Panarion (Adversus Haereses)

2. Τοιαύτη μὲν ἦν ἡ ἐπιβουλὴ τοῦ ὄφεως πρὸς τὴν Εὔαν. ἐξ ἀρχῆς γὰρ λίχνος ἡ ἀνθρωπεία φύοις καὶ ὑπαγομένη ἀεὶ τοῖς τῆς κενοφωνίας δόγμασι καὶ κεναῖς ὑποσχέσεσι.

καὶ πάλαι μὲν κρυπταζόμενος ὁ αὐτὸς οὐκ ἐδήλου τῆς αὐτοῦ ἰοβολίας τὸ πέρας, ὕστερον δὲ μετὰ τὴν ἔνσαρκον Χριστοῦ παρουσίαν ἐξήμεσέν τε καὶ ἀπέπτυσε τὴν πᾶσαν αὐτοῦ ἰώδη καὶ μοχθηρὰν ἐπίνοιαν τῆς κακονοίας· οὑτος γὰρ προεβάλετο ἑαυτὸν ἐν τῇ τῶν ἠπατημένων διανοίᾳ δοξάζεσθαι ὡς θεὸς καὶ προσκυνεῖσθαι.

γινώσκεται δὲ ὁ αὐτὸς ὄφις διά τε τῆς αὐτοῦ σχολῆς ταύτης καὶ δί ὄφεως τοῦ αἰσθητοῦ τὴν ἀπάτην ἐμποιῶν. ὄφιν δὲ δῆθεν ἡ θεία γραφὴ καλεῖ τὸν διάβολον, οὐ πάντως ὄντα τοιοῦτον τῇ μορφῇ, ἀλλὰ διὰ τὸ φαίνεσθαι τοῖς ἀνθρώποις σκολιώτατον καὶ τὸ ἐν πρώτοις ἐν ὄφει ἐνεργηθὲν τῆς ἀπάτης σκευώρημα.

παρὰ τοῖς τοίνυν τὴν ἀλήθειαν ἐπιγινώσκουσι κατα- γέλαστον τοῦτο τὸ δόγμα καὶ οἱ αὐτῷ προσανέχοντες, τὸν ὄφιν ὡς θεὸν δοξάζοντες. μηκέτι γὰρ δυνάμενος ὁ διάβολος τὴν ἀνδρείαν διάνοιαν τὴν ἀπὸ τοῦ κυρίου λαβοῦσαν τὴν δύναμιν τῆς ἀληθείας ἀπατᾶν τρέπεται ἐπὶ τὸ θῆλυ τουτέστιν τὴν τῶν ἀνθρώπων ἄγνοιαν καὶ πείθει τοὺς ἐν τῇ ἀγνοίᾳ, ἐπειδὴ οὐ δύναται τὸν στερεὸν λογισμὸν ἀπατῆσαι.

θηλυκοῖς γὰρ ἀεὶ διανοήμασι προσπελάζει, ἡδονῇ τε [*](V M) [*](1 τούτου M 2 γεγονὸ///ς, ὸ aus ὼ V corr γεγονὼς M | διὰ hineingeflickt V corr 3 ῥαγάδος *] ῥαγάδα VM | ἀπόρριμμα *] ἀπόρρυμα aus ἀπόρυμμα V corr ἀπόρυμα M 6 * <ἀνανεώσῃ> * 9 σώματος *] φυράματος VM 10 καὶ] 11 κατασκευάζεται *] κατασκευασθῆ VM 12 ἐπιβουλὴ] ἐπὶ M 14 κεναῖς aus καιναῖς V corr 15 ἰοβολίας ganz auf Rasur V corr 17 καὶ < M | τέλος? * 21 καλεῖ///, ν wegradiert V 22 φαίνεσθαι *] φαινόμενον VM 23 σκολιώτατον, ώ aus ό V corr 25 τοῦτο *] τούτου VM 26 ὁ διάβολος hineingeflickt V corr 27 τοῦ hineingeflickt V corr 29 στερεὸν, ο aus ω V corr)

λέγει γὰρ ἑαυτὸν εἰναι Χριστὸν ὁ παρ᾿ αὐτοῖς ὄφις, μᾶλλον δὲ οὐκ αὐτός οὐ γὰρ δύναται φθέγξασθαι), ἀλλὰ ὁ τὴν αὐτῶν ἔννοιαν οὕτω φρονεῖν παρασκευάσας διάβολος.

τίς τοίνυν ἐδὼν τὸν ὄφιν οὐκ ἐπιγνώσεται τὸν ἐχθρὸν καὶ φεύξεται; τούτου γὰρ ἕνεκεν καὶ ὁ κύριος αὐτὸν τοῦτον τὸν ὄφιν εἰς ἐχθρίαν κατέστησε τοῦ τῶν ἀνθρώπων γένους, ἐπειδὴ ὅλως σκεῦος διαβόλου γέγονεν κτῆνος ὤν καὶ δέ αὐτοῦ ἠπάτησεν ὁ διάβολος τὸν ἄνθρωπον ἐν τῷ παραδείσῳ, ἵνα ἰδόντες τὴν τούτου ἐχθρίαν τοῦ αἰσθητοῦ ὄφεως ἀποδιδράσκψσι τῆς ἀπάτης τὴν ἐπιβουλὴν καὶ μισήσωσιν ὡς εἰπεῖν θεάσασθαι καὶ τὸ εἶδος.

