Panarion (Adversus Haereses)

ὅσα γὰρ ἦν ἐν νόμῳ καὶ ἐν προφήταις σκοτεινὰ καὶ αἰνιγματώδη, ταῦτα ὁ κύριος ᾠκονόμησε διὰ τοῦ ἁγίου πνεύματος εἰς ἡμῶν σωτηρίαν »τῷ δούλῳ αὐτοῦ Ἰωάννῃ« ἀποκαλύψαι, τὰ ἐκεῖσε σκοτεινὰ ὧδε εἰς πνευματικὰ καὶ ἔκδηλα κηρύττων, * πννευματικῶς δὲ ἠμῖν τὰ αὐτὰ ᾠκονόμει.

καὶ ἐκ δερμάτων μὲν τότε κατασκευάζει τὴν σκηνήν, τῶν δερμάτων ἠρυθροδανωμένων καὶ ὑακινθίνων καὶ τὰ ἑξῆς, ἵνα δείξῃ τὴν σκηνὴν ἐκεῖσε [*](3—6 vgl. Kol. 1, 15; Röm. 8, 29; I KOr. 15, 20. 23; Luk. 2, 28; Luk. 1, 42 — 7 Röm. 6,9 — 11f vgl. Luk. 6,1 — Joh. 4, 35 — 20 vgl. Apok. 8,2 — 24 vgl. Apok. 1,1 — 27 vgl. Ex. 25,5) [*](M U) [*](1 <ἐκ> * 2 τὰς < U 4 δράχμα U 5 ἀγκαλισθεῖσα Μ 9 ὁ < U 10 διὰ δὲ] δέδια δὲ Μ |δὲ < U 11 λόγον + διὸ U 12 καὶ ἀπὸ] ἀπό τε Μ 13 τὸν < U 19 οὕτως < U 21 τὰ < U 22 [ἐν] * 25f κηρύττων, *] wohl schon κηρύττων verderbt; lies etwa ἐκφέρων· <σωματικῶς γὰρ προσέταττεν ἐν νόμῳ,> * 27 κατασκευάζει] lies wohl <προστάττει> κατασκευάζεσθαι * | τῶν]lies nach Ex. 25,5 κριῶν? * | ἐρυθροδανομένων U)

δέρμα γὰρ ἀπὸ σώματος γίνεται, νεκρὸν ὄν, ὡς σκίασμα σώματος ζῶντος, ἵνα δείξῃ σώματα εἶναι τὴν σκηνὴν τοῦ θεοῦ· ἐπειδὴ γὰρ ἐν σώμασιν ἁγίοις κατασκηνοῖ θεός, πληρουμένου τοῦ ῥητοῦ ὅτι »κατασκηνώσω ἐν αὐτοῖς καὶ ἐμπεριπατήσω«.

ἔμελλεν οὖν πλάνη τις γίνεσθαι ἐν πιστοῖς, εἰ μὴ ἡ βίβλος πνευματικῶς ἡμῖν ἀπεκαλύφθη, ἵνα μάθωμεν μὴ σαλπίγγων εἶναι χρείαν, ἀλλὰ εἰδέναι * ὅτι πνευματική ἐστιν ἡ πᾶσα τοῦ θεοῦ πραγματεία,

ἵνα μὴ κατὰ τὰς Ἰουδαϊκὰς χαλκᾶς σάλπιγγας λάβωμεν ἣ ἀργυρᾶς, ἀλλὰ πνευματικῶς νοήσωμεν ἀπ᾿ οὐρανοῦ εἶναι τῆς ἐκκλησίας τὸ κήρυγμα, ὡς καὶ ἄλλῃ που εἶπεν »ἐν ἐκείνῃ τῇ ἡμέρᾳ σαλπιοῦσιν ἐν τῇ σάλπιγγι τῇ μεγάλῃ«.

σάλπιγγες γὰρ ἦσαν οἱ προφῆται, σάλπιγξ δὲ μεγάλη ἡ ἁγία φωνὴ τοῦ κυρίου ἐν τῷ εὐαγγελίω. διὰ τοῦτο καὶ ἀγγέλοις ἐδόθη ἀποκαλύψαι ἠμῖν· »σαλπίσει, γὰρ φησί, καὶ οἱ νεκροὶ ἀναστήσονται«.

