In Jeremiam (Homiliae 12-20)

Ὃ προστάσσεται ὁ προφήτης λέγειν ὑπὸ θεοῦ, ὀφείλει ἄξιον εἶναι τοῦ θεοῦ, [οὐ] φαίνεται δὲ ὅτι οὐκ ἄξιόν ἐστι τοῦ θεοῦ, μενόντων ἡμῶν ἐπὶ τοῦ γράμματος, ὥστε εἰπεῖν ἄλλον τινὰ ἀκούσαντα τοῦ γράμματος· μωρία ἐστὶ ταῦτα τὰ γράμματα. τοῦτο δὲ ἐρεῖ ψυχικός· »ψυχικὸς« γὰρ »ἄνθρωπος οὐ δέχεται τὰ τοῦ πνεύματος τοῦ θεοῦ· μωρία γὰρ αὐτῷ ἐστιν«. ὅρα οὐν τὴν λέξιν τί φησιν. »καὶ ἐρεῖς πρὸς τὸν λαὸν τοῦτον· τάδε λέγει κύριος ὁ θεὸς Ἰσραήλ« [*](1 Vgl. Apok. Joh. 16, 6–8 Vgl. Rom. 11, 21. — 10 I Kor. 6, 17. — 22 I Kor. 2, 14.) [*](1 γινόμεθα] efficiamur Η γενώμεθα Co | 3 θεός] + si tamen candorem, quem nohis coneesserat, semper haheamus Η richtig (vgl. Ζ. 8 ff.) | 4 Ἰσραήλ mit H: Israel ἰλημ S | 7 ἀλλὰ] statim ut illos projecit H | 8 ἴστω Hu ἵστω S | 10 φείσεται + si eum dereliquerit Η | ὁ δὲ] si non H | 12 αἰῶνας] + saeculorum H | Ἀμήν] + ὁμιλία ια΄ S | 13/14 καὶ—Ἰσραήλ] < H | 13 τοῦτον nach Ζ. 24 u. LXX | 15 οἴνου Co vino Η | 17 Ηomilia ΙXH | 18 ὑπὸ] ἀπὸ S | 19 οὐ] < Η w. e. seh. | 20 ἄλλον] rudis Η (= ἁπλοῦν ?) | 21 γράμματος] + et nihil altius requiramus Η | ταῦτα τὰ γράμματα] Scripturis aurem accomodare, et ea cognoscere quae in eis lectitantur H | 23 τὴν λέξιν] Dei sermonem H | 24 ἐρεῖς Co dices Η ἐρεῖ S (vgl. S. 89, 12) | λαὸν] + sermonem H.)

Κατανόησον οὖν μοι πάντας ἀνθρώπους εἶναι τροπικῶς νῦν χωρητικοὺς οἴνου. καὶ ὀνομάζω αὐτοὺς κατὰ τοῦτο ἀσκοὺς καὶ λέγω ὅτι ὁ μὲν φαῦλος πεπλήρωται »οἴνου ἀμπέλου Σοδόμων«, πεπλήρωται οἵνου Αἰγυπτίου καὶ οἴνου τῶν ἐχθρῶν τοῦ Ἰσραήλ, ὁ δὲ ἅγιος καὶ ὠφελημένος πεπλήρωται οἴνου ἀπὸ ἀμπέλου Σωρὴκ καὶ οἴνου περὶ οὑ γέγραπται· »τὸ ποτήριόν σου μεθύσκον ὡς κράτιστον«, καὶ πάλιν πεπλήρωται οἴνου ὁ ἅγιος, ἀφ᾿ οὗ ἐκέρασεν ἡ σοφία. ταῦτα μὲν οὐν νοείσθω μοι κατὰ τὴν κακίαν καὶ τὴν ἀρετήν, ἵνα θεωρηθῇ τὸ >πᾶς ἀσκὸς οἴνου πληροῦται< εἰ δὲ δεῖ Ἰδεῖν καὶ τὰ διὰ τὴν κακίαν καὶ τὴν ἀρετήν, κολάσεις μὲν τὰς διὰ τὴν κακίαν, εὐλογίας δὲ καὶ ἐπαγγελίας τὰς διὰ τὴν ἀρετήν, παραστήσωμεν ἀπὸ τῶν ἱερῶν γραμμάτων, τίνα τρόπον αἱ κολάσεις καὶ αἱ ἑπαγγελίαι οἶνος λέγεται· »λάβε τὸ ποτήριον τοῦ οἴνου τοῦ ἀκράτου τούτου, καὶ ποτιεῖς πάντα τὰ ἔθνη πρὸς ἃ ἐγὼ ἐξαποστελῶ σε πρὸς αὐτούς«. ἱερεμίας ταῦτα λέγει· ᾧ ἐπιφέρει· »καὶ πίονται καὶ ἐξεμέσονται καὶ ἐκμανήσονται καὶ πεσοῦνται«. οὐκοῦν τὰς κολάσεις σεις ὠνόμασεν ἐνταῦθα οἶνον ἄκρατον, ὅν πίνουσιν οἱ ἀκράτου οἴνου τουτέστιν ἀκράτου κολάσεως ἄξιοι. εἰσὶ δὲ καὶ ἄλλοι οἱ πίνοντες κόλασιν οὐκ ἄκρατον, ἀλλὰ κεκερασμένην· »ποτήριον« γὰρ »ἐν χειρὶ κυρίου, οἴνου ἀκράτου πλῆρες κεράσματος, ἔκλινεν ἐκ τούτου εἰς τοῦτο· πλὴν ὁ τρυγίας αὐτοῦ οὐκ ἐξεκενώθη, πίονται πάντες οἱ ἁμαρτωλοὶ τῆς«. εἰ θέλεις καὶ ποτήριον εὐλογίας ἰδεῖν, ὃ πίνουσιν οἱ δίκαιοι, ἤρκει μὲν οὐν καὶ τὸ τῆς σοφίας, ἐφ᾿ ᾧ ἔλεγε· »πίετε οἶνον ὃν ἐκέρασα ὑμῖν«, ἴδε δέ μοι καὶ τὸν σωτῆρα πρὸς τὸ πάσχα ἀναβαίνοντα εἰς »ἀνάγαιον μέγα ἐστρωμένον καὶ κεκοσμημένον« καὶ ἑορτάζοντα μετὰ τῶν μαθητῶν καὶ διδόντα αὐτοῖς ποτήριον, περὶ οὗ γέγραπται οὐχ ὅτι ἐκέρασεν· ὁ Ἰησοῦς γὰρ εὐφραίνων τοὺς μαθητὰς ἀκράτω εὐφραίνει καὶ λέγει αὐτοῖς· »λάβετε, πίετε, τοῦτό μού ἐστι τὸ αἶμα, τὸ ὑπὲρ ὑμῶν ἐκχυνόμενον εἰς ἄφεσιν ἁμαρτιῶν· [*](1 Psal. 77, 47. — 5 Vgl. Deut. 32, 32. — 8 Psal. 22, 5. — 15 Jerem. 32, 1. — 17 Jerem. 32, 2. — 21 Psal. 74, 9. — 26 Prov. 9, 5. — 27 Vgl. Mark. 14, 15 Luk. 22, 11. —30— S. 88, 3 Matth. 26, 27-29 Par. u. I Kor. 11, 25. Vgl. Barnard Τ, St V, 5, 29.) [*](2 συκαμίνους Hu συκαμήνους S | 4 καὶ1] ἢ S | καὶ1 — ἀσκοὺς] nee aliud eis possumus nomen impoiiere, qui capaces vini sunt quam utrium H | 7 ἀμπέλου nach H: vinea u. S. 86, 19 ἀμπέλων S | 11/12 δεῖ ἰδεῖν καὶ τὰ] impleantur utres Η w. e. seh. | 12 τὰ] τὰς S | τὴν 2] δι᾿ S | 15 οἶνος Ru vinum Η οἱονεὶ S | 21 κόλασιν οὐκ ἄκρατον] supplicia uerum quidtm non penitus meraca H | 22 καὶ ἔκλινεν mit Η: et inelinavit εἴκλινεν S* ἔκλινεν Scorr. | 27 κεκοσμημένον] η in Ras. S | 29 περὶ — ὅτι] de quo in Evangelio scriptum est non quod H.)