3. Ἀποδιδόασι δὲ καὶ οὑτοι οἱ Ὀφῖται καλούμενοι τούτῳ τῷ ὄφει τὴν πᾶσαν γνῶσιν, λέγοντες ὅτι | οὑτος ἀρχὴ γνώσεως γέγονεν D264 τοῖς ἀνθρώποις, μυθωδῶς παρεισφέροντες τὰ παρ᾿ αὐτοῖς νομιζόμενα μυστήρια, μιμολογήματα δὲ ὄντα καὶ χλεύης ἔμπλεα καὶ ματαιοφροσύνης.

μῦθοι γὰρ ὡς ἀληθῶς οὗτοι· φάσκουσι γὰρ ἀπὸ τοῦ ἄνω [*](7 vgl. Gen. 3, 15 — 13ff vgl. Irenaeus adv. haer. I 30, 5; 1 241 Harvey (= Theodoret haer. fab. 114; Migne 83, 368 A) τινὲς δὲ αὐτὸν τὸν ὄφιν τῇ Σοφίᾳ συνεῖναί φασι καὶ ὡς ἐναντίῳ θεῷ τῷ ποιητῇ πολεμοῦντα τὸν Ἀδὰμ ἐξαπατῆσαι καὶ δεδωκέναι τὴν γνῶσιν καὶ τούτου χάριν εἰρῆσθαι φρονιμώτατον εἶναι πάντων τὸν ὄφιν Ps. Tertullian adv. omn. haer. 2 serpentem magnificant in tantuhi, ut illum etiam ipsi Christo praeferant. ipse enim, inquiunt, scienfiae nobis boni et mali originem dedit Hippolyt refut. V, 16, 8; S. 112, ISf Wendland ὁ καθολικὸς ὄφις, φησίν, οὑτός ἐστιν ὁ σοφὸς τῆς Εὔας λόγος u. 12; S. 113, 10f οὗτός ἐστιν ἡ μεγάλη ἀρχή, περὶ ἡς γέγραπται Filastrius haer. 1; S. 2, 9f Marx isti serpentem id est colubrem venerantur, dicentes quod hie prior initium nobis scientiae boni et mali adtulerit — 17—S. 54, 13 vgl. Ps. Tertullian adv. omn. haer. 2 dicunt enim de illo summo primario Aeone compliires alios Aeones extitisse inferiores, omnibiis tauten istis Aeonem antestare cuius sit nomen Jaldabaoth, hune autem conceptum esse ex altero Aeone Aeonibus inferioribus permixto seque postea cum in superiora voluisset eniti, gravitate materiae permixta sibi non potuisse ad superna pervenire, m medietate relictum extendisse se totum et fecisse sie caelum Irenaeus adv. haer. I 30, 3; I 228f Harvey virtutem autem quae superebulliit ex foemina (= dem spiritus sanctus) . . . decidisse deorsum docent . . . , quam et Sinistram et Prunicon et Sophiam et masculofoeminam vocant. et desccndenicm simplicitcr in aqiias, cum esscnt immobiles et movissc qiioqiie eas . . . et assumpsisse ex eis corpus . . . deligatam, igitur hanc a corpore quod erat a iriatcria et valde gravatani resipuisse aliquaudo et conatam esse fugere aquas et ascendere ad matrem, non potuisse autem proptcr gravedinem circiimpositi corporis . . . et cum virtutem accepisset ah humectatione eius quod erat sccundum eam lumen resiliit et in sublimitatem elata est et facta in alto dilatarit et cooperuit et fecit coelum hoc qtiod apparet a corpore eius. et remanist sub coelo quod fecit adhuc hahens aquatilis corporis typum) [*](V M 11 ἀποδιδράσκουσι M 12 θεάσασθαι, θεάσ auf Rasur V corr 14 ὄφει Corn.] ἔθει V M | γέγονεν γνώσεως Μ)

ταύτην γάρ φασι τὴν Προύνικον κατεληλυθέναι εἰς τὰ ὕδατα καὶ μιχθῆναι αὐτοῖς καὶ μὴ δεδυνῆσθαι εἰς τὰ ἄνω χωρεῖν διὰ τὸ μεμῖχθαι τῷ βάρει τῆς ὕλης· ἐπιμεμῖχθαι γὰρ αὐτὴν τοῖς ὕδασι καὶ τῇ ὕλῃ καὶ μηκέτι δυνηθῆναι ἀναχωρεῖν.

ἐπῇρεν δὲ ἑαυτὴν κατὰ βίαν εἰς τὰ ἀνώτερα καὶ ἐξέτεινεν ἑαυτὴν καὶ οὕτως γέγονεν <ὁ> ἀνώτερος οὐρανός. καὶ παγεῖσα ηὕρηται, μηκέτι δυναμένη μήτε ἄνω ἀναβῆναι μήτε κάτω κατελθεῖν, ἀλλὰ εἰς τὸ μεσαίτατον παγεῖσά τε καὶ ἐκτεταμένη ἔμεινε.

κάτω μὲν γὰρ κατενεχθῆναι οὐκ ἠδύνατο, ὅτι οὐκ ἦν συγγενής· ἄνω δὲ οὐκ ἠδύνατο χωρεῖν, διὰ τὸ βαρεῖσθαι ἐκ τῆς ὕλης ἡς προσέλαβεν.