Panarion (Adversus Haereses)

καὶ μετὰ τὸ παραδοθῆναι τὸν Ἰωάννην κατελθὼν πάλιν εἰς Καφαρναοὺμ λοιπὸν κατῴκησεν, ὅτε ἡ τελεία κλῆσις τῶν περὶ Πέτρον καὶ Ἰωάννην γεγένηται, ἐλθόντος αὐτοῦ παρὰ τὴν λίμνην Γεννησαρέθ. καὶ οὕτως ἡ πᾶσα ἀκολουθία ἀναλογῖται, οὐδενὸς ἀντιθέτου ὑπάρχοντος, ἀλλὰ πάσης τῆς τῶν εὐαγγελίων πραγματείας τηλαυγεστάτης οὔσης καὶ ἐν ἀληθείᾳ κεκηρυγμένης.

Τί οὖν ἔδοξε τούτοις <τοῖς> τὸν ἴδιον νοῦν ἀπατήσασι καὶ τὴν αἵρεσιν δικαίως γὰρ ἄλογον τὴν αὐτῶν αἵρεσιν κακλήκαμεν διὰ τὸ μὴ δέχεσθαι αὐτοὺ τὸν ἄνωθεν ἐλθόντα θεὸν Λόγον τὸν διὰ Ἰωάννουκεκηρυγμένον.

μὴ νοοῦντες γὰρ τὴν δύναμιν τῶν εὐαγγελίων φαςί· πῶς οἱ ἄλλοι εὐαγγελισταὶ εἰρήκασιν ὅτι φυγὰς ᾤχετο ἀπὸ προσώπου Ἡρῴδου [*](8f vgl. Luk. 4, 16ff — 12 vgl. Matth. 4, 12 — 22ff vgl. unten e. 21, 15; S. 281, 2ff beachte auch Origenes in Joh. X, 3; S. 172, 23ff Preuschen λεγέτωσαν γὰρ ἡμῖν οἱ παραδεχόμενοι τὰ τέσσαρα εὐαγγέλια καὶ τὴν δοκοῦσαν διαφωνίαν οἰόμενοι μὴ λύεσθαι διὰ τῆς ἀναγωγῆς, πρὸς ταῖς προειρημέναις ἡμῖν ἐπαπορήσεσιν περὶ τῶν τεσσεράκοντα τοῦ πειρασμοῦ ἡμερῶν οὐδαμῶς δυναμένων χώραν ἔχειν παρὰ τῷ Ἰωάννῃ, πότε γέγονεν ἐν τῇ Καφαρναοὺμ ὁ κύριος; — 23ff vgl. Matth. 2, 13ff) [*](M U ) [*](1 παρ᾿ αὐτῷ hinter μεινάντων *] hinter αὐτῶν MU 2 δευτέρᾳ + <τε>?* 3 [καὶ] * 2 οὔτε alle drei Mal M 4f ἀλλὰ τῶν—συνιέναι < U 6 λοιπὸν < U 7 Ναζαρὲθ Μ 8 σημείων + τοῦ τὴν ζηρὰν χεῖρα ἔχοντος καὶ τῆς πενθερᾶς Πέτρου τὴν ἴασιν U | ἀναγνῶναι U 9—12 τοῦ προφήτου—τὸν Ἰωάννην < U 9 ὅπου *] ὅθεν Μ 12 κατελθεῖν U 13 λοιπὸν κατῴκησεν < U | ὅτε + τότε U 14f ἐλθόντος—Γεννησαρὲθ < U 15 γενησαρὲθ Μ 16 τῶν εὐαγγελίων < U 16f πραγματείας] ἀληθείας U 18—22 τίοὖν— δύναμιν τῶν εὐαγγελίων < U 18 <τοπῖς> * 22 πῶς] γὰρ οὕτως U)

18. τὸ δὲ εὐαγγέλιον τὸ εἰς ὄνομα Ἰωάννου, φαςί, ψεύδεται· μετὰ γὰρ τὸ εἰπεῖν ὅτι ὁ Λόγος σὰρξ ἐγένετο καὶ ἐσκήνωσεν ἐν ἡμῖν καὶ ὀλίγα τινά, εὐθὺς λέγει ὅτι γάμος ἐγένετο ἐν Κανᾷ τῆς Γαλιλαίας.

