Quidniam Aristotelis propositum ac id, quod sibi iu hoc opere instituit, iiaturalis speculatio fuit, statim in Primi Libri initio de- claravit, suum propositum esse, natuvalem speculationem explicave; speculationis vero initium ab ea parte sumit, quae naturalium omnium verissima ac praestantissima existit, et haec nobilissimi corporis dispositio est. cumque de mundo etiam disseruisset ac in Secundum Librum hac de re sermonera protraxisset, praetereaque initio Tertii Libri statim quoque affirmasset eorum, quae natura dicuntur, nonnulla substantias esse, et reliqua, quae retulit in hoc, ac insuper dixisset, postquam de primo quidem caelo verba fecimus ac sermonem de eo antea absolvimus, reliquum est, ut de quatuor elementis, quae in generatione et corruptione consistunt, disseramus, explicassetque superius nee elementa uec alterura elementorum infinitum, sed finita esse ac ortum iuteritumque participare, eorumque ortum ex non corpore non esse, neque etiam ex aliis corporibus, sed alia ex aliis generari, quorum mutua adinvicem generatio segregationis compositionisve ordine non fit, neque dissolutione in extremitates, ac demum etiam exposuisset consentaneum esse, ut de poteutiis, afifectiouibus et eorum operibus disquiramus: de primis illorum potentiis (gravitate nempe et levitate) hoc in Libro pertractandum proposuit. quamobrem ait: de gravitate autem et levitate eorum, quid sit utraque [et] quae illorum natura, videndum est, quamque ob causam vel id grave, vel illud leve existat. de reliquis autem eorum [*](17 nec elementa—finita Al: elementa infinita non codd.)
208
potentiis, operibus actiouibusque in Libro de Ortu et Interitu
[*](f. 56r) tractatur. at hoc iu loco causam etiam adiaugit, quamobrem de his duobus taiitum hie verba fiicit, dicitque id ca potissimnm vatione fieri, quoniam ea, quae de his tractatur, disputatio sermonihus de motu conveuieus ac propria est; grave enim aliquid aut leve ex eo dicimus iudicamusve, quod natura aptum est, ut tali motu cieatur, quemadmodum id, quod dimensioues habet, quoniam aptum est, ut describatur, vel quod protrahi possit, etenim gravitas et levitas quorundam motuura vires existuut, veluti rhetorices scientia rhetoris vis, medicinae scientia vis medici, qui medetur, scientiaque aedificandi aedificatoris vis, hoc est ars aedificandi, existit (οἰκοδομική). atqui operatiouibus havum imposita nomiua fuere, gravitatis autem levitatisque operationibus imposita nomina non sunt, qualia haec sunt, οἰκοδόμησις, rhetorica ac ἰάτρευσις, sed potentiis tantum, hoc est gravitas levitasque, nomina insunt. ceterum sermo de motu naturali speculationi convenit, cum natura motus quidam sit, immo principium motus. qnoniam autem physica tractatio in motu versatur, atque haec duo in se, hoc est gravitas et levitas, quasi <fomentum> quod dam motus continent, merito igitur omues, qui de natura disputaruut et locuti sunt, de illis quidem disseruere. verum sufficienter ea nee termiuarunt nee explicarunt, sed pauca tantum de ipsis attulere. quamobrem si [ante] quae hi dixerunt, viderimus, quaesierimus dubitaverimusque, ea ab illis secernentes, quae ad banc corisiderationem oportuna sunt, deinde nos id dicemus, quod nobis videtur de illis.
Dicitur quid em horum duorum uuumquodque, hoe est grave et leve, duobus modis; uno nempe absolute et per | se, [*](f. 56v) altero vero comparatione ad aliud, quemadmodum nobile vel absolute dicitur, vel comparatione ad aliud. quod vero grave et leve inveniuntur, quae non sunt absolute, sed comparatione ad aliud, id perspicuum est. praeterea cum nos sustineamus haec duo, gravitatem nempe et levitatem, de eadem re dici; si enim leve et grave absolute tantum dicantur, non poterunt ambo ilia de una eademque re dici — non enim fieri potest, ut unum idemque grave et leve simul dicatur, quemadmodum neque etiam calidum et frigidum — sed cum haec ad unam rem retulerimus, omuiuo quidem hoc modo ea pronuntiabimus. et hae etiam ratione dicitur ignis absolute levis, sed lignum (exempli gratia) nou dicitur absolute leve, sed [*](1 operibus] conicio affectionibus 9 (jravitax et levitas scripsi: grave et leve codd. Al 14 rhetorica fort, delendura 19 fomentnm emendavi: pondus codd. Al 29 nobile] fort, quod gravitate praeditum est)
209
comparatioue ad aes, quoniam lignum peues lauam vel aliquid
[*](f. 56v) aliud grave existit. dicit: si grave et leve inveniuntur, duobus modis dieimtur. ii vero, qui primum de his duobus disseruere, non indagarunt de iis, quae absolute ita dicuntur, sed de his, quae cum aliis collata dicuutur. neque enim veteres ac primi physici, quid grave et quid leve, explicarunt, sed terminarunt, quod grave est et leve, comparatioue ad aliud, ex eo, quod dicunt aquam (exempli gratia) [terra leviorem esse, ac aerem aqua, et ignem] aere leviorem existere. sed quod dicitur, plauius fiet (?) hoc modo, si cognoverimus, quid horum duorum uuumquodque absolute et (piid comparatioue ad aliud dicatur. ex corporibus autem id quidem, quod suapte natura a medio fertur, iu sublime [ferri dicimus], quod vero ad medium movetur, deorsum rediit; quod sursum fertur, absolute leve dicitur, quod vero ad infra torquetur, grave absolute nominatur. leve autem comparatioue ad aliud dicitur, quod non absolute leve, sed levius existit; cumque duo corpora gravia aequalis molis fueriut, veluti lignum et aes, quorum alteram natura, non vi celeriore motu deorsum feratur, id, quod celeriore motu movebitur, levius dicetur. ita si duo. corpora levia aequalis molis extiterint, quorum alterum in sublime feratur, id, quod tardiore motu sursum feretur, gravius dicetur. adiunxit serrmoni: aequalis molis; etenim si ab eo, quod absolute grave est, veluti terra existit, miuor quam lauae portio auferatur, fieri potest, ut motus eius deorsum lanae motu trardior sit. cum autem ipse superum et inferum fecerit, ex eo autem, quod caelum rotuudum est, facile rainime permittatur, ut in eo superior et inferior locus inveniatur: in oratiouis eius medietate hoc adducit aculeumque et calliditatem illius iufringit, cum inquirat explicare in hoc toto superum et inferum existere. inquit autem: uounulli vero, quia consimile est, negaut in hoc toto superum et inferum inveniri — per hoc autem Platonem innuit — siquidem hae duae distiuctiones non sunt in hoc toto per se, sed comparatioue ad nos; et comparatione ad nos etiam non erit ratio superioris et inferioris loci absolute, quemadmodum in Timaeo Plato explicavit. etenim si dixerimus superiorem caeli locum eum esse, qui supra capitis nostri medietatem undique existit, ac aliquem ex opposita terrae parte adsumamus, cuius pedes oppositi sint loco, quo antea ab adversa
[*](7 sed terminarunt quod grave emendavi: nee terminarunt quod absolute grave codd. Al 8 terra—ignem (9) om. codd. 12 ante ex corporibus fort, lacuna 2 linearum 20 levius scripsi; sed fort, legendum gravius: grave codd. Al. Al arbitrario addidit post quod (19); tardiori motu cieiur, comparatioue ad id, quod (cf. Simpl. p. 678, 25) 35 Timaeo] of. 63A) 210
terrae parte insistebat: tum caeli pars, quae supra caput eius extiterat
[*](f. 56v) et quae autea erat superior, invenietur deiude inferior, cui modo pedes eius insistent, quod disseutaueum est: igitur ueque comparatione ad uos omnino superior et inferior locus in hoc toto invenietur. cum itaque Plato absolute et comparatione ad nos etiam hoc refellat, ne verbum quidem adversus eum modo profert. ac in universum sermouem adducit: nos autem, inquit, ultimum huius universi superiorem locum dicimus; sufficieus enim ratio, quaraobrem in eiusmodi universo superior locus inveniri debeat, est, ut dicamus ultimum tiueni nobis huius universi superiorem locum esse.