Ορᾷς τὴν ἐπαγγελίαν τὸ ποτήριον τῆς καινῆς διαθήκης« οὐσαν, ὁρᾷς τὰς κολάσεις κολάσεις ποτήριον οἴνου ἀκράτου, καὶ ἄλλο εἶδος κολάσεως ποτήριον κεκερασμένον· ὥστε ἑκάστῳ κίρνασθαι κατὰ τὴν Ι άξίαν τῆς χρηστῆς πράξεως ἀναμεμιγμένης μοχθηρᾷ πράξει ἅ πίεται. νόει δέ μοι τοὺς μὲν πάντῃ ἀλλοτρίους τῆς θεοσεβείας καὶ μησαμῶς προσέχοντας αὑτοῖς, ἀλλ΄ ὡς ἔτυχε ζῶντας, πίνοντας τὸν ἄκρατον οἶνον περὶ οὗ παρεθέμεθα τὰ ἀπὸ τοῦ Ἱερεμίου, τοὺς δὲ μὴ πάντῃ ἀποστάντας καὶ ἁμαρτωλούς, ἀλλ’ ἀ〈να〉ξίους τοῦ ποτηρίου »τῆς καινῆς διαθήκης«, ποιοῦντας ὁτὲ μὲν χρηστοτέρας ὁτὲ δὲ ἐναντίας πράξεις, οἶνον πίνοντας »ἀκράτου κεράσματος ». »ἔκλινε« γὰρ ὁ θεὸς »ἐκ τούτου εἰς τοῦτο« τίνος »τούτου«; δύο ποτήρια βλέπω κατὰ τὸ λεγόμενον· »ἔκλινεν ἐκ τούτου εἰς τοῦτο πλὴν ὁ τρυγίας αὐτοῦ οὐκ ἐξεκενώθη«. νόει μοι τὸ ποτήριον τῶν ἀγαθῶν σου ἔργων ἐν τῇ μιᾷ χειρὶ τοῦ θεοῦ· εἰ δὲ βούλει τολμηρότερόν με εἰπεῖν, ἔστω ἐν τῇ χειρὶ χειρὶ τοῦ θεοῦ τὸ ποτήριον τῶν ἔργων σου τῶν ἀγαθῶν, εἶτα ἔστω τὸ ποτήριόν σου τῶν ἁμαρτημάτων ἐν τῇ ἀριστερᾷ χειρὶ τοῦ θεοῦ. ὅταν οὖν μέλλῃς κολάζεσθαι διὰ τὰ ἁμαρτήματα, ἐπεὶ καὶ χρηστότερά σοι ἔργα γεγένηται, ποτήριον »ἐν χειρὶ κυρίου ἐστὶν οἴνου ἀκράτου πλῆρες κεράσματος. καὶ ἔκλινεν ἐκ τούτου εἰς τοῦτο«, ἐκ τοῦ ἐν τῇ ἀριστερᾷ εἰς τὸ ἐν τῇ δεξιᾷ. οὔτε γὰρ μόνον δύνασαι πιεῖν τὸ τῶν ἀγαθῶν ποτήριον, ὡς οὐ μόνον ἀγαθὰ ἔργα πεποιηκώς, οὔτε δύνασαι πιεῖν μόνον τὸ τῶν ἁμαρτημάτων ποτήριον, χρηστὰ γáρ σοι πέπρακταί τινα. διὰ τοῦτο »ἔκλινεν ἐκ τούτου εἰς τοῦτο«. κατὰ τὴν ἀναλογίαν τῶν ἔργων σου κίρναταί σοι ὁ θυμὸς καὶ ἡ κόλασις, ἴνα ἤτοι ὑδαρέστερον τὸ τῆς κολάσεως ᾖ σοι ἢ δριμύτερον καὶ ἐπιπονώτερον. κατὰ τὴν ἀναλογίαν γὰρ, ὡς προεῖπον, τῶν ἁμαρτημάτων συγκρινομένων τοῖς ἀγαθοῖς ἀμβλύνεταί πως ἢ οὐκ ἀμβλύνεται ὁ ἀπὸ τοῦ ποτηρίου τῆς ὁργῆς † ποσῶς διδομένης [*](4. 11 Vgl. Matth. 26, 28. — 5 Vgl. Jerem. 32, 1. — 6 Vgl. Psal. 74, 9. — 13ff. Ps. 74, 9. — 21 Psal. 74, 9. — 23ff. Vgl. in I Kor. 9, 23 (Cat. Cram. V, 180, 33 ff.): ἀλλ’ ἐρεῖ τις τῶν ἀκουόντων· ὁ βίος μου μικτός ἐστιν. οὕτε πάντα ποιῶ διὰ τὸ Εὐαγγέλιον· οὕτε πάντα ποιῶ διὰ τὴν ἁμαρτίαν καὶ τὴν ἡδονήν. πρὸς τοῦτο φήσομεν· ταῦτα ὁ Θεὸς τὰ κρίματα ἔχει. — 26 Vgl. Psal. 74, 9.) [*](6. 27 κίρνασθαι u. κίρναται Blass (vgl. S. 86, 26) κιρνᾶσθαι u. κιρνᾶται S Ι 9 αὑτοῖς] αὐτοῖς S | 11 ἀναξίους Hu nach Η: indigni | 13 πράξεις Ru opera H | 14 τίνος τούτου;] Quid est quodait, ex hoc in illud H, vielleicht richting | 24 οὐ] < Η | 26 τούτου Co τοῦτο S | 27/28 κατὰ—κόλασις] < Η | 29 καὶ ἐπιπονώτερον] < Η | 30 — S. 89, 1 ἀμβλύνεται — ἐὰν] aut obtundatur irae divinae aculeus, aut exacuatur. Si H | 31 ὀργῆς] + οἶνος Blass Diels Riedel + πόνος Koetschau.)

Εἶτα διδάσκει διὰ τοὺς ἁμαρτήσαντας, ὅσον κατὰ τὸ ῥητόν, ἐν τῇ Ἱερουσαλὴμ τότε καὶ ἐν τῇ Ἰουδαίᾳ, ποταποῦ οἴνου λέλλει πληροῦν ὁ θεὸς τοὺς ἀσκοὺς τούτους, τοὺς ἁμαρτωλούς. γέγραπται γάρ· »ἐὰν εἴπσι πρός σε· μὴ γνόντες οὐ γνωσόμεθα ὅτι πᾶς ἀσκὸς πληρωθήσεται οἴνου; καὶ ἐρεῖς πρὸς αὐτούς· τάδε λέγει κύριος· ἰδοὺ ἐγὼ πληρῶ πάντας τοὺς κατοικοῦντας τὴν γῆν ταύτην καὶ τοὺς βασιλεῖς τοὺς καθημένους υἱοὺς τοῦ Δαβὶδ ἐπὶ θρόνου αὐτοῦ καὶ τοὺς ἱερεῖς«. οὐδενὸς φείδεται ὁ μέλλων κολάζειν. οὐκ ἐπεὶ προ- φήτης τις ἐχρημάτισεν, ἔχει δὲ ἁμαρτήματα, οὐ πληρωθήσεται τῶν λεγομέων ἀπειλῶν. οὐκ ἐπεὶ ἱερεύς τις ἐχρημάτισεν καὶ ἔδοξεν ὑπερογὴν ὀνόματος ἔχειν τιμιωτέρου παρὰ τὸν λαόν, φείδεται αὐτοῦ ὁ θεὸς ὥστε αὐτὸν μὴ μὴ κολασθῆναι ἁμαρτήσαντα. τὰ δὲ περὶ ἐκείνων ἀναγεγραμμένα, φησὶν ὁ ἀπόστολος, ἐγράφη δι᾿ ἡμᾶς, »εἰς οὕς τὰ τέλε τῶν αἰώνων κατήντησεν«. εἴ τις οὖν καὶ ἐν τούτοις τοῖς ἱερεῦσι (δείκνυμι δὲ τοὺς πρεσβυτέρους ἡμᾶς) ἢ ἐν τούτοις τοῖς περιεστηκόσι τὸν λαὸν λευΐταις (λέγω δὲ τοὺς διακόνους) ἁμαρτάνει, ἕξει ταύτην τὴν κόλασιν· ὡς πάλιν εὐλογίαι τινές εἰσιν ἱερατικαί, περὶ ὧν θεοῦ διδόντος οὐ μακράν, ἀλλὰ μετὰ τὴν ἐξέτασιν τοῦ λόγου τοῦ προφητικοῦ εἰσόμεθα ἀναγινωσκομένων τῶν Ἀριθμῶν· περὶ γὰρ ἱερέων ἐκεῖ τινα μέλλει λέγεσθαι.

