In Libros Aristotelis De Caelo Paraphrasis

Themistius

Themistius. Themistii In Libros Aristotelis De Caelo Paraphrasis (Commentaria In Aristotelem Graeca, Volume 5.4). Landauer, Samuel, editor. Berlin: Reimer, 1902.

Haec igitur, inquit, proprietas erit Pythagoreae sectae admodum consona. deinde aliam eorum sententiam commemorat. inquiunt euim couseutaneum esse, ut custodiatur praestantissimum quidque eorum, quae in hoc universo sunt, at ignis rerum omnium praestantissimus est; nullus autem locus ad conservationem aptior quam medium existit, quod lovis carcer nominant, et in eo etiam ignis collocatur.

Quasi vero unum et idem sit medium ipsius rei et magnitudinis, vel substantiae et potentiae. enimvero vel ex animautibus facile intellegere poterant unum et idem non esse, medium enim magnitudinis in his est hepar; quod autem proprie medium dicitur, est quid longe praestantius, sicuti vitalis facultas vel aliquid simile, aut (si lubet) cor poterit quispiam illud nominare.

Sic etiam de caelo iudicandum erit. non est igitur consentaneum, ut id, quale centrum existit, pro vero medio statuatur nec similiter etiam perturbari debemus, si quod honorificentissimum est in medio non extiterit, sed consonum est, ut medium substantiae sit, cuius munus est custodire, siquidem eiusmodi medium vere principium est et praestabile necnon ad omnem custodiam idoneum. atqui medium loci convenit, ut relinquatur, cum magis assimiletur ultimo, quod potentia non comprehenditur; etenim hoc medium continetur ac terminatur, finis autem ac terminus continet atque determinat, videlicet corpus praestantissimum. at res, quae continet, eo est, quod continetur, praestantior, et id, quod determinat, termiuato, siquidem hoc materiae, illud formae compositi rationem obtinet. ac de loco quidem terrae quod secundum sententiam Pythagoreorum determinavit, ex iis est, quae ut omnino [*](1.2 causas — videntur om. codd. per homoioteleuton 30 consonum — ut] fort. emendandum videndum est, quid)

125

gantur, non erit necesse. et forte nec ipse etiam horum [*](f. 34r) sententiam satis percepit; Ι eam namque in suo sermone non [*](f. 34v) retulit.

Numquid autem terra quiescat an moveatur, non eadem philosophorum omnium sententia est; sed qui eam in media mundi sede locatam esse negaverunt, circum medium volvi eam asserunt — et ii sane Pythagorei — neque hanc solam, sed eam etiam, quae ei adversa est ἀντίχθονα). nonnullis autem Ε; corpora circa medium ferri posse videntur, quae nobis terrae obiectu oblitescunt, non aliter ac si ipsa post banc inveniantur; eam enim proportionem ad terrain habent, quam fere ilia babere dicuntur, quae post eam inveniuntur. hinc plures lunae defectiones dicunt existere. non enim sola terra solis lumen intercipit, sed eiusmodi etiam corpora, quae post terram inveniuntur; non enim impossibile est, ut in centro quoque haec corpora sint, quae omnia solis lumen intercipiant. quamvis enim ipse fateatur in huius totius centro terram inveniri, attamen illud quoque perspicuum est eius etiam corpus, quod est prope superficiem, qua quiescimus, solis quoque lumen intercipere, etiam si a centro distet; et hoc quidem, si rotunditas ipsa de ea praedicetur, si ipsa undequaque a centro egrediatur, idque similiter si rotunditas de ea non praedicetur, quatenus extra centrum egreditur, tota tamen <terra> lumen sic etiam et reliqua corpora, quamvis a centro distent, lumen intercipiunt.

Sunt qui eam, cum in medio sita sit, circum verticem eius volvi et onoveri asserunt, quemadmodum in Timaeo scriptum est, terram nempe circum huius universi verticem semper volvi. dixit autem volvi, non mooeri, siquidem consentaneum non est, ut per hoc, quod dixit, terram volvi, eam moveri intellegatur; sic enim asserit, quoniam ipsa super verticem ac circum ipsum devolvitur, et ita aliis quoque de rebus solitus est pro- nuntiare.