Quoniam autem, ait, in caelo ultimus finis et medius invenitur, perspicuum est igitur superum et inferum quoque in eo inveniri. post haec parati sumus, ut opem a vulgi testimonio petamus. omnes namque de superiore et inferiore loco dicunt, nou taineu satis, propterea (piod uon existimarunt caelum sphaericum esse, sed hemisphaerium, quod circum eos est. si enim cognovissent, quod omni ex parte simile extitit, utique dixissent hoc etiam superum esse, medium vero iuferum. igitur superum et inferum omnino quidem | iuxta nos secundum veritatem [*](f. 57r) existit, non autem iuxta illos alios; posuitque superum et inferum in hoc universo inveniri. atque haec ad supera, ilia vero ad infera ferri. cum autem quaerimus, quid leve, quidve grave esse dicatur, si quispiam definierit dixeritque leve id esse, quod absolute in sublime natura movetur, grave vero id, quod uatura deorsum torquetur, is gravis et levis essentiam miuime detiuierit; quemadmodum si quis plautam definiens dixerit id esse, quod tibris, quae per folia ac ramos eius disseminantur, nutritur, veritatem quandam dixerit, sed nihil adicit ei, quod sensu percipitur ac manifestum existit. etenim nobis couveniret, ut formam definiremus, qua res levis vel gravis dicitur, et qua in sublime vel deorsum movetur.
<Dicit> cum sursum <natura> movetur, levis est; fieri potest, ut aliquo modo sursum feratur, sed vi talis motus erit; leve autem natura id habet. nee declarat, quid natura sit, qua tali motu feratur, sed quod uatura sic moveatur. et huius quidem [*](18 post extitit codd. Al ex linea antecedente iterant: ac hemisphaerium, quod circum eos est. fort, supplendum καὶ κύκλῳ τοιοῦτον: sed cf. adnotationem seq. 19 post inferum codd. Al tamqiram alteram interpretationem, parum diversam, inserunt verba: tametsi huic quispiam occurrere (?) potuisset, inquiens, ea de causa vulgus superiorem et inferiorem locum (I. minim e) posuisse, quoniam existimarunt id, quod est, esse quidem hemisphaerium, quod suhter terram existit: sique agnovissent caelum undique simile esse, dixissent hoc superiorem, illud inferiorem locum esse. 20 socundum] non autem secundum codd. Al 33 natura supplevi)
211
generis iudicium super unaquaque re et super quavis adiuuctioue
[*](f. 57r) facile erit, videlicet si dicamus leve id esse, quod sursum movetur, vel sursuiu moveri, quod leve est.
Cum itaque leve et grave coraparatione ad aliud ita definivisset, ait: plurimi de g-ravi et levi disputaruut, sed eorum disputatio de iis nou fuit, quae absolute ita suut, sed de iis tantum, quae comparatioue ad aliud gravia et levia dicuutur. eorum autem, inquit, ratio de levi et gravi, ut iuxta eorum sententiam sunt, eis non congruit, quae absolute ita sunt; id quodque perspicuum erit, cum ultra progressa haec erit disputatio. qua autem ratione id perspicuum evadat, modo audies. aiuut enim levius et gravius, ut iu Timaeo scriptum est, id esse, quod vel ex pluribus vel ex paucioribus partibus constat, cum dicant gravius id esse, quod [partium multitudiue aliud antecedat, quod minus grave existit]; partes namque in omnibus iis unius et eiusdem formae sunt, quantitate autem distinguuntur inter se. quemadmodum enim in iis corporibus, quae forma aequalia sunt, plumbum mains minore gravius est, ita in aliis animadvertunt, quae forma similia non sunt, veluti lignum et aes. cuius enim essentia ex excessu yartium constat, id gravius est. eorum namque similiter alterum alteri gravitate praevalet, comparatioue ad partium multitudinem, siquidem eorum essentia simul omnium ex quibusdam eisdcm partibus constat, tametsi ita non appareat. sed cum eorum sententia ita determinata sit, non de eo, quod omnino [leve] est [et] grave, dixerunt; etenim si partes ignis plures fuerint quam partes terrae, leves quoque esse ac sursum ferri videbuntur, terra vero gravis esse et deorsuni descendere, quamvis ex ea minor portio sumatur — ignis enim quanto fuerit maior, tanto celerius sursum feretur — cum tamen cousentaueura foret (iuxta horum sententiam) ut res contraiio modo se haberet, siquidem levitatis et gravitatis causam id nou auget, sed ex eo tantum, quod res ex pluribus vel paucioribus partibus constat, levitas et gravitas efflciuntur. neque haec (mebercle) iuxta borum sententiam gravi et levi conveniunt, quae omnino et absolute talia sunt, nisi id fuerit propter causam, quae gravi ot levi conveniat. praeterea inquit, quamvis hoc de omnibus corporibus non dicant, sed de iis, quae sunt eiusdem generis, tamen hoc quoque modo sermo eorum, qui leve et grave multitudine et parvitate definiverunt, absurdum non effugit. ignis enim et aeris multitude modicum aquae pondere [*](1 et—adiunctione corrupta: fort, (facile erit;) quid adiungitur (si dicamus et 14.15 partium—existit] sic emendavit Al locum corruptum; fort, legendum secundum ex pluribus partibus, levius autem, quod ex. paucioribus constat 37 tamen— effugit (39)] ita seripsi; Al exhibet: non proplerea id sermone eorum signijicatur, qui leve . . definiverunt 39 multitudo scripsi: eonstitutio codd. Al)
212
superabit ac magis deorsum inclinohunt, siquidem enrum essentia
[*](f. 57r) ex pluribus eisdem triangulis constat, sed ad seusum apparet [omnia] coutra eveuire; semper enim aer aqua magis ascendit, eoque magis, quo maior extiterit. et paritev Aq igne ac de borum uuoquoque credendum est.
