Panarion (Adversus Haereses)

καὶ οὔτε προφήτας δέχονται οἱ τοιοῦτοι οὔτε ἀποστόλους, τὰ πάντα δὲ παρ᾿ αὐτοῖς ἠπάτηται. τετίμηται δὲ αὐτοῖς τὸ ὕδωρ καὶ τοῦτο ὡς θεὸν ἡγοῦνται, σχεδὸν φάσκοντες εἶναι τὴν ζωὴν ἐκ τούτου.

Χριστὸν δὲ ὀνόματι ὁμολο- [*](4ff vgl. haer. 19, 1, 4ff; I 218, 2ff — 8f vgl. haer. 19, 1, 10; I 219, 5ff haer. 19, 5, 4; I 222,25ff haer. 30, 3, 2; I 336, 1ff — 9f vgl. haer. 20, 3, 4; I 227, 6ff — 11ff vgl. haer. 19, 1, 4; I 218, 5f (dort war jedoch nicht behauptet, daß Jexai auch ein Buch geschrieben hätte) — 12ff vgl. haer. 19,3,6f; I 220,23ff — 15ff vgl. haer. 19, 1, 11ff; I 219, 12ff — 24vgl. haer. 19,3,7; I 220,24ff — 25f vgl. haer. 19,3,4; I 220, 8ff haer. 30, 3, 3ff; I 336, 4ff) [*](M U) [*](2 καλουμένης < Μ | <τε> * | τὸν] τῶν Μ 3 ναβαττίδι U 4 τούτου U 6 προσεκύνουν U 7 διὰ τὸ] καὶ τό Μ 8 καὶ Ἐβιωναῖοι < Μ | Νασαραῖοι Μ | καὶ4 < U 11 Ἰεξαὶ] ἰσξαὶ Μ τὸ U 16 ἀκηκόειν U | ὅτι] ὅτε U | ἀμαρθοῦς Μ 17 ἔτι *] ἡ Μ < U | μαρθάνη Μ 18 βαδίζειν Μ | συνεχόμενοι Μ 19 δῆθεν ἕνεκεν U 24 αὐτοῖς *] < Μ καὶ U)

καλεῖσθαι δὲ αὐτὸν Χριστὸν καὶ εἶναι τὸ ἅγιον πνεῦμα τὸ ὕψος ἕκαστον αὐτῶν ἔχον, ὑπάρχουσαν, ἐνενήκοντα ἓξ μιλίων τὸ ὕψος ἕκαστον αὐτῶν ἔχονν, τόν τε Χριστὸν καὶ τὸ πνεῦμα τὸ ἅγιον, καὶ τὸ πλάτος εἰκοσιτεσσάρων, καὶ πολλὰ ληρώδη ἕτερα *.

2. Ἤδη δὲ περὶ τούτων πολλάκις ἐν ἄλλαις αἱρέσεσι διηγούμενος τὰς ἀνατροπὰς πεποίημαι· διὸ οὐκ ἀναγκαῖον ἡγησάμην περὶ πολλοῦ ποιήσασθαι τὴν αὐτῶν κατάλυσιν τῆς ἀνατροπῆς, ὡς ἤδη ἡμῶν ἐργασαμένων εἰς αὐτὸν τὸν Ἠλξαῖον εἴτ᾿ οὖν Ἠλξαῒ καὶ τοὺς ἀπ᾿ αὐτοῦ ἐν ταῖς ἄλλαις προδεδηλωμέναις αἱρέσεσι· πᾶσι γὰρ φωρατὸς ὁ τοιοῦτος καὶ ἡ ἐξ αὐτοῦ αἵρεσις ὅτι πεπλάνηται.

ὡς οὖν σαύραν ἡλιακὴν πεπαικότες ῥάβδῳ ἐλπίδος Χριστοῦ καὶ τοῦ σταυροῦ ἐπὶ τὰς ἑξῆς ἔωμεν. ἄξιον γάρ ἐστιν ᾧ ὀνόματι ἑαυτοὺς καὶ οὗτοι ὠνόμασαν, τῷ αὐτῷ κεχρῆσθαι αἰνίγματι εἰς φράσιν τῆς αὐτῶν παραπεποιημένης ἐπωνυμίας. Σαμψαῖοι γὰρ ἑρμηνεύονται Ἡλιακοί·

διὸ καὶ τοῦ ζῴου ἐπεμνήσθημεν. ταύτην γὰρ σαύραν οὕτω κικλῄσκουσιν ἡλιακὴν οἱ ἄνθρωποι. χείρων δὲ ἡ αἵρεσις αὕτη τῆς σαύρας, μηδὲ τὸ ἀκαριαῖον τῆς ὠφελείας αὐτῆς ἔχουσα. ἐκείνη γὰρ ἀμβλυωπήσασα χρόνῳ ἀναβλέπει διὰ ἡλιακῆς στροφάλιγγος· ἐν φωλεῷ <γὰρ> πρὸς ἀνατολὴν προσέχοντι ἑαυτὴν προσθλίψασα καὶ νηστεύσασα πρὸς ἀνατολήν <τε> κατανοοῦσα ἀποτίθεται τὴν ἀμβλυωπίαν· αὕτη δὲ φημι ἡ αἵρεσις ἐν ἅπασιν <τὴν> ἀφροσύνην κέκτηται τοῦ ζῴου, οὐ μὴν κἂν τὸ ὀλίγον τοῦ ἐπαίνου.

