Historia Ecclesiastica

ὁ δ’ ὥσπερ ἔμφυτον τὴν εἰς θεὸν εὐσέβειαν κεκτημένος, μηδ’ ὅλως ἐπὶ ταῖς βοαῖς ὑποσαλευόμενος, μηδ’ ἐπαιρόμενος τοῖς ἐπαίνοις, εὖ μάλα τῆς ἐκ θεοῦ συναισθόμενος βοηθείας, αὐτίκα τοῦ σωτηρίου τρόπαιον πάθους ὑπὸ χεῖρα ἰδίας εἰκόνος ἀνατεθῆναι προστάττει· καὶ δὴ τὸ σωτήριον τοῦ σταυροῦ σημεῖον ἐπὶ τῇ δεξιᾷ κατέχοντα αὐτὸν ἐν τῷ μάλιστα τῶν ἐπὶ Ῥώμης δεδημοσιευμένῳ τόπῳ στήσαντες, αὐτὴν δὴ ταύτην ὑπογραφὴν ἐντάξαι ῥήμασιν αὐτοῖς τῇ Ῥωμαίων ἐγκελεύεται φωνῇ·

“τούτῳ τῷ σωτηριώδει σημείῳ, τῷ ἀληθινῷ ἐλέγχῳ τῆς ἀνδρείας, τὴν πόλιν ὑμῶν ἀπὸ ζυγοῦ τοῦ τυράννου διασωθεῖσαν ἠλευθέρωσα· ἔτι μὴν [*](3 Exod. 15, 1.)

καὶ δὴ ἐπὶ τούτοις αὐτός τε Κωνσταντῖνος καὶ σὺν αὐτῷ βασιλεὺς Λικίννιος (οὔπω τότε ἐφ’ ἣν ὕστερον ἐκπέπτωκε μανίαν τὴν διάνοιαν ἐκτραπεὶς) θεὸν τὸν τῶν ἀγαθῶν αὐτοῖς αἴτιον εὐμενίσαντες ἄμφω μιᾷ βουλῇ καὶ γνώμῃ νόμον ὑπὲρ Χριστιανῶν τελεώτατον πληρέστατα διατυποῦνται, καὶ τῶν πεπραγμένων εἰς αὐτοὺς ἐκ θεοῦ τὰ παράδοξα, τά τε τῆς κατὰ τοῦ τυράννου νίκης, καὶ τὸν νόμον αὐτὸν Μαξιμίνῳ τῶν ἐπ’ ἀνατολῆς ἐθνῶν ἔτι δυναστεύοντι, φιλίαν τε πρὸς αὐτοὺς ὑποκοριζομένῳ, διαπέμπονται.

ὁ δ’ οἶα τύραννος περιαλγὴς ἐφ’ οἶς ἔγνω γεγενημένος, εἶτα μὴ δοκεῖν ἑτέροις εἶξαι βουλόμενος, μηδ’ αὖ παρεκθέσθαι τὸ κελευσθὲν δέει τῶν προστεταχότων, ὡσὰν ἐξ ἰδίας αὐθεντίας τοῖς ὑπ’ αὐτὸν ἡγεμόσι τοῦτο πρῶτον ὑπὲρ Χριστιανῶν ἐπάναγκες διαχαράττει τὸ γράμμα, τὰ μηδέπω ποτὲ πρὸς αὐτοῦ πεπραγμένα ἐπιπλάστως αὐτὸς καθ’ ἑαυτοῦ ψευδόμενος.

“

Ἰόβιος Μαξιμῖνος σεβαστὸς Σαβίνῳ. καὶ “παρὰ τῇ σῇ στιβαρότητι καὶ παρὰ πᾶσιν ἀνθρώ- “ποις φανερὸν εἶναι πέποιθα τοὺς δεσπότας ἡμῶν ‘Διοκλητιανὸν καὶ Μαξιμιανὸν, τοὺς ἡμετέρους “τέρας 5 ἡνίκα συνεῖδον σχεδὸν ἅπαντας ἀνθρώπους, “καταλειφθείσης τῆς τῶν θεῶν θρησκείας, τῷ ἔθνει “τῶν Χριστιανῶν ἑαυτοὺς συμμεμιχότας, “διατεταχέναι, πάντας ἀνθρώπους τοὺς ἀπὸ “τῶν αὐτῶν θεῶν τῶν ἀθανάτων θρησκείας “χωρήσαντας προδήλῳ κολάσει καὶ τιμωρίᾳ εἰς τὴν