εἰ δὲ χλευάζονται παρ᾿ ὑμῖν, ὦ οὗτοι, αἱ τῶν ἀγγέλων σάλπιγγες διὰ τὸ ἐν τῇ Ἀποκαλύψει γεγράφθαι, χλευάζεται ἄρα καὶ ἡ παρὰ τῷ ἁγίῳ ἀποστόλῳ σάλπτιγξ εἰρημένη· »καταβήσεται, γάρ φησιν, κύριος ἀπ᾿ οὐρανοῦ ἐν τῇ ἐσχάτῃ σάλπιγγι καὶ οἱ νεκροὶ ἀναστήσονται ἐν τῇ ἐσχάτῃ ἡμέρᾳ ἐν φωνῇ ἀρχαγγέλου«.

συνᾴδοντος τοίνυν τοῦ Παύλου τῷ ἁγίῳ ἀποστόλῳ Ἰωάννῃ ἐν τῇ Ἀποκαλύψει, ποία τις ὑπολείπεται ἀντιλογία; πῶς δὲ οὐκ εὐθὺς ἑκάστη πλάνη ἐλεγχθήσεται, τοῦ θεοῦ ἐν ἑκάστῳ <ὑπὲρ> τῶν ἁγίων δεδωκότος μαρτυρίαν;

33. Εἶτά τινες ἐξ αὐτῶν πάλιν ἐπιλαμβάνονται τούτου τοῦ ῥητοῦ ἐν τῇ αὐτῇ Ἀποκαλύψει καὶ φάσκουσιν ἀντιλέγοντες ὅτι »εἶπεν πάλιν· γράψον τῷ ἀγγέλῳ τῆς ἐκκλησίας τῆς ἐν Θυατείροις, καὶ οὐκ ἔνι ἐκεῖ ἐκκλησία Χριστιανῶν ἐν Θυατείροις. πῶς οὖν ἔγραφε τῇ μὴ οὔσῃ;«

καὶ εὑρίσκονται οἱ τοιοῦτοι ἑαυτοὺς † ἀναγκάζοντες ἐξ αὐτῶν ὧν κηρύττουσι ὑπὲρ τὴς ἀληθείας ὁμολογεῖν. ἐὰν γὰρ εἴπωσιν »οὐκ ἔνι [*](5 II KOr. 6,16 (Lev. 26,12) — 11 vgl. Num. 10,10 — 14 I Kor. 15,52 — 17 vgl. I Thess. 4,16 — 24 Apok. 2,18) [*](M U) [*](1 ἀποδεχομένην U | τελειοτάτην] τελειόοτητα, τὴν Μ 2 ὂν < U | σκίασμα] σκιὰ U 4 γὰρ < M | vor θεὸς + ὁ U 7 * <ἔχωμεν> * 9 πνευματικὰς Μ 10 ἐννοήσωμεν u. + ὡς U 11 σαλπίσουσιν U 15 ὦ σὗτοι < Μ | ἀγγέλων] εὐαγγελίων Μ 17 γὰρ < U | φησὶν < Μ |κύριος < U 20 Παύλου] ἀποστόλου U 21 ἀπολείπεται Μ |ἀπολογία Μ 22 <ὑπὲρ> * 23 ῥητοῦ + τοῦ U 24 ἐν τῇ αὐτῇ ἀποκαλύψει *] ἐν αὐτῇ τῇ ἀποκαλύψει Μ ἐν τῇ ἀποκαλύψει τῆ αὐτῆ U 25 τῆς2 *, vgl. S. 308,3] τῶ MU | θυατείρη U 26 ἔγραφον Μ 27 † ἀναγκάζοντες] ἀνασκευάζοντες, ἀναγκαζόμενοι * 28 ὑπὲρ *] κατὰ MU)

ἐνοικησάντων γὰρ τούτων ἐκεῖσε [καὶ] τῶν κατὰ Φρύγας καὶ δίκην λύκων ἁρπαξάντων τὰς διανοίας τῶν ἀκεραίων πιστῶν, μετήνεγκαν τὴν πᾶσαν πόλιν εἰς τὴν αὐτῶν αἵρεσιν, οἵ τε ἀρνούμενοι τὴν Ἀποκάλυψιν κατὰ τοῦ λόγου τούτου εἰς ἀνατροπὴν κατ᾿ ἐκεῖον καιροῦ ἐστρατεύοντο.

νῦν δὲ διὰ τὸν Χριστὸν ἐν τῷ χρόνῳ τούτῳ, μετὰ χρόνον ρݲιݲβݲ ἐτῶν, ἔστιν <ἐκεῖ> ἡ ἐκκλησία καὶ αὔξει, <εἰ> καὶ ἄλλοι τινὲς ἐκεῖσε τυγχάνουσι· τότε δὲ ἡ πᾶσα ἐκκλησία ἐκενώθη εἰς τὴν κατὰ Φρύγας.