οὕτως οὖν καὶ αὕτη ἡ αἵρεσις, σαύρα ἡμῖν λεχθεῖσα ἡλιακή, [καὶ] καταπατηθεῖσα ὑπὸ τῆς ἀληθείας † αὐτοῦ [*](3ff vgl. haer. 19, 4, 1f; I 221,6ff haer. 30, 17, 5; I 356, 15ff — 18ff vgl. Physiologus c. 2; S.231,2ff Lauchert (σαύρα ἡλιακὴ) ὅταν γηράσῃ, ἐμποδίζεται τοὺς ὀφθαλμοὺς καὶ πηροῦται . . . τί οὖν ποιεῖ τῇ ἑαυτῆς καλῇ φύσει; ζητεῖ τοῖχον βλέποντα πρὸς ἀνατολὴν καὶ εἰσέρχεται εἰς τὴν ῥαγάδα τοῦ τοίχου· καὶ ἀνατέλλοντος τοῦ ἡλίου ἀνοίγονται αὐτῆς οἱ ὀφθαλμοὶ ἀτενιζούσης πρὸς αὐτὸν καὶ ὑγιὴς γίνεται) [*](M U) [*](6 τόν τε Χριστὸν Öh.] ὅ τε Χριστὸς M U 6f εἰκοσιτεσσάρων] κݲθݲ Μ 7 * <φλυαροῦσιν> * 8 τούτων *] τούτου Μ U 10 τὴν αὐτῶν κατάλυσιν τῆς ἀνατροπῆς] τὴν περὶ τούτων ζήτησιν τῆς ἀνατροπῆς U 11 ἐργασαμένων *] εἰργασμένων Μ εἰργασαμένων U | τὸν Ἠλξαῖον εἴτουν Ἠλξαῒ] ἢ ἄξιον ἤτουν ἠλξάει Μ 14 πεπωκότες U 20 ἀκέραιον Μ | ἑαυτῆς U 21 <γὰρ> * 23 <τε> * | ἀποτίθεται τὴν ἀμβλυωπίαν < Μ | ἀμβλυοπίαν U 24 <τὴν> * | κέκτηνται Μ 25 κἂν] καὶ Μ | οὕτως *] ὡς M U 26 [καὶ] * | † αὐτοῦ] etwa <ἐν τῇ ἀφροσύνῃ> αὐτῆς *)

Ἀνέστη πάλιν Θεόδοτός τις, ἀπόσπασμα ὑπάρχων ἐκ τῆς προειρηένης ἀλόγου αἱρέσεως, τῆς ἀρνουμένης τὸ κατὰ Ἰωάννην εὐαγγέλιον καὶ τὸν ἐν αὐτῷ <κηρυχθέντα> ἐν ἀρχῇ ὄντα θεὸν Λόγον καὶ τὴν αὐτοῦ Ἀποκάλυψιν,

ἀλλὰ καὶ ταῖς ἄλλαις αἱρέσεσι ταῖς προειρημέναις συγγενόμενός τε καὶ συνυπάρξας καὶ κατὰ τὸν κρόνον αὐτὰς διαδεξάμενος, ἐξ οὗπερ οἱ Θεοδοτιανοὶ καλούμενοι. καὶ εἰ μὲν ὑπάρχει ἔτι ἡ αἵρεσις ἀγνοοῦμεν, τὰ δὲ εἰς ἡμᾶς αὐπὸ συγγραμμάτων ἐλθόντα ἐροῦμεν.

Oὗτος ὁ Θεόδοτος ἀπὸ Βυζαντίου μὲν ὡρμᾶτο, τῆς νυνὶ Κωνσταντινουπάλεως καλουμένης, σκυτεὺς τὴν τέχνην, πολυμαθὴς δὲ τῷ λόγῳ.