ἀλλ’ ὅτε “ἐγὼ εὐτυχῶς τὸ πρῶτον εἰς τὴν ἀνατολὴν παρεγε- ‘νόμην, καὶ ἔγνων εἴς τινας τόπους πλείστους ἀνθρώπων τὰ δημόσια ὠφελεῖν δυναμένους ὑπὸ τῶν δικαστῶν διὰ τὴν προειρημένην αἰτίαν ἐξορίζεσθαι, ἑκάστῳ τῶν δικαστῶν ἐντολὰς δέδωκα, ὥστε μηδένα τούτων τοῦ λοιποῦ προσφέρεσθαι τοῖς “ἐπαρχιώταις ἀπηνῶς, ἀλλὰ μᾶλλον κολακείᾳ καὶ “προτροπαῖς πρὸς τὴν τῶν θεῶν θρησκείαν αὐτοὺς ἀνακαλεῖν.

τηνικαῦτα οὖν ὅτε ἀκολούθως τῇ κελεύσει τῇ ἐμῇ ὑπὸ τῶν δικαστῶν ἐφυλάττετο τὰ “προστεταγμένα, συνέβαινε μηδένα ἐκ τῶν τῆς ἀνα- “τολῆς μερῶν μήτε ἐξόριστον μήτε ἐνύβριστον “σθαι, ἀλλὰ μᾶλλον ἐκ τοῦ μὴ βαρέως κατ’ “τι γίνεσθαι εἰς τὴν τῶν θεῶν θρησκείαν ἀνακεκλῆ- ‘σκθαι.

μετὰ δὲ ταῦτα, ὅτε τῷ παρελθόντι “ἐνιαυτῷ εὐτυχῶς ἐπέβην εἰς τὴν Νικομήδειαν κἀκεῖ ‘διετέλουν, παρεγένοντο πολῖται τῆς αὐτῆς πόλεως “πρός με ἅμα μετὰ τῶν ξοάνων τῶν θεῶν, μειζόνως “δεόμενοι, ἵνα παντὶ τρόπῳ τὸ τοιοῦτον ἔθνος μη- “δαμῶς ἐπιτρέποιτο ἐπιτρέποιτο ἐν τῇ αὐτῶν πατρίδι οἰκεῖν. ‘

ἀλλ’ ὅτε ἔγνων πλείστους τῆς αὐτῆς ἄνδρας ἐν αὐτοῖς τοῖς μέρεσιν οἰκεῖν, οὕτως αὐτοῖς τὰς ἀποκρίσεις ἀπένεμον, ὅτι τῇ μὲν αἰτήσει αὐτῶν ἀσμένως χάριν ἔσχηκα, ἀλλ’ οὐ παρὰ πάντων ‘τοῦτο αἰτηθὲν κατεῖδον· εἰ μὲν οὖν τινὲς εἶεν τῇ “αὐτῇ δεισιδαιμονίᾳ διαμένοντες, οὕτως ἔνα ἕκαστον ‘ἐν τῇ ἰδίᾳ προαιρέσει τὴν βούλησιν ἔχειν, καὶ εἰ βούλοιντο τὴν τῶν θεῶν θρησκείαν ἐπιγινώσκειν. “

ὅμως καὶ τοῖς τῆς αὐτῆς πόλεως ἐπιγινώσκειν. “καὶ ταῖς λοιπαῖς πόλεσιν, αἱ καὶ αὐταὶ εἰς τοσοῦτον τὴν ὁμοίαν αἴτησιν περισπουδάστως πρός με

