Panarion (Adversus Haereses)

περιέπεσαν δὲ ἀστοχήματι καὶ οὐ τῷ τυχόντι οὗτοι, δῆθεν κεχρημένοι τῷ ῥητῷ ᾧ εἶπεν ὁ νόμος ὅτι »ἐπικατάρατος ὃς οὐ ποιήσει τὸ Πάσχα τῇ τεσσαρεσκαιδεκάτῃ τοῦ μηνός«.

ἕτεροι δὲ ἐξ αὐτῶν τὴν αὐτὴν μίαν ἡμέραν ἄγοντες καὶ τὴν αὐτὴν μίαν ἡμέραν νηστεύοντες καὶ τὰ μυστήρια ἐπιτελοῦντες, ἀπὸ τῶν Ἄκτων δῆθεν Πιλάτου αὐχοῦσι τὴν ἀκρίβειαν εὑρηκέναι, ἐν οἷς ἐμφέρεται τῇ πρὸ ὀκτὼ καλανδῶν Ἀπριλλίων τὸν σωτῆρα πεπονθέναι.

καὶ ἐν ἐκείνῃ τῇ ἡμέρᾳ βούλονται ἄγειν τὸ Πάσχα ὁποίᾳ δἂν ἐμπέσῃ ἡ τεσσαρεσκαιδεκάτη τῆς σελήνης· οἱ δὲ ἐν τῇ Καππαδοκίᾳ τὴν αὐτὴν μίαν ἡμέραν τὴν πρὸ [*](4 vgl. Lev. 23,5 Num. 9,4f u. Deut. 27,26; dazu Hippolyt refut. VIII 18, 1; S. 237, 18f Wendland — 7 vgl. Lipsius, Die Pilatusakten2 1886 S. 26f. Der 25. März, die julianische Nachtgleiche, als Todestag Christi schon bei Hippolyt, Ostertafel u. in Dan. IV 23; S. 242,6; Bonwetsch Tertullian adv. Jud. 8 — 9 vgl. Polykrates bei Eusebius h e. V 24,6; S. 492,6ff Schwartz οὗτοι πάντες ἐτήρησαν τὴν ἡμέραν τῆς τεσσαρεσκαιδεκάτης τοῦ πάσχα κατὰ τὸ εὐαγγέλιον . . ., ὅταν ὁ λαὸς ἤρνυεν τὴν ζύμην Hippolyt refut. VIII 18, 1; S. 237, 16ff Wendland συνιστάνουσι δεῖν τὸ πάσχα τῇ τεσσαρεσκαιδεκάτῃ τοῦ πρώτου μηνὸς φυλάσσειν κατὰ τὴν τοῦ νόμου διαταγήν, ἐν ᾗ ἂν ἡμέρᾳ ἐμπέσῃ Ps. Tertullian adv. omn. haer. 8 pascha enim dicit (Blastus) non aliter custodiendum esse, nisi secundum legem Moysi XIIII mensis Theodoret haeret. fab. III 4; Migne 83, 405 A — 11ff vgl. die (gefälschten) Akten des Konzils von Cäsarea c. 1; S. 307 Krusch Stud. z. m. Chronol. nam et omnes Gallii quacumque die VIII k. ap. fuisset, semper pascha caelebrabant Martin von Bracara de pascha 1; S. 93, 4ff Burn Niceta of Remesiana = tractatus Adthanasii c. 1; S. 329 Krusch (=S. 94, 1ff Burn) scio autem multos scrupulosius interrogare solitos quare secundum morem Iudaeorum ad lunae computationem diversis temporibus pascha celebremus, dicentes rectius sibi videri ut si dominicae passionis commemoratio agatur, unum anniversarium natalem diem observermus, sicut a plerisque Gallicanis episcopis usque ante non multum temporis custoditum est, ut semper VIII Kalendarum aprilium diem paschae celebraverimus, in quo diae facta resurrectio Christi traditur u. Sozomenus h. e. VII 18; Migne 67, 1472Bff Μοντανισταὶ δέ, οὓς Πεπουζίτας καὶ Φρύγας ὀνομάζουσιν . . . φασὶ . . . χρῆναι μόνοις τοῖς ἡλιακοῖς ἕπεσθαι κύκλοις τοὺς ὀρθῶς ταῦτα κανονίζοντας . . . ἀπὸ γὰρ τῆς πρὸ ἐννέα καλανδῶν Ἀπριλλίων ὡς ἀρχῆς οὔσης κτίσεως ἡλίου καὶ πρώτου μηνὸς ἀναλογίζονται τὴν εἰρημένην ταῖς ἱεραῖς γραφαῖς τεσσαρεσκαιδεκαταίαν. καὶ ταύτην εἶναι λέγουσι τὴν ὀκτὼ εἰδῶν Ἀπριλλίων, καθ᾿ ἣν ἀεὶ τὸ πάσχα ἄγουσιν (andere Angabe = 6. April bei Ps. Chrysostomus hom. in pascha Migne 59, 747)) [*](Μ U) [*](1. εὐαγγέλια Μ 2 περιέπεσον U 3 οὗτοι] αὐτοὶ, u. vor οὐ τῷ τυχόντι gestellt U 5 die Einfügung von πρώτου vor μηνὸς ist nicht unbedingt erforderlich, vgl. die oben angeführte Stelle aus Ps. Tertullian adv. omn. haer. 8 (eine Ergänzung ist auch dort überflüssing) 7 αὐχῶσι Μ 9f βούλονται + <οἱ μὲν>?* 10 τῆ τεσσαρεσκαιδεκάτη Μ 11 τὴν2] τῆ Μ)