Hos autem sermoues retulit ad eius impugnatiouem, quod in Timaeo scriptum est, uempe ignem levissimum esse, quoniam ex paucissimis partibus coustet. at ipse non reete Platonis sententiam intellexisse videtur. non enim ullo modo Plato fatetur leve vel grave quippiara inveniri, dum iu proprio loco mauet; sed quando corpora ex proximis iu propria loca feruutur, quia uatura opprimuutur, atque ab boc toto compelluutur, quod ea inibi in huius universi globum deducit, quando vult, ut penes se congregentur: turn ea, quae ad id, quod iuxta pedes nostros existit, moventur, gravia dicuntur, quae autem supra caput nostrum evolant, levia nominantur. quamobrem ait, si quispiam inter ignem et caelum insistat, velitque ignem ponderare et maiorem ignis imrtem in altera duarum lancium posuerit, ignis maior ad id, quod iuxta plantas pedum eius consistit, magis inclinabit; dicitque., ignem maiorem minore igne esse graviorem, quadoquidem nos grave consideramus secundum motum in id, quod iuxta plautas pedum nostrorum existit. atque quispiam adiciat dicatque: terra si trauspouatur suspendaturque, cogetur bomo affirmare unum idemque veluti aerem gravem et levem existere, cum dixerit levitatem gravitatemque corporibus per se inesse, Ι ipsasque causas motus in sublime vel deorsum esse. [*](f. 57v) contingit enim, ut gravis sit aer eo tempore, quo ex aqua iu proprium locum movetur, diciturque borum duorum triangulorum (?) gravitatem non proveuire a loco in locis alienis, sed dictos triangulos (?) inseparables ab eo existere necessarioque fiet, ut unum grave et leve simul esse dicatur. dicere enim comparatioue unius ad alterura, sermo callidus est; quod enim sursum vel deorsum manet, unius ad alterum comparatioue dicetur, sed grave et leve non dicuntur comparatioue ad aliud; quae enim unam atque eandera in universum inclinationem babent et ad unum euudemque locum feruntur, gravia et levia ex incliuationis ac celeritatis motus ad- iunctione ad invicem dicuntur. etenim baec iam antea fecit; sed nemo universum mundum levem vel gravem affirmaret, tametsi iu universum moveretur ac fundamentum positionis, iu qua modo invenitur, egrederetur. si enim ad eum locum declinaret, a quo initium sumpsit, boc profecto ex eo non erit, quod gravis vel levis existat. etenim non poterit quis hominem levem esse affirmare ipsumque [*](16 ait] Tim. 63 B 17 et] vel codd. Al 27 diciturque—dicatur (30) conicio dkitque . . duorum elementoruin . . sed inspparahileiii ab eis 35 spd gravia codd. AI 41 hominem] mundum Al)
213
tunc supra capitis nostri medietatem moveri, neque etiam
[*](f. 57v) graveoi, tametsi ad id moveretur, quod iuxta plantas pedum nostrorum existit. etenim si ob earn causani, quia ad uostri capitis medietatem raovebatur (quemadmodum inquit) penes nos levis extitisset, tum is ipse, quia ad id movetur, quod iuxta plantas pedum eovum consistit, qui ex alia terrae parte, quae nostris pedibus e regioue opponitur, sunt constituti, penes eos gravis diceretur. uec eo, quia locus est impossibilis, quod omnino deducitur, falsum extiterit; uon euim ob eam causam, quia, cum homo evasissem, fieri nou poterat, ut alae mihi inessent, falsa ac impossibilis erit haec enuntiatio: si alae mihi inessent, ego volarem. cum itaque Plato (quemadmodum dictum est) non ponat fundameutum, ut inveniatur omnino aliquid, quod, si in proprio loco maneat, leve vel grave existat, ac igni, quacunque causa sit, pyramidis figumm attribuerit: qui dicit consentaueum esse, ut ignis levissimus sit, quandoquidem ex minimis atque eisdem triangulis constet, hie profecto Platonis sermonem iuxta propriam sententiam innovat, quatenus optima quidem significatione eo nou utitur, quod a philosopho acceperat. si Plato namque (quemdadmodum vir iste opiuatur) operationes elementorum, essentias et aflfectiones eorum figurae accommodasset, utique consentaueum diceret necessario omnino effici ac deduci, figuram levitatis causam existere. at quamvis ignis ex minimis atque eisdem triangulis constet, tamen primaria ratione honc ob causam triangulorum parvitas nullo modo causa levitatis existit, sed forma talis quantitatis ab his triangulis efficitur, levitas vero formae causa existit; quandoquidem siccitatis causa (exempli gratia) frigiditas erit, siccitas vero non nisi ex accidenti febris causa erit. igitur triangulorum parvitas ex accideuti levitatis causa existit; verum ob banc causam omni in loco parvitas levitatis causa minime erit. etenim si per se haec causa extitisset, utique huic sermoni <ratio> inesset; at si ex accidenti tit, nihil prohibet, quin eorum causa existat, quae maxima distat contrarietate. cum enim Plato ponat aquam aeremque ex eisdem formis constare, sed quae mutabiles sunt, ac illis materiae elementorumque proportionem attribuat, omnino quidem nullo modo sequitur. etenim ipse etiam fatetur ex eisdem elementis aliqua oriri, quae maxima contrariate distant.
[*](15 qui scripsi: ct dicit codcl: dixit Al 25 levitatis scripsi: horum codd. Al sed et Jormae causa (26) emendavi. Al vertit lineas 25. 26 hoc modo: sed primaria ratione eausa huius non est, quippe triangulorum parvitas horum causa ullo modo ad omnem formam existit, quemadmodum haec quantitus in his triangulis causa est; sed levitas forma eius existit. 31 ratio supplevi: Al habet i. in. hic nonnulla desunt 36 etenim] fort, delendura et emendandum ut . . fateatur)214
Ut autem ad id, unde nostra haec oratio digressa fiievat, revertamur, [*](f. 57v) dicimus, Aristoteles deinde ait: nonnulli igitur grave et leve multitudiue et parvitate primorum, ex quibus corpora constituuntur, defiuiverunt. aliis autem non satis visum est ita explicare, sed [quamquam] vetustiores sint, novoruni tameu magis ratione rem disposuemnt. dixit vetustiores, peride ac si dixisset crrori magis obnoxios, per novo rum autem <magis> ratioueni maiorera perfectionem facilitatemque maiorem intellegit. hoc autem de Democrito et Leucippo pronuntiavit; etenim de his duobus dixit non satis illis visum fuisse, ut hoc quidem modo grave et leve termiuarentur. videmus enim raulta corpora maguitudine quideni minora, graviora autem, quemadmodum terra aere gravior existit. at qui fieri potest, ut id ita se habeat, si ex primis partibus eisdemque [gravioribus coustituatur? itaque fiet, ut quod ex primis partibus] aequalibus constat, aequale non sit; ueque etiam quod ex pluribus partibus