»Καὶ τοὺς ἱερεῖς« οὖν »καὶ τοὺς προφήτας καὶ τὸν Ἰούδαν καὶ [*](2 Psal. 115,4. — 15ff. Vgl. Hier. Comm. 932: non solum vulgus ignobile vilisque plebecula, sed reges Ecclesiarum de stirpe, sive filii David, qui sedent resupini erectaque cervice, et protento aqualiculo super thronum ejus. Sacerdotes quoque ipsi, secundus in ecclesiastico honore gradus, et prophetae, qui videntur habere scientiam Scripturarum, et omnes habitatores Jerusalem, pro varietate peccatorum complentur. — 20 Vgl. I Kor.10,11 — 26 Vgl. Num. 18.) [*](1 ἑκάστῳ τῶν ἁμαρτησάντων? Blass | 6/7 ἀλλὰ—πληρωθῆναι] nisi vimum Sodomorum, aut Sorec H | 12 ἐρεῖς Co dices H ἐρεῖ S | 15 κολάζειν] + peccatores H | οὐκ ἐπεὶ προφήτης] ist vorher ein Satz οὐκ ἐπεὶ βασιλεύς τις κτλ. ausgefallen? vgl. Hier. Comm. | 18 τιμιωτέρου] vgl. S.90,24 App. τιμώτερον S | τὸν λαὸν Koetschau vgl. Z. 23 τὸν ὅλον S; H ganz frei u. verkürzt | 24 ταύτην τὴν κό- λασιν] supplicium, quod nunc per prophetam dominus comminatur H | 26 εἰσόμεθα Hu disputabimus H ἰσόμεθα S.)

Τοιοῦτόν τί μοι νόει καὶ περὶ πάντων ἡμῶν. ἔστι τις <ἐκκλησία πρωτοτόκων ἀπογεγραμμένων ἐν οὐρανοῖς, ὅπου Σιὼν ὄρος καὶ πόλις θεοῦ ζῶντος Ἱερουσαλὴμ ἐπουράνιος>. οἱ μακάριοι ἐκεῖ συναχθήσονται, ἵνα ὁμοῦ ὦσιν. ἀλλὰ καὶ ἐν τούτῳ κολάζονται τῷ μὴ εἶναι μετ᾿ ἀλλήλων οἱ ἁμαρτωλοί. οἶδά τινας ἐν τῷ βίῳ τούτῳ ὑπὲρ κολάσεως βουλομένους νήσῳ τινὶ παραδοῦναι καὶ ὑπὲρ βασάνου τοὺς οἰκίους τινὸς τῶν λυπησάντων τὴν βασιλείαν καὶ διασκορπίζοντας, ἐνταῦθα μὲν τὴν γυναῖκα, ἐνταῦθα δὲ τὸν ἕνα υἱόν, εἶτα ἀλλαχοῦ τὸν ἕτερον, ἵνα μηδὲ ἐν τῇ συμφορᾷ ἀπολαύσωσιν ἡ μήτηρ τοῦ υἱοῦ, ἢ ὀ ἀδελφὸς τοῦ ἀδελφοῦ. τοιοῦτόν τι νόει καὶ ἐπὶ τῶν ἀδίκων. πικροτέρου τινὸς γεύσασθαί σε δεῖ τὸν ἁμαρτωλὸν διοικονομούμενον ὑπὸ τοῦ θεοῦ, ἵνα παιδευθεὶς σωθῇς. ὥσπερ δὲ οὐχὶ βασανίσαι ἁπλῶς θέλων τὸν κολαζόμενον ὑπὸ σοῦ οἰκέτην ὴ [*](4ff. Vgl. Sel. in Gen. 11,7 (Lo 8,68 = Cat. Cram. III, 82,15ff.): Γνώρισμα κακίας τὸ συγχυθῆναι τὰς γλώσσας· γνώρισμα ἀρετῆς, ὅτε (ὅτι Cram.) ἦν πάντων τῶν πιστευόντων καρδία καὶ ψυχὴ μία. καὶ οὕτω τηρῶν τὴν γραφὴν εὑρήσεις, ὅτι ὅπου πλῆθος ἀριθμοῦ, ὅπου σχίσμα, ὅπου διαίρεσις, καὶ διαφωνία (ἀσυμφωνία Carm.), καὶ ὅσα τοιαῦτα, κακίας ἐστὶ (εἰσὶ Cram.) γνωρίσματα· ὅπου δὲ ἑνότης, καὶ ὁμόνοια, καὶ πολλὴ δύναμις ἐν λόγοις, ἀρετῆς γνωρίσματα. — 5ff. Vgl. Gen. 11,2. — 7 Gen. 11,3.4. — 9 Gen. 11,7 — 14ff. Vgl. Hebr. 12,23.22.) [*](2 διασκορπιεῖν] διασκορπιοῦσιν S διασκορπιῶ Co LXX dispeergendos H | 3 καὶ2— αὐτῶν] Co; vgl. H: a filiis + ἐν τῷ αὐτῷ Co | 4 νοήσωμεν] + ut mihi videtur H | 8 καὶ1] <Η | ἔσται Co LXX sit H ἐστὶν S | 9 περὶ τούτων] <Η | 10/11 καὶ — διασκορπίζεται] et post pusillum subinfert: Et dispersit eos deus inde a facie omnis terrae H (=Gen. 11,8) H | 13 ἔπειτα—πανταχοῦ] in universum orbem H | 14 τοιοῦτόν S* τοιοῦτον Scorr. | 17 ἵνα—ὦσιν] <Η | τῷ] τοῦ S | 18 τινας] + reges H | 20 καὶ streicht Blass | 21 διασκορπίζοντας Blass διασκορπίσαντας S | 23 mater auch H | ἢ] + aut mater filiae (od. pater fratris), aut H | 24 πικροτέρου] πικρότερόν S amariora tormenta H | 25 θεοῦ] + si solus in exsilium relegetur H.)

Εἰ δὲ δεῖ προσθεῖναι τῷ λόγῳ καὶ ἄλλην αἰτίαν τοῦ διασκορπίζεσθαι, καὶ τοῦτο παραθήσομαι. κακοὶ συνόντες ἀλλήλοις τὰ κακὰ σκοποῦσι καὶ αὔξουσιν, ὥσπερ ἀγαθοὶ συνόντες ἀγαθοῖς περὶ ἀγαθῶν σκέπτονται. [καὶ] καταλύεται οὖν καὶ διαιρεῖται ἡ κακὴ βουλή, ἰσχύσασα ἂν μετὰ τῶν ὁμοίων, ὅτε διασκορπίζονται ἀπ᾿ ἀλλήλων οἱ μοχθηροί. διὰ τοῦτο οἰκονομεῖ ὁ θεὸς μὴ εἶναι μετ᾿ ἀλλήλων τοὺς φαύλους, τάχα καὶ αὐτῶν προνοῶν, ἵνα μὴ συναυξήσῃ αὐτῶν ἡ κακία, ἀλλὰ μειωθῇ διαλυομένη. ταῦτα διὰ τὸ »σκορπιῶ αὐτοὺς ἄνδρα καὶ τὸν ἀδελφὸν αὐτοῦ, καὶ τοὺς πατέρας αὐτῶν καὶ τοὺς υἱοὺς αὐτῶν ἐπὶ τὸ αὐτό. λέγει κύριος«.

»Οὐκ ἐπιποθήσω καὶ οὐ φείσομαι καὶ οὐκ οἰκτειρήσω ἀπὸ διαφθορᾶς αὐτῶν«.