καὶ ἐν αὐτοῖς δὲ στάσις οὐχ ἡ τυχοῦσα, τῶν μὲν λεγόντων τῇ τεσσαρεσκαιδεκάτῃ τῆς σελήνης, τῶν δὲ πρὸ ὀκτὼ καλανδῶν Ἀπριλλίων.

ἔτι δὲ εὕραμεν ἀντίγραφα Ἄκτων Πιλάτου, ἐν οἷς σημαίνει πρὸ δεκαπέντε καλανδῶν Ἀπριλλίων τὸ πάθος γεγενῆσθαι· τἀληθῆ δέ, ὡς ἐκ πολλῆς ἀκριβείας ἔγνωμεν, ἐν τῇ πρὸ δεκατριῶν καλανδῶν Ἀπριλλίων τὸν σωτῆρα πεπονθέναι κατειλήφαμεν· τινὲς δὲ τῇ πρὸ δέκα καλανδῶν Ἀπριλλίων λέγουσιν.

ἐξέπεσον δὲ καὶ οὗτοι τοῦ προκειμένου. δέδια δὲ καὶ περὶ τούτων ἐπὶ πλεῖστον μηκῦναι τὸ λόγον· πολλὰ γὰρ ἔχομεν λέγειν.

2. Πληρώσας γὰρ ὁ νομοθέτης τὸν πάντα νόμον | Μωυσῆς, ἐκ θεοῦ λαβὼν τὸ πρόσταγμα ἐν τῇ ἐσχάτῃ βίβλῳ τουτέστιν Δευτερονομίῳ [*](D448) τίθησι πάσας τὶς κατέρας, ὀὐ μόνον περὶ Πάσχων ἀλλὰ καὶ περὶ περιτομῆς καὶ περὶ δεκατώσεως καὶ προσφορῶν·

ὥστε οὖν εἰ μίαν κατάραν πεφεύγασιν, εἰς πολλὰς ἑαυτοὺς ἐνέπειραν· εὑρεθήσονται γὰρ ἐπικατάρατοι μὴ περιτεμνόμενοι, ἐπικατάρατοι μὴ ἀποδεκατοῦντες καὶ ἐπικατάρατοι γίνονται μὴ εἰς Ἱερουσαλὴμ προσφέροντες.

