Strategemata

Τυρρηνοὶ Ῥωμαίοις ἐπολέμουν. Γυρρηνῶν βασι- λεὺς ἦν Πορσίνας, Ρωμαίων ἦρχε Ποπλικόλας τρίτον ὑπατεων. Μούκιος Ῥωμαῖος ἀνὴρ, ἄριστος τὰ πολε- μικὰ, Πορσίναν βουλόμενος ἀνελεῖν ἐς τὸ Τυρρηνικὸν στρατόπεδον ἦλθεν, ἐσθῆταʼ ἔχων Γυρρηνίδα καὶ τῇ φωνῇ τυρρηνίζων· καὶ δὴ παρελθν ἐπὶ τὸ βῆμα, τὸν βασιλέα τὸν ΠΙορσίναν οὐκ εἰδῶώς ὅστις ἦν, ὃν ῴήθη μάλιστα τῶν καθεζομένων ἐοικέναι βασιλεῖ καὶ δὴ τοῦτον ἔκτεινε σπασάμενος τὸ ξίφος. συλληφθεὶς ὡμο- λόγησεν ὅστις ἦν. Πορσίνας μὲν δὴ ἔθυεν ἐπὶ τῇ σωτηρίᾳ τοῖς θεοῖς, Μούκιος δὲ τῆς ἐσχάρας πῦρ ἐχού- σης ὑπερέσχε τὴν χεῖρα τὴν δεξιὰν καὶ τῆς χειρὸς καιομένης εἱστήκει τῷ Πορσίνᾳ διαλεγόμενος φαιδρῷ καὶ ἀτρέπτῳ τῷ προσώπῳ. ὡς δὲ Πορσίνας τὴν ἀρε- τὴν ὑπερεθαύμαζε, Μούκιος μηδαμῶςʼ ἔφη θαυμάσῃς· τριακόσιοι Ῥωμαῖοι τὴν αὐτὴν ἐμοὶ καρτερίαν ἔχοντες ἐν τῷ στρατοπέδῳ σου πλανῶνται καιρὸν παραφυλάσ- σοντες τῆς σῆς ἀναιρέσεωςʹ. Πορσίνας πιστεύσας τοῖς λεγομένοις καὶ φοβηθεὶς τὸν πόλεμον πρὸς Ῥωμαίους διελύσατο.

Σύλλας ἐν τῷ συμμαχικῷ πολέμῳ τῶν [στρατιω- [*](90,89) τῶν αὐτοῦ] στρατηγικὸν ἄνδρα καὶ πρεσβευτὴν, Ἀλ- [*](Cap. 8. Ex Plut. Puolicola 17 (Zomar. 7, 12); cf. L.iv. 2, 12.) [*](Cap. 9. § 1. Ex Plat. Sulla 6.) [*](2 Τυρηνοὶ et Τυρηνῶν F 4 Ῥωμαίοις F πολεμικὰ W coll. Plut. et Ζomar.; πολέμια F vulg. 5 τυρηννικὸν F || 7 περιελθὼν τὸ βῆμα Plut 23 τῶν [στρατιωτῶν αὐτοῦ] suppl. vulg.; τὸν F 24 πρεσβύτην F.)

Σύλλας Ἀρχελάῳ τῷ Μιθριδάτου στρατηγῷ περὶ [*](e. 14, 25) Ὀρχομενὸν παρετάσσετο. ὁρῶν δὲ τοὺςʼPωμαίους ἡττω- μένους καὶ φείγοντας αὐτὸς ἀποπηδήσας τοῦ ἵππου καὶ σημεῖον ἁρπάσας αώθεῖτο διὰ τῶν φευγόντων ἐς τοὺς πολεμίους βοῶν ἐμοὶ μὲν ἐνταῦθα καλὸν, ὦ Ῥωμαῖοι, τελευτᾶν, ὑμεῖς δὲ τοῖς πυνθανομένοις, ποῦ προδεδῶώκατε Σύλλαν, μέμνησθε φράζειν ἐν Ὀρχομενῷ᾿. τοῦτον τὸν λόγον Ῥωμαῖοι καταιδεσθέντες ἀνέστρεψαν καὶ προθύμως ἐμβαλόντες ἐτρέψαντο τοὺς πολεμίους.