τοῖς τοιούτοις ῥητοῖς ἐπιβαίνουσιν οἱ ἀπὸ τῶν αἱρέσεων λέγοντες· ὁρᾷς τὸν δημιουργὸν οἷός ἐστι; τὸν τῶν προφητῶν θεὸν ὅς φησιν· »οὐ φείσομαι καὶ οὐκ οἰκτειρήσω ἀπὸ διαφθορᾶς αὐτῶν«; πῶς δύναται οὗτος εἶναι ἀγαθός; ἐὰν δὲ λάβω παράδειγμα τὸν ἐπὶ καλῷ τῷ κοινῷ οὐκ οἰκτειροῦντα δικαστὴν καὶ καλῶς οὐκ ἐλεοῦντα κριτήν, δυνήσομαι ἀπὸ τοῦ παραδείγματος πεπισαι ὅτι πολλῶν φειδόμενος οὐ φείδεται ἑνὸς ὁ θεός. λήψομαι δὲ παράδειγμα καὶ ιατρόν, δεικνὺς ὅτι φειδόμενος τοῦ ὅλου σώματος οὐ φείδεται μέλους ἑνός. οἷον ἔστω δικαστῇ τὸ προκείμενον τοῦτο, τὴν εἰρήνην δημιουργῆσαι καὶ κατασκευάσαι τῷ ὑπ᾿ αὐτὸν ἔθνει τὰ συμφέεροντα. προσεληλυθέτω δέ τις προσαγόμενος φονεὺς ὡραῖος τὴν ὄψιν καὶ [*](4 Jerem. 6,7 — 20 Vgl. S.15,2.) [*](1 ἐπιστρέψῃς] + ab errore in quem incubuerant H | 2 τοὺς μὴ θεραπευθέν- τας]<Η | 3 παθημάτων] nach H: doloribus (et tormentis) μαθημάτων S | 3/4 ἐπεὶ — περιβάλλει] ad id retrahit quod fuerunt H | 3 ἐπὶ παιδείᾳ nach Lietzmann ἐπεὶ παιδεία S | 8 πρὸς τὴν] τῆς? Blass προσγενομένης? Koetschau | 11 αὔξουσιν] et in pristina nequitia perseverantes, augent peccata peccatis H | 12 καταλύεται nach H: Dissolvitur καὶ καταλύονται S | 13 ἀπ᾿ Blass Koetschau nach Z. 8 | 16 σκορπιῶ] et dispergam H (vgl. S. 90,2) | 20—28 Hierzu Fragm. 44. in C: Τὸ—ἰατροί | 22 ὅς] quid H. | 27 ἰατρόν Hu medici H ἰατρικὸν S | 28/29 την—συμφέροντα] quietem eivitati et pacem genti, cui praesidet, providere H.)

Ἴδε μοι καὶ ἰατρόν, τίνα τρόπον τρόπον ἐὰν φειδέμενος ᾖ τοῦ τέμνειν ὅ,τι χρὴ τέμνειν, ἐὰν φειδόμενος τοῦ καυτηριάζειν <ὅ,τι χρὴ καυτηρι- άζειν> διὰ τοὺς πόνους τοὺς ἐπακολουθοῦντας τοῖς τοιούτοις βοηθήμασι, τίνα τρόπον ἡ νόσος αὔξει καὶ χείρων γίνεται. ἐὰν δὲ τολμηρότερον οἷον προσέλθῃ τῇ τομῇ καὶ τῆ καύσει, θεραπεύσει διὰ τοῦ μὴ ἐλεῆσαι, διὰ τοῦ δοκεῖν μὴ οἰκτείρειν ἐκεῖνον τὸν καυτηριαζόμενον καὶ τὸν τεμνόμενον. οὕτως καὶ ὁ θεὸς οὐχ ἕνα ἄνθρωπον οἰκονομεῖ, ἀλλ᾿ ὅλον τὸν κόσμον οἰκονομεῖ, τὰ ἐν τῷ οὐρανῷ, τὰ ἐν τῇ γῇ πανταχοῦ διοικεῖ. σκοπεῖ οὖν τί συμφέρει ὅλῳ τῷ κόσμῳ καὶ πᾶσι τοῖς οὖσι, κατὰ τὸ δυνατὸν σκοπεῖ καὶ τὸ συμφέρον τῷ ἑνί, οὐ μέντοι ἵνα γένηται ἐπὶ ζημίᾳ τοῦ κόσμου τὸ τοῦ ἑνὸς συμφέρον. διὰ τοῦτο καὶ πῦρ αἰώνιον ἡτοιμάσθη, διὰ τοῦτο καὶ γέεννα [*](1 Vgl. Gen. 3,6 — 30 Vgl. Matth. 18,8 25,41.) [*](8/9 τὶς τῶν φαύλων καὶ .... παυομένων nach H: Quis malorum qui .... terrentur τῶν φαύλων καὶ ... παυόμενος S | 16 κοινωνίας .... καὶ τῆς] 〈 Η | 19 τίνα τρόπον] 〈 ΗCo | ᾖ Co ἢ S | 20 ὅ,τι] ὅτι S ejus vulneris quod H ὅτε Co | ὅ,τι χρὴ καυτηριάζειν nach H: id, quod indiget cauterio | 22 ἡ HuH ἢ S | 25 τὸν] zu streichen? | 27 διοικεῖ] + et cum hoc provideat, quod uni commodum sit, multo magis H | 27. 28 σκοπεῖ Ru providet H σκόπει S | 28 κατὰ τὸ δυνατὸν 〈 Η | 29 ἐπὶ ζημίᾳ Blass Koetschau ἐπιζημία S damno H.)

Εἰ δὲ θέλεις τὴν γραφὴν μάρτυρα λαβεῖν, ὅτι καὶ εἰς ἑτέρων παίδευσιν οἱ ἁμαρτωλοὶ κολάζονται, κἂν οὗτοί ποτε ἀπεγνωσμένοι ὦσι περὶ θεραπείας, ἄκουε Σολομῶντος ἐν ταῖς Παροιμίαις λέγοντος· »λοιμοῦ μαστιγουμένου ἄφρων πανουργότερος ἔται«. οὐκ αὐτὸν τὸν μαστιγούμενον εἶπεν ἔσεσθαι πανουργότερον καὶ φρονιμώτερον διὰ τὰς μάστιγας, ἀλλὰ τὸν ἄφρονά φησι μεταβάλλειν ἀπὸ ἀφροσύνης εἰς φρόνησιν διὰ τὰς προσαγμοένας τῷ λοιμῷ μάστιγας· τοῦτο γὰρ σημαίνεται ἐκ τοῦ ὀνόματος ἐνταῦθα τῆς πανουργίας. καὶ μεταβάλλει διὰ τοῦ βλέπειν ἑτέρους μαστιγουμένους ὁ ἄφρων. οὐκοῦν συμφέρει ἡμῖν, ἐάν γε σωτηρίας ἄξιοι γενώμεθα δι᾿ ἄλλων κλαζομένων, ἡ ἄλλων κόλασις. καὶ ὡς συνήνεγκεν τὸ παράπτωμα τοῦ Ἰσραὴλ τῇ σωτηρίᾳ τῶν ἐθνῶν, οὕτως συνοίσει ἡ κόλασίς τινων τῇ ἑτέρων σωτηρίᾳ. διὰ τοῦτο ἀγαθὸς ὢν ὁ θεός φησιν· »οὐ φείσομαι καὶ οὐκ οἰκτειρήσω ἀπὸ διαφθορᾶς αὐτῶν«.

Περιγεγραμμένου δὲ τοῦ ἑνὸς κεφαλαίου ἴδωμεν καὶ τὸ ἕτερον τί ἡμᾶς διδάσκει· »ἀκούσατε καὶ ἐνωτίσασθε, καὶ μὴ ἐπαίρεσθε, ὅτι κύριος ἐλάλησε. δότε τῷ κυρίῳ θεῷ ἡμῶν δόξαν πρὸ τοῦ συσκοτάσαι, καὶ πρὸ τοῦ προσκόψαι τοὺς πόδας ὑμῶν ἐπ᾿ ὄρη σκοτεινά· καὶ ἀναμενεῖτε εἰς φῶς, καὶ ἐκεῖ σκιὰ θανάτου, καὶ τεθήσονται εἰς σκότος. ἐὰν δὲ μὴ ἀκούσητε κεκρυμμένως, κλαύσεται ἠ ψυχὴ ὑμῶν ἀπὸ προσώπου ὕβρεως, καὶ κατάξουσιν οἱ ἀφθαλμοὶ ὑμῶν δάκρυα, διότι συνετρίβη τὸ ποίμνιον κυρίου«. [του]τοὺς αὐτοὺς βούλεται ἀκοῦσαι καὶ ἐνωτίσασθαι, οὐκ ἀρκούμενος οὔτε τῷ ἀκούειν αὐτοὺς μόνον οὔτε τῷ ἐνωτίζεσθαι. διό φησιν· »ἀκούσατε καὶ ἐνωτίσασθε«. εἶτα μετὰ τοῦτο προστάσσει αὐτοῖς μὴ ἐπαίρεσθαι, καὶ διδάσκει ὃ ποιητέον. τί οὖν τὸ ἀκοῦσαι καὶ τί τὸ ἐνωτίσασθαι, ἀπ᾿ αὐτῆς τῆς λέξεως κατανοήσωμεν. τὸ »ἐνωτίσασθαε« εἰς τὰ ὦτα δέξασθε, καὶ τὸ »ἀκούσατε«, εἰ πρὸς ἀντιδιαστολὴν λέγεται τοῦ »ἐνωτίσασθε«, μήποτέ ἐστιν εἰς [*](1 Vgl. Matth. 18,9 u. ö. — Vgl. Matth. 8,12 u. ö. — 6 Prov. 19,22. — 13f. Vgl. Röm. 11,11 — 18ff. Vgl. de or. 27,6 (Orig. II,367,5ff.): τίς γὰρ ποτε Ἑλλήνων ἐχρήσατο τῇ »ἐνωτίζου« προσηγορίᾳ .... ἀντὶ τοῦ »εἰς τὰ ὦτα δέξαι«. Hier. Comm. 933: Audite et auribus percipite .... tam mente, quam corpore.) [*](11 μαστιγουμένους] + propter ea, quibus ipse obnoxius est H | 12 δι᾿ ἄλλων κολαζομένων] 〈 Η w. e. sch. | 14 τινῶν] nach H: quorumdam | 15 ἀγαθὸς] + et clemens H | 17 δὲ Ru autem H δὴ S | 19 ἡμῶν] vestro H Vgl. S. 95,27 97,13ff. 98,12 99,5 | 24 τοὺς αὐτοὺς nach H: eosdem | 25 ἐνωτίσασθαι] σα in Ras. S | ἀρκούμενος Hu contentus H ἀρκουμένους S | 26 ἐνωττίσασθε] ἐνωτίζεσθε S | 29 ἐνω- τίσασθε] Scorr. ἐνωτίσασθαι S* + ut mihi quidem videtur H | 30 εἰ nach H: si ἢ S.)