καὶ ὦ τῶν ἀνθρώπων τῶν εἰς πολλὰς ἑαυτοὺς ἐρεσχελίας ἐμβαλ- [*](4 der 18. März gilt bei Hippolyt als Ostergrenze; es ist der julianische Tag des Eintritts der Sonne in den Widder, vgl. Ideler, Handbuch II 218 E. Schwartz, Ostertafeln S. 30 — 5 vgl. unten haer. 51, 23, 5 u. 26, 1; der dann für die Auferstehung sich ergebende 22. März ist der Tag der Frühlingstag. u. -nachtgleiche nach Anatolius (u. Ptolemäus), vgl. E. Schwartz, Ostertafeln. S. 15f — 7 23. März vgl. Consularia Constant. MG auct. antiqu. IX 220 Chron. pasch. p. 218 Lactantius div. inst. IV 10,8; I 304, 9 Brandt — 10ff vgl. Hippolyt refut. VIII 18, 2; S. 237,22ff Wendland οἳ μιᾷ ταύτῃ προσέχοντες ἐντολῇ οὐκ ἀφορῶσιν εἰς τὸ εἰρημένον ὑπὸ τοῦ ἀποστόλου, ὅτι διαμαρτύρομαι παντὶ περιτεμνομένῳ, ὅτι ὀφειλέτης ἐστὶ τοῦ πάντα τὸν νόμον ποιῆσαι — 11 vgl. Deut. 27, 14ff) [*](Μ U) [*](3 δὲ1 u. 2 < M | εὕρομεν Μ 4 Ἄκτων] ἐκ τῶν U 11 πρόσταγμα] πρᾶγμα U 11f Δευτερονομίου(!) τουτέστιν U 15 περιτετμημένοι Μ 17 vor ἀνθρώπων + πολλῶν U)

πόθεν γὰρ οὐ διαπίπτει τούτων ἡ διάνοια; πρῶτον γὰρ εἰ τῇ τεσσαρεσκαιδεκάτῃ τὸ Πάσχα ἄγουσι, χρείαν ἔχουσι τὸ πρόβατον λαβεῖν ἀπὸ δεκάτης καὶ τηρεῖν αὐτὸ ἕως τεσσαρεσκαιθεκάτης, καὶ οὐκέτι μία ἡμέρα ἔσται τῆς νηστείας ἀλλὰ πέντε, ἥ τε δεκάτη καὶ ἑνδεκάτη καὶ δωδεκάτη καὶ τρισκαιδεκάτη καὶ τεσσαρεσκαιδε κάτη· [*](P421)

ἐὰν δὲ πρὸς ἑσπέραν τυθῇ τὸ Πάσχα, ἡ αὐτὴ τεσσαρεσκαιδεκάτη ἐπιφώσκουσα ἓξ ἐπιτελεῖ ἡμέρας ἐν τῇ νηστείᾳ, καὶ οὐκέτι μία ἔσται τῆς νηστείας καὶ διέπεσεν ἡ περι μιᾶς ἡμέρας αὐτῶν ζήτησις, οὐ μία τις οὖσα.

ἔστι γὰρ τὰ πρωτότυπα συνεζευγμένα καὶ ἐζημίωνται οὐκ ὀλίγην κατὰ θεὸν πραγματείαν. ἔδει γὰρ τὸν Χριστὸν ἐν τῇ τεσσαρεσκαιδεκάτῃ ἡμέρᾳ θύεσθαι κατὰ τὸν νόμον, ὅπως λήξῃ παρ᾿ αὐτοῖς τὸ φωτίζον αὐτοὺς φῶς κατὰ τὸν νόμον, τοῦ ἡλίου ἀνατείλαντος καὶ σκεπάσαντος τῆς σελήνης τὸ σέλας.