Hinc autem ad eos sermones explicandos sese Aristoteles convertit, qui de terrae figura dicuntur. similiter, inquit, etiam hac de re philosophi diversantur. aliis enim rotunda videtur esse, aliis autem lata ac tympani speciem repraesentare. faciunt autem indicium, quod sole oriente atque obeunte lumen [*](9 plura addidi 19 quiescimus scripsi: quiescit codd. Al 20 et hoc —intercipiet (23)] emendatis emendandis sic interpretatus sum; Al vertit: siquidem universam eius rotunditatem oslendet, si ipsa . . egrediatur, idque similiter si non ostendet rotunditatem eius, quatenus . . egreditur, sed omnia lumen interciperent; cf. textum 293b27 ὁμοίως 32 aliis de rebus] fort. alibi)

126

eius rectum, non autem totundum apparet, perinde ac [*](f. 34v) lunae forma in principio mensis, et quemadmodum in solis defectu contingit, quem eclipsin nominant; siquidem oporteret, ut aliqua solis portio, dum a terra oritur occiditque, ad lunae similitudinem in principio mensis, appareret, si terra rotunda extitisset. deinde dixit eos ita pronuntiasse, quoniam solis intervallum non reputant nec etiara intellegunt circulos maiores, quando minores intersecant, videri non aliter, ac si linea recta eos intersecarent; sectio enim <sphaerica> maiorum circulorum recta apparet. cum ita res se habeat, sol ob eius distantiam ut parvus circulus nobis apparet — hoc autem non re ipsa, sed secundum visum et imaginationem potius contingit, alioquin magnus sane est — terra autem magnum admodum circulum non describit, ita tamen apparet. quare si procul admodum a sole non essemus, qui nostro sensui parvus offertur, videretur a terrae circulo in orbem secari.

Sed hoc, inquit, addere volunt, si terra natura sua quiescit, tympani figura esse oportere. deinde dicit, cum ad id, quod <terra> movetur, figura quaedam propria in ea invenitur, tum <ad id, quod quiescit> habet certam formam convenientem. quare consentaneum ut eius forma ac motus dinoscatur.

Atqui dubitare ac modis omnibus, quantum fieri potest, ea pervestigare, quae iis de rebus admirati sunt, id certe non erit ab re, quin immo ratione quadam necessarium. siquidem aliorura est, non philosophorum, qui formarum cognitionem diligunt, <non Ε; qui tandem parva [terrae] particula semper ac celerius descendat, id autem toti terrae non contingat, sed tantum pondus, quantum id est, quiescat et non moveatur? atqui si quis terram offoderet subter particula sursum elevata et versus terram centro adiacentem descenderet, ut descendeutibus terrae particulis, ante quam deciderent, locum faceret, nulla re impediente semper magis deorsum ferentur. <quare> dubitare circa hoc omnes philosophos physicis maxime convenit; dubitationes autem solvere ineptis rationibus, de quibus multo magis dubitandum est, id sane fieri sine pudore eorum non potest. nonnulli enim propositam dubitationem ita dissolvere conantur, aiunt namque terram secundum se quiescentem remanere, quoniam supra se ipsa sustentatur per spatium infinitum, quemadmodum inquit Xenophanes. hi enim dubitationem hunc in modum sustulerunt, ob eorum segnitiem, quia, | cum causae inquisitionem non dilexissent, ideo veritatem [*](f. 35r) [*](17 deinde dicii] dicunt codd. Al: cf. Arist. p. 294 a 10 καὶ γὰρ δή 18 ad id quod quiescit addidi; Al vertit: siquidem (aiunt) in eo, quod movetur, secundum proprietatis ordinem similitudinis quippiam in eo inveniri, iuxta proportionem ad formam 24 non admirari (25) addidi 31 dubitare — convenit (32)] locum corr. sic emendavi: verumenimvero non iniuria etiam mirari quispiam potest, quod naturales philosophi non adverterint . . Al)

127

indagandi laborem subire minime voluere. sunt alii, qui causam [*](f. 35r) assignantes, cur terra non moveatur, dicunt propterea quod innatet, quemadmodum lignum super aquam et alia eiusdem generis — siquidem haec in aere non natant, in aqua autem natant — de aqua enim reraanet dubitatio, quandoquidem illi non asserunt, quid illud sit, quo aqua sustinetur; neque enim aqua suspensa (?) mauere solet natura, nisi aliquo sustineatur. sed quemadmodum aer, cum aquam levitate superet, innatat nec ad infera demergitur, sic quoque consonum est, ut aqua existat, quippe cum terrae levitate praestet, sursum natat nec infra terram de- mergitur.