διὸ καὶ ἐσπούδασε τὸ ἅγιον πνεῦμα ἀποκαλύψαι ἡμῖν πῶς ἤμελλε πλανᾶσθαι ἡ ἐκκλησία μετὰ τὸν χρόνον τῶν ἀποστόλων, τοῦ τε Ἰωάννου καὶ τῶν καθεξῆς, ὃς ἦν χρόνος μετὰ τὴν τοῦ σωτῆρος ἀνάληψιν *, ἐπὶ ἐνενήκοντα τρισὶν ἔτεσιν, ὡς μελλού- [*](4ff mit τοῦ λόγου τούτου ist die Sache der Montanisten gemeint; nicht etwa die Apokalypse oder gar die Stelle Apok. 2,18 (so Zahn, Gesch. d. neutest. Kan. I 246 A.1) — 7 die Zahl 112 soll die Zeit angeben, die seit der (teilweisen! vgl. <εἰ> καὶ ἄλλοι τινὲς — d. h. Ketzer — ἐκεῖσε τυγχάνουσιν) Wiedergewinnung von Thyatira für den katholischen Glauben verflossen ist, nicht die seit dem Auftreten der Montanisten oder der Aloger verstrichene (so Zahn, Forsch. z. Gesch. d. Kan. V 40f). Damit entfällt auch die Annahme, deß Epiph. hier „gedankenlos“ Hippolyt ausschreibe (so Salmon, Hermathena VIII 189). Aus welcher Quelle freilich Epiph. die Nachricht bezog, daß seit dem Jahr 263/264 der katholischen Glaube in Thyatira wieder vordrang, läßt sich nicht einmal vermuten — 12 nach ἀνάληηψιν muß eine Zahl ausgefallen sein. Es ist grammatisch unmöglich, wie z. B. Zahn Forsch. V 36 will, das ἐπὶ ἐνενήκοντα τρισὶν ἔτεσιν zu ὃς ἦν χρόνος zu ziehen und zu übersetzen welches war ein Zeitraum von nahezu 93 Jahren. Vielmehr kann die Bestimmung ἐπὶ ἐνενήκοντα ἔτεσιν nur von einem Zeitwort, dem ἤμελλε πλανᾶσθαι in Z. 10, abhänge. Die 93 Jahre bezeichnen dann nicht die Dauer des apost. Zeitalters oder den Abstand bis zum Auftreten des Montanismus, sondern die Zeit, während deren Thyatira montanistisch war. Zieht man diese 93 Jahre von 263/64 ab, so kommt man für den Abfall Thyatiras zum Montanismus auf 170/71; ein Jahr, das zwar nicht zu der eigenen Angabe des Epiph. über die Ursprungszeit des Montanismus (vgl. haer. 48, 1,2; S. 219,9), aber merkwürdig genau zu der des Eusebius (Chronik z. Jahr 171; S. 206,9 Helm) stimmt) [*](M U) [*](1 θυάτιραν Μ 2 [καὶ] *, vgl. Z. 8f u. 12f 5 κατὰ < U | κατ᾿ ἐκείνου U 6 Χριστὸν] κύριον U 7 <ἐκεῖ> * | [ἡ]? * | <εἰ> * 8 ἄλλοι *] ἄλλαι MU 10 ἔμελλε U 11 τὴν < U 12 * gemeint ist nach dem oben Bemerkten die Zeit von Himmelfahrt bis 171; darnach wäre einzusetzen <ρ>λ>η> ἐτῶν> * | vor τρισὶν + καὶ U)

οὕτω γὰρ εὐθὺς διελέγχει <αὐτοὺς> ὁ κύριος ἐν τῇ Ἀποκαλύψει λέγων »γράψον τῷ ἀγγέλῳ τῆς ἐν Θυατείροις ἐκκλησίας· τάδε λέγει ὁ ἔχων τοὺς ὀφθαλμοὺς αὐτοῦ ὡς φλόγα πυρὸς καὶ οἱ πόδες αὐτοῦ ὅμοιοι χαλκολιβάνῳ· οἶδά σου τὰ ἔργα καὶ τὴν πίστιν καὶ ἀγάπην καὶ τὴν διακονίαν, καὶ ὅτι τὰ ἔσχατά σου πλείονα τῶν πρώτων.