Εἶτα ἐπὰν ἐπακούσωμεν καὶ ἐνωτισώμεθα, προστάσσει ἡμῖν. »καὶ μὴ ἐπαίρεσθε«. »πᾶς« γὰρ »ὸ ὺψῶν ἐαυτὸν ταπεινωθήσεται«. καὶ ὁ σωτὴρ δὲ ἐν τῷ λέγειν. »μάθετε ἀπ' ἐμοῦ, ὅτι πραύς εἰμι καὶ ταπεινὸς τῇ καρδίᾳ, καὶ εὑρήσετε ἀνάπαυσιν ταῖς ψυχαῖς ὑμῶν‘, διδάσκει ἡμᾶς τὸ μὴ ἐπαίρεσθαι. μετὰ γὰρ τῶν ἄλλων ἀνθρωπίνων κακῶν καὶ τοῦτο τὸ ἁμάρτημα πολὺ ἐν ἡμῖν ἐστιν, ὸτὲ μὲν γὰρ πάνυ ἀλόγως ἐπαιρομένοις καὶ ἐφ' ᾠ οὐδὲ κατὰ τὸ ποσὸν ἐπαίρεσθαι χρή , ὁτὲ δὲ μετὰ πιθανότητος, ὅτι εὔλογον τὸ ἐφ’ ᾧ ἐπαιρόμεθα, οὐ μὴν ὑγιὲς καὶ ἐπ’ ἐκείνῳ τὸ ἐπαίρεσθαι.

ὅ δὲ λέγω οὕτως ἔσται σαφές· εἰσί τινες ἐπαιρόμενοι, ὅτι εἰσὶν υἱοὶ ἡγεμόνων καὶ ὅτι γένους εἰσὶ τῶν ἀπὸ κοσμικῶν ἀξιωμάτων μεγάλων. οἱ τοιοῦτοι ἐπὶ ἀπροαιρέτῳ καὶ ἀδιαφόρῳ πράγματι ἐπαιρόμενοι οὐδὲ πιθανότητα εὔλογον ἔχουσι τὴν παραβαλλομέννην αὐτοὺς ἐπὶ τὸ ἐπαίρεσθαι. εἰσὶν ἐπαιρόμενοι, ὅτι ἐξουσίαν ἔχουσιν ἀναιρεῖν ἀνθρώπους, καὶ ἐπαιρόμενοι, ὅτι εἰλήφασι τὴν παρ’ αὐτοῖς καλουμένην προκοπὴν τοιαύτην ὥστε ἀποτεμεῖν ἀνθρώπων κεφαλάς. »ἡ δοξα« τῶν τοιούτων »ἐν τῇ αἰσχύνῃ αὐτῶν« ἐστιν. ἄλλοι ἐπὶ πλούτῳ ἐπαίρονται, οὐ τῷ ἀληθινῷ ἀλλὰ τῷ κάτω· καὶ ἄλλοι ἐπαίρονται, φέρ' εἰπεῖν, ἐπὶ τῷ οἰκίαν ἔχειν καλὴν ἢ ἀγροὺς πολλούς. οὐδὲν τούτων ἐστὶ λόγου ἄξιον, οὐ χρὴ ἐπαίρεσθαι ἐπί τινι τούτων.

Τὸ πιθανὸν δὲ περὶ τοῦ ἐπαίρεσθαι, ὅταν τις ἐπαίρηται, ὅτι σοφός ἐστι, καὶ ἐπαίρηται συνειδὼς ἑαυτῷ, ὅτι ἤδη ἀπὸ δέκα ἐτῶν οὐχ ἥψατο ἀφροδισίων ἢ καὶ ἐκ παίδων οὐχ ἥψατο· καὶ πάλιν ἄλλος ἐπαίρεται, ὅτι δεσμοὺς ἐφόρεσε τοὺς περὶ Χριστοῦ. πιθανότης μέν ἐστιν ἐνταῦθα ὑποβάλλουσα , ὅτι εὐλόγως τις ἐπαίρεται, οὐδὲ ἐπὶ τούτοις δὲ ὡς πρὸς τὸν ἀληθῆ λόγον εὐλόγως τις ἐπαίρεται. οὔτως οὐκ ἔστιν οὐδὲ ἐπὶ τούτοις εὐλόγως ἐπαίρεσθαι. Παῦλος εἶχε τὴν ὕλην τοῦ ἐπαίρεσθαι αὐτὸν διὰ τὰς ὀπτασίας, διὰ τὰ ὁράματα, διὰ τὰ τέρατα καὶ σημεῖα, διὰ τοὺς καμάτους οὓς ἔκαμεν ὑπὲρ Χριστοῦ, διὰ τὰς ἐκκλησίας ἃς ἔπηξε φιλοτιμούμενος, ὃπου μὴ ὠνομάσθη Χριστός, θεμελιοῦν ἐκκλησίαν. ταῦτα πάντα ὕλη ἠν τοῦ αὐτὸν, εἰ χρὴ λέγειν μετὰ πιθανότητος τῆς περὶ τοῦ ἐπαίρεσθαι, ὅτι καλῶς ἂν ἔδοξέ τισιν ἐπαίρεσθαι αὐτόν. ἀλλ’ ὅμως ἐπεὶ οὐδὲ τὸ ἐπὶ τοῖς τοιούτοις ἐπαίρεσθαι ἀκίνδυνόν ἐστιν, ὁ χρηστὸς πατὴρ ὡς ἐδωρήσατο αὐτῷ ὀπτασίας καὶ ὁράματα, οὕτως αὐτῷ ἐν χαρίσματος μοίρᾳ ἔδωκεν >ἂγγελον σατάν, ἵνα αὐτὸν κολαφίσῃ, μὴ ὑπεραίρηται. καὶ περὶ τούτου τρὶς τὸν κύριον παρεκάλεσεν, ἵνα ἀποστῇ ἀπ’ αὐτοῦ ὁ ἄγγελος τοῦ σατανᾶ<, ὁ κατ’ ἴνα μὴ ἐπαίρηται δοθεὶς αὐτῷ. καὶ ἀπεκρίνατο αὐτῷ ὁ κύριος (ἂξιος γὰρ ἦν ἀποκρίσεως κυρίου ὁ Παῦλος) καὶ εἶπεν αὐτῷ· »ἀρκεῖ σοι ἡ χάρις μου· ἡ γὰρ δύναμίς μου ἐν ἀσθενείᾳ τελειοῦται«. ἐπὶ οὐδενὶ οὖν δεῖ ἐπαίρεσθαι· ἀκολουθεῖ γὰρ πεσεῖν τῷ ἐπαίρεσθαι κατὰ τὸ »πρὸ συντριβῆς ὑψοῦται καρδία ἀνδρὸς καὶ πρὸ δόξης ταπεινοῦται«. ταῦτα μὲν εἰς τὸ »ἀκούσατε καὶ ἐνωτίσασθε, καὶ μὴ ἐπαίρεσθαι, ὅτι κύριος ἐλάλησεν«.