Praeterea eadem totius et partis ratio esse debet, si itaque tota terra in aqua nata, consentaneum est, ut etiam eius partes in aqua natent; nunc cum partes ipsae in aqua non natent, neque etiam tota terra in aqua natabit, et quaestio non satis bene soluta erit.

Hoc autem illis evenit, quoniam eatenus non perscrutantur, quoad veritatem veramque dubitationis solutionem attingant, sed quoad contrarios sermones refellant, idque, inquit, nobis ipsis in more positum est. at in maiore hominum parte intellegere possumus, id eorum disputationibus evenire, quod huic quoque de terra sermoni contingere videtur. non enim sufficienter hunc sermonem exquiri posse arbitratur recta tantum solutione oblata, nisi adversariorum quoque rationes de medio sustulerit. [itaque] eum oportet, qui [recte] velit de re proposita quaerere, promptum esse ad occurrendum et obiciendum non accidentia, sed quae cuiusque generis, de quo inquiritur, sunt propria, neque sat erit ultimam inquirere obiectionem, quae sibi ipsi tantum in promptu fuerit, sed obiectiones exquirat ac consideret oportet, quae omnino obici possint. quod sane is facere poterit, qui diligentissime quaeque perscrutatus fuerit ac possibiles omnes differentias suo animo conceperit.

Anaximenes autem, Anaxagoras, atque Democritus latitudinem causam esse dicunt, cur terra man eat et quiescat; hoc autem superius relatum fuit, dum aliorum sententiam de figura terrae meminit. hi enim asserunt terram propter sui latitudinem non dividere ac secare, sed operire (?) aera, a quo sustinetur, id quod cetera quoque corpora, quae latitudinem habent, facere [videntur]. siquidem eiusmodi corpora non modo absque aliqua vi aegre moventur, sed etiam, si vi pellantur, vix moventur, ut neque etiam eo tempore, quo venti ea impellunt, [*](7 suspema Al sec. Arist.: parata codd. falso sed] exspectes praeleren (cf. Arist. p. 294 b I) 35 aliorum sententiam] p. 293b34)

128

moveantur, sed maneant propriae naturae causa, idem quoque [*](f. 35) terrae erga sibi subiectum aerem, a quo sustiuetur et fertur, contigisse dicunt. hic euim quasi inanem locum non habeat, quo celeriter perventire possit, quiescit ac infra in unum locum descendit. quare terra perpetuo manet, donec ad infimum locum deveniat, quemadmodum iis vasis coutingit, quae clepsydra nominantur, scilicet impedimentum. contingit enim, si quis eius superius os occludat, ut per illud foramen, quod in fundo est, nihil illius egrediatur, quod, antequam superius foramen occluderetur, ab eo emanabat. posse autem clausum aerem magnum pondus sustinere, ex aere in utribus clauso argumentum desumpserunt et ex <multis> eiusmodi

Sed illud primo huic rationi obici potest: si terra lata extitisset, latttudo causa esse, cur terra maneat, non potest, multo igitur minus, si latitudine praedita non sit, latitudo causa esse poterit, cur terra maneat.

Atqui si terra plana esset, latitudinem quietis eius causam <non> esse consonum foret, ut ex iis, quae afferunt, aiunt enim, quod aer propter coarctationem non inveniens locum, quo pervenire possit, in proprio loco quiescens remanet, siquidem ob multitudinem non habet exitum. raultus porro est, quod a magnitudine terrae, quae magna et extensa est, coerceatur. ut autem terrae magnitudo multum protrahatur, hoc continget, etiam si terra globosa sit. consentaneum est igitur, ut ea, quam assignarunt, causa terrae competat, petat, etiam si rotunda sit. quid enim eos remoratur, quin praedictam terrae figuram fateantur ac <magnitudinem> eius causam esse statuant? in universum autem adversus eos, qui ita de motu terrae et quiete dicunt, ut ratione eius figurae potius, praeter naturae necessitatem, terram quiescere colligant, hunc in modum dicamus.