constat, gravius extiterit. sed quouam modo hoc isti terminariut, ipse paulo infra referet; hoc vero modo, quo dicitur, ipsi tion terminant. etenim <aiunt:> nos videmus multa corpora magnitudine graviora autem, sicut aes in respcctu ad lanam se habet. ait primo: qui extreniitates partes primas ponuut easque elementa ad reliqua haec constituunt, non fateutur, ut de primis partibus dicatur nounullas graviores et leviores aliis esse, tametsi dicant nounuHas [maiores], aliquas vero esse miuores; absurdum enim est concedere extremitatem altera | extremitate graviorem esse, [*](f. 58r) tametsi maior existeret. iis autem, qui dicuut primas partes non extreniitates, sed corpora esse, quemadmodum illis, qui ponunt corpora partium insectilium, absurdum et iucouveniens non est affirmare alterum eorum altero gravius esse, sicuti mains etiam existit, quandoquidem corpus id est, quod natura sua grave vel leve existit. sed haec sub sensum non cadunt; quare perspicue et mauifeste <non> apparet fieri posse, ut iusectile hoc gravius sit, quamvis hoc altero minus existat. eorum vero corporum, quae ex insectilibus composita sunt, quoniam ipsa sub sensum cadunt, nos videmus maguitudines minores, quae tamen graviores sunt [fierique non potest, ut dicamus quae ex illis minores sunt, omuiuo graviores existere.] et hac potissimum ratione hi etiam aliam causam indagaruut iuanisque interceptionem iuvenere. inane [*](7 errori—obnoxios] minus peccanles Al male 9.10 de his duobus Ah duabus codd. 14 gravioribus—partibus (15) Al (fort, ex falsa couiectura): om. conicio (14) partibus eisdem uequalibusque conslituatur? <deinde (of. adnotat. ad 1. 9. 10) non intellegunt, cur> (1. 16) quod ex pluribus primis partibus constat, gravius existat? 32 non supplevi 36 fierique—existere (37) om. codd., et iure quidem)
215
enim cum sit corporibus implexum, eveuit ut corpora, corpora,
[*](f. 58r) inaue mains est implexum, leviora existaut, quateuus eadem quandoque ex paucioribus, vel ex eisdem numero partibus constant; cum enim inanis implcatio solvitur, magnitudo eorum hoc quidetn modo apparet. atque in ttniversum levitatis causam inanis implicationem esse dicunt. necesse autem ii habent dicere, corpora per se graviora esse, inanis vero implicatione leviora apparere; ac ita etiani Epicurus necessario efficit grave, sed indivisibile. cum itaque leve hoc quidem pacto deliniant, ne sermo eorum everti possit, nou absolute eis dicencbtm erat in eo, quod levius est, maiorem inesse iuauitatem, sed addendum nou solum maiorem habere inanitatem oportere, sed etiam plenitudinem soliditatemque miuorem; ipsi autem cum banc particulam non adieceriut atque eiusmodi distinctionem distinxerint, haec eorum oratio infringitur; quoniam si nos aurum capiamus, in quo maior inanitas sit quam ea, quae in quadani ignis portione existit, iuxta hunc sermouem consentaneum erit, ut aurum igne levius sit. et ideo nos videmus bos etiam, cum dixerint hac de causa ignem levem esse, quoniam in eo inanitas maior iuest, addidisse distinxisseque, quod in eo sit etiam minor soliditas. atqtce minoris ratio comparatioue etiam ad inane el implexum intellcgi potest, perinde ac si de hoc dicatur plenum atque solidum esse minora comparatione ad quippiam in alio. Alexander autem assumit dici comparatione ad aliud plenum cousonum esse, ut hoc plenum sit minus, at si hoc pacto eius sermo intellegatur, eadem dubitatio remanebit, uempe consentaneum esse, ut auri quaedam portio ignis portione quadam levior sit. nou enim fieri non potest, ut aurum quoddam imaginemur, iu quo plenum et solidum sit minus, ex eo, quod in igne quodam mains existit quam iu eo esse dicatur. non itaque omuino convenit, ut sit plenum, quod est in hoc, minus pleno, quod in alio existit, cum hoc quidem pacto quod minus est, yieglecto inani, levius extiterit; sed omnio convenit, ut in eo minus soliditatis quam iuanitatis esse dicatur. etenim hoc quidem modo dicetur de igne iuanitatis plurimum iu eo iuveniri comparatione ad plenum et solidum, quod iu illo existit. per id quoque, quod dicit: ac etiam comparatione ad haec idem plane significare voluit. siquidem convenit, ut iuanitas maior sit soliditate, quae eadem in re invenitur, comparatione et proportione quadam, in tantum ut, si
[*](2 fort, ante quatenus lacuna liiat 18 ignem emendavi: capillum codd. Al 22 solidum scripsi: trabem codd. Al (locus corruptus) 29 maius codd.: inanitas maior Al 30 pleno, quod scripsi: aqua, quae codd. Al 35 ac—haec (36)] τῆς τοιαύτης (Arist. 809 a 14)?) 216
inanitas in corpore levi, vel coutva existit, uempe ut solidum,
[*](f. 58r) in quo erit Imius corporis inclinatio, modicum sit, eritque inanitas liac proportione levitatis causa, nee leve dicetur comparatione ad aliud secundum proportionem adaequatam pleuitudinis inanitatisque, que, e. g. auri ad ignem. sed ex iis, quae paulo infra dicit, perspicuum evadet Alexandrum rem iuxta propriam senteutiam assumpsisse; itaque neccssario ei contingit, ut dubium non tollat. etenim adicere plenum modicum esse, non tollit, quin consentaneum sit, ut aurum igne levins sit. cum itaque inanitas pleno completoque (?) maior sit, forte couveuit, ut ei assontiamur; veluti cum quantitas quantitati comparatur, quemadmodum, d dicere solemus locum rei locatae aequalem esse, intellegimus in tribus tantum dimensiouibus, non in pleno, neciue in eo, quod sensu tactus percipitur.
Post haec in hac oratione afifert consentaneum non esse id, quod [hoc quidem pacto quidam deduxere]; nonnulli enim eorum, qui inane non esse posuere (quemadmodum Anaxagoras et Empedocles) leve et grave minime terminarunt. nonnulli vero terminarunt quidem termino quodam, sed causam non tradiderunt, cur corpora quaedam absolute levia sint, alia vero absolute gravia, atque quaedam in sublime, nonnuUa deorsura ferautur. etenim hi omnino quidem leve et grave comparatione ad aliud terminarunt, non autem grave et leve absolute, praeterca cur aliqua corpora, licet maioris sint molis, leviora sint minoribus, non tradiderunt. in universum autem ex corwni sermonibus perspicuum tion evasit, quanam ratioue haec dicta | iis, quae videutur, consentanea [*](f. 58v) sint. atqui eiusmodi sermones alia quidem ratione dicti sunt, nee iis aliquo pacto in levis gravisque eognitionem iuvamur, cur ad supera atque ad infera moveatur ae scindat, sed contradictionis initinm inveuimus.
