Constantini imperatoris oratio ad coetum sanctorum

Eusebius of Caesarea

Eusebius. Eusebius Werke, Volume 1. Heikel, Ivar, editor. Leizpig: Hinrichs, 1902.

Οὐκοῦν εἴ τίς ἐστιν ἀνάζιος χρηστοῦ βίου σύνοιδέν τε ἐαυτῷ πλημμελῶς καὶ ἀτάχτως τὸν βίον βεβιωκότι, ἐὰν μετάθηται καὶ πρὸς τὸ θεῖον ἀπίδῃ τῷ τῆς ψυχῆς ὄμματι καθαρθεὶς καὶ ἀλλότριος γενόμενος τῆς πάλαι κακίστης διαίτης θεραπείας τε τυχὼν τῆς ἐκ θεοῦ, εἰς τὸν πάντα αἰῶνα ζήσεται. εὐχαριστεῖν δὲ προσήκει διὰ τοῦτο τῷ ἐκεῖνον τε σύσαντι καὶ σώζοντι πάντας θεῷ. σώζοιντο δ’ ἄν εὐμαρέστερον, εἰ μετὰ καθαρᾶς πίστεως τῆν θεραπείαν τῆς ψυχῆς δέχοιντο καὶ μὴ ἐπαμφοτερίζοιεν, ὤσπερ οἱ ποτὲ μὲν καταπιστεύοντες ἐαυτοῦς τοῖς ἰάμασι ποτὲ δὲ ἀποτρέχοντες, ἀλλὰ καρτερικῶς τε καὶ γενναίως ὑφιστάμενοι τὸ δικαιοσύνης καὶ σωφροσύνης καὶ τῶν λοιπῶν ἄκος. ἡμεῖς γοῦν κατὰ τὸ δυνατὸν ἁμιλλώμεθα τοὺς ἀμυητοῦς τῶν τοιούτων λόγων ἐλπίδος ἀγαθῆς ἐμπλῆσαι, βοηθὸν ἡμῖν πρὸς τὸ ἐπιτήδευμα προσκαλεσάμενοι τὸν θεόν· οὐδὲ γὰρ μέτριον ἔργον τὰς [*](7ff.: vgl. Lact. Divin. Instit. I, 11, 24. —10 vgl. Plat. Νοmoi 682 A. —22 vgl. Plat. Soph. Soph. 254 A u. Politeia 533 D.) [*](4 ἰδίων V, οἰκείων JMAE | 10 πάντως Ηkl, παντοίως Val., panto;iaw HSS 13 ἔχειν V | ἤ V, ἀλλ’ JMAE | 14 ὐφαρπάζειν Wil. | 17 γὰρ] δὲ ἄρα vermutete Val. | 18 ἱστοροῦντες V | 19 μὴ ψευδ. JMAE | μηδὲ J, μήτε V, < MAE| δυδσσεβῶς ΑΕ | 20 ἀνάζιος + am Rande V 2| ἐαυτῶ VJ, τῶ ΜΑΕ| 22 ἀπίδοι JAE | τὸ ὄμμα Α |23 θεραπείας — 166, 13 γίγνονται < ΜΑΕ | τυχὺν V | 24 p;anta Hkl, vgl. 167, 11, πάλαι HSS| δὲ J, δὴ V| 26 τοῦτο J, taῦta V| 30 oὖν J| τοῖς ἀμυητοῖς J | 32 ἐπικαλεσάμενοι J.)

v.1.p.166.
διανοίας τῶν ὑπηκόων ἡμῖν, εἰ μὲν ἀγαθαὶ τυγχάνοιεν οὖσαι, προτρέψασθαι ἐπὶ τὴν θεοδέβειαν εἰ δὲ καχαὶ καὶ ἀγνώμονες, εἰς τοὐναντίον μεταγαγεῖν, ἀντὶ ἀχρήστων χρησίμους ἐπιτελοῦντας. τούτοις γοῦν αὐτοῖς τε χαίρων τοῖς ἐπιτηδεήμασιν ἀγαθοῦ τ’ ἀνδρὸς ἔργον εἶναι νομίζων ὔμνεῖν τὸν σωτῆρα, ἀποπέμπομαι πάνθ’ ἄσα ἡ χείρων τῆς τύχης κατάστασις ἀλόγως ἐπέσχηψεν ἀγνοίας συμπτώματι, μεγίστην σωτηρίαν ἡγησάμενος τὴν μεταμέλειαν· ηὺζάμην δ’ ἄν πάλαι τήνδε μοι τὴν ἀποκάλυψφιν δεδωρῆσθαι, εἴ που μακάριος ὁ ἐκ νέων σθσταιεὶς καὶ τῇ γνώσεει τῶν θείων καὶ τῷς ἀρετῆς κάλλει κατευφρανθείς. καὶ ταῦτα μὲν ἡμῖν μετρίως εἰρήσθω· εἰ γὰρ καὶ μὴ ἀπὸ πρώτης τῆς ἡλικίας μηδ’ ἐκ σπαργάνων, ὡς φασίν, οἱ χρηστοὶ τῶν ἀνθρώπων σοφοὶ γίγνονται, ἀλλ’ ὅμως ἀγαπητόν, εἰ κἄν ἐν τῇ τῆς ἀκμῆς ἡ λικίᾳ τὴν σοφίαν εὐτυχῶσιν.

