Panarion (Adversus Haereses)

οἱ δὲ ἐκ τῶν δώδεκα Αἰώνων τῶν ἐκ τοῦ Ἀνθρώπου καὶ Ἐκκλησίας γενομένων, καὶ διὰ τοῦτο υἱὸν ἀνθρώπου > ὁμολογεῖν, ὡσανεἰ ἀπόγονον Ἀνθρώπου· οἱ δὲ ὑπὸ τοῦ Χριστοῦ καὶ τοῦ ἁγίου πνεύματος > εἰς στήριγμα τοῦ πληρώματος > [*](V M lat. Tert.) [*](2 ἴξ < lat. 3f τετέχθαι ὡς αὐτὸς μαιωσάμενος διαβεβαιοῦται] cinn ipsi obstefricasse sc affirmant lat. 5 ὡς οἱ ἄλλοι, ἀλλ᾿ ἐξ Ἀνθρώπου καὶ Εκκλησίας Ausgg.] καὶ ἐξ Ἀνθρώπου ὡς οἱ ἄλλοι καὶ Ἐκκλησίας VM srd ex Anthropo et Ecclesia < ὡς οἱ ἄλλοι) lat. 6 αὐτὸς καὶ οἱ αὐτοῦ < lat. καὶ καὶ < V) ἑτέρῳ τρόπῳ τοῦτο λέγουσιν] in hunc modum dlcentes lat. 7 vgl. Ζ. 9] ὅπερ VM qiiando lat. cum Tert. | vor προβαλεῖν + aliquid lat. < 8 ὃ] quae lat. | ἀλήθεια] vera lat. vero Tert.; lies ἀληθείᾳ?* 9 δὲ1*] οὖν VM auteni lat. < Tert. | ἑαυτὸν Ausgg.] αὐτὸν VM scmcfipsum lat. Tert. 10 τοῦτο] tunc Tert. | † καὶ] locutus est lat. sonuit Tert.; lies etwa <προΐεται> | ὁ < 12 καὶ1 < lat. 14 γεγονέναι] generatum lat. | καὶ < lat. 15 δι’ τὸ πατέρα] durchgestrichen Vcorr < M 16 τῶν) τὸν M | προβεβλῆσθαι VM qui sunt . . emissi lat. quos . . protulerunt Tert. | αὐτὸν λέγουσι]* < lat. 17 καὶ διὰ τοῦτο λόγον καὶ ζωὴν αὐτὸν > Ausgg.] et ’optcr Logon et Zoen diel ewu lat. 18 τὰ] Ausgg. 19 Ἐκκλησίας Ausgg.] Ζωῆς V M Ecclesia lat. Tert. | <ἐαυτὸν> Ausgg.] se lat. 20 ὁμολογεῖν*] ὁμολογεῖ lat. 21 <τῶν> . . . <προβεβλημένων> Ausgg.] iis qui . . . emissi sunt lat. provisis Tert.)

ἄλλοι δέ, ὡς εἰπεῖν, τονὲς ἐξ αὐτῶν ῥαψῳδοί, τὸν Προπάτορα τῶν ὅλων καὶ Προαρχὴν καὶ Προανεννόητον Ἄνθρωπον λέγουσι καλεῖσθαι. καὶ τοῦτ᾿ εἶναι τὸ μέγα καὶ ἀπόκρυφον μοστήριον, ὅτι ἡ ὕπὲρ τὰ ὅλα δύναμις καὶ ἐμπεριεκτικὴ τῶν πάωτων Ἄνθρωπος καλεῖται· καὶ διὰ τοῦτο υἱὸν Ἀνθρώπου ἑαυτὸν λέγειν τὸν σωτῆρα.

2. Αὕτη καὶ ἡ τοῦ Κολορβάσου μάταιος τῷ βίῳ καὶ φαντασιώδης διὰ ψοφημάτων κενοφωνία· ἣν ἐὰν καταμάθοι τις, εἴσεται ἐκ τῶν πρὸ αὐτοῦ ὡς φιλοτιμία ἐστὶ τῆς ἑκάστου τούτων ὑπονοίας <αἰτία>.

κενοδοξῶν γὰρ ἕκαστος καὶ βουλόμενος ἑαυτῷ συνάγειν ἄθροισμα ὥστε αὐτῷ ἕπεσθαι, ἃ ὑπεισῆλθεν τὴν αὐτοῦ ἔννοιαν ἐψευδολόγησεν, οὔτε κατὰ προφητείαν φθεγγόμενος οὐ γὰρ πνεῦμα ἅγιον ἐλάλησεν ἐν αὐτοῖς) οὔτε ἀπὸ τῆς τῶν προφητῶν καὶ εὐαγγελίων ἀληθείας κἂν μίαν πρόφασιν ἐσχηκώς.