οὗτος ἅμα τισὶ πλείοσιν ἐν καιρῷ διωγμοῦ ἐνστάντος (οὐκ οἶδα εἰπεῖν ἐν ποίῳ διωγμῷ) ἀπὸ τοῦ τῆς πόλεως ἄρχοντος συλλη- [*](4ff zur Darastellung des Epiph. vgl. insbes. Hippolyt refut. VII 9 u. 35 X 23; S. 190,12ff 222,1f 282, 1ff Wendland c. Noët. c.1; S.45,17 Lagarde sog. kleines Labyrinth bei Eusebius h. e. V 28, 6; S. 502, 2ff Schwartz Ps. Tertullian adv. omn. haer. 8 Filastrius haer. 50; S. 26,21ff Marx — 8ff vgl. Hippolyt refut. VII 35 1; S. 222,4f Wendland ἐκ τῆς τῶν Γνωστικῶν καὶ Κηρίνθου καὶ Ἐβίωνος σχολῆς ἀποσπάσας — 12ff zu ἀπὸ Βυζαντίου vgl. Hippolyt refut. VII 35, 1; S. 222,1 Wendland u. X 23,1; S.282,1 Βυζάντιος Ps. Tertullian adv. omn. haer. 8 — zu σκυτεὺς Eusebius h. e. V 28,6; S. 502,3 Schwartz Θεόδοτον τὸν σκυτέα τὸν ἀρχηγὸν καὶ πατέρα ταύτης τῆς ἀρνησιθέου ἀποστασίας — 14ff vgl. Ps. Tertullian adv. omn. haer. S Theodotus haereticus Byzantius, qui posteaquam Christi pro nomine adprehensus negavit, in Christum blasphemare non destitit Filastrius haer. 50, 1f; S. 26, 21f Marx denegator Christi dei nostri in persecutione extitit salvatoris, qui coepit dicere docens ita: communis, inquit, homo erat ut omnes homines Christus. hoc autem dicebat, ut denegationis obprobrium ab hominibus non amplius pateretur, cogitans quod si qui ei diceret: quare negasti Christum deum ac dominum? diceret quod hominem negavi non deum (das Geschichtchen ist wohl herausgesponnen aus der nach S. 319, 6ff von Theodotus angeführten Belegstelle)) [*](Μ U) [*](1 περὶ θεοῦ ἀληθείας U 2 εἴπομεν U 3 Überschrift κατὰ Θεοδοτιανῶν λݲδݲ ἢ καὶ νݲδݲ M in U Raum gelassen, aber vom Rubricator übersehen 6 <κηρυχθέντα> * 10 ἔτι hinter ἡ αἵρεσις U 14 οὕτως Μ | πλείωσιν Μ 15 οἶδ᾿ Μ | τοῦ < Μ)

οὗτος δὲ Χριστὸν ἀρνησάμενος καὶ παραπεσὼν τοῦ σκοποῦ τῆς ἀληθείας ἐν παρεκβάσει γεγένηται, καὶ ἀπὸ αἰσχύνης πολλῆς ὑπὸ πολλῶν ὀνειδιζόμενος ἀπέδρασε τῆς ἑαυτοῦ πατρίδος καὶ ἀναβὰς εἰς ῾Ρώμην ἐκεῖσε διέτριβεν.

ἐπιγνωσθεὶς δὲ ὑπὸ τῶν ἐν ῾Ρώμῃ, πάλιν ἐκεῖ τῷ αὐτῷ ὀνείδει ὑπέπεσε διὰ τὸ ἐγκαλεῖσθαι αὐτὸν ὑπὸ τῶν αὐτὸν εἰδότων ἕνεκεν τῆς πολυμαθίας, ὅτι ἀνὴρ πολυμαθὴς ὢν ἐξέπεσε τῆς ἀληθείας.

εἰς ἑαυτοῦ δὲ δῆθεν κακὴν ἀπολογίαν ἐπινενόηκε τουτὶ τὸ καινὸν δόγμα, φήσας ὅτι »θεὸν ἐγὼ οὐκ ἠρνησάμην, ἀλλὰ ἄνθρωπον ἠρνησάμην«. εἶτα ἐρωτώμενος »ποῖον ἄνθρωπον« ἀπεκρίνατο λέγων »Χριστὸν ἠρνησάμην ἄνθρωπον«.

Ἐντεῦθεν οὕτως ἑαυτῷ ἐδογμάτισε | δόγμα καὶ οἱ ἀπ᾿ αὐτοῦ συσταθέντες Θεοδοτιανοί, ψιλὸν ἄνθρωπον φάσκοντες εἶναι τὸν Χριστὸν καὶ ἐκ σπέρματος ἀνδρὸς γεγεννῆσθαι.

εἶτα εἰς κακὴν ἑαυτοῦ ἀπολογίαν ὅσαπερ χρήσιμα εὗρεν (οὐχ ἁγνῶς οἰόμενος, ἀλλὰ προφάσει τῆς αὐτοῦ παρεκτροπῆς ταῦτα ἑαυτῷ ἐπισωρεύων) συνήγαγεν, »ὅτι, φησίν, ὁ Χριστὸς ἔφη· νῦν δέ με ζητεῖτε ἀποκτεῖναι ἄνθρωπον, ὃς τὴν ἀλήθειαν ὑμῖν λελάληκα«. ὁρᾷς, φησίν, ὅτι ἄνθρωπός ἐστιν.