καὶ οὐ μέμνηνται οἱ ἀφροσύνην ἑαυτοῖς ἐπισπώμενοι ὡς Ἰωάννης μετὰ τὸ εἰπεῖν τὸν Λόγον σάρκα γεγενῆσθαι καὶ ἐσκηνωκέναι ἐν ἡμῖν τουτέστιν ἄνθρωπον γεγονέναι, καὶ <αὐτὸς> λέγει, ὅτι ἦλθε πρὸς τὸν Ἰωάννην τὸν βαπτιστὴν ἐν τῷ Ἰορδάνῃ καὶ ἐβαπτίσθη ὑπ᾿ αὐτοῦ·

αὐτὸς <γὰρ> Ἰωάννης μαρτυρεῖ λέγων τὸν βαπτιστὴν Ἰωάννην εἰρηκέναι »οὗτός ἐστι περὶ οὗ εἶπον ὑμῖν«,καὶ πάλιν ὅτι »τεθέαμαι τὸ πνεῦμα τὸ ἅγιον καταβαῖνον ἐν εἴδει περιστερᾶς καὶ μένον ἐπ᾿ αὐτόν«, καί »οὗτός ἐστιν ὁ αἴρων τὴν ἁμαρτίαν τοῦ κόσμου«.

ὁρᾷς ὅτι οὐδὲν κατὰ ἐπιλησμονὴν ὑφηγεῖται, παρέλειψε δὲ ὁ Ἰωάννης τὰ τῶ Ματθαίῳ πραγματευθέντα. οὐ γὰρ ἦν χρεία ἐκείνων οὐκέτι, ἀλλὰ τῆς τελείας φράσεως πρὸς ἀντίρρησιν τῶν νομιζόντων ἀπὸ Μαρίας καὶ δεῦρο Χριστὸν αὐτὸν καλεῖσθαι καὶ υἱὸν θεοῦ, καὶ εἶναι μὲν πρότερον ψιλὸν ἄνθρωπον, κατὰ προκοπὴν δὲ εἰληφέναι τὴν τοῦ υἱοῦ τοῦ θεοῦ προσηγορίαν.

διὸ τῶν ἀναγκαίων ἐπιμέλεται, (πάντων μὲν μεγάλων ὄντων καὶ ἀναγκαίων, περιττότερον δὲ τῶν ἐπουρανίων), ποιούμενος τὴν διήγησιν τῆς ἄνωθεν οἰκονομίας.

λέγουσι δὲ τὸ κατὰ Ἰωάννην εὐαγγέλιον ἀδιάθετον εἶναι, ἐπεὶ μὴ ταῦτα ἔφη, [*](4f vgl. Joh. 1, 14 — 5f vgl. Joh. 2, 1 — 11 Joh. 1, 30 — 12 Joh. 1, 33 — 13 Joh. 1, 29 — 23 zur Bedeutung von ἀδιάθετος = unkanonisch vgl. haer. 55,) [*](M U ) [*](1 κατέμενεν U 1f Ναζαρὲθ Μ 2 εἶτα] καὶ μετὰ τὴν Ναζαρὲτ U 4 ὅτι < Μ 5 καὶ ἐσκήνωσεν ἐν ἡμῖν < Μ, vgl. Z. 8 | τινὰ] ἄλλα U 7f τὸν λόγον σάρκα γενενῆσθαι—ἐσκηνωκέναι] ὁ λόγος σὰρξ ἐγένετο λέγει (!) καὶ ἐσκήνωσεν U 9 καὶ <αὐτὸς> λέγει ὅτι *] καὶ λέγει Μ καὶ ὅτι U 10 ὑπ᾿ αὐτοῦ < Μ | <γὰρ> * 10f αὐτὸς—οὗτός ἐστι] Ἰωάννου τοῦ εὐαγγελιστοῦ μαρτυροῦντος μετὰ τὴν πάλιν ἐπάνοδον ἀπὸ τοῦ πειρασμοῦ· ὡς τοῦ βαπτιστοῦ Ἰωάννου λέγοντος ὅτι οὗτος ἐστιν U 14 ὁρᾷς + καὶ U 14f λησμονὴν U 15 ὁ Ἰωάννης < U 15f πραγματευθέντα] εἰρημένα Μ 16 τελείας] θείας U 18 καὶ εἶναι μὲν πρότερον < U 19f εἰληφέναι—προσηγορίαν] ἡκέναι εἰς τὸ καλεῖσθαι υἱὸν θεοῦ U 20 ἐπιμελεῖται U | μὲν + οὖν U 21f ποιούμενος τῶν ἐπουρανίων U 22 τὴν διήγησιν—οἰκονομίας] τὴν ἄνωθεν οἰκονομίαν U 23 ἀδιάθετον εἶναι hinter ἔφη U | ἐπειδὴ U | ταῦτα] τὰ αὐτὰ U)

