Panarion (Adversus Haereses)

ὁ δὲ προειρημένος Ἀμβρόσιος ἐπειδὴ ἀπὸ ἄλλης αἱρέσεως

8 Psal. 49, 16; vgl. Origenes selbst zu dieser Stelle Sel. in psalmos XII 348 Lommatzsch ὅτι οὐ δεῖ ἁμαρτάνοντα ἐν διδασκάλου προκαθέζεσθαι τάζει — 15 anders Eusebius h. e. VI 18, 1; S. 556, 9 Schwartz Ἀμβρόσιος τὰ τῆς Οὐαλεντίνου φρονῶν αἱρέσεως πρὸς τῆς ὑπὸ Ὠριγένους πρεσβευομένης ἀληθείας ἀλεγχθείς, dagegen üvereinstimmen (viell. weil aus Epiph. schöpfend) Hieronymus de vir ill. 56 Ambrosius primum Marcionites, dein ab Origene correctus; beides verbunden bei Suidas s. v. Ὠριγένης ΙΙ, 1; 1277, 20f Bernhardy Ἀμβρόσιος .., ὃς. . . ἀπέστη τῆς Οὐαλεντίνου καὶ Μαρκίωνος αἱρέσεως — 19 vgl. Eusebius h. e. VI 23, 1f; S. 568, 22ff Schwartz ἐξ ἐκείνουδὲ καὶ Ὠριγένει τῶν εἰς τὰς θείας γραφὰς ὑπομνημάτων ἐγίνετο ἀρχή, Ἀμβροσίου παρορμῶντος αὐτὸν μυρίαις ἅσαις οὐ προτροπαῖς ταῖς διὰ λόγων καὶ παρακλήσεσιν αὐνον, ἀλλὰ καὶ ἀφθονωτάταις τῶν ἐπιτηδείων χορηγίαις. ταχυγράφοι τε γὰρ αὐτῷ πλείους ἢ ἑπτὰ τὸν ἀριθμὴν παρῆσαν ὑπαγορεύοντι, χρόνοις τεταγμένοις ἀλλήλους ἀμείβοντες, βιβλιογράφοι τε οὐχ ἥττους

ὑπῆρχε καὶ <οἶα> ἀνὴρ λόγιος καὶ σπουδαῖος περὶ τὰς [θείας] ἀναγνώσεις τῶν θείων γραφῶν, γραφῶν, διὰ τὴν ἐν ταῖς θείαις βίβλοις βαθύτητα τῶν νοημάτων ἠξίωσε τὸν αὐτὸν Ὠριγένην φράσαι αὐτῷ.

ὁ δὲ βουλόμενος εἰς ἐκείνου καθῆκον καὶ προτροπὴν πάσης γραφῆς ὡς εἰπεῖν ἑρμηνεὺς γενέσθαι [καὶ] ἐξηγήσασθαι ἐπετήδευσε καὶ ἐν τῇ Τύρῳ τῆς Φοινίκης, ὡς λόγος ἔχει, εἴκοσι ὀκτὼ ἔτη *,

πολιτείᾳ μὲν ὑπερβαλλούςῃ καὶ σχολῇ καὶ καμάτῳ *, τοῦ μὲν Ἀμβροσίου τὰ πρὸς τροφὰς αὐτῷ τε καὶ τοῖς ὀξυγράφοις [καὶ] τοῖς ὑπηρετοῦσιν αὐτῷ ἐπα-

ἅμα καὶ κόραις ἐπὶ τὸ καλλιγραφεῖν ἠσκημέναις· ὧν ἁπάντων τὴν δέουσαν τῶν ἐπιτηδείων ἄφθονον περιουσίαν ὁ Ἀμβρόσιος παρεστήσατο· ναὶ μὴν καὶ ἐν τῇ καὶ μάλιστα αὐτὸν προὔτρεπεν ἐπὶ τὴν τῶν ὑπομνημάτων σὐνταξιν