Ἴδωμεν δὲ καὶ τίνα κελεύει ἡμᾶς μετὰ ταῦτα ποιεῖν· »δότε« φησὶ »κυρίῳ τῷ θεῷ ἡμῶν δόξαν πρὸ τοῦ συσκοτάσαι, πρὸ τοῦ προσκόψαι τοὺς πόδας ὑμῶν ἐπ’ ὄρη σκοτεινά· καὶ ἀναμενεῖτε εἰς φῶς«. τὸν διδόντα »δόξαν τῷ θεῷ« θέλει διδόναι »δόξαν τῷ θεῷ« φωτὸς ὄντος, ὡς οὐ δυναμένης δόξης ἀπαγγέλλεσθαι τοῦ θεοῦ, ἐπὰν [*](4 Vgl. Eph. 3, 1 Phil. 1, 13 u. ö. — 8. 15 Vgl. II Kor. 12, 1 Act. 16, 9. 10 18, — 9 Vgl. Rom. 15, 19 II Kor. 12, 12. — Vgl. II Kor. 12, 10. — 10 Vgl. Rom. 15, 20. — 16 ff. Vgl. II Kor. 12, 7. 8. — 20 II Kor. 12, 9. — 23 Prov. 18, 12.) [*](1 πιθανὸν] Scorr. πειθανὸν S* + et dignum judicatur, ut quidem putant Η | 4. 12 πιθανότης usw. Hu πειθανότης usw. S | 6/7 οὕτως — ἐπαίρεσθαι] quia et in rebus bonis gloriari, non est sine discrimine Η | 11 θεμελιοῦν ἐκκλησίαν Blass Jacere fundamentum Η θεμένου ἐκκλησίαν S | ὕλη ἦν Blass Koetschau nach Η : matheriae erant | 15 ὡς Hu quomodo Η ἃς S ὃς Ι | 16 σατάν] Satanae | 20 κυρίου übergesch. S1 | 21 ἐπὶ] ἐπεὶ S ἐπ’ Hu | 26 τίνα — ποιεῖν] caetera Η | 27 ἡμῶν] vgl. zu S.93, 19 ὑμῶν S' nostro (od. vestro) Η | συσκοτάσαι] + et H | 30 ἀπαγγέλλεσθαι Co ἀπαγγέλεσθαι S.)

Τάχα νοήσομεν τὸ γεγραμμένον χρησάμενοι λέξει εὐαγγελικῇ εἰρημένῃ ὑπὸ τοῦ σωτῆρος οὕτως ἐχούσῃ· ἐργάζεσθε ὡς ἡμέρα ἐστίν· ἔρχεται νὺξ ὅτε οὐδεὶς δύναται ἐργάζεσθαι«. ἡμέραν ἐκεῖ ὠνόμασε τὸν αἰῶνα τοῦτον (ἀλλὰ ἀναγκαίως προσέθηκα τὸ ἐκεῖ· οἶδα γὰρ ἄλλοις ἄλλα πόλιν δηλούμενα) ἡμέραν οὖν ὠνόμασε τὸν αἰῶνα τοῦτον, σκότος δὲ καὶ νύκτα τὴν συντέλειαν διὰ τὰς κολάσεις. »ἵνα τί« γὰρ »ὑμῖν ἐπιθυμεῖν ἡμέραν κυρίου; καὶ αὕτη ἐστὶ σκότος καὶ οὐ φῶς« φησὶν Ἀμὼς ὁ προφήτης. ἐὰν ἴδῃς τί τὸ σκυθρωπὸν μετὰ τὴν συντέλειαν τοῦ κόσμου, τὸ ἐπακολουθοῦν ὡς σχεδὸν παντὶ τῷ γένει τῶν ἀνθρώπων κολαζομένων ἐπὶ τοῖς ἡμαρτημένοις, ὄψει ὄψει συνεσκότασε τότε τὸ περιέχον καὶ οὐκέτι οὐδεὶς δύναται δοξάζειν τὸν θεόν, εἴγε καὶ τοῖς δικαίοις προσέταξεν ὁ λόγος θεοῦ λέγων· »βάδιζε, λαός μου, εἴσελθε εἰς τὸ ταμιεῖόν σου, ἀπόκλεισον τὴν θύραν σου, ἀποκρύβηθι μικρὸν ὅσον ὅσον , ἕως ἂν παρέλθῃ ὁ θυμὸς τῆς ὀργῆς μου( ἅμα δὲ ἐν τούτοις, εἴ τις δύναται, τηρείτω ὅτι εἴρηκε· »μικρὸν ὅσον ὅσον«. ἀλλ’ ἐκεῖνο τὸ »μικρὸν ὅσον« μικρόν ἐστι θεοῦ, οὐκ ἔστι μικρὸν ἀνθρώπῳ· χρὴ γὰρ βλέπειν ὅτι ἑκάστῳ ἐστί τι μικρὸν καὶ μέγα. καὶ ἀπὸ παραδείγματος παραστήσω ὅτι ἑκάστῳ ἐστί τι μικρὸν ἢ μέγα. ἑκάστῳ ζώῳ μικρὰ τροφὴ ἡ τοσήδε ὡς πρὸς σύγκρισιν τῆς συστάσεως αὐτοῦ, καὶ πολλὴ τροφὴ ἡ τοσήδε ὡς τὴν σύγκρισιν πάλιν τῆς κατασκευῆς αὐτοῦ. καὶ οὕτως τὸ μικρὸν τοῦ ἀνθρώπου ἄλλῳ ζώῳ μέγα ἐστί. τὸ μικρόν, φέρ’ εἰπεῖν, ἀνδρὶ πολύ ἐστι παιδίου. οὕτως μικρὸς χρόνος ἐστὶν ὁ τῆς ζωῆς τῆς ἀν- [*](2 Vgl. Job. 9, 4 12, 35. — 3 Joh. 8, 12. — 9 Job. 9, 4. Vgl. Hier. Comm. 933. — 10 Vgl. Philo, Leg. alleg. III I, 92 Μ, u. ö. — 13 Arnos 5, 18. — 19 Jes. 26, 20. — 22 f. Jes. 26, 20.) [*](2. 9 ὡς] donee Η | 3 τὸ — ἐστίν] nach H: Lumen in te est | 5 δύναται γενέσθαι nach Η: δ. λέγεσθαι S futtirae sunt Η | 12 δηλούμενα] + ex diel vocabulo H | 13 κολάσεις] ο in Ras. S + quae fidura snnt Η | 19 δικαίοις] + in Isaia Η | 20 ταμιεῖον] promptuaria Η vgl. S. 97, 4 | 21 ὅσον 2] a. R. S1 | 21/22 ὁ θυμὸς τῆς ὀργῆς μοι] ira Dei (od. Domini) Η, doch vgl. S. 97, 8 u. in Gen. Hom. 2, 3 (Lo 8, 136) : furor irae meae | 24 τι] übergeschr. S1 | 26 ἡ Blass ἢ S | 27 ἡ Blass | 28 αἰ·τοῦ] + et quod alii pusillum est, aeque id ipsinn alii multum est. Quid de animalibus loquor H.)