19. Τέταρτος γὰρ τῶν εὐαγγελιστῶν κατὰ διαδοχὴν ἐλθὼν ὁ μακάριος Ἰωάννης, πρῶτος μὲν ὢν ἐν τῇ κλήσει μετὰ Πέτρον καὶ Ἀνδρένα σὺν Ἰακώβῳ τῷ ἀδελφῷ αὐτοῦ, τελευταῖος δὲ τοῖς χρόνοις εὐγγελιςάμενος, τὰ πρὸ αὐτοῦ καλῶς τεταγμένα οὐκ ἐμερίμνησεν ἐκθέσθαι, ἀλλὰ προλαμβάνει τῶν ῥηθέντων τὰ μὴ ῥηθέντα καὶ <οὕτως> διαλέγεται.

ὁ Ματθαῖος γὰρ ἄρχεται ἀπὸ Ἀβραάμ, μετὰ δὲ τὴν ἀρχὴν καὶ μετὰ δύο ἔτη τῆς γεννήσεως πάλιν ποιεῖται τὴν ὑφήγησιν. Μάρκος δὲ ἄρχεται ἀπὸ πεντεκαιδεκάτου ἔτους Τιβερίου Καίσαρος, <τὴν> μεςότητα τῶν μετὰ τὴν ἀρχὴν <οὐ> διηγούμενος. Λουκᾶς δὲ ἀρχὴν πρὸ τῆς ἀρχῆς ἐπήγαγε, τὴν περὶ τῆς Ἐλιςάβετ καὶ Μαρίας πρὸ τοῦ ἐγκύμονα<ς αὐτὰς> εἶναι γεγενημένην πραγματείαν.

Ἰωάννης δέ, ἔτι πρότερος μὲν ὢν τῇ κλήσει, ὕστερος δὲ τούτων [*](2, 1 κατὰ τὰς ῥητὰς γραφὰς καὶ ἐνδιαθέτους, dazu Jülicher, ThLZ 1889 S. 169 E. Schwartz (Abh. Gött. Ges. d. W. 1904 S. 32 1); anders (= ungeordnet) zahn Gesch. d. neut. Kanons II 2, 971 (aber „ungeordnet“ paßt schon nicht zu der Begründung, daß etwas untredrückt sei, und wäre nach dem ψεύδεται S. 275, 4 eine merkwürdige Abschwächung; auch die von Zahn RE3 II 307, 20 mit Berufung auf S. 274, 16 vorgeschlagene Änderung in ἀντίθετον ist unannehmbar: an unserer stelle müßte zu ἀντίθετον ein Dativ gefordert werden). Übrigens steht trotz des λέγουσι nicht fest, ob die Aloger selbst den Ausdruck ἀδιάθετον gebraucht haben; jedenfalls ist beachtenswert, daß auch die umschreibende wiederholung von S. 274, 22 in c. 21, 15; S. 281, 2ff dieses Stichwort nicht enthält) [*](M U) [*](1 λέγω δὲ—ἡμερῶν < U 1f καὶ οὐκ—δέχεσθαι] καὶ μηδὲ δέχεσθαι αὐτοὺς αὐτὸ U 2 αὐτὸ] αὐτὰ Μ | πεπλασμένοι Μ 4 τῶν εὐαγγελιστῶν < U 5 Ἰωάννης < U | ὢν] ὧν Μ 5f ἐν τῇ κλήσει—ἀδελφῷ αὐτοῦ < U 6 τελευταῖος δὲ τοῖς χρόνοις] ὕστερον δὲ τοῖς ἔτεσιν U 8f καὶ διαλέγεται < U 9 <oὕτως> * 10 δὲ < Μ | ποιεῖσθαι Μ 12 Καίσαρος < U | <τὴν> * | <οὐ> * | διηγούμενος < U 13 ἐπήνεγκε U 13f περὶ τῆς—πραγματείαν] πρὸ τῆς γεννήσεως ἐν τῇ συλλήψει τῆς γαστρὸς μαρίας καὶ τῆς ἐλιςάβετ γεγονυῖαν U 14 ἐγκύμονα<ς αὐτὰς> * 15 πρότερος Ausgg.] προτέρου Μ πρότερον U | μὲν ὢν τῇ κλήσει < U | δὲ τούων < U)