5 vgl. de mens. ac pond. 18, 21; S. 171 2ff Lagarde ἐλθὼν δὲ εἰς Καισάρειαν τὴν Στράτωνος καὶ διατρίψας εἰς Ἱεροσόλυμα χρόνον ὀλίγον, εἶτα ἐλθὼν εἰς Τύρον ἐπὶ ἔτη κݲηݲ ὡς ὁ λόγος ἔχει, τὴν μὲν πολιτείαν ἐνησκεῖτο, τὰς δὲ γραφὰς ἡρμήνευσεν; darnach Suidas s. v. Ὠριγένηε ΙΙ 1; 1279, 14 Bernhardy πᾶσαν δὲ θείαν γραφῆν ἡρμήνευσεν ἐπὶ ἔτη ιݲηݲ (liew wohl κݲηݲ). — Die 28 Jahre als Zeit, über die sich die Auslegungstätigkeit des Origenes erstrechte, enthalten wohl gute geschichtliche Erinnerung. Denn nach dem Ausbruch der decianischen Verfolgung hat Origenes keine Schriften mehr verfaßt; andrerseits untrliegt es keinem Anstand, den Johanneskommentar, mit deme er began, auf etwa 221 anzusetzen. Der Irrtum des Epiph. liegt freilich darin, daß er den Origenes diese ganze Zeit in Tyrus zubringen läßt. — Der Tod in Tyrus ist außerdem bezeugt durch Hieronymus vir. ill. 54 mortuus est Tyri, in qua urbe et sepultus est u. ep. 84, 7, 6; S. 130, 3f Hiberg centum et quinquaginta prope anni sunt, ex quo origenes dorminit Tyri, sowie durch eine Überlieferung bei Photius cod. 118 φαςὶ δὲ αὐτὸν ὅ τε Πάμφιλος μάρτυς καὶ ἕτεροι πλεῖστοι, οἵτινες ἀπ᾿ αὐτῶν τῶν ἑωρακότων Ὠριγένην τὰ περὶ τοῦ ἀνδρὸς ἠκριβώσαντο διαβοήτῳ μαρτυρίῳ τοῦ βίου ἐξεληλυθέναο ἐπ᾿ αὐτῆς τῆς Καισαρείας, Δεκίου τὴν κατὰ τῶν Χριστιανῶν ὠμότητα πνέοντος. οἱ δέ φασιν αὐτὸν ἕως Γάλλο καὶ Βολουσιανοῦ διαρκέσαντα καὶ ἑξηκοστὸν ἔνατον ἔτος τῆς ἡλικίας ἄγοντα ἐν Τύρῳ καὶ τελευτῆσαι καὶ ταφῇ παραδοθῆναι, vgl. Suidas s. v. Ὠριγένης ΙΙ 1; 1277 12 Bernhardy ἔζησε δὲ ἕως Γάλλου καὶ βολουσιανοῦ τουτέστιν ἕως θݲ καὶ ξݲ ἐτῶν τῆς ἡλικίας αὐτοῦ καὶ ἐκοιμήθη ἐν Τύρῳ ἐ ᾗ καὶ ἐτάφη. Die mittelalterlichen Zeugnise dafür bei Piper ZKG I 207ff

κοῦντος, χάρτην τε καὶ τὰ ἄλλα τῶν ἀναλωμάτων, καὶ τοῦ Ὠριγένους ἔν τε ἀγρυπνίαις καὶ ἐν σχολῇ μεγίστῃ τὸν κάματον τὸν περὶ τῆς γραφὴς διανύοντος.