ἀνατροπὴ δὲ τούτων πάντων τῆς ψευδωνύμου γνώσεως ὁ αὐτὸς τῆς ἀληθείας κατὰ τῶν πρώτων ῥηθεὶς λόγος. τῆς γὰρ Οὐαλεντίνου σχολῆς καὶ τῶν πρὸ αὐτοῦ οὑτοι πάντες ὑπάρχοντες καὶ τὸν νοῦν ἐκείνου ἄλλως ἄλλος ἐξηγησάμενοι, τὴν ἴσην αὐτοῖς ὀφλήσουσιν αἰσχύνην.

μεγάλην γὰρ ἡμῖν ἀπάτην κενοφωνίας καὶ οὑτος ὁ Κολόρβασος ἡκεν φέρων. ἐπέθετο γὰρ ἡμῖν ποιητευσάμενος τῷ ἀκαταλήπτῳ καὶ ἀοράτῳ καὶ ἁγίῳ θεῷ τῷ πατρὶ τῶν ὅλων ὄνομα Ἄνθρωπος, ἵνα συζεύξῃ τῇ ἑαυτοῦ πλάνῃ τὸν τοῦ σωτῆρος λόγον φάσκοντος ἑαυτὸν υἱὸν Ἀνθρώπου καὶ μεταγάγῃ τὴν διάνοιαν τῶν αὐτῷ χρησαμένων ἀπὸ τῆς ἀληθινῆς καὶ ἐναργεστάτης τοῦ Χριστοῦ περὶ αὑτοῦ ὁμολογίας εἰς ἀμηχανίαν καὶ εἰς κενοφωνίαν † τοῦ ζητεῖν, ὑπολαμβάνοντας ἐν τοῖς ἐπουρα- [*](V M lat. Tert. (bis Z. 7)) [*](1 αὐτὸν2 + dleunt lat. 2 πατρὸς + sui lat. 2f ὡς εἰπεῖν — ῥαψῳδοί < lat. 3 vor τὸν Προπάτορα + ipsum lat. 8 βίῳ + <ἀναυεῖσα> 9 καινοφωνία M 10 τῶν πρὸ αὐτοῦ] zum Sinn vgl. Z. 17 11 <αἰἔννοιαν> * | συνάγειν, ν oben angeflickt Vcorr 12 τῆ . . . ἐννοία aus τὴν ἔννοιαν Vcorr τῆ . . ἐννοία Μ 13 φθεγγόμενος] καὶ προφητεύσας getilgt u. ür φθεγγόμενος an den Rand geschrieben Vcorr 14 f lies εὐαγγελιστῶν?* 18 ἐκείνου Pet.] ἐκεῖνον V ἐκεῖ Μ 19 ὀφλήσουσιν auf Rasur Vcorr 20f ἐπέθετο*] ἐξέθετο, ξ auf Rasur Vcorr ἐξέθετο M; doch vgl. I 235, 9 u. a. St. 21 ἀκαταλήμπτω, μ getilgt Vcorr 22 συ///ζεύξῃ, ν ausradiert V corr 24 χρησαμένων ist nicht in πειθομένων zu ändern, vgl. S. 50, 18 25 ἐναργεστάτης, α auf Rasur Vcorr 26f † τοῦ ζητεῖν ὑπολαμβάνοντας . . . . εἰναι ὃ μὴ ἔστι] auf Rasur u. hinter ἐστι noch τῆς μὴ οὔσης getilgt Vcorr; lies etwa τῶν ζητήσεων περὶ ὀγδοάδος ὡς ὑπαρχούσης ἐν τοῖς ἐπουρανίοις τῆς μὴ οὔσης*)

δῶμεν γὰρ αὐτὸν διὰ τὸ τὸν ἄνω που αὐτοῦ πατέρα Ἄνθρωπον καλεῖσθαι υἱὸν Ἀνθρώπου ἑαυτὸν ὀνομάζειν καὶ οὐκ ἀπὸ τῆς σαρκὸς ἡς ἔλαβεν ἀπὸ παρθενικῆς μήτρας τουτέστιν ἀπὸ Μαρίας τῆς ἁγίας γεννηθεὶς διὰ πνεύματος ἁγίου) κατὰ τὸν τοῦ ἐλεεινοῦ Κολορβάσου τούτου λόγον, —

τί ἂν εἴποι περὶ οὗ ὁ αὐτὸς κύριος ἡμῶν Ἰησοῦς Χριστός φησιν, ὡς τοῖς Ἰουδαίοις ἔλεγεν νῦν δέ με ζητεῖτε ἀποκτεῖναι ἄνθρωπον, ὃς τὴν ἀλήθειαν ὑμῖν λελάληκα, ἣν ἤκουσα παρὰ τοῦ πατρός μου«·

καὶ οὐκέτι ἐνταῦθα εἶπεν, τοῦ ἀνθρώπου πατρός μου, ἀλλὰ περὶ μὲν πατρὸς ὁμολογῶν θεὸν τὸν τῶν ὅλων ἐσήμανεν, περὶ δὲ ἑαυτοῦ, ὅτι ἐνηνθρώπησεν ἐν ἀληθείᾳ, ἄνθρωπον ἑαυτὸν ἔφασκεν·

ὡς καὶ οἱ ἀπόστολοί φασιν, ἴνα ἡ ἀλήθεια πανταχόθεν συσταθῇ καὶ γνωσθῇ πόθεν ἐστὶν τὰ τῷ κυρίῳ ὀνόματα συναφθέντα »Ἰησοῦν ἄνδρα ἀποδεδειγμένον εἰς ἡμᾶς σημείοις καὶ τέρασι« καὶ τὰ ἑξῆς.