διὸ πνευματικῶς τὴν ὑφήγησιν ποιεῖται τῆς ἄνωθεν ἀπὸ πατρὸς ἀνάρχου δωρεᾶς ἡμῖν ἐλθούσης, κατὰ εὐδοκίαν <δὲ> πατρὸς ἐν τῇ μήτρᾳ τῆς ἁγίας παρθένου οἰκονομηθείσης.

καὶ τὸ ἀναγκαίως δὲ ζητούμενον οὐκ ἀπεσιώπησεν, ἀλλὰ πνεύματι ἁγίῳ κινούμενος τὸν πρὸ τῶν αἰώνων <εἰσ>άγει ὄντα θεὸν Λόγον, ἀνάρχως καὶ ἀχρόνως ἐκ πατρὸς γεγεννημένον, ἐν σαρκὶ δὲ ἐληλυθότα δι᾿ ἡμᾶς ἐδήλωσεν, ἵνα ἀπὸ τεσςάρων εὐαγγελιστῶν τὴν πᾶσαν γνῶσιν κατά τε τὴν σάρκα καὶ κατὰ τὴν θεότητα ἀκριβῶς κατάσχωμεν.

20. Τελειωθέντων γὰρ πάντων τῶν κατὰ τὸ βάπτισμα καὶ κατὰ τὸν πειρασμόν, ἐλθόντος τοῦ Ἰησοῦ λοιπον καὶ ὀλίγων ἡμερῶν <χρόνον>, καθὼς πολλάκις εἶπον, διατρίψαντος ἔν τε τῇ Ναζαρὲτ καὶ ἐν τοῖς ὁρίοις αὐτῆς καὶ περὶ τὴν Καφαρναούμ, μετά <τε> τὸ συναντῆσαι τῷ Ἰωάννῃ ἐπὶ τοῦ Ἰορδάνου * καὶ τῇ ἐπαύριον τινὰς τῶν μαθητῶν συμπαρειληφότος, πρῶτον τοῦτο σημεῖον ἐν Κανᾷ πεποίηκε τῇ τρίτῃ ἡμέρᾳ ἀπὸ Ἰωάννου, εἰκοστῇ δὲ τῆς ἀπὸ τοῦ πειρασμοῦ ἐπανόδου, καὶ <ἄρχεται> τοῦ κηρύγματος.