Quaestio de motu quieteque, cuius causa compulsionem extensionemque fieri super aerem et aquam statuerant, non de terra tantum, quae naturalis corporis pars quaedam existit, ponenda est, sed de motu et quiete omnium naturalium corporum in universum. [principio enim] constituendum | est, utrum sit eis natra motus ali- f. 35v quis et quies, an nullus? et utrum natura, an vi eis cou- [*](5 manet emeudavi: nec permittit terram per ipsum transire Al 12 multis supplevi 18 non addidi 27 magnitudinem addidi 32–37 locum difficilem non sine hunc in modum emendavi. Al plane perverse interpret. est: si a potentia vim inferente (motus enim et quies eodem modo dicuntur) efficiente videlicet, compulsionem extensionemque super a. e. a., id incipit, terrae ipsi convenire aimus, quae . . existit, sed motum et quietem omnium . . universum sustulerimus. 37 natura an vi corruptum)

129

veniat motus? sed quoniam, inquit, de bis ante determinatum [*](f. 35v) fuit (in Physicis namque atque in praecedenti Libro de illis disseruimus) consentaneum erit, ut eis tanquam concessis nunc utamur dicamusque naturalibus corporibus proprios naturales motus et quietes natura inesse; unicuique enim ipsorum natura is motus inest, qui ad proprium locum instituitur, quies autem eo in loco cousistit, in (quem suapte uatura is motus defertur, qui ex naturalium motuum numero existit. praeter naturam vero in unoquoque ipsorum innovatur, siquidem motus e proprio loco transitus situs est, quies autem et status eo in loco, in quem violenter movetur. motus praeter naturam finis existit, si quies in eo inveniatur; ignis enim omni in loco eum tantum raotum babet, qui aera versus instituitur, etenim si naturalibus corporibus motus nullus secundum naturam inest, nee violentus erit; quod enim praeter naturam est, aliud est ab eo, quod secundum naturam existit. si nee alter borum duorum motuum corporibus inest, nibil prorsus movebitur, sique nibil moveatur, nec motum nec quietem etiam possidebit; quies enim motui annectitur, cum sit eius finis, at fieri non potest, ut sit corpus aliquod naturale, quod non moveatur neque etiam quiescat; convenit igitur, ut sit ei motus naturalis et quies.

Si igitur non natura, sed vi terra in medio quiesceret, sicuti physici nonnulli asseruerunt, violentus igitur eius motus ad hunc locum videretur. siquidem aiunt conversionis causa ipsam ad medium quasi pelli eoque ferri, cum ex iis, quae in aqua et aere fiunt, argumentum sumant; in his enim duobus propter conversionem gravia ad medium conversionis feruntur, cum ab iis, quae sunt graviora, pellantur. [itaque] etiam qui caelum ortum esse dicunt, conversionis causa terram ad medium venire confirmant. motus igitur terrae ad medium hanc assignant causam. cur autem in medio stabilis maneat, postquam ad eum locum devenit, caitsam exquirunt, aliique causam afferunt figurae eius latitudinem, alii vero aliam causam assignant, ut Empedocles, qui caeli motum, qui in orbem fertur, cum maioris sit celeritatis, tatis, rectum terrae motum (qui deorsum instituitur) cohibere dicit, terramque undique ad medium compellere. at si, inquit, nec conversio prohibet nec latitudo, sed suo, quo potest moveri, motu moveatur, quo tandem feretur? etenim ad medium non movebitur, ad illud siquidem impulsa iam pervenit; transitus autem ad medium cum vi <tantum> consistat, eius igitur quies et status in medio vi erit. quare convenit, ut motum aliquem a medio [*](2 Physicis] V 6 Libro] cap. 2 12 aera versus suspectum 15 aliud] exspectes ἀντικειμένη 17 nec motum fort, delendum)

130

possideat. is ergo in sublime tantum omnino feretur — ipsa namque [*](f. 35v) corpus est et ideo necessario convenit, ut in loco cousistat — quod si non deorsum magis [quam] in sublime fertur, sed sursum movetur, et aer eum motum, qui in sublime fertur, non impedit, ueque motum etiam, qui deorsum fertur, impediet, siquidem convenit unum idemque impedimentum ab eodem idem impedire.

