Panarion (Adversus Haereses)

Δογματίζει γὰρ οὖτος καὶ οἱ ἀπ᾿ αὐτοῦ Σαβελλιανοὶ τὸν αὐτὸν εἶναι πατέρα, τὸν αὐτὸν εἶναι υἱὸν, τὸν αὐτὸν εἶναι ἄγιον πνεῦμα, ὡς εἶναι ἐν μιᾷ ὑποστάσει τρεῖς ὀνομασίας,

ἢ ὡς ἐν ἀνθρώπῳ σῶμα καὶ ψυχὴν καὶ πνεῦμα, καὶ εἶναι μὲν τὸ σῶμα ὡς εἰπεῖν τὸν πατέρα, ψυχὴν δὲ ὡς εἰπεῖν τὸν υἱόν, τὸ πνεῦμα δὲ ὡς ἀνθρώπου, οὔτως καὶ τὸ ἄγιον πνεῦμα ἐν τῇ θεὀτητι.

ἢ ὡς ἐὰν ᾖ ἐν ἡλίῳ, [*](5ff vgl. Hippolyt refut. IX 3. 11ff; S. 240, 1ff. 245, 1ff. 245, 12ff Wendland (Theodoret haeret. fab. II 9) — 8f zu μέση τῶν ποταμῶν vgl. die Erwähnung in den Acta Arch. c. 41, 8; s. 61, 5 Beeson — 12 vgl. Dionysius Rom. bei Athan. de sent. Dion.; III 373 Routh2 ὁ μὲν γὰρ βλασφημεῖ αὐτὸν υἱὸν εἷναι λέγων τὸν πατέρα καὶ ἔμπαλιν Novatian de trin. 12 Christum . . . patrem . . esse — 12f vgl. Athanasius c. Ar. IV 9 u. 25; Aigne 26, 480A u. 505 C τὸν πατέρα εἷναι υἱὸν καὶ ἔμπαλιν τὸν υἱὸν εἷναι πατέρα, ὑποστάσει μὲν ἕν, ὀνόματι δὲ δύο Theodoret haeret. fab. II 9 μίαν ὑπόστασιν ἔφησεν εἷναι τὸν πατέρα καὶ τὸν υἱὸν καὶ τὸ ἅγιον πνεῦμα καὶ ἕν τριώνυμου πρόσωπον — 13ff vgl. Ancoratus c. 81, 4ff; I 101,20ff Panarion haer. 71, 2 — 16ff vgl. die Wiedergabe der orthodoxen Lehre in Cyrilli et Anastasii explic. orth. fid. Migne 89, 1404 C εἰκὼν τοῦ πατρὸς ὁ ἥλιος, ἀκτὶς ἡλίου ὁ υἱός, θέρμη τῆς ἀκτῖνος τὸ παράκλητον πνεῦμα, καὶ οὕτως ἡλιος ὁ πατήρ, ἀκτὶς ὁ υἱός, αἴγλη πυραγὴς τὸ ἅγιον πνεῦμα. καὶ ὁ μὲν ἥλιος οὐδέποτε κατέλιπε τὸν οὐρανόν, υἱὸν δὲ ὡς τὰς ἀκτῖνας ἀπέστειλε τὸ ἀπαύγασμα ἐπὶ γῆς, τὴν δὲ θέρμην τὸ ἅγιον πνεῦμα περιθάλπειν καὶ εὐεργετεῖν τὸν ἄνω καὶ τὸν κάτω κόσμον) [*](Μ U) [*](1 πλὴν καὶ τῷ δρόμῳ καὶ] πλη μώκει, dazwischen Raum gelassen, Vorlage unleserlich M 2 τούτοις *] οὔτω Μ U | ἀπεικασθέντα *]ἀπεικασθέντας Μ U 3 ὤ <Μ | Unterschrift fehlt 4 Überschrift κατὰ Σαβελλιανῶν μݲβݲ ἤ καὶ ξݲβݲ Μ U 6 οὖτος] οὔτως U 7 <ἐδίδασκε>* 8 ὦν <U | ἐπεδογμάτισε] δογματίσας U 9 ἑνυπάρχουσιν Μ 12 εἶναι 2 <U | τὸ αὐτὸ Μ 14 ψυχὴν *] ψυχὴ Μ U 16 ᾖ <Μ)

καὶ εἶναι μὲν τὸ θάλπον εἴπ᾿ οὖν θερμὸν καὶ ζέον τὸ πνεπυμα, τὸ δὲ φωτιστικὸν τὸν υἱόν, τὸν δὲ πατέρα αὐτὸ εἶναι τὸ εἶδος τῆς πάσης ὑποστάσεως.