“γαροῦν εἰ καὶ τὰ μάλιστα καὶ τῇ σῇ “πρὸ τούτου τοῦ χρόνου διὰ γραμμάτων ἐπέσταλται, “καὶ δι’ ἐντολῶν ὁμοίως κεκέλευσται, ἵνα μὴ “τῶν ἐπαρχιωτῶν τὸ τοιοῦτον ἔθνος ἐπιμεληθέντων μηδὲν τραχέως, ἀλλὰ ἀνεξικάκως “καὶ συμμέτρως συμπεριφέροιντο αὐτοῖς, ὅμως “μήτε ὑπὸ τῶν βενεφικιαλίων μήτε ὑπ’ ἄλλων “τυχόντων ὕβρεις μηδὲ σεισμοὺς ὑπομένοιεν, ἀκό- “λουθον ἐνόμισα καὶ τούτοις τοῖς γράμμασι τὴν σὴν “στιβαρότητα ὑπομνῆσαι, ὅπως ταῖς κολακείαις ‘ταῖς προτροπαῖς μᾶλλον τὴν τῶν θεῶν τοὺς ἡμετέρους ἐπαρχιώτας ποιήσειας ἐπιγινώσκειν. “

ὅθεν εἴ τις τῇ αὑτοῦ προαιρέσει τὴν “τῶν θεῶν ἐπιγνωστέον προσλάβοι, τούτους “δέξασθαι προσήκει, εἰ δέ τινες τῇ ἰδίᾳ θρησκείᾳ “ἀκολουθεῖν βούλοιντο, ἐν τῇ αὐτῶν ἐξουσίᾳ κατα- “λίποις.

διόπερ ἡ σὴ καθοσίωσις τὸ ἐπιτραπέν ‘σοι διαφυλάττειν ὀφείλει, καὶ μηδενὶ ἐξουσία δοθῇ “ὥστε τοὺς ἡμετέρους ἐπαρχιώτας ὕβρεσι καὶ σει- “σμοῖς ἐπιτρῖψαι, ὁπότε, ὥσπερ προγέγραπται, προτροπαῖς μᾶλλον καὶ ταῖς κολακείαις πρὸς τὴν “τῶν θεῶν θρησκείαν τοὺς ἡμετέρους προσήκει ἀνακαλεῖν. ἔνα δὲ αὕτη ἡμῶν ἡ κέλευσις “εἰς γνῶσιν πάντων τῶν ἐπαρχιωτῶν τῶν

ταῦθ᾿ ὑπὸ τῆς ἀνάγκης ἐκβεβιασμένος, ἀλλ᾿ οὐ κατὰ γνώμην τὴν αὑτοῦ διακελευσαμένος, οὐκέτ᾿ ἀληθὴς οὐδ᾿ ἀξιόπιστος παρὰ τοῖς πᾶσιν ἦν, τῆς πρόσθεν ἤδη μετὰ τὴν ὁμοίαν συγχώρησιν παλιμβόλου καὶ διεψευσμένης αὐτοῦ γνώμης ἕνεκα.

οὔκουν ἐτόλμα τις τῶν ἡμετέρων σύνοδον συγκροτεῖν, οὐδ᾿ ἑαυτὸν ἐν φανερῷ καταστήσασθαι, ὅτι μηδὲ τοῦτ᾿ ἤθελεν αὐτῷ τὸ γράμμα, αὐτὸ μόνον τὸ ἀνεπηρέαστον ἡμῖν ἐπιτρέπον φυλάττεσθαι, οὐ μὴν συνόδους ἐπικελεῦον ποιεῖσθαι, οὐδ᾿ οἴκους ἐκκλησιῶν οἰκοδομεῖν, οὐδ᾿ ἄλλο τι τῶν συνήθων ἡμῖν διαπράττεσθαι.

καίτοι γε ταῦθ᾿ οἱ τῆς εἰρήνης καὶ εὐσεβείας προήγοροι ἐπεστάλκεσαν καὶ Λικίννιος αὐτῷ τε ἐπιτρέπειν ἐπεστάλκεσαν καὶ τοῖς ὑπ᾿ αὐτοὺς ἅπασι διὰ προγραμμάτων καὶ νόμων συγκεχωρήκεσαν. οὐ μὴν ὁ δυσσεβέστατος ταύτῃ ἐνδοῦναι προῄρητο, εἰ μὴ ὅτε πρὸς τῆς θείας συνελαθεὶς δίκης ὕστατόν γε ἄκων ἐπὶ τοῦτ᾿ ἤχθη.