Praeterea etiam ex disputatione, qua ad istos respondit, ad sententiae illorum inpugnationem regreditur, qui levitatis ignis causam in magna vi inanitatis, quam habeat, ponunt, et hi sunt, de quibus antea retulit, quod neeesse habent addere plenum in illo esse modicum, si velint, ut ad illorum sermouem omnino non sequatur aurum quoddam levius esse et ignem quendam graviorem. deiuceps ait: ueque hac etiam ratione erunt immunes, quin ea [*](1 vel—solidum corrupta videntur; couicio maior existat, quod ei vontrariuin est, nempc solidum 4 adaequatam emeiidavi: huius rectitudinis codd. Al 10 completoque Al: conicio (maior sit) et absolute quidem 12 intellegimus emendavi: intellegitur Al: intellegit codd. 13 neque— percipitur] et status permanentiave in sensu tactus 16 hoc—deduxere] sic explevit Al lacunatn codd. 36 illo emendavi: illis codd. Al)
217
dicant, quae iis, quae videntur, contraria sunt, ac quispiam dixevit,
[*](f. 58v) ad quid haec additio? uou oportebit aliquid addere, si eadem incommoda necessavio secpiautur eos etiam, qui inauitatem in levi inveniri et modicum pleuitudiuis asserunt. etenini fieri etiam poteiit, ut iguis portionem quandam animo concipiamus, iu qua soliditatis et pleui maior pars quam iu aliqua tervae portioue coutinetur. hac igitur proportione terrae quaedam povtio ignis portione quadam desumpta levior extiterit. id vero fiet, si leve cum pleuitudiuis modico termiuabunt. atqui ut verborum gravitatem augeat, tantummodo declarasse videtur, quoduam iucommodum unam particulam sequatur, quatur, videlicet senteniam, quae dixit, si minus pleuitudiuis in eo existeret, ue si ambas paiticulas iu liuuc modum simul, videlicet modicam plenitudiuem et pluvimam inauitatem, prouuutiasset, quispiam existimavet se ad sermouem, quo illorum senteutiae adversatur, supervacaueam aliquam adiuuctiouem adduxisse iu eorunKpie sermones intvomisisse, idque fuit, quod autea retulit, cam ad necessitatem' addendi illos cogeret. et ob banc causam cum ab initio sermouem adduxisset, perinde ac si ipse eum ita posuisset, nempe conseutaueum esse, ut multa sit iuauitas, solidum vero minus, nou oppuguat eo tempore eam divisiouem, quae tit cum adiuuctioue, quam retulit. etenim secundum hunc sermonem terram quaudam adsumere possicmus, iu qua plenitudo minor, inanitas vero maior quam iu quadam ignis portioue inest, atque bac sane proportione couveniret terram, quae boc iure se habet, igne leviorem existere. sed ipse ad aliam divisiouem de gravis definitione progreditur, quatenus inquirit, ut sermo refutetur, non eius quod dicitur comparatioue ad aliud, sed absolute et per se; ipsi uamque grave defiuiveruut, secundum quod omniuo couveuit ex definitione, quam levi accommodaruut, sive detiniaut dicendo id esse iu quo soliditatis plurimum iuest, sice dicendo, iu quo inanitatis modicum existit, quod levi contrariatur. deficit autem ex divisioue adiunctio, in qua dicitur, sive erit id, iu quo soliditatis plurimum iuest, inauitatis vero modicum, ex eo enim, quod sic etiam ad eam divisiouem progressus est, quae cum adiuuctioue fit, si baec defecerit, de unoquoque membro illius per se unumquodque iucommodum, quod necessario evenit, demonstratur. si enim grave id esse definierint, in quo maior tantum soliditas inest, ex hoc incommodo necessario fit, ut ignis terra gravior sit; etenim ignis quaedam portio assumi potest, in qua soiiditas maior inest quam in quadam terrae portione. si vero grave definierint, quateuus id est, iu quo minor inanitas inest, conveuit etiam, ut ex corporibus, quae deorsum feruntur, (veluti aqua et terra) corpus quoddam inveniatur, iu quo inanitas
[*](3 in levi] fort. corr.: conicio plurimam.) 218
ea inanitate niaior insit, quae in aliqua ignis poitione consistit.
[*](f. 58v) atque liac etiani coniparatioue iguis assiimptus terra vel acpia desumpta gravior extiterit. at diccre noii possimt <sane> hoc inodo se habere, et in terra maiorem inanitatem esse ea inanitate, quae in quadam ignis portione desumpta consistit, ideoque ignem, licet pondere levis sit, nililo secius ex numero eonim esse, quae deorsum feruntur: nihil euim, quod deorsum fertur, leve dicetur, nisi omnino levins tantum dicatur, (luemadmodum aqua terra levior est. neque etiara cpiod leve uon est, eo levins erit, quod omnino et absolute leve existit, ad superaque feretur, sed contra, nempe si quidem sursum fertur ac omnino et absolute leve est, omni eo levius existet, quod deorsum movetur.
Ex hoc autem ad alium modum se transfert, quo id refellat. hic vero est eiusmodi.
Sin autem dicamus leve et grave, unumquodque eornm, terminari secundum proportionem, quam inane ad plenum in uno eodemqne corpore habet, quemadmodum si quispiam dixerit, leve id est, in quo inanitatis duplum quam pleuitndinis inest, grave autem, quod contra se habet: neque etiam hoc modo dubitationem solvimus explicamusve, | qua deducitur omnino necessarium fore, [*](f. 59r) ut terra igne levior, vel ignis terra gravior existat. at qui tiat, ut neque etiam hoc modo eadem quaestio non dissolvatur, audi, quoniam leve definivit secundum proportionem, quam inane et plenum habent inter se, non aliter ac si duplo vel alia mensura definiret, omnia igitur, quae uuius atque eiusdem rationis sunt, vel leve sit, vel grave, eandem proportionem habebunt. sed maior et minor ignis copia unius et eiusdem proportionis existnnt; atqui maior ignis levior est, et ob banc causam maiore celeritate ad supera evolat. et rursus maior et minor terrae portio eiusdem proportionis sunt; atgui maior terrae portio minore gravior est, licet hoc fieri non oporteret, si grave hac sane proportione definiretur; etenim haec proportio in maiore et minore copia eiusdem rationis existit.
Hoc etiam absurdum est dicere corpora, inauitate eis implexa, in sublime ferri ob ipsam inanitatis implicationem, quae faciat, ut grave in sublime feratur, et inane ipsum uon ferri. post haec cum maiore contrarietate se illis opposuisset, inquit, consentanenm est iis, qui ponunt inanitatem in sublime ferri, [ut quasi ipsis conveniat inanitatem definire ex eo, quod in sublime feratur.] perinde ac si illis necessario convenire faciat, ut de hoc tantum amplius disquilevis [*](6 sit emendavi: leves (sive levia) non sint codcl. Al 38 ut quasi—feratir om codd.: fort, haec quoque verba temere addita sunt ab Al, cum mea quidem opinione verba perinde (39) — faciat (40) nihil nisi alteram interpretationem contineant verborum consentaneum est (37), quae per neglegentiam librarii in textum irrepsit.)
219
rere debeaut, quamobrem videlicet inane natura sua ad supera
[*](f. 59r) et plenum ad infera feratur, si haec duo, cum in compositis corporibus inveniantur, efficiant, ut ipsa sursum vel deorsum ferantur, ac ea corpora, in quibus inane est circumfusum, composita dicantur, quoniam ex inani et pleno composita sunt; ipsi enim de his perscrutantur, quandoquidem coram indagatio erat de levi et gravi, quae comparatioue ad aliud dicuutur. insuper si inane natura in sublime et plenum deorsum feratur, atque hi duo loci oppositt alter ab altero dissideat, qui igitur et haec duo, pleiium videlicet et inane, non separantur a se iuvicem nee alterum ab altero disiungitur ex eoruni celeritate in loca ipsorum, quae sibi propria sunt, sed ipsa remanent confusa ac utraque in eundeni locum revertuntur? posset quispiam sermoni addere, ipsa ne transmutationem quidem ad invicem habere, ut, quando transmutantur, ex propriis locis moveantur, quemadmodum ignis (exempli gratia) et terra; atqui conveniret toto hoc tempore praeterito, quod infinitum existit, ut iam separata essent, nee inane aliquod deorsum, nee plenum sursum extaret, atque in universum ut haec permixta non concurrerent. inanitati autem in universum locus quidam omniuo non convenit, quandoquidem id praeter rationeni existit; sin autem movetur, aliquis locus sit necesse est, ex quo [et] in quem feratur, quasi ipsum [inane] locus non sit, ut locus ei conveniat. si enim loco locus omnino conveniat, necessario tiet, ut res in infinitum procedat, ex eo, quod unicuique loco semper locus requiritur. at quaenam dicetur motus inanitatis causa? non enim fieri potest, ut inane quatenus tale moveatur. si enim inane ex eo, quod tale, moveretur, ceteris rebus, quae inane non sunt, motus non inesset, ac omnia unico motu, videlicet inanitatis motu, qui in sublime fertur, moverentur; niodo autem ex eo, quod inane deorsum fertur, perspicuum fit non moveri aliquid, quatenus est inane, neque etiam moveri, si inanitatis motu omnino moveatur.