Μάριος Κιμβρίων καὶ Τευτόνων ἐς τὴν ταλίαν [*](e. 14, 26) ἐμβαλόντων, ἀγρίων ἀνθρῶώπων, μεγάλων, τὰς ὄψεις ἀλλοκότων, θηριῶώδη τὴν φωνὴν ἐχόντων, ἐπὶ πλεῖστον ὅσον οὐ συνέβαλεν ἐς μάχην, ἀλλὰ ἐκῶώλυσε τοὺς στρα- τιώτας τοῦ χάρακος προιόντας ἐμβάλλειν, πόρρωθεν [*](Cap. 9. § 2. Ex Plut. Sulla 21; cf. Appian. Mithrid. 49; Front. strat 2, 8, 12.) [*](Cap. 10. § 1. Ex Plut. Mario 16.) [*](2 παρίδε F ἀποκτείνοντας F, corr vulg. 8 τῷ Μιθρηδάτου τῶ στρατηγῷ F 14 μέμνησθε H; μεμνῆσθαι F 21 ἐκαώλυσε Hertiein; ἐκέλευσε H; ἐκέλευεν F vulg. 22 προιόντας ἐμβάλλειν W; ἐμβάλλειν προσιόντας F πόρρωθεν [δʼ| Hertlein; [καὶ] πόρρωθεν K.)

Μάριος εύτοσι καὶ Κιαβρίοις μέλλων συμβάλλειν [*](102) ἐν ὑπωρείαις ἀνωμάλοις Μάρκελλον διὰ νυκτὸς ἐκέ- λευσε τρισχιλίους ὁπλίτας ἄγοντα διʼ ἀβάτων ὁρῶν περιελθόντα κατὰ νῶώτου τῶᾶν πολεμίων γενέσθαι. ἐπεὶ δὲ συνέβαλε, παράγγελμα τοῖς στρατιῶώταις ἔδωκεν, ἐκ τῶν ἀνωμάλων ἠρέμα ὑποβαίνειν ἐς τὸ πεδίον, ὅπως οἱ πολέμιοι φεύγειν αὐτοὺς οἰόμενοι διῶώκειν ἐγχειροῖεν καὶ οὕτως ἐς τὸ ὁμαλὸν κατέλθοιεν. ὡς δὲ κατῆλθον, κατὰ προσῶώπου μὲν οἱ περὶ τὸν Μάριον, κατὰ νῶώτου δὲ οἱ περὶ τὸν Μάρκελλον συρρήξαντες κατέκοψαν τοὺς πολεμίους καὶ νίκην λαμπροτάτην ἐνίκησαν.

Μάριος Κιμβρίοις συμβαλών ἀπὸ χειμερίων τόπων [*](101) ὡρμημένοις ἠπίστατο κρύος μὲν καὶ χιόνα φέρειν δυνα- μένους, καῦμα δὲ καὶ ἥλιον οὐδαμῶς. ἦν μὲν δὴ μὴν Ἀὔγουστος. Μάριος δὲ κατὰ νῶώτου τῶν πολεμίων προκατελάβετο τῆς μάχης τὸν τόπον. οἱ βάρβαροι δὲ ἐπιστραφέντες, κατὰ προσῶώπου τὸν ἥλιον ἔχοντες, ἀντι- [*](Cap. 10 § 2. Ex Plut. Mario 20 sq.; cf. Front. strat. 2, 4, 6.) [*](Cap. 10 § 3. Ex Plut. Mario 26; cf. Front. strat. 2, 2, 8.) [*](1 ἥθιζεν F τῆς μορφῆς F] τὴν μορφὴν M Plut. 10 ὑπω- ρείαις vulg.; ὑπωρίοις F 13 συνέβαλε K ; συνέβαλλε Cas ; συνέ- βαλον Roth; συνέβαινε F 18 Μάρκελον F 21 ὡρμημένοις Roth; ὁρμωμένοις F 23 πολεμίων Patakis; στρατιωτῶν F.)