2. ἀλλ᾿ οὐκ ἔγνω ὁ τάλας ὅτι ἐν ταὐτῷ ὁ κύριος λέγει »τὴν ἀλή- θειαν, ἣν ἤκουσα παρὰ τοῦ πατρός μου«. πατέρα δὲ ἑαυτοῦ λέγει [*](15f zu ψιλὸν ἄνθρωπον vgl. Hippolyt refut. VII 35, 2; S. 222,5f Wendland τὸν μὲν Ἰησοῦν εἶναι ἄνθρωπον X 23; S. 282, 4 εὖναι δὲ τὸν Χριστὸν κοινὸν ἄνθρωπον πᾶσιν Eusebius h. e. V 28, 6; S. 502, 5 πρῶτον εἰπόντα ψιλὸν ἄνθρωπον τὸν Χριστόν Ps. Tertullian adv. omn. haer. 8 Christum hominem tantum- modo — zu ἐκ σπέρματος ἀνδρός; anders Hippolyt refut. VII 35, 2; S. 222, 6 Wendland ἐκ παρθένου γεγενημένον X 23, 1; S. 282, 5f ὅτι κατὰ βουλὴν θεοῦ γεγένηται ἐκ παρθένου, ἐπισκιάσαντος τοῦ ἁγίου πνεύματος, οὐκ ἐν παρθένῳ σαρκωθέντα u. Epiph. selbst unten c. 3,5; S. 320, 12f — 16ff vgl. Filastrius haer. 50,3; S. 26, 27ff Marx (schöpft aus Epiph.) isti utuntur capitulis scripturarum quae de Christo veluti de homine edocent; quae autem ut de deo dicunt, ea vero non accipiunt, legentes et nullo modo intelligentes — 19 Joh. 8, 40 — 21f Joh. 8,40) [*](M U) [*](1 [μετὰ (ἀπὸ M) πλειόνων]* | ὑπὲρ] περὶ?* 6 τὴν ἑαυτοῦ πατρίδα M 7 ἐπιγνωσθεὶς δὲ ὑπὸ τῶν] ὑπό τινος δὲ ἐπιγνωσθεὶς τῶν U | καὶ πάλιν καὶ ἐκεῖ U 7f ὑποπίπτει U 8 ἐκκαλεῖσθαι U 9 ὢν *] πῶς M U 9f εἰς ὑαυτὸν M 10 δὲ] τε? * 16 γεγενῆσθαι U | αὐτοῦ M 18 ἑαυτοῦ U 21 κύριος] Χριστὸς U 22 πατέρα] παρὰ Μ | ἑαυτοῦ] σαυτοῦ Μ)

εἰ γὰρ παρὰ ἀνθρώπου ἀκήκοεν, οὐκ ἐκαυχᾶτο τῇ μαρτυρίᾳ τῆς ἀληθείας, λέγων παρὰ ἀνθρώπων τὴν ἀλήθειαν ἀκηκοέναι· ἀλλ᾿ ἴνα σημάνῃ θεὸν αὐτὸν ὄντα ἐκ πατρὸς ἄνωθεν γεγεννημένον, ἄνθρωπον δὲ δι᾿ ἡμᾶς γενόμενον καὶ ἐν σαρκὶ ἀποκτανθέντα, ἐν θεότητι δὲ ἀεὶ ζῶντα.

Εἶτά φησι μηδὲ ἁμαρτίαν πεποιηκέναι ἀρνησάμενον τὸν Χριστόν, »αὐτοῦ, φησί, τοῦ Χριστοῦ εἰπόντος· πᾶσα βλασφημία ἀφεθήσεται τοῖς ἀνθρώποις«, καὶ »ὁ λέγων λόγον εἰς τὸν υἱὸν τοῦ ἀνθρώπου ἀφεθήσεται αὐτῷ· τῷ δὲ βλασφημοῦντι εἰς τὸ ἄγιον πνεῦμα, οὐκ ἀφεθήσεται αὐτῷ«.

καὶ ἀγνοεῖ ὁ ἐλεεινὸς ἄνθρωπος ὄτι βουλόμενος ὁ κύριος προασφαλίσασθαι τὴν σωτηρίαν τῶν ποτὲ αὐτὸν βλασφημησάντων καὶ ἐπανακαμπτόντων εἰς μετάνοιαν, ἴνα μὴ ὁρίσῃ αὐτοῖς καταδίκην, τὸν λόγον προθεσπίζει, δι᾿ ὑπερβολὴν πρᾳότητος καὶ φιλανθρωπίας