Praeterea magis proprie adversus Empedoclem illud etiam dici potest.

Siquidem ab Empedocle quispiam quaerere posset: si terra ob conversionem tantum in medio nunc quiescit, antequam conversio igitur et mundus extitisset, cum elementa ab amicitia ad mundi constitutionem non essent congregata, sed mundus per discordiam separatus esset, quae tandem causa erat, cur terra tunc quiesceret? et in universum, illud absurdum est non cogitare mundum hunc ab initio ita esse constitutum — licet verum non sit, fieri tamen potest, ut imaginemur — ut terrae partes ad medium compellente conversione congregarentur, dum ab aere, qui prope conversionem vertebatur, trudebantur compellebanturque; nunc autem, licet aer in loco couvertatur, in quo etiam duo illa inveniuntur, ullo <tamen> modo terrae propinquus non est, quasi inflata ut inquiunt, mundi magnitudo tota hac sua mole, cum a terra plurimum distet: quae igitur causa est, cur terra maneat et quiescat? et qui fieri potest, ut propter conversionem terra maneat et quiescat, cum ipsa toto hoc longo intervallo distet ab eo, quod convertitur? ac praeterea (quemadmodum inquit Alexander) quod conversione truditur et pellitur, non ea ratione pellitur, ut scilicet quiescat, sed ut ad medium tantum feratur, et secundum quod in medio invenitur, etiam movebitur, aitque praeterea, si cuivis rei aliqua ratio assignari potest, quamobrem sine conversione feratur, qua igitur necessitate coacti conversionem causam statuunt, ut terra ad medium cieatur? conversionem autem cuiuscunque motus causam non esse vel ex igne doceri potest, ignis enim aliqua causa in sublime fertur; hanc autem non esse conversionem perspicuum est. insuper ne conversione quidem, quod grave est et quod leve, definita sunt, ita ut, quod conversione pellitur, | grave sit, quod autem non pellitur, leve, taraetsi grave ab ea f. 36r pellatur, leve vero minime. id enim et grave unum et idem non est, quemadmodum grave et quod uatura sua ad medium fertur unum et idem existit, idque etiam definit grave — eius namque essentiam determinat ac definitionem illius ingreditur — quod suapte natura deorsum fertur. at si, quod leve est et quod grave, conduo [*](20 suspectum; fort, supplendum elementa 26 cf. Averr. p. 155C)

131

versione etiam minime detevminantur, erant igitur etiam ante [*](f. 36r) nonnulla gravia, levia quaedam. cum autem id, quod grave est et quod leve, per superiorem et inferiorem locum terminentur, supra igitur et infra ante conversionem quoque inveniebantur; sed ante caelum erat quippiam infinitum: igitur supra et iufra in hoc infmito minime existunt. quoniam autem <haec> duo per supra et infra perspicuum est igitur supra et infra etiam ante conversionem fuisse terramque natura sua deorsum ferri; ante conversionem igitur ad eius locum, qui est secundum naturam, movetur.

Illuc modo regreditur, ut illorum sententiam disquirat, propter similitudinem, quam habet cum caelo, quod vertitur circa ipsam, terram in medio caeli stare affirmant — haec sententia in Timaeo quoque invenitur, tametsi ipsi Anaxagorae eam ascribat — huius etenim sententiae auctores dicunt terram, quoniam rotunda est atque in medio caeli collocata (quod quidem caelum spbaericum quoque existit), necessario omnino quiescere, quoniam ad omnem partem ob eius similitudinem aequalem inclinationem habet; ipsa siquidem non magis ad hanc quam ad illam partem inclinat, ita ut moveatur. oporteret enim, ut in hanc aut in illam partem inclinaret; si igitur in hanc partem non inclinat, simul autem in omnem partem inclinare fieri nou potest, cum versus hanc partem movetur, omnino itaque relinquitur, ut in medio stabilis quiescat. haec autem vestra sententia persuasibiliter (inquit Aristoteles), non autem vere dicitur. hac enim sententia, quicquid in medio locabitur, id in eo necessario quiescet; ita ignis in medio locatus vi quiescet. ita namque sermonem statuerunt. atque in Timaeo etiam ob terram ipsam talis sermo necessario exstruitur, ibique ut universalis fuit receptus ac omnibus in rebus eodem modo. ait namque Timaeus; res 30 res similis, si similis in medio locetur, versus partem inclinabit. at nos videmus ignem in medio non manere. si igitur in universum sermo intellegatur, non erit verus. hoc autem ipsi terrae vos necessario imponitis, ita ut sermo universaliter accipi possit, quoniam in medio commoratur. cum igitur hic sermo, si in universum recipiatur, verus non sit, quietis terrae propriam dare causam oportebit.