»Δότε« οὖν »κυρίῳ τῷ θεῷ ἡμῶν δόξαν«. πῶς διδομεν κυρίῳ τῷ θεῷ ἡμῶν δόξαν; οὐκ έν φωναῖς καὶ λεξιδίοις ζητῶ τὸ διδόναι κυρίῳ τῷ θεῷ ἡμῶν δόξαν, ἀλλ’ ἐν πράξεσιν ὁ διδοὺς δόξαν κυρίῳ τῷ θεῷ δίδωσι δόξαν αὐτῷ. έν σωφροσύνῃ δόξασον τὸν θεόν, ἐν δικαιοσύνῃ, ἐν εὐποιίᾳ δόξασον τὸν θεόν· δὸς δόξαν τῷ θεῷ ἐν ἀνδρείᾳ καὶ ὑπομονῇ, δὸς δόξαν τῷ θεῷ ἐν εὐσεβείᾳ καὶ ὁσιότητι καὶ ταῖς λοιπαῖς ἀρεταῖς. εἰ δὲ ταῦτα οὕτως ἔχει καὶ οὄτω δοξάζει τις τὸν θεόν, ἐὰν εἴπω τὰ ἐναντία, μὴ δόξητέ με βλασφημεῖν· μάρτυρα γὰρ παραστήσω κἀκείνων τὴν γραφήν. ὁ σώφρων δοξάζει τὸν θεόν, ὁ ἀκολασταίνων ἀτιμάζει τὸν θεόν. τὸν γὰρ ναὸν τοῦ θεοῦ ὡς Ναβουχοδονόσορ καταστρέφει καὶ >φθείρει τὸν ναὸν τοῦ θεοῦ< καὶ >διὰ τῆς παραβάσεως τοῦ νόμου τὸν θεὸν ἀτιμάζει< (λέξις ἐστὶ καὶ αὕτη ἀποστολική). οὐκοῦν ἀδοξίαν περιτίθησι τῷ θεῷ ὁ ἁμαρτωλός. καὶ τὰ περὶ προνοίας ζητεῖται, ὥς τινας διστάζειν εἰ ἔστι πρόνοια πρόνοια], δέ οὐδὲν ἂλλο ὡς διὰ τὴν κακίαν. ἄνελε τὴν κακίαν, καὶ οὐ προσκόπτεις τῇ προνοίᾳ. ἄνω δὲ [*](4 Jes. 26, 20. — 6 ff. Vgl. Jes. 26, 20. — 10 Vgl. Matth. 12, 32. — 14 ff. Vgl. in I Kor. 1, 29 (Cat. Cram. V, 31, 18 ff.): καὶ κατὰ σάρκα εἰσὶ σοφοὶ οἱ λέξει διὰ [1. λεξίδια] μόνα μεμελετηκότες καὶ καλλωπίζοντες. — Vgl. in Ι Kor. 3, 17 (Cat. Cram. V, 64, 32 ff.): δόξαν δὲ ἔχει πλείονα ἢ ἐλάττονα, ὁ ποιῶν δοξάζεσθαι τὸ ὄνομα τοῦ ἐν τοῖς οὐρανοῖς Πατρὸς διὰ τὰς πράξεις αὐτοῦ . . . . οὐ δύναται μέντοι γε ἔχων τις πνεῦμα ἁμαρτίας τινὸς εἶναι ναὸς Θεοῦ. — 23 Vgl. Jerem. 52, 13. — Vgl. Ι Kor. 3, 17. — 24 Vgl. Röm. 2, 23.) [*](6 σχέσιν] naturam Η (= φύσιν ?) | 8 ᾧ nach Η: cui ὃ S | 9 ἑαυτῶν Blass nach H: Sita ἑαυτοῦ S | 13 ἡμῶν] vgl. zu S. 93, 19 vestro Η | δίδομεν Blass δισαμεν S 14 λεξειδίοις S | 18/19 εὐσεβείᾳ καὶ ὁσιότητι] vgl. Η: pietate, sapientia εὐποιΐᾳ καὶ ὁσιότητι S | 19 ταῦτα — καὶ] < Η | 21 γραφήν] + quomodo Η | 25 οὐκοῦν] + glorificat Deum Justus H, wohl richtig (vgl. Ζ. 21) | 27 πρόνοια 2 streicht Hu nach H.)

»Δότε δόξαν κυρίῳ τῷ θεῷ ἡμῶν πρὸ τοῦ συσκοτάσαι, πρὸ τοῦ προσκόψαι τοὺς πόδας ὑμῶν ἐπ’ ὄρη σκοτεινά«. ἔστι τινὰ ὄρη σκοτεινά, <ἒστι τινὰ ὄρη φωεινά]<· πλὴν ἐπεὶ ἑκάτερα. φωτεινὰ ὄρη οἱ ἅγιοι ἄγγελοι τοῦ θεοῦ, οἱ προφῆται, Μωσῆς ὁ θεράπων, οἱ ἀπόστολοι Ἰησοῦ Χριστοῦ. ταῦτα πάντα ὄρη ἐστὶ φωτεινά, καὶ περὶ τούτων νομίζω λελέχθαι ἐν τοῖς Ψαλμοῖς· »οἱ θεμέλιοι αὐτοῦ ἐν τοῖς ὄρεσι τοῖς ἁγίοις«. ποῖα δὲ ὄρη σκοτεινά; οἱ τὰ ὑψώματα ἐπαίροντες κατὰ τῆς γνώσεως τοῦ θεοῦ. ὁ διάβολος ὄροσ σκοτεινόν ἐστιν, οἱ ἄρχοντες τοῦ αἰῶνος τούτου οἱ καταργούμενοι μενοι ὂρη εἰδὶ σκοτεινά καὶ τὸ δαιμόνιον ὁ σεληνιασμὸς ὄρος ἦν, καὶ σκοτεινὸν ὄρος ἠν, περὶ οὑ ἔλεγεν ὁ σωτήρ· »ἐρεῖτε τῷ ὄρει τούτῳ«. περὶ γὰρ σεληνιασμοῦ τοῦ λόγου ζητουμένου καὶ λεγόντων τῶν μαθητῶν· »διὰ τί οὐκ ἠδυνήθημεν ἐκβαλεῖν αὐτό«, ἀποκρίνεται ὁ σωτὴρ ὅτι »ἐὰν ἔχητε πίστιν ὡς κόκκον σινάπεως, ἐρεῖτε τῷ ὄρει τούτῳ«, περὶ οὑ προετείνατε, περὶ οὑ ἐζητήσατε, »ἐρεῖτε τῷ τούτῳ· μετάβα ἐκεῖ, ἐκεῖ, καὶ μεταβήσεται«. »ἔνθεν« ἀπὸ τοῦ ἀνθρώπου, »ἐκεῖ« ἐπὶ τὸν τόπον τὸν οἰκεῖον αὐτοῦ. οἱ οὖν προσ- [*](1 Vgl. Ι Kor. 6, 10. — 4 Vgl. Rom. 2, 24? — 9 ff. Vgl. in Num. Hom. 15, ] (Lo 10, 171): Montes isti non sunt sancti montes illi, de quibus scriptum est: »fundamenta ejus in montibus « (Psal, 86, 1) . . . . sed illi, de quibus dicitur: »montes «. — 14 Psal. 86, 1. — 14 ff. Vgl. Hier. Comm. 934: montes tenebrosos, adversarias scilicet fortitudines , quae tormentis et cruciatibus propositae sunt. Vgl. Olymp. (Gh II, 183): ὅρη σκοτεινὰ αἱ πονηραὶ δυνάμεις, καὶ αἱ δια- βολικαὶ ἐνέργειαι. — 15 Vgl. II Kor. 10, 5. — 16 Vgl. Ι Kor. 2, 6. — 17 ff. Vgl. in Matth. Tom. 13, 7 (Lo 3, 223): ὄρη ἐν τούτοις οἶμαι λέγεσθαι τὰς ἐν κακίᾳ κεχυμένῃ καὶ μεγάλῃ γεγενημένας ἀντικειμένας δυνάμεις . . . . εἶθ’ ὁ τοιοῦτος ἐρεῖ τῷ ὅρει τούτῳ· — δείκνυμι δὲ τὸ ἄλαλον καὶ κωφὸν ἐν τῷ λεγομένῳ σεληνιάζεσθαι πνεῦμα· — »μετάβα ἔνθεν«· — δηλονότι ἀπὸ τοῦ πάσχοντος ἀνθρώπου — »ἐκεῖ« ἐπὶ τάχα τὴν ἄβυσσον· — »καὶ μεταβήσεται«. — 18 Matth. 17, 20. — 20 Matth. 17,19. — 21 ff. Matth. 17.20.) [*](5 μὲν — θεῷ nach Η: ex quibus liquido apparet alios dare Deo gloriam | 8 ἡμῶν S* ὑμῶν Scorr. vestro Η vgl. zu S. 93, 19 | συσκοτάσαι] + et Η | 10 ἔστι — φωτεινά Ru nach H: alii luccentes | ἐπεὶ Ru nach H: quia | 11 ἑκάτερα] < Η | ἅγιοι] <Η | 12 μωϋσῆς S | θεράπων] + ejus H | 12/13 ταῦτα — καὶ] <καὶ] Η | 17 lunatici Η | 20 διὰ τί] <Η.)

»Καὶ ἀναμενεῖτε εἰς φῶς«. δύναται μέντοι συνάπτεσθαι τῷ »δότε κυρίῳ τῷ θεῷ ἡμῶν δόξαν« τὸ »καὶ ἀναμενεῖτε εἰς φῶς«. ἐὰν κυρίῳ τῷ θεῷ ἡμῶν δόξαν πρὸ τοῦ συσκοτάσαι, πρὸ τοῦ προσκόψαι τοὺς πόδας ὑμῶν ἐπὶ ὄρη σκοτεινά«, δῆλον ὅτι, κἂν συσκοτάσῃ, »ἀναμενεῖτε τὸ φῶς« καὶ τὸ φῶς ὑμᾶς διαδέξεται. ἄλλος δὲ εἴποι ἄν (οὐκ οἶδα πότερον ὑγιῶς νοῶν ἢ μή), ὅτι καὶ οἱ προσκόπτοντες »ἐπ’ ὄρη σκοτεινὰς ἀναμενοῦσι παρὰ τοῖς ὄρεσι τοῖς σκοτεινοῖς ἀναμένοντες τὸ τοῦ ἐλέου φῶς· τοῦτο γὰρ εἶναι δόξει τὸ »καὶ ἀναμενεῖτε εἰς φῶς«. ἐπὰν δὲ ἔλθῃ τις ἐπὶ τὰ ὄρη τὰ σκοτεινά, ἴδωμεν τί έστιν ἐκεῖ· »σκιὰ θανάτου«. ὅπου τὰ σκοτεινὰ ὄρη, ἐκεῖ σκιὰ θανάτου ἀπ’ αὐτῶν τῶν σκοτεινῶν ὀρέων γεννωμένη· 13. »καὶ τεθήσονται εἰς σκοτος«.