οὔτε γὰρ πρὸ τοῦ πειρασμοῦ ἐν γάμῳ φάσκει τὸν Χριστὸν ἡκέναι οὔθ᾿ ὅλως τι τῶν [*](2 vgl. Clemens Al. bei Eusebius h. e. VI 14, 7; S. 550, 25 Schwartz τὸν μέντοι Ἰωάννην ἔσχατον, συνιδόντα ὅτι τὰ σωματικὰ ἐν τοῖς εὐαγγελίοις δεδήλωται, προτραπέντα ὑπὸ τῶν γνωρίμων, πνεύματι θεοφορηθέντα πνευματικὸν ποιῆσαι εὐαγγέλιον — 12ff vgl. S. 271, 4ff) [*](M U) [*](1 κηρύξας] ἐλθὼν U 2 τὰ2 < U 3 ἤδη < Μ | ἀσφαλισθέντων Μ ἐπισφαλισθέντων U 5 <δὲ> * | ἐν τῇ—παρθένου] ἐν τῆ ἁγία παρθένω ἐν μήτρα παρθενικῆ U 5f οἰκονομηθείσης < Μ 6—9 καὶ τὸ ἀναγκαίως δὲ—δι᾿ ἡμᾶς ἐδήλωσεν] καὶ οἱ λοιποὶ δὲ τὰ ἶσα τούτοις συμφώνως εἰπόντες ὧν ἦν χρεία ἐπεμελήσαντο· ὁ δὲ Ἰωάννης καὶ τὴν πρόσθεσιν U 6 ἀπεσιώπησεν *] ἐπεσιώπησεν Μ 7 <εἰσ>άγει *, vgl. S. 278, 8 10 γνῶσιν < U 10f ἀκρίβειαν U 13—19 πειρασμὸν ἐλθόντος — τοῦ κηρύγματος] πειρασμὸν αὐτοῦ εὐθὺς ἐλθόντος καὶ συμπαρειληφότος τοὺς μαθητὰς τοῦτο πρῶτον σημεῖον πεποίηκε τῆ τρίτη ἡμέρα τοῦ κηρύγματος ἐν κανᾶ κανᾶ τῆς γαλιλαίας U 13f <χρόνον> * 14 τὴν Ναχαρὲθ Μ 15 <τε> * 16 * <ἀνακάμψαντος εἰς τὴν Γαλλιλαίαν > *, <διελθόντος διὰ τοῦ Ἰορδάνου> Jül. 19 <ἄρχεται> *, nach S. 278, 1 vgl. S. 273, 1ff 20 ἡκέναι] ἐλθεῖν Μ | οὐδ᾿ ὅλως] οὐ γὰρ ὅλως U)

ἔδει γὰρ καὶ παιδικὰ ἔχειν αὐτὸν σημεῖα, ἵνα μὴ πρόφασις γένηται ταῖς ἄλλαις αἱρέσεσι λέγειν ὅτι ἀπὸ τοῦ Ἰορδάνου ἦλθεν<ν ὁ> Χριστὸς εἰς αὐτόν, ὅπερ ἐστὶν ἡ περιστερά· τοῦτο γάρ φασι διὰ τὴν ψῆφον τοῦ ωݲ καὶ ἄλφα, ὅ ἐστι περιστεερά, ἐπείπερ ἔφη ὁ σωτήρ »ἐγώ εἰμι τὸ ᾱ καὶ ἐγώ εἰμι τὸ ωݲ«.

διὸ καὶ ἐν τῷ δωδεκάτῳ ἔτει τῆς γεννήσεως αὐτοῦ εἰσάγει τὸν Ἰησοῦν ὁ Λουκᾶς εἰρηκότα πρὸς τὴν Μαριὰμ ζητοῦσαν αὐτόν, ἡνίκα τοῖς διδασκάλοις προσδιελέγετο ἐν Ἱεροσολύμοις·

»οὐκ ᾔδειτε ὅτι ἐν τοῖς τοῦ πατρός μου δεῖ με εἶναι;«, ἵνα πέσῃ ὁ λόγος τῶν λεγόντων ὅτι ἀπὸ τοῦ χρόνου τοῦ βαπτίσματος υἱὸς γέγονεν θεοῦ, ἐλθούσης εἰς αὐτὸν τῆς περιστερᾶς, ἥν φασιν εἶναι τὸν Χριστόν, καὶ ἵνα σαφῶς γνωσθῇ ὅτι ἄνωθεν ἐπεδήμησεν ὁ θεὸς Λόγος καὶ ἐλθὼν ἐσαρκώθη ἀπὸ Μαρίας καὶ ἐν τῷ Ἰορδάνῃ κατῆλθεν ἐπ᾿ αὐτὸν τὸ πνεῦμα,

ἵνα σημάνῃ τίς ἐστιν ὁ μαρτυρούμενος μενος ἀπὸ τοῦ πατρὸς ὅτι »οὗτός ἐστιν ὁ υἱός μου ὁ ἀγαπητός, αὐτοῦ ἀκούετε«, καὶ ἵνα γένηται τοῦτο ὑπόδειγμα τοῖς μέλλουσιν ἐν αὐτῷ φωτίζεσθαι, ὅτι καταξιωθήσονται <τῆς> πνεύματος ἁγίου ἐν τῷ λουτρῷ [τῆς] δωρεᾶς καὶ ἀφέσεως ἁμαρτιῶν διὰ τῆς χάριτος τῆς ὑπ᾿ αὐτοῦ δοθείσης.