Verum enim vero facile quidem haec dubitatio de medio tollitur, si dicatur [Platonem] hunc sermonem in universum non attu- [*](5. 6 hoc-minime codd.: ea in infinitum Al 13 Timaeo] exspectes Phaedone (cf.Simpl. p. 531, 34) 13 Anaxagorae] l. Anaximandro 20 aut scripsi: et omnes 25 medio . . eo emendavi: terra . . ea codd. Al 30 Timaeo] cf. supra et Phaed. 109 a ἰσόρροπον γὰρ πρᾶγμα ὁμοίου τινὸς ἐν μέσῳ τεθὲν οὐχ ἕξει μᾶλλον οὐδὲ ἦττον οὐδαμόσε κλιθῆναι et Averr. p. 157 I et sq. et 310 G et sq. 34 commoratur emendavi: succenditur inflammaturve terra ipsa Al)

132

lisse nec dixisse scilicet omne simile in medio similis positum [*](f. 36r) inclinationis causa ad aliquam [extremorum] partem non inclinare, nisi quando proprium ac inseparabilem motum non habuerit; hoc enim semper habebit, ut propter aequalem incliuationem in medio consistat. quemadmodum neque etiam si quispiam dixerit (exempli gratia) omne, quod stat, tanquam in ponderis aequilibrio maneret, non inclinare, propter hominem, qui et ipse ad aliquam partem inclinat, quoniam vult aliquid efficere, similiter et in alia actione, hic sermo plane falsus extiterit; at si declaraverit inanimatum aliquod corpus, in quantum in ponderis aequilibrio manet, posse inclinare. qui igitur conseutaneum erit, ut sermonem, qui in universum verus existit, ignis tantum ratione mendacem constituas, cum ignis in medio non maneat, si ex eorum corporum numero non est, quae manere et quiescere possunt? qua igitur ratione in loco quiescet? terra enim quiescendi faculatem habet. hoc autem posito inquiramus, quonam in loco quiescere possit. post haee universalia quaedam inveniuntur, quae quidem permittunt, ut in medio quiescat, ob rationem etiam superius allatam. verus itaque eiusmodi sermo extitisset, si esset aliqua ratio, qua ipse in medio quiesceret. at ignis nee similis est neque rotundus neque etiam in medio manet; videmus uamque ignem modo in sublime e terrae superficie attolli et longe plurimum a medio distare.

Sed hoc (inquit) non est necessarium; <terra> enim solum in medio quiescere, sed in medium [etiam] ferri videtur, et reliqua, quae sequuntur. hanc particulam Alexander hunc in modum explicavit. inquit enim, necessario omnino non convenit, ut terra in medio hac ratione quiescat, propter similitudinem nempe eius, a quo continetur διὰ τὴν τοῦ περιέχοντος ὁμοιότητα) nec non propter inclinationis aequalitatem. terra enim non solum in medio quiescit, sed ad medium quoque defertur, neque | etiam [*](f. 36v) motus eius causa inclinatio aequatur. haec autem Alexandri explicatio non videtur esse intellegibilis. ponimus enim terram non solum natura sua in medio quiescere, sed ad medium quoque deferri; quod si eiusmodi motus causa nee similitudo nee inclinationis aequalitas est, qua de causa ex hoc demonstrative colligitur, quod inclinationis aequalitas causa non est, ut terra in medio quiescat? nam videndi facultas, quamvis ambulationis causa non sit, videndi tamen causa est. ipse vero ait causam, propter quam existimavit terram ad medium cieri, esse etiam causam, quamobrem ipsa in medio quiescat; inquit enim, si similitudo et inclinationis [*](2 inclinationis codd.: similitudinis Al 7 propter hominem qui et scripsi: veluti homo, ipse enim omnes 31 inclinatio aequatur Al: commutatur codd.: exspectes erit inclinationis aequalitas; ad seq. cf. Averr. p. 158 G et reliqua 36 quod scripsi: tametsi codd. Al non Al: om. codd.)