Ad hunc autem locum Aristoteles sermonem suum reposuit, ut ad eos responderet, qui multitudine et parvitate extremitatum corporumque insectilium leve et grave terrainarunt. respondendo autem illis lianc eligit dubitationem, quod ipsi de levi gravique non nisi comparatioue ad aliud disseruerint; etenim leve et grave esse naturam statuere, alii vero extremitates posuere, alii insectilia, atque haec duo maguitudine et parvitate separarunt distinxeruntque. fuit insuper eiusmodi dubitatio ordinata, ut illis quoque responsum afferret, qui levitatis causam inane implexum, gravitatis autem plenum esse posuere; unaque cum aliis rebus super iis est dubitatio, [*](37 posuere scripsi: erunt codd, Al exhibet verum quaedam eorum extremitates erunt, quaedam vera)
220
cur ipsi de levi et gravi disseraut, quae omniuo et absolute
[*](f. 59r) ita sunt, et quociinque modo extiterint, eorum autem, quae his iuteriecta suut, iiempe eorum, quae ex gravi, levi graviore, existunt, uou dicant rationem, propter quam differant, licet dicere possent haec etiam terminari multitudinis inanitatis vel gravitatis confusioue. cum itaque ad huuc locum disputatiouem suam in respoudeudo ad illos reposuisset, prosequitur hoc et inquit: similiter contingit et sequitur, si quis etiam leve et grave aliter terminaverit, quatenus hae duae inclinationes ad magnitudinem et parvitatem, hoc est teuuitatem et crassitiem referuutur, aut quo vis alio modo, ut si haec duo duritie et mollitie distingueret ac separaret, modo uua illis tribuatur materia, uuum subiectum, vel duae naturae, sed duae coutrariae. quod autem similiter sequitur vel omuino efficitur, est, ut vel de gravi et levi, quae |
[*](f. 59v) absolute talia sunt, nou disserant, vel de iis (piidem, quae illis interiecta sunt et comparatione ad aliud, sermouem non faciant. iis euim, qui eandem materiam his duabus inclinationibus omnino tribuunt partiumque magnitudine et parvitate eas distiuxerunt ac separaruut, uec non mollitie et duritie tantura, necessario efficitur, ut de gravi quidem et levi tantum loquantur, [quae comparatione ad aliud dicuutur, non] quae talia absolute existunt, [quemadmodum iis usu venit, qui leve et grave ex eisdem triangulis coutlant,] ac iis, qui grave et leve ex iusectilibus partibus constituuut. ii autem, qui duas his naturas naturas invicem contrarias, quemadmodum illi, qui plenum et inane pouuut ac horum duoruni coutrarietale duarum inclinationum contrarietatem terminarunt, fateri quidem coguntur se de gravi et levi absolute verba facere, de his autem, quae his duobus iuteriecta sunt quaeque gravia et levia comparatione ad aliud dicuntur, non terminare; neque etiam cur haec duo (aqua uempe et aer) gravitate levitateque cum se inter se, tum ambas extremitates superent, dicuut, quemadmodum cur aer aquam et terram levitate, et ignem gravitate superet, ac similiter etiam aqua.
Multitudine autem et parvitate, hoc est partium crassitie et tenuitate vel mollitie et duritie, leve et grave termiuare falsum ac commenticium quoddam videtur; uon enim his duobus grave et leve distinguuntur. atqui propterea quod hie certus ex ea dubitatione evadit, quae illi occurrit, <nempe> consouum ut quae interiecta sunt quaeque comparatione ad aliud dicuntur, terminentur, — hoc enim modo quaesitum eius explicavit, qui grave et leve plenitudine inanitateque terminavit — ratio quaedam ei in- [*](3 ex—graviore suspecta 12 unum suhicLtum emeiidavi: unus locus codd. Al 15 vel si disserant AI 16 non supplevi 20 quae—non (21) om. 21 quemadmodum—conflant (22) addidit Al: om. codd.)
221
venitur. fieri enim potest secundum sententiam istorum, ut inclinationis
[*](f. 59v) distinctiones etiam terminentur, quae in iis inveniuntur, quae iuter leve et grave consistunt, quorum uuum alteri comparatur, tenuitatis et crassitiei ac mollitiei et duritiei comparatione. at saue eorum sermoui. qui hoc asseruut dicnntve, duorum locorum ad has duas inclinationes unam esse naturam, necessario contingit, . . . quasi dicat: fieri non poterit (iuxta illorum senteutiara) ut quicquam leve absolute inveniatur, sed omnia corpora (exempli gratia) ad infera et ad euudem locum inclinabunt. existimantur autem levia esse, quouiam ipsa ex privatione gravitatis eius, quod movetur, manent superius, ut tardius moveantur, vel non est ita, sed tempore, quo pelluntur, ipsa sursum quasi protruduntur caliditate (?), quae videlicet levia esse iudicantur. coutinget autem iuxta illorum sententiam, qui ita terminaruut, ut magna aeris et magna ignis copia aquam terramque gravitate viucaut; hoc autem fit, quoniam propria parvarum et magnarum partiuin inclinatio eadem est, nempe ad infera. perspicuum est autem ac mauifestum: si ex corporibus parvarum partium magnae adiunctionis substantiae portio quaedam sumatur, profecto propria etiam inclinatio, et quae ad infera instituitur, ob qualitatem plurimam corporum parvarum partium, inclinationem propriam quantitatis corporum minoris contrariarum partium, quae et ipsa deorsum versus procedit, superabit; sique multa quantitas ex corporibus parvarum partium, vel ignis vel aeris, existat (siquidem Ms aer et ignis terminantur) uecnon parva portio ex corporibus magnarum partium, vel terrae vel aquae sit (siquidem his istaec duo etiam terminantur), eveniet, ut ignis gravior solidiorque deorsum feratur.
Cum autem hoc iu loco aliorum senteutias de levitate et gravitate retulisset et qua ratione impugnari possent, iuxta propriam modo opinionem hac de re pertractare intendit.
