸν λέγοντα Ἡλίαν· »κύριε, τοὺς προφήτας σου ἀπέκτειναν, τὰ θυσιαστήριά σου κατέσκαψαν, κἀγῶ ὑπελείφθην μονώτατος, καὶ ζητοῦσι τὴν ψυχῆν μου λαβεῖν αὐτήν«. τάχα δὲ κἂν βαθύτερον ἐξετάσῃς τὸ »κατὰ μόνας ἐκαθήμην«, εὑρήσεις τινὰ ἄξιον νοῦν βάθους προφητικοῦ. ὅταν τὸν τῶν πολλῶν βίον μμιμώμεθα, ὥστε μὴ εἶναι ἀνακεχωρηκότα αὐτὸν καὶ κρείττονα καὶ ἐξαίρετον παρὰ τοὺς πολλούς, οὐ δύναμαι λέγειν· »κατὰ μόνας ἐκαθήμην«, ἀλλά· μετὰ πολλῶν ἐκαθήμην. ἐπὰν δὲ ὁ βίος μου γένηται δυσμίμητος, ὥστε με τηλικοῦτον γενέσθαι, ὡς μηδένα παραπλήσιον εἶναί μου τῷ ἤθει, τῷ λόγῳ, ταῖς πράξεσι, τῇ σοφίᾳ, τότε δύναμαι λέγειν παὰ τὸ μόνος εἶναι τοιόσδε καὶ μηδένα μιμήσασθαί με τὸ »κατὰ μμόνας ἐκθήμην«. ἔξεστιν οὖν καὶ μὴ ὄντα σε πρεσβύτερον καὶ μὴ ὄντα σε ἐπίσκοπον μηδέ τινι τιμῇ ἐκκλησιαστικῇ τετιμημένον εἰπεῖν τοῦτο, τὸ »κατὰ μόνας ἐκαθή΄μην« ζηλῶσαι καὶ βίον ἀναλαβεῖν ὥστε εἰπεὶν· »κατὰ μόνας ἐκαθήμην«. »Ὅτι πικρίας ἐνεπλήσθην«. εἰ »στενὴ καὶ τεθλιμμένη ἡ ὁδὸς ἡ ἑορτή σου μετὰ πικρίδων γίνεται; ὅταν γὰρ ἑορτάζῃς, »ἄζυμα« φησὶν »ἐπὶ πικρίδων φάγεσαι«. τί βούλεται ὁ λόγος λέγων ὅτι δεὶ τὸν ἑορτάζοντα τῷ θεῷ »ἄζυμα ἐπὶ πικρίδων« ἐσθίειν, κατανοητέον. τὰ μὲν ἄζυμα διηγήσατο ὁ ἀπόστολος, οὐκ ἔστιν ἐμὴ ἡ ἑρμηνεία· τὸ δὲ [*](7 I Kön. 19, 14 u. Röm. 11, 3. — 22 Matth. 7, 14. — 25 ff. Exod. 12, 8.) [*](1 καὶ ἐκκλησίαν u. 2 τὴν] 〈 Η |3—18 Hierzu Fragm. 59 in C: Μιμείσθω— αὐτῷ | 4 τὸν δίκαιον βιοῦντα δικαίως nach C: αὐτοῦδικαιοῦντος τὸν βίον n. H: secum justum pie vivere τὸν δίκαιον βιοῦντα καὶ ὡς S | 6 τὸν] + Prophetam H | 7 τὸν λέγοντα] miserabiliter conqueerentem H | 11—13 ὥστε—πολλούς] nec conversatio mostra a populo melior nec, contempto (od. contenta) judice Deo, ab hominum (od. omnibus) malitiis separatur H | 16 ἤθει] ἔθει C sensu H | λόγῳ C sermone H βίωι S | τῇ σοφίᾳ] καὶ σοφίᾳ C 〈 H | 17 παρὰ — με] 〈 Η | τοιόσδε Koetschau τοῖς ὧδε S | 19 μηδέ τινι] aut diaconus, aut alia qualibet H | 19/20 εἰπεῖν—καὶ] 〈 Η | 22—S. 124, 17 Hierzu Fragm. 60 in C: Στενὴ — ἐνεπλήσθην | 25 σου] Dei H vielleicht richtig (vgl. Z. 27) | 26 πικρίδων SC amaritudine H | φάγεσαι] + Simul autem H | 27 τῷ θεῷ] pascha Dei H | 28—S. 123, 1 τὸ δὲ ἀκόλουθον] De amaritudine vero quod sequitur H.)