ὅθεν τὸ πρῶτον αὐτοῦ ἐπιμελῶς φιλοτιμη-

3ff Klarer u. richtiger als unsere Stelle, in der der Name Ἑξαπλᾶ (vgl. S. 408, 7ff) auf die 6 griechischen Übersetzungen bezogen scheint, sind die anderweitigen Angaben des Epiph. de mens. ac pond. 7, 3; S. 159, 6ff Lagarde τὰς γὰρ ἔξ ἑρμηνείας καὶ τὴν Ἑρβαϊκὴν γραφὴν ἑβραϊκοῖς στοιχείοις καὶ ἡήμασιν αὐτοῖς ἐν σελίδι μιᾷ συντεθεικὼς ἄλλην σελίδα ἀντιπαρέθετο δἰ Ἑλληνικῶν μὲν γραμμάτων, Ἐβραϊκῶν δὲ λέξεων πρὸς κατὰλήψιν τῶν μὴ εἰδότων Ἑβραϊκὰ στοιχεῖα εἰς τὸ διὰ τῶν Ἐλληνικῶν εἰδέναι τῶν Ἐβραϊκῶν λογίων τὴν δύναμιν καὶ οὕτω τοῖς γενομένοις ὑπ᾿ αὐτοῦ Ἐξαπλοῖς ἢ Ὀκταπλοῖς τὰς μὲν δύο Ἐβραϊκὰς σελίδας καὶ τὰς ἕξ τῶν ἑρμηνευτῶν ἐκ παραλλήλου ἀντιπαραθεὶς μεγάλην ὠφέλειαν γνώσεως τἔδωκε τοῖς φιλοκάλοις 18,21ff; S. 171, 5ff τὰ Ἐξαπλᾶ καὶ τὰς δύο τῶν Ἐβραϊκῶν σελίδας ἄντικρυ ἐκ παραλλήλου μιᾶς ἑρμηνείας πρὸς τὴν ἑτέραν συνέθηκεν, Ἐαπλπα τὰς βίβλους ὀνομάσας . . . . εὑρὼν δὲ τῆς πέμκτης καὶ ἕκτης ἐκδόσεως τὰς βίβλους . . .ταῖς πρὸ αὐτῶν τέσσαρσιν ἀκολούθως τῇ παραθέσει συννφήνας τὴν μίαν πέμπτην ὡνόμασεν, ἐπιγράψας διὰ τοῦ πέμπτου στοιχείου τῆς πέμπτης τὸν ἀριθμὸν καὶ δηλώσας τὸ ὄνομα· ὡσαύτως δὲ καὶ τῇ μετ᾿ αὐτὴν τὸ ἐπίσημον ἐπιγράψας τὸ τῆς ἕκτῆς ἑρμηνείας ὅνομα ἐδήλωσαν . . . Τετραπλᾶ γάρ εἰσι τὰ Ἐλληνικά, ὅταν αἰ τοῦ Ἀκύλα καὶ Συμμάχου καὶ τῶ ἑβδομήκοντα δύο καὶ Θεοδοτίωνος ἑρμηνεῖαι συντεταγμέναι ὦσι· τῶν τεσσάρων δὲ τούτων σελίδων ταῖς δυςὶ ταῖς Ἐβραϊκαῖς συναφθεςῶν Ἐξαπλᾶ καλεῖται· ἐὰν δὲ καὶ ἡ έμπτη καὶ ἡ ἕκτη ἑρμηνεία συναφθῶσιν ἀκολούθως τούτοις Ὀκταπλᾶ καλεῖται., . . τὰς δύο Ἐβραϊκὰς πρώτας κειμένας, μετὰ ταύτας δὲ πρώτην τὴν τοῦ Ἀκύλα τεταγμένην, μεθ᾿ ἣν καὶ τῆν τοῦ Συμμάχου, ἔπειτα τὴν τῶν ἑβδομήκοντα δύο, μεθ᾿ ἃς ἡ τοῦ Θεοδοτίωνος συντέτακται καὶ ἑξῆς ἡ Πέμπτη τε καὶ ἕκτη . . . Ὠριγένης πυθόμενος τὴν τῶν ἑβδομήκοντα δύο ἔκδοσιν ἀκρβῆ εὢαι μέσην ταύτην συνέθηκεν, ὅπως τὰς ἐντεῦθεν καὶ ἐντεῦθεν ἑρμηνείας διελέγχῃ; beachte auch Panarin haer. 65, 4, 5ff zu Psal. 109,3 ὡς οἱ ἑβδομήκοντα ἡραμήνευσαν· ὡς δὲ οἱ ἄλλοι ἐκδόται, Ἀκύλας μὲν. . . Σύμμαχος δέ. . . Θεοδοτίων δὲ . . . Πέμπτη δὲ ἔκδοσις . . . ἡ δὲ ἕκτη ἔκδοσις . . .ἐν δὲ τῷ Ἐβραϊκ«ῷ .. .(doch beweist diese Stelle nicht sicher, daß epiph. die Haxapla gesehen hat; Epiph. kann die Angaben auch aus dem Psalmenkommentar geschöpft haben). — Damit in der hauptsafche übereinstinmend Eusebius h. e. IV 16,4;

σαμένου συναγαγεὶν τῶν ἕξ ἑρμηνειῶν, Ἀκύλα Συμμάχου τῶν τε ἑβδομήκοντα δύο καὶ Θεοδοτίωνος,

πέμπτης τε καὶ ἕκτης ἐκδόσεως <τὰς βίβλους ἐξέδωκεν>, μετὰ παραθέσεως ἑκάστης λέξεως Ἑβραϊκῆς καὶ αὐτῶν ὁμοῦ τῶν <Ἑβραϊκῶν> στοιχείων· ἐκ παραλλήλου δὲ ἄντικρυς, δευτέρᾳ σελίδι χρώμενος κατὰ σύνθεσιν Ἑβραϊκῆς μὲν τῆς λέξεως, δἰ Ἑλληνικῶν δὲ [τῶν] γραμμάτων ἑτέραν πάλιν πεποίηκε σύνθεσιν· ὡς εἶναι μὲν ταῦτα καὶ καλεῖσθαι Ἑξαπλᾶ, ἐπὶ <δὲ>