τί τοίνυν πρὸς ταῦτα φαίης ἄν, ὦ πάντων ἀνθρώπων ἐλεεινότατε, ἐπειδὴ ἄνωθεν ἥκεις φέρων ἡμῖν καινὰς ὀνομασίας καὶ σεμνύνῃ ἐφ᾿ οἷς τὸ τοῦ ἀνθρώπου ὄνομα αὐτῷ τῷ πάντων δεσπότῃ καὶ πατρὶ τῶν ὅλων προσάψαι ἐτόλμησας, ὡς ἐκ τούτου καλεῖσθαι τὸν κύριον υἱὸν Ἀνθρώπου διὰ τὸ τὸν πατέρα Ἄνθρωπον καλεῖσθαι.

εὑρὲ ἡμῖν καί τινα ἄλλην προσηγορίαν τῷ πατρὶ ἁρμόζουσαν 〈κατὰ〉 τό »ἄνδρα ἀποδεδειγμένον«· ἀλλ’ οὐκ ἂν εὕροις ποτέ. εἰ γὰρ καὶ ἀνὴρ ἄνθρωπός ἐστι καὶ πρὸς ἀντιδιαστολὴν τῆς γυναικὸς τὸν ἄνθρωπον ἄνδρα καλοῦμεν, ὅμως οὐκ ἂν καὶ ἐν τούτω μηχανήσασθαί τι δυνηθείης.

ἄνευ γὰρ σχημάτων καὶ μελῶν κρυφίων τε καὶ ὁρατῶν ἀνὴρ οὐ δυνήσεται καλεῖσθαι. λέγομεν γὰρ καὶ τὴν γυναῖκα ἄνθρωπον, ἀλλ’ οὐκ ἀνδρα. διὸ καὶ ὁ ἄνθρωπος λέγομεν καὶ ἡ ἄνθρωπος.

διαιροῦντες δὲ τὸ γένος ἰδιαζόντως τὴν μὲν θήλειαν γυναῖκα καλοῦμεν, τὸν δὲ ἄρρενα ἄνδρα. αὕτη γὰρ διάκρισίς ἐστι τοῦ γένους ἄρρενος καὶ θηλείας, τὸ ἀνὴρ καὶ γυνή, διαιρουμένης τῆς τῶν γενῶν σχέσεως. ὁμωνυμικῶς δὲ ἄνθρωπος καὶ ὁ ἀνὴρ καὶ ἡ γυνὴ καλεῖται.

3. Τούτων τοίνυν οὕτως ἐχόντων ἥκετέ μοι πάντες θεοῦ δοῦλοι, οἱ τῆς ἀληθείας ἐρασταί, καὶ γελάσατε τὸν ἀπατεῶνα καὶ ἀγύρ- [*](6 Job. 8, 40 — 13 Act. 2, 22) [*](V M) [*](1 δῶμεν γὰρ M ναι γὰρ ausgestrichen, hierauf auf Rasur δῶμεν wohl aus εἴπωμεν hergestellt u. γὰρ übergesetzt Vcorr | διὰ τὸ τὸν ἄνω που*] διὰ τὸ τὸν ἄνω aus διά που τὸν ἄνω hergestellt Vcorr διὰ τὸ τὸν ἄνω M 7 ἀποκτεῖναι am Rande nachgetragen V corr < M 16 ὀνομασίας] ἀνομίας Μ | τῷ] τῶν 20 <κατὰ> *)

αὐτοὶ δὲ θεῷ εὐχαριστήσωμεν, ὡς διὰ μικρῶν καὶ ἁπλῶν λόγων ἡ ἀλήθεια τοὺς αὐτῆς υἱοὺς εἰς ὁδον εὐθεῖαν ὁδηγεῖν εἴωθεν καὶ τὰ σχέτλια καὶ πολύκομπα, διὰ πολλῆς μηχανῆς καλλωπισθέντα, διασκεδάννυσιν ἀνατρέπει τε καὶ ἀφανίζει, ἡσυχῆ βαίνουσα, ὡς σαφῶς ἔστιν ἐδεῖν ἀπὸ τοῦ προφητικοῦ λόγου.

ἐγκαλῶν γὰρ ὁ προφήτης τοῖς τὰ δεινὰ περιεργαζομένοις καὶ πολύφημα ἐπινοοῦσιν εἰς ἑαυτῶν ἀπάτην ἔλεγεν »διὰ τὸ μὴ θέλειν ὑμᾶς τὸ ὕδωρ τοῦ Σιλωὰμ τὸ πορευόμενον ἡσυχῆ, ἀνάγει ἐφ᾿ ὑμᾶς κύριος τὸ ὕδωρ τοῦ ποταμοῦ, τὸν βασιλέα τῶν Ἀσσυρίων((.