Μάρκελλος Συρακούσα πολιορκῶν ὑπὸ τῶν τοῦ Ἀρχιμήδου μηχανημάτων ἡσσῶώμενος προσβάλλειν μὲν οὐκέτι τοῖς τείχεσιν ἐθάρσει, χρόνῳ δὲ τὴν πολιορκίαν ἐπέτρεψε. καὶ δὴ μετὰ πολὺ Δάμιππον Σθταρτιάτην Συρακουσῶν ἐκπλέοντα ἑλῶών αἰχμάλωτον ἔμαθε παρὰ τούτου πύργον εἶναι τοῦ τείχους φυλασσόμενον ἀμε- λῶς, δυνάμενον ἄνδρας δέξασθαι συχνοὺς, τοῦ τείχους ἐπιβατοῦ ὄντος. πρὸς δὴ τὸ ὕψος αὐτοῦ συμμέτρους κλίμακας κατασκευάσας άρκελλος, Συρακουσίων ἑορ- τὴν ἀγόντων Ἀρτέμιδι καὶ περὶ μέθην καὶ παιδιὰν ἐχόντων, τόν τε πύργον κατέσχε καὶ κύκλῳ τὸ τεῖχος ὅπλων ἐπλήρωσε καὶ πρὸ τῆς ἕω τὰ Ἑξάπυλα διακόψας κατέσχε τὴν πόλνν. οἱ μὲν στρατιῶται γενναίως ἀγω- νισάμενοι τῆς πόλεως ἁρπαγὴν ᾐτήσαντο· οὐ μὴν ἔδωκε Μάρκελλος, ὅτι μὴ ἀπὸ μόνων ἀνδραπόδων καὶ χρη- μάτων ώφελεῖσθαι, τῶν δὲ ἱερῶν καὶ τῶν ἐλευθέρων σωμάτων ἀπέχεσθαι προσέταξεν.

Ἀτίλιος ἁλοὺς ὑπὸ Καρχηδονίων ὤμοσεν αὐτοῖς, ἢν ἀφεθῇ, πεῖσαι ἂν τὴν σύγκλητον διαλύσασθαι τὸν πόλεμον, μὴ πείσας δὲ ὡς αὐτοὺς ἀναστρέψαι. ἀφι- κόμενος ἐς Ῥώμην τοὐναντίον ἔπεισε τὴν σύγκλητον τότε δὴ καὶ μᾶλλον πολεμεῖν Καρχηδονίοις ὡς ἀπα- γορεύουσι καὶ τὰ τῆς ἀσθενείας αὐτῶν ἀπόρρητα καὶ ὃν τρόπον εἶεν ἀλώσιμοι προηγόρευσε. τῆς δὲ συγκλή- του παρακαλούσης αὐτὸν μένειν καὶ τὸν ἐν ταῖς ἀνάγ- καις ὅρκον ἀνώμοτον ἡγεῖσθαι, περιπλεκομένων τέκνων, γυναικὸς, φίλων, συγγενῶν, οὐχ ὑπέμεινε παραβῆναι τὸν ὅρκον, πλεύσας δὲ ὡς τοὺς Καρχηδονίους ἀνήγ- γειλεν αὐτοῖς τό τε αὐτοῦ στρατήγημα καὶ τὴν Ῥωμαίων γνώμην. οἱ δὲ καθείρξαντες αὐτὸν εἰς γαλεάγραν, αἰκίσαντες χρόνῳ μακρῷ, βασανίσαντες ἔκτειναν.

Γάϊος παράγγελμα ἔδωκε τοῖς ἐν τῷ στρατοπέδῳ μένειν ἐπὶ τῶν ὅπλων. ἐπεὶ δὲ ὥρᾳ θέρους υἱὸς αὐτοῦ τὸν ἵππον διψῶντα ἤγαγεν ἐπὶ ποταμὸν παραρ- ρέοντα, προσέταξεν ἀφελεῖν αὐτοῦ τὴν κεφαλὴν ὡς οὐ πεισθέντος τῷ παραγγέλματι. τούτῳ τῷ ἔργῳ τοὺς στρατιώτας ἐδίδαξε μηδέποτε παρακοῦσαι παραγγέλ- ματος.