»Ἵνα τί οἱ μισοῦντές με κατισχύουσι«; πολλὰ ἔσχε πράγματα, ἔπασχεν ἀπὸ τῶν μὴ θελόντων ἀκούειν τὸ ἀληθές, καὶ ἦσαν αὐτοῦ ἐκεῖνοι δυνατώτεροι [δὲ] ἐνταῦθα ἐν τῷ αἰῶνι τούτῳ, ἐπειδὴ οὐκ ἔστιν ἡ βασιλεία τοῦ θεοῦ ἐκ τοῦ αἰῶνος τούτου, ἀλλὰ ἀπὸ τῶν κρειττόνων χωρίών, ὥς φησιν ὁ σωτήρ· »εἰ ἦν ἐκ τοῦ κόσμου τούτου ἡ βασιλεία ἡ ἐμή, οἱ ὑπηρέται οἱ ἐμοὶ ἠγωνίζοντο ἄν, ἵνα μὴ παραδοθῶ τοῖς Ἰουδαίοις«. οἱ λυποῦντες οὖν τὸν προφήτην κατίσχυον [*](3ff. I Kor. 5, 8. — 9 Gal. 4, 16. — 10 II Kor. 11, 27. 28. — 15 Joel 2, 26 cod. 233. — 22 Vgl. Joh. 18, 36. — 23 Joh. 18, 36.) [*](4. 6f. εἰλικρινείας usw. Blass εἰλικρινίας S | 6 ἔχε δὲ Co Habeto H (= ἔχε δὴ?) ἐχει δὲ S | 7 ἔσονταί σοι] te sequentur H | ἔσθίεις μετὰ πικρίδων] manducabis H | 9 καὶ—ἤσθιε2] sequebatur eum amaritudo H | 10 πῶς] 〈 Η | 11 καὶ1] 〈 Η | 12 ἢ—πικρίδων2] quae pro totius mundi salute pandebat, et quae eum faciebant praesidem beritatis azyma cum amaritudinibus manducare H | ἢ Blass Koetschau vgl. S. 122, 24 εἰ S | 14/15 ἐπί τινων ἄλλων Koetschau ἐπ᾿ ἄλλων C et in alio loco de quibusdam H | 15 δὲ C vero H | 16 λέγων ὅτι οὐχὶ SC non ait H | 17/18 ὅση—μεταλαβεῖν] hoc est, in me tantum saeculi persecutionum pondus incubuit, ut plenus amaritudine fierem H | 19 κατισχύουσι] + in me H (= μου? vgl. 124, 1) + με Co (vgl. 124, 6) | 19—S. 124, 15 Hierzu Fargm. 61. in C: Ἐπεβου- λεύετο—γίνεται | 19/20 ἔσχι πράγματα, ἔπασχεν] passus est Jeremias H; ἔπασχεν ist wohl Glossem | 20 μὴ θελόντων Hu qui . . . . nolebant H δυσαρεστουμένων C | τὸ ἀληθὲς] veritatem H τῇ ἀληθείᾳ C | ἦσαν C erant H ἤκουσαν S | 21 ἐκεῖνοι] 〈 CH | δὲ] 〈 CH | ἐνταῦθα] 〈 CH | 22 θεοῦ SH δικαίου C | 23 τῶν κρειττόνων χωρίων] alia quadam viventium regione H | 25 οἱ — προφήτην] 〈 H.)