πεμφθέντα δὲ τὸν υἱὸν καιρῷ ποτε ὥσπερ ἀκτῖνα καὶ ἐργασάμενον τὰ πάντα ἐν τῷ κόσμῳ τὰ τῆς εὐαγγελικῆς οἰκονομίας καὶ σωτηρίας τῶν ἀνθρώπων ἀναληφθῆναι αὖθις εἰς οὐρανόν, ὤσπερ ὑπὸ ἡλίου πεμφθείσης ἀκτῖνος καὶ πάλιν εἰς τὸν ἤλιον ἀνασραμούσης.

τὸ δὲ ἄγιον πνεῦμα πέμπεσθαι εἰς τὸν κόσμον, καὶ καθάπαξ καὶ καθ᾿ ἔκαστα εἰς ἔκαστον τῶν καταξιουμένων· ἀναζωογονεῖν δὲ τὸν τοιοῦτον καὶ ἀναζέειν, θάλπειν τε καὶ θερμαίνειν ὡς εἰπεῖν διὰ τῆς τοῦ πνεύματος δυνάμεώς τε καὶ συμβάσεως. καὶ ταῦτά ἐστιν ἄ δογματίζουσι.

2. Κέχρηνται δὲ ταῖς πάσαις γραφαῖς παλαιᾶς τε καὶ καινῆς διαθήκης, λέξεσι δέ τισιν αἶς αὐτοὶ ἐκλέγονται κατὰ τὴν ἰδίαυ αὐτῶν παραπεποιημένην φρενοβλάβειάν τε καὶ ἄνοιαν.

πρῶτον μὲν τῷ ῥητῷ ᾦ εἶπεν ὁ θεὸς πρὸς Μωυσῆν ὄτι »ἄκουε Ἰσραήλ, κύριος ὁ θεός σου κύριος εἶς ἐστιν«, »οὐ ποιήσεις σεαυτῷ θεοὺς ἑτέρους«, »οὐκ ἔσονταί σοι θεοὶ πρόσφατοι«, ὄτι »ἐγὼ θεὸς πρῶτος καὶ μετὰ ταῦτα, καὶ πλὴν ἐμοῦ οὐκ ἐστιν ἕτερος«·

καὶ ὅσα τοιαῦτα *, κατὰ τὸν [*](5ff vgl. Justin. dial. c. 128, 5; S. 432 Otto ἄτμτον δὲ καὶ ἀχώριστον τοῦ πατρὸς ταύτην τὴν δύναμιν ὑπάρχειν, ὅνπερ τρόπον τὸ τοῦ ἡλίου φασὶ φῶς ἐπὶ γῆς εἶναι ἄτμητον καὶ ἀχώριστον ὄντος τοῦ ἡλίου ἐν τῷ οὐρανῷ· καὶ ὄταν δύσῃ, συναποφέρεται τὸ φῶς. οὔτως ὁ πατὴρ ὄταν βούλται λέγουσι δύναμιν αὐτοῦ προπηδᾶν ποιεῖ καὶ ὄταν βούληται, πάλιν ἀναστέλλει εἰς ἑαυτόν — 9ff vgl. Athenagoras leg. c. 10; S. 11, 16ff Schwartz τὸ . . . πνεῦμα ἀπόρροιαν εἶναί φαμεν τοῦ θεοῦ, ἀπορρέον καὶ ἐπαναφερόμενον ὡς ἀκτῖνα ἡλίου — 17 Deut. 6, 4 — 18 Exod. 20, 3f — 19 psal. 80, 10 — Jes. 44, 6) [*](M U) [*](1 δὲ ἔχοντι <Μ | δὲ2 hinter φωτιστικὸν U 4 πάσης τῆς U 6f τῆς οἰκονομίας τῆς εὐαγγελικῆς U 7 ἀναληφθῆναι *] ἀναληφθέντα δὲ Μ U 8f ὤσπερ . . . πεμφθείσης ἀκτῖνος . . . ἀναδραμούσης] ὡς . . . πεμφθεῖσαν ἀκτῖνα . . . ἀναδραμοῦσαν U 10 καθάπαξ] καθεξῆς U 11 — 13 θάλπειν τε — δογματίζουσι <Μ 14f παλαιαῖς καὶ νέαις διαθήκαις Μ 15 τισιν + <ἐπερειδόμενοι>?* 18 κύριος <Μ 19 vor ὅτι + καὶ Μ | vor πρῶτος + ὁ U 19f vor μετὰ ταῦτα + ὁ U 20 vor ἔτερος + θεὸς U | τοιαῦτα] ἔτερα U | * <εὑρίσκουσιν> *)