133

aequalitas causa non sit, ut terra ad medium feratur, igitur non [*](f. 36v) erit causa, ut in medio quiescat. hoc autem falsum esse facile ostenditur. alioquin, unde didicit, ut causa, quamobrem terra ad medium in universum feratur, sit etiam causa, ut ipsa in medio quiescat? hoc enim absolute falsum existit. idem enim at que eodem modo in eadem re est eiusdem efifectus causa, uec idem eodem modo in eadem re diversorum causa existit. cum autem terram in medio quiescere unum sit, et eam ad medium deferri alterum, fieri non potest, ut una atque eadem horum duorum sit causa in terra, ex hoc autem ipse etiam declarat terram, cum in medio extiterit, gravem non esse, quandoquidem si gravitas causa est, ut deorsum feratur, fieri non potest, ut ipsa sit causa, cur in medio quiescat. si itaque gravitas, dum terrae inerit, causa erit, ut deorsum feratur, terra quiescente nulla erit in ea gravitas; etenim si terra gravi existente quies in ea inveniatur, hoc erit, vel quando aliquid eam impedit, ne moveatur, vel quando nihil erit illi impedimento. si [primo modo, hoc est tunc] quies in ea sit, quando aliquid eam prohibet, erit vi, non autem natura. si vero, quando nihil motum impediet, non moveatur, ex hoc itaque colligetur ipsum grave motus causam non esse, cum eo existente omnino motus esset necessarius, quatenus nihil prohibet, sed erit causa motus terrae, quando extra medium invenitur. non igitur pondus motus per se causa erit, neque absolute, multoque etiam minus huius motus causa ullo modo est, sed aliud quippiam requiritur, nempe extra positio. haec sane, quae erit causa gravitatis, etiam tunc motum requiret. etenim ex ea parte, unde terra movetur, pellit corpus sibi oppositum; vis enim pellentis erit gravitas, quoniam aer, tametsi levis sit, et similiter etiam pilus hominis, cuius tamen si pars aliqua sumatur et deorsum pellatur, aer gravis apparebit propter pulsiouem e sublimi. inquit Aristo teles: sed ex parte, qua egreditar, non est necessarium, ut propter similitudinem medium relinquat; quasi dicat, non est haec propria causa, ut maneant in medio, etenim si propria manendi causa extitisset, hac certe ratione dissentaneum (?) videretur, cum manendi [seu quiescendi] causa sit is motus, videlicet qui in medium fertur. consentaneum est enim, ut causa eorum, quae per se ac necessario sunt, non sit causa eorum, in quae commutantur, quae propria sunt, cum eorum causa sit secundum naturam, non autem per voluntatem vel per aliud quippiam. num vero terra propter si- militudinem ad medium feratur, ex eius partibus intellegitur, quae [*](17 primo—tunc Al: om. codd. 30 Aristoteles] hic commentum ipsius Themistii locum supra laudatum (Ar. p. 295b19) incipere videtur; quare loco verborum medium relinquat exspectes in medio maneat. 37 in—propria Al: fort, scribendum iisdem in rebus diversa)

134

versus medium feruntur; quo enim cumque eius quaevis pars [*](f. 36v) fertur, eo etiam [tota] ipsa feratur, ibique natura maneat neesse est. etenim hoc etiam terrae peculiare ac proprium est, ut in medium scilicet feratur; quod autem ab extremis secundum eandem similitudinem aequaliter distet, eius proprium non est. ignis enim, qui hic est, erit ab extremis aequaliter distans et non quiescet, neque etiam aqua, tametsi quiescat (hoc enim commune omnium est); non igitur aliquid proprium causa est, ut in medio quiescat. huic autem quispiam respondere posset negando, quod eo, quia partes terrae in medium feruntur, ob banc causam et tota etiam terra ac eius partes in medio quiescant. sed id ipsum utut sese habeat, nihil interest; ipsa enim propter inclinationis aequalitatem manet ac quiescit, movetur autem ob contrariam causam, nempe propter inclinationis inaequalitatem. etenim partium eius inclinatio non erit aequalis, cum ipsa medium egredietur.