Φάβιος ἐν τῷ πρὸς Ἀννίβαν πολέμῳ μὴ παρα- τασσόμενος κακῶς ἤκουεν ἐν τῇ συγκλήτῳ. τοῦ δὲ υἱοῦ παρακαλοῦντος ἀποτρίψασθαι τὴν ἀδοξίαν, ἐπέ- δειξεν αὐτῷ μέρος ἕκαστον τῆς φάλαγγος. ἐνίων δὲ οὐκ ἐρρωμένως ἐχόντων ὁρᾷςʼ ἔφη ὡς οὐ καλὸν συμ- βαλόντας ἀποκυβεῦσαι περὶ τῶν ὅλων· πολλάκις γὰρ ὅλη μὲν ἡ φάλαγξ οὐκ εἴληφεν ἀγῶνος πεῖραν, κατὰ μέρος δὲ τὸν ἔμπειρον οὐκ ἔλαθεν ἡττᾶσθαι δυναμένη. τοιγάρτοι συμβουλεύω μὴ συμβαλεῖν, ἀλλʼ ἕπεσθαι τὰς ὑπωρείας κατέχοντα καὶ τὰς πόλεις ἀφιστάντα᾿. ταῦτα λέγων καὶ πράσσων ἐν μὲν τῷ παραυτίκα ἐνομίσθη δειλὸς, ὕστερον δὲ ἄλλων πολλὰς δυνάμεις ἀπολλύντων πάλιν οἱ Ῥωμαῖοι κατέφυγον ἐπὶ Φάβιον καὶ τὴν αὐτοῦ στρατηγίαν, ὥστε καὶ δικτάτωρ ἀπεδείχθη καὶ Μάξιμος ἀνηγορεύθη· τοῦτο δʼ ἂν εἴη Μέγιστος.

Φάβιος ἐπεκλήθη Μέγιστος, Σκιπίων Μέγας· ἐζη- λοτύπει τῆς δόξης ὁ Σκιπίων τὸν Φάβιον, ὥστε καὶ ἤρετο· τί δή ποτε σὺ μὲν διατηρήσας μόνον τὰ στρα- τόπεδα κληΐζῃ Μέγιστος, ἐγὼ δὲ Μέγας ὁ συμβαλὼν κατὰ στόμα καὶ νικήσας Ἀννίβαν;᾿  Φάβιος ἔφη ῾ ἀλλʼ εἰ μὴ ἐγώ σοι διεφύλαξα τοὺς στρατιώτας, οὐκ ἂν ἔσχες μεθʼ ὧν μαχόμενος νικήσεις᾿.

Φάβιος εἷλε τὴν Ταραντίνων πόλιν Ἀννίβου συμμα- [*](209) χοῦντος αὐτοῖς δόλῳ καὶ τέχνῃ. στρατιώτης Ταραν- τῖνος ἦν παρὰ Φαβίῳ. τούτου τῆς ἀδελφῆς καλῆς οὔσης ἐν Τάραντι Βρέττιος ἤρα ἀνὴρ ὑπὸ Ἀννίβου τὰ τείχη φυλάττειν πεπιστευμένος. τοῦτο μαθὼν Φά- βιος τὸν Ταραντῖνον στρατιώτην ἐσέπεμψε πρὸς τὴν ἀδελφήν. ὁ δὲ διʼ αὐτῆς τὸν Βρέττιον φίλον ποιη- σάμενος ἔπεισε τὰ Ρωμαίων φρονεῖν, ὥστε καὶ συνθέ- μενος ὁ Βρέττιος ἔδειξε, καθʼ ὃ μέρος χρὴ προσβαλεῖν τοῖς τείχεσι. Φάβιος κλίμακας προσθεὶς ἐπαναβὰς κατὰ κράτος αἱρεῖ τὴν πόλιν. ἐπὶ τούτῳ μάλιστα πάντων ἐθαυμάσθη στρατηγήματι κρατήσας Ἀννίβου τοῦ τέχναις καὶ δόλοις τὰ πλεῖστα νικῶντος.