ἡμῖν δὲ παιδεία μὲν ἡ ἐξ ἀνθρώπων οὐδεμία πώποτε συνήρατο, θεοῦ δέ ἐστιν ἄπαντα τὰ δωρή ματα, ἄσα ἐν ἥθεδι καὶ τρόποις εὐδοκιμεῖ παρὰ τοῖς νοῦν ἔχουσιν. ἔχω δὲ καὶ οἶον προβέβλημαι δηλητηρίου παντὸς ἄντικρθς, ὁπόσα τεκταίνεται ὁ πονηρός, οὑ μετρίαν ἀσπίδα τὴντὸς ἄντιχρυς, ὁπόσα τεκταίνεται ὁ πονηρός, οὐ μετρίαν ἀσπίδα τὴν γνῶσιν τῶν ἀρεσκόντων τῷ θθεῷ, ἐξ ἦς τὰ πρὸς τὸν προκείμνον λόγον χρήσιμα ἐκλεχάμενος ὑμνήσω τὸν πατέρα τῶν πάντων.

αὐτός τε συναιρόμενος τῇ τῆς καθοσιώσεως σπουδῇ πάριθι, Χριστὲ σῶτερ ἁπάντων, καὶ τὸν περὶ τῆς σῆς ἀρετῆς κατακόσμει λόγον, τὸν τρόπον τῆς σεμνολογίας ὑφηγούμενος. καὶ μηδεὶς προσδοκάτω κομψείᾳ τινὶ κεκαλλωπιδμένων ὀνομάτων τε καὶ ῥημάτων ἀκούσεσθαι· οἶδα γὰρ ἀκριβῶς τὴν ἔκλυτον καὶ πρὸς ἡδονὴν ἀπειργασμένην δημηγορίαν τοῖς εὖ φρονοῦσιν ἀπαρέσκειν, ὅταν οἱ λέγοντες κρότου μᾶλλον ἢ σώφρονος διαλέξεως ἐπιμελῶνται.

φασὶ δή τινες ἀνόητοι καὶ δυσσεβεῖς ἄνθρωποι, δικαιωθῆναι τὸν Χριστὸν ἡμῶν καὶ τὸν παραίτιον τοῦ βίου τοῖς ζῶσιν αὐτὸν τοῦ ζῆν ἐστερῆσθαι ... τοὺς ἀσεβεῖν ἅπαξ τολμήσαντας καὶ μήτε δεδιέναι μήτε ἐγκαλύπτεσθαι τὴν ἑαυτῶν πονηρίαν οὐδὲν θαυμαστόν, ἐκεῖνο δὲ πᾶσαν ὑπερβέβηκεν εὐήθειαν τὸ δοκεῖν πεπεικέναι ἑαυτοὺς ὑπ᾽ ἀνθρώπου θεὸν ἄφθαρτον βεβιάσθαι, ἢ τὴν ὠμότητα ἐπικρατῆ γεγενῆσθαι τῆς φιλανθρωπίας, μηδ᾽ ἐννοεῖν ὅτι τὸ μεγαλόψυχον καὶ [*](22 vgl. Plato Apol. 17 B.) [*](1 οὔθ’ὑπὸ] οὔτε ἀπὸ ν | 2... es fehlt wenigstens ein Subst. | γίνεται V | 4 γὰρ Wil., μὲν ΗSS | 5 δὲ] τε V | 7 ζηλῶσαι Ν!, ζηλοῦσα VJMAE| 8 κοσμικὰ Ηkl, κὸσμια HSS | τί nur in NE | ἄν τις ~ J | 10 paide;ysevw, vs auf Ras., J | 12 δε + Ηkl| 13 ἁρμόζων Will., ἁρμόζον ΗSS | συμπάντων < V | σωξρόνισμα Α | πάντων nur in V | σοι V, ὅσοι JMAE | 15 ἐπονείδιστος Α | 18 ὄντως Ν!, ὄντος VJMAE | 21 πάντων <V| 22 ὑπὸ] ἀπὸ V| 23 ὁ <J | 24 πᾱσαν —278 ἐξαμαρτεῖν < ΜΑΕ 26 oὐκ ἀπεχρήσατο V, αὐκατεχρήσατ J | ἡλίθια V, ἡλήθη J und dann + ἀπεχρήσατο J| φρονοῦσι V, ἀφρονοὺσι J | 31 καὶ ἑορτὰς <Α |33 ἑαυτῶν V, αὺτῶν JMEΑ.)

v.1.p.167.
ἀνεξίκακον οὔθ’ ὑπὸ ὕβρεως διατρέπεται, οὔθ’ ὐπὶ προπηλακισμοῦ τῆς τῆς φυσικηῆς στερότητος ἐξίσταται, ἀλλ’ ἀεὶ . . . γίγνεται τῶν ἐπεμβαι8 νόντων τὴν ἀγριότητα λογισμοῦ τε καὶ μεγαλοψυχ΄’ιας φρονήματι θραύουσα.