»Ἐὰν δὲ μὴ ἀκούσητε κεκρυμμένως, κλαύσεται ἡ ψυχὴ ὑμῶν ἀπὸ προσώπου ὕβρεως«. τῶν ἀκουόντων οἱ μὲν κεκρυμμένως ἀκούουσιν, οἱ δέ, κἂν ἀκούσωσιν, οὐ κεκρυμμένως ἀκούουσι. τί οὐν ἐστι τὸ κεκρυμμένως ἀκούειν ἢ τὸ »ἀλλὰ λαλοῦμεν θεοῦ σοφίαν έν μυστηρίῳ τὴν ἀποκεκρυμμένην, ἣν προώρισεν ὁ θεὸς πρὸ τῶν αἰώνων εἰς δόξαν ἡμῶν«; καὶ πάλιν ἀλλαχοῦ λέγεται, ὅτι »τὰ πλείονα τῶν ἔργων τοῦ θεοῦ ἐστιν ἐν ἀποκρύοις«. ἐὰν ἀκούω τοῦ νόμου, ἤτοι κεκρυμμένως ἀκούω ἢ οὐκ ἀκούω κεκρυμμένως. ὁ Ἰουδαῖος οὐκ ἀκούει κεκρυμμένως τοῦ νόμου· διὰ τοῦτο φανερῶς περιτέμνεται, οὐκ εἰδὼς ὅτι οὐχ »ὁ ἐν τῷ φανερῷ Ἰουδαῖός ἐστιν, οὐδὲ ἡ ἐν τῷ φανερῷ ἐν σαρκὶ περιτομή«. ὁ δὲ ἀκούων τῆς περιτομῆς κεκρυμμένως, ἐν κρυπτῷ περιτμηθήσεται· ὁ ἀκούων τῶν περὶ τοῦ πάσχα νενομοθετημένων κεκρυμμένως, ἐσθίει ἀπὸ τοῦ προβάτου Χριστοῦ »τὸ« γὰρ »πάσχα ἡμῶν ἐτύθη Χριστός«), καὶ εἰδὼς τὴν σάρκα τοῦ λόγου ὁποία ἐστί, καὶ εἰδὼς ὅτι »ἀληθής ἐστι βρῶσις«, μεταλαμβάνει ταύτης· κεκρυμμένως γὰρ ἤκουσε τοῦ πάσχα. ὁ δὲ πολὺς οὗτος Τουδαῖος διὰ τοῦτο τὸν κύριον Ἰησοῦν ἀπέκτεινε καὶ ἔνοχος καὶ [*](19 Ι Kor. 2, 7. — 21 Sir. 16, 21. — 25 öm. 2, 28. — 27 Vgl. Rom. 2, 29. — 29 Vgl. I Kor. 5, 7. — 30 Vgl. Joh. 6, 55.) [*](2 γένωνται Hu fuerint Η γένωμαι S | 5 ἡμῶν] vgl. zu S. 93, 19 nostro (od. vestro) Η ὑμῶν S | 5/6 τὸ — δόξαν nach Η: hoc quod modo infert: Et sustinebitis in lumen. Si dederitis Domino Deo vestro gloriam | 6 συσκοτάσαι] + et Η | 8 τὸ φῶς 2] < Η | 10 παρὰ — ἀναμένοντες] aliquando H | 25 οὐχ ἰδὼς [sic] Co nescietis Η οὐχὶ δ’ ὡς S | 26 ὁ δὲ Hu Qui autem Η οὐδὲ S | ἀκούων Scorr. vgl. Η ἀκούω S* | 31 πάσχα Co πάσχου S | πολὺς οὗτος] miserahilis Η; danach Hu: πολύοικτρος [sic], doch vgl. S. 34, 30 u. ö.)

Διὰ τοῦτο προσέχωμεν ἀναγινώσκοντες τὸν νόμον καὶ τοὺς προφήτας, μήποτε ὑποπέσωμεν τῇ λεγούσῃ προφητείᾳ· »ἐὰν δὲ μὴ ἀκούσητε κεκρυμμένως, κλαύσεται ἡ ψυχὴ ὑμῶν ἀπὸ προσώπου ὕβρεως«. ὅσοι τὴν νηστείαν τὴν Ἰουδαϊκὴν ὡς μὴ νοοῦντες τὴν τοῦ ἱλασμοῦ ἡμέραν τηρεῖτε τὴν] μετὰ τὴν Ἰησοῦ Χριστοῦ ἐπιδημίαν. οὐκ ἠκούσατε τοῦ ἱλασμοῦ κεκρυμμένως , ἀλλὰ φανερῶς μόνον· τὸ γὰρ κεκρυμμένως ἀκοῦσαι τοῦ ἱλασμοῦ ἒστιν ἀκοῦσαι, πῶς ὁ θεὸς ἱλασμὸν περὶ τῶν ἁμαρτιῶν ἡμῶν« Ἰησοῦν καὶ ὅτι »αὐτὸς ἱλασμός ἐστι περὶ τῶν ἁμαρτιῶν ἡμῶν, οὐ περὶ τῶν ἡμετέρων δὲ μόνον. ἀλλὰ καὶ περὶ ὅλου τοῦ κόσμου«. κἂν παραβολαὶ εὐαγγελικαὶ ἀναγικώσκωνται καὶ ὁ ἀκροατὴς ᾖ τῶν ἔξω, οὐ κεκρυμμένως αὐτῶν ἀκούσεται. ἐὰν δὲ ὁ ἀκροατὴς ἀπόστολος ᾖ ἢ τῶν εἰσερχομένων »εἰς τὴν οἰκίαν« Ἰησοῦ, προσέρχεται τῷ Ἰησοῦ, πυνθάνεται καὶ περὶ τῆς ἀσαφείας τῆς παραβολῆς, καὶ ἑρμηνεύει αὐτὴν Ἰησοῦς καὶ γίνεται ἐκεῖνος ὁ ἀκροατὴς τοῦ εὐαγγελίου ἀκούων αὐτοῦ κεκρυμμένωνς, ἵνα μὴ κλαύσῃ ἡ ψυχὴ αὐτοῦ· τῶν γὰρ μὴ ἀκουόντων κεκρυμμένως κλαίει ἡ ψυχή.

Τί θαυμασίως οὐκ εἶπεν· κλαύσεσθε, ἐὰν μὴ ἀκούσητε κεκρυμμένως, ἀλλά· »ἡ ψυχὴ ὑμῶν κλαύσεται«; ἔστι τις κλαυθμὸς μόνης ψυχῆς κλαιούσης, καὶ τάχα ἐκεῖνον τὸν κλαυθμὸν διδάσκει ἡμᾶς ὁ [*](8 Vgl. Gal. 4, 9. — 18 öm. 3, 25. — 19 Ι Job. 2, 2. — 23 ff. Vgl. Matth. 13, 30.) [*](3 τῆς ἐντολῆς] <Η | 4 ἄγετε Ru vgl. Η ἄγεται S | 6 γυναῖκες] + Η | 7/8 ἀλλὰ — οὐ λούονται] sed palam . . . . lavantew se Η | 10 διαβιβάζοντος] nos baptismo suo lanerit H | 13 ἐὰν δὲ μὴ] nisi H | 15 ὅσοι . . . . νοοῦντες] vgl. Ζ. 4 oder 1. ὅσαι . . . . νοοῦσαι ? vgl. Ζ. 7 ὅσοι . . . . νοοῦσαι S | 16 τὴν 1 streicht Co | 18 ἔστιν Co est Η | 19 ἱλασμὸν] propitiationem Η | 22 ἔ τῶν nach Η: est auditor extraneus αὐτῶν S | 23 ᾖ ἢ (od. ᾖ καὶ) nach H: fuerit (Apostolus) et ἦν ἢ S | 30 ἔστι] + quippe H.)