Κόιντος Φάβιος τὸν υἱὸν αἱρεθῆναι στρατηγὸν βουλόμενος αὐτὸς ἤδη γεγηρακὼς ἐδεῖτο Ῥωμαίων μηδαμῶς αὐτῷ δοῦναι τὴν ἀρχὴν, ἵνα μὴ ἀναγκάζοιτο συναποδημεῖν ἐπὶ τὸν πόλεμον ἐν γήρᾳ μακρῶ· οἱ δὲ νομίσαντες ἄμεινον ἕξειν τὰ τῆς πόλεως τούτου παρ- όντος ἐψηφίσαντο τὸν νεανίσκον ἄρχοντα. ὁ δὲ Φά- βιος οὐ συναπεδήμησεν, ἵνα μὴ παρέληται τὸν υἱὸν τὴν δόξαν τῆς ἀρχῆς.

Σκιπίων ἐν Ἰβηρίᾳ μαθὼν, ὡς τὸ τῶν πολεμίων στρατόπεδον ἄσιτον ἀφίκοιτο ἐς τὴν μάχην, ἐμήκυνεν ἐξάγων καὶ παρατάσσων τὴν αὐτοῦ φάλαγγα. ἀμφὶ δὲ ὥραν ἑβδόμην πιεζομένοις ἤδη λιμῷ καὶ δίψει συμ- βαλὼν ῥᾳδίως ἐκράτησεν.

Σκιπίων τοῦ στρατοπέδου τὰς πόρνας ἐξήλασε [*](e. 3, 8) κελεύσας ἐς πόλιν ἀπιέναι πανηγυρίζουσαν. προσέταξε δὲ ἀποπέμψασθαι κλίνας, τραπέζας, ἐκπώματα καὶ σκεύη πάντα πλὴν χύτρας καὶ ὀβελίσκου καὶ ποτηρίου, ἀργυροῦν δὲ ἔκπωμα μὴ ἔχειν πλέον δικοτύλου, καὶ λούεσθαι μηδένα, τῶν δὲ ἀλειφομένων ἕκαστον τρίβειν ἑαυτόν, τὰ γὰρ   ὑποζύγια δεῖσθαι τῶν τριβόντων· ἀριστᾶν δὲ ὀρθοὺς ἄπυρον ὄψον, δειπνοῦντας δὲ προσφέρεσθαι καὶ κρέας ὀπτὸν ἢ ἑφθόν· ἱματίῳ δὲ χρῆσθαι σισύρᾳ Γαλατικῇ. καὶ πρῶτος ἐνεπορπήσατο σισύραν μέλαιναν, τοῖς δὲ στρατηγοῖς ἐπὶ στιβάδος ἀνακείμενος ἑωρᾶτο φάσκων πενθεῖν τὴν τοῦ στρατεύ- ματος ἀσωτίαν καὶ μαλακίαν.

Σκιπίων στρατιώτην ἰδὼν χάρακα κομίζοντα θλί- [*](e. 14, 27) θεσθαί μοι δοκεῖςʼ εἶπεν ὦ συστρατιῶτα᾿ . τοῦ δὲ καὶ [*](Cap. 16. 1. Cf. Front. strat. 2, 1, 1.) [*](Cap. 16. § 2. Cf. Plut. apophth. reg et imp. Scip. min. 16; Appian. Iber. 85; Front. strat. 4, 1, 1; Liv. epitom. 57.) [*](Cap. 16. § 3. Cf. Plut. apophth. ibid. 19; Liv. epitom. 57.) [*](1 Σκιπίων] titulum om. et v. 7 demum posuit F 4 αὐτοῦ F 9 κλίνας Gronovius ex Appiano; καινὰς F