»Ἡ πληγὴ μου στερεά, πόθεν ἰαθήσομαι;« οἱ κατισχύοντές με πλήσσουσί με, καὶ ἡ πληγή μου ἐστὶ στερεά. εἴτε προφητεύει τὸν σταυτόν τοῦ κυρίου (στερεὰ γὰρ πληγή ἐστιν ὁ σταυρός, ὅσον ἐπὶ τοῖς σταυροῦσιν αὐτόν), εἴτε περὶ πάντων τῶν δικαίων λέγεται ἐν οἷς πληγὴν στερεὰν λαμβάνει, εἴτε καὶ ἐπὶ τοῦ προφήτου ἀκούεις τοῦτο (καὶ γὰρ καὶ αὐτὸς πέπονθε τὰ ἀνγεγραμμένα ἐν τῇ προφητείᾳ), τὸν αὐτὸν ἐπιδέχεται [τὸν] νοῦν κατὰ τὴν λέγουσαν λέξιν· »ἡ πληγή μου στερεά«. »πόθεν ἰαθήσομαι;« κἂν ὁ σωτὴρ λέγῃ· »πόθεν ἰαθήσομαι«, τὴ ἀνάστασιν τὴν ἐκ νεκρῶν προφητεύει μετὰ τὴν στερεὰν πληγήν, κἂν ἐπὶ τοῦ δικαίου δὲ λαμβάνηται, μετὰ τὰς πληγὰς γίνεται πάλιν ἴασις. »γινομένη ἐγενήθη μοι ὡς ὕδωρ ψευδές, οὐκ ἔχον πίστιν«· οὐ γὰρ με΄νει ἠ πληγή, ἀλλὰ παρέρχεται. »Διὰ τοῦτο τάδε λέγει κύριος· ἐὰν ἐπιστρέψῃς, καὶ ἀποκαταστήσω σε«. ταῦτα πάλιν λέγεται πρὸς ἕκαστον, ὃν παρακαλέσει ὁ θεὸς ἐπιστρέψαι πρὸς αὐτόν. μυστήριον δέ μοι δοκεῖ ἐνταῦτθα κηλοῦσθαι ε'ν τῷ »ἀποκαταστήσω σε«. οὐδεὶς ἀποκαθίσταται εἴς τινα τόπον μηδαμῶς ποτε γενόμενος ἐκεῖ, ἀλλ᾿ ἡ ἀποκατάστασίς ἐστιν εἰς τὰ οἰκεῖα. οἷον ἔξαρθρόν μου ἐὰν γένηται μέλος, ὁ ἰατρὸς πειρᾶται ἀποκατάστασιν ποιῆσαι τοῦ ἐξάρθρου. ὅταν ἔξω τις γένηται τῆς πατρίδος, εἴτε δι- καίως εἴτε ἀδίκως, ἀπολαμβάνῃ δὲ τὸ δύνασθαι πάλιν ἐν τῇ πατρίδι εἶναι κατὰ τοὺς νόμους, ἀπεκατέστη ἐπὶ τὴ πατρίδα τὴ ἑαυτοῦ. τὸ αὐτ[ο νόει μοι καὶ ἐπὶ στρατιώτου ἐκβληθέντος ἀπὸ τῆς ἰδίας παρατάζεως καὶ ἀποκαθισταμένου. λέγει οὖν ἐνθάδε πρὸς ἡμᾶς τοὺς [*](1 ἰσχύουσι] justus debilior sit a persequentibus se H | 3 Χριστὸς δικαζόμενος, κτλ. SC vgl. S. 112, 24. 26; Christus habitat, judicatur etc. H | 4 καὶ1—καταδικά- ζεται] et ad mortemusque subjectus, confortatis inimicis suis adversum se H | 5 πόθεν ἱαθήσομαι] 〈 Η | 6 με1] in me H | 7 τοῦ κݲυݲ Blass Domini H ἑαυτοῦ S | 7.8 στερεὰ—αὐτόν] 〈 Η |8 εἴτε περὶ Co sive de H | 8/9 πάντων—λαμβάνει] justis | 9 ἀκούεις Koetschau volueris accipere H ἄκουσον S | 10 καὶ1—προφητείᾳ] 〈 Η | 11 τὸν—νοῦν] so Koetschau | 12 κἂν . . . . λέγῃ] vgl. Z. 14; καὶ . . . . λέγει S Et . . potest dicere H | 13 προφητεύει] annuntians H | 15 ἐγενήθη LXX facta est H ἐγεννήθη S | μοι] + (subauditur plaga) H vielleicht richtig |ὡς ὕδωρ ψευδές Hu sicut aqua mendax H | 16 πληγή] + mea H | 17 καὶ] 〈 H | 20/21 εἰς—οἰκεῖα] nisi in eum locum unde ante discesserat H | 23—25 εἴτε—ἑαυτοῦ] in exsilium mittitur, eet postea per indulgentiam eorum qui possunt exsules solvere, redditur libertati, et redit unde fuerat expulsus H | 27 καὶ Lietzmann | ἀποκαθισταμένου] + ordini, si acceperit veniam H, also wohl εἰς τὴ παράταξιν, ἐὰν συγγνώμης τύχῃ | ἡμᾶς] mortale genus, id est ad nos homines H.)