Nos autem, ait, primum id explicemus ac distinguamus, de quo reliqui quaerunt ac dubitant, cur alia corpora uatura in sublime, alia deorsum, quaedam et in sublime et deorsum ferantur, quod utrumque declarabit; deinceps de gravi levique dicamus ac de eis affectionibus, quae illis contingunt, verba faciamus. statimque regreditur [ac refert], quamobrem nonnulla deorsum ferantur, causamque adducit, cur eiusmodi motu moveantur et ait huius causam eam esse, propter quam corpora ceteris illis motibus etiam moventur, quemadmodum [*](5 at emendavi: tunc codd. Al 6 signura lacunae posui; una fere linea excidisse Videtur 10. 11 gravitatis eius, manent et moveantur scripsi: levitatis, imtnet et moveatur codd. Al 20 ob rjualitatem plurimam] conicio quantitatis plurimae 22 minoris scripsi: multarum codd. Al)
222
ea, quae ortus, mutationis et accretionis motu moventur, iuclinatioque
[*](f. 59v) motus horum causa existit, quorum unusquisque est ad fonnam, quae potestate existit; motus igitur corporum, quae vel supra vel infra moveutur, ad liaec duo loca efficitur, ut ad propriam eorum perfectiouem iucliueut, hoc est, ut ad propria eorum loca perveniant. quamobrem ait: de eo quidem, quod sursum vel deorsum movetur, eodem modo, quo de iis, quae aliis motibus et mutationibus moveutur, iudicandum est. quoniam enim tria sunt motus geuera, unum uempe in magnitudinem, atque accretio dicitur, alterum ad formam, ac ortus et mutationis proprium est — mutatio Ι enim ex una in aliam formam tit, quatenus
[*](f. 60r) hoc in loco qualitas forma dicitur — tertium autem secundum locum: in quoque borum mutatio erit non ex quavis re, uon enim ex albcdiue in lineam fit mutatio, sed ex contrario in contrarium, vel in id, quod inter contraria invenitur, quemadmodum ex albedine in nigredinem vel in jjurpureum colorem. ex eo enim, quod corpora commutantur, nou remanet in eis, quod antea extiterat; cumque in id mutentur, quod antea in eis non extiterat, non in quidvis mutantur, quemadmodum albedo in lineam, verum cum in id, quod maxime distat, turn in id, quod finitimum est, mutantur. si igitur in id, quod maxime distat, commutabuntur, in contrarium mutabuntur; si vero in id, quod finitimum est, mutabuntur, in id, quod inter contraria consistit. et quemadmodum id, quod mutatur et movetur, non movetur quidvis: ita nee quod movet et mutat, quidvis in quamvis rem movet. sed quemadmodum id, quod augetur, ex eo, quod augetur, in maiorem magnitudinem, non in caliditatem mutatur, ita etiam id, quod auget, quateuus auget, omniuo quidem in maiorem molem, non in caliditatem movet ac mutat; tametsi contingat quandoque, ut id, quod augescit, incalescat; sed quemadmodum id, quod auget, non est id, quod calefacit, ita auctum quoque excalefactumque utraque etiam differunt. eodemque modo statuendum ac intellegendum est id, quod loco etiam movetur; nou enim quidvis a quovis loco movetur, neque etiam motivum quidvis movet mobile quidvis. igitur superius et inferius cum contraria sint, motiva quidem sunt grave et leve, mobilia vero, quae potestate gravia etlevia exist unt, quorum unumquodque, nempe eorum, quae pulsu agitantuv, a motivo sibi, accommodo in id movetur, quod potestate in ipso existit. potestate autem in ipso
[*](10 formam Al (ex emendatione): speciem codd. 20 post mutantur codd. Al iterant: cum autem in id mutentur, quod maxime distat, cjuodque finitimum existit 24 movet et mutat scripsi: movetur et mutatur codd. Al 25 quidvis—movet] in quidvis ex re mutatur Al 27 id, quod auget et (28) movet ac mutat scripsi: auctum et movetur ac mutatur codd. Al 30 auget, calefacit] augetur, incnlesvit Al) 223
est, ut in proprio loco maneat: igitur ferri in hunc locum, in
[*](f. 60r) suam forniani est ferri. etenini ferri aliquid in id, quod potestate est in ipso a motivo sibi proprio, in perfectiouem et tinem, quem liabet, est ferri.
At quonam modo conveniunt eiusmodi sermones huic rei, de qua uos pertractaraus? dicemus: quaudo movebuntur corpora, quae natura supra infracpie ad eoruni perfectionem moveutur, non convenit, ut quicquani hac in re inquiramus, hoc est in motu eorum ad haec duo loca, nisi inclinationem eius, quod potestate est, ad perfectiouem, hoc est ad actum et iinem; similiter in reliquis motibus; non est enim, ut quispiam banc causam quaerat, cur scilicet quod curatur ad sanitatem moveatur, quasi non conveuiat ei, quod curatur, ut ad valetudinem, sed ad albedinem revertatur, et quod febrescit, ex eo, quod tale, ad febrem, non ad . . . regrediatur. moveri enim eodem iure se habet, quo transmutari et augeri, in proprium eorum finem. quemadmodum enim quod augetur, cum mutaticr, quatenus augetur, profecto non ad sanitatem, sed ad maiorem magnitudinem revertitur — etenim ad quantitatem quaudam transmutatur — ita levia etiam et gravia, siquidem haec superiora petunt, nempa levia, ilia autem ad inferiora praecipitantur, nempe gravia. ea enim, quae motu locali, et quae ceteris motibus feruutur, in hoc potissimum difterunt inter se, siquidem quae locali motu moventur, iuitium motus in se habere videntur, reliqua vero extriusecus, quemadmodum id, quod curatur, et quod augescit; quamquam haec duo etiam, dum parvum motus initium acquiruut extrinsecus, interdum ex se ipsis transmutautur, id siquidem ad valetudinem, hoc autem, veluti quando febricitat, vel id ad morbum, hoc vero, quatenus alitur. et quia id, quod curatur, haec duo admittit, nempe valetudinem et morbum, ideo si eius motus in valetudinem existat, ut plurimum ex se ad eam movetur, si vero ad morbum, pariter ex se. <et> quemadmodum dicimus haec duo interdum ex se cum parvum motus principium extrinsecus sumpserint, eo magis leve et grave; sed initium motus in illis inveniri videtur, quoniam horum duorum materia, hoc est subiectum eorum, proxime ad rei substantiam accedit. signum autem est, quod eiusmodi quidem motu moventur, quandoquidem ex eorum essentia ahsoluta inveniuntur. quae vero ortu generantur, nondum [*](14 post non (id codd. Al legunt caliditatem 15 eodem — quo emendavi: enim transmutari . . finem, eo iure se habent, quo id quod augelur; quod enim . . Al 18 etenim supplevi: et quod transmutatur Al 28 febricitat et alitur fort, transponenda sunt 36 signum—quod (37) emendavi: ac illi, quod in ea invenitur; eiusmodi Al)
224
levia Dec gravia sunt, sed turn levia erunt, quae ortu generantur,
[*](f. 60r) et gravia, quando peifecta et omnibus numeris absoluta extiterint; et quouiam perfecta sunt, motus initium in illis esse apparebit. etenim cum ex aqua oritur aer, veluti cum aqua in vaporem couvertitur, ex re gravi levis fit, et quod ad supera evolat, absolutus aer et levis inveuitur, quippe hae duae iuclinationes in illis deprebenduutur, cum perfecta | erunt ac in propriis locis
[*](f. 60v) extiteriut; conveuit igitur, ut in his localis motus initium inveniatur. scire autem debes reliqua ilia quoque non privari, quin in eis initium motus inveniatur; etenim boc ipse dedit omnibus naturalibus in universum. et non ei, quod curatur; nee quod curatur motu etiam ad valetudinem privabitur, neque id quod mutatur motu ad albedinem. cum autem dixisset leve et grave potius quam haec principium motus in se babere, atque in hoc causam attulisset, lioc tantum viodo intendit, ut ex eo, quod horum duorum subiectum perfectum est, in eo per se motus, hoc est motus perfectus inveniatur; ac maioris perfectionis existit, siquidem ceterorum motuum ortu postremus est. adiecit ortu consider atissime; alibi uamque dictum fuit hunc esse praestantiorem, quoniam ceteri, dum moveutur, loco moventur, sed non est necesse, ut hic ceteris motibus feratur; modo autem dixit hunc motum esse alia ratione ac motuum omnium partes et in substantia nobiliore; etenim bic quidem motus protrabitur eo tempore, quo <aliquid> generatum est ac queinadmodum motus in locum omnino quidera navi debetur post ad generationem motum, cum in alicuius animantis gratiam perfecta existat, et reliqua, quae eiusdem generis sunt, at existimabit quispiam omnino quidem baec duo aliud ex alio confirmari; siquidem ait, in gravi levique principium motus per se inveniri, quoniam perfectiora sunt, et perfectiora sunt, quoniam perfectus motus in eis invenitur, qui motus localis est, ac principium iu eis existit. [ad unum autem locum quippiam moveri ac in eo localis motus principium inveniri idem non est.] nos vero dicimus: baec duo aliud ex alio non confirmari; motus namque in locum jniucipium in illis est; ad unum autem locum quippiam moveri ac in eo principium motus per se inveniri idem non est.
Perspicuum est, inquit, id, quod est potevAia ens, ita ut in locum revertatur, in locum reverti, et si in hoc quantum et in boc quale, ad hoc ferri, iu quantum perfectionem acquiret; hoc autem totum eo feretur, quo actus potentiae invenitur.
[*](19 hunc . . pi-aesiandorem emendavi: haec (illa Al) esse praestantiora codd. Al 21 hunc—et scripsi: motuum omnium partes esse alia ratione ac in codd. 29 quoniam—sunt addidi 30 ad—est (32) ex liueis 34 et 35 32 nos—dicimus scripsi: et dicit codd.)225
Eadem autem causa est, quamobrem corpora ad propriam [*](f. 60v) eorum pevfectionem moveantur, cum non modo id, quod perfectum non est, veliiti vapor, qui in aerem mutatiir ac sursum asceudit, sed corpora etiam perfecta ad propria eorum loca celeriter moveantur; eteuim liuius rei causa iu omnibus iilis ad propriam perfectionem incliuatio est. cum itaque ex uumero corporum, quae perfecta existunt, veluti aer, ignis et reliqua, quaedam in propriis eorum locis, quae uaturalia sunt illis, non existant, quasi ilia motum festiuant, ut id adipiscautur, sponteque ad sua loca, nulla re impediente, moventur, quemadmodum alimentum, dum mutatur ac refertur ad alitum, movetur in illudque convertitur, si nulla alia re praepediatur. ait: sed <nec> talia quidem <perveniunt> per propriam perfectiouem, quae est in illis, dum motus per se <non> existit, quemadmodum in praecedeutibus sermonibus, hoc est in Octavo Naturalis Auscultationis Libro, dictum fuit. motum autem quidpiam extrinsecus aflfert, quemadmodum accidit, si aliquid iacitur; atqui eos, qui curantur quique febrescunt, prima eorum dispositio movere facit, si id, quod motum affert quodque valetudinem in aegritudinem mutavit, et quae eiusdem generis sunt, non insequantur. quod vero iis, quae deorsum feruntur, motum affert, est quod trahit pellitque, quemadmodum motivum reiecti id esse dicitur, uude aliquid reiectum est, veluti a pariete pila.
Incliuatio igitur ac versus propriam perfectionem praeparatio, motus in propria loca causa existit; unumquodque enim ad simile movetur, et quod potestate est versus id, quod simile est ei, quod actu existit. etenim quod potestate est, sua potestate fertur, cum dispositio, quae versus id contendit, similitudo quaedam existat; ferri itaque ad id, ad hoc simile atque ad eius formam est ferri. atque hinc quispiam existimaverit id, quod veteres tradiderunt, quod simile feratur ad simile, hoc est quod id, quod potestate est, ad actum movetur. haec enim duo (quemadmodum diximus) similia sunt, consentaneum uamque non est existiraare veteres dixisse simile ad simile plane ferri; neque enim si terra nostra cogitatioue eo transferatur, ubi nunc luua est, eius partes, quamvis ei similes sint, ad ipsam ferrentur, sed ad medium, quo in loco manere solent, cum perfectae sunt, siquidem vim tantum liabent, ut ad medium ferantur. atque in uuiversum alio sermone maniad [*](1.2 et moveantur] exordiantur Al 2.3 non—est] ita Al: codd. 8 non addidi 12 ait emendavi: utpote codd. Al nee et perveniunt siipplevi: (utpote) ex iis, quae sunt Al 15 Octavo] cap. 4 16. 17 quemadmodum—atqui ita codd.: turn quod impedimenlum detraxit, tum Al 17 prima . . dispositio] ad primam . . dispositionem omnes testes 25 et 31 movetur] exorditur A1 (ut supra) 29 id—tradiderunt] ita Al secundum Aristot.: veteres iudicasse codd.)
226
festum evadit corpora, cum in propria eorum loca feruutur,
[*](f. 60v) in similia ferri. partes enim corporum, quae omnino consimilium partium sunt, eodem motu in eundon locum ferantur [necesse est], quo totum fertur; et quemadmodum fertur totus ignis, aer et reliqua, dum in | id, quod proprium est illis, et in formam uniuscuiusque
[*](f. 61r) cuiusque eorum propriam feruntur, in extremum eius, quod ambit, contendunt, sic cum partes in haec loca feruutur, ad id, quod sui simile est, moventur. quoniam autem termini ac fines omnium corporum, quae per rectam lineam feruntur, ultima ilia extremitas est et hoc medium, hoc est supra et infra, evenit, ut id, quod natura vel supra vel infra movetur, ad sui simile feratur; hic enim finis, qui deinceps est quique sequitur et ambit, quodammodo eius forma existit. (piare cum elemeuta tota secundum se ad extremum eius, quod ipsa ambit, fransferantur, quod quidem forma efficitur quodammodo eius, quod coutinetur, et simile (?), cum transfertur, ad eius totum eodem motu moveatur: quispiam dixerit duplici mensura simile ad suum simile trausferri, hoc est, quatenus partes ad totum transferuntur, cui similes existuut. et quatenus ipsa transferuutur ad extremum eius, quod ambit, quod quidem forma est quodammodo eius, quod continetur, et ob banc causam partes etiam. siquidem ea, quae ambiunt, quodammodo forma suut eius, quod coutiuetur. ea enim, quae deinceps veniunt, inter se similia sunt, siquidem aqua aeri similis est et aer igni;
[*](e) converso <autem> cumque ab igue inceperimus, in circuli modum incedamus oportet, donee ab igne in terrara regrediamur, convenitque, ut secundum rectitudinem ex igne ad aerem fiat regressus, sique versus regressum contendemus, oportebit, ut in aerem fiat, ea enim, quae inter se similitudiuem habent, ea existunt, quae inter se iuxtaposita sunt, cum id, quod coutinetur, materiae, quod autem continet, formae rationem habeat et quodammodo ad id referatur, quod actu existit. atqui cum ambitum sumemus, dicendum nobis non est ea, quae in ambitu sunt, unum post aliud similia esse; etenim si quod ignem sequitur, terra extitisset, cum horum duorum unum proxime non contineat et alterum proxime non contineatur, nec etiam id formae, hoc autem materiae rationem obtineat, neque etiam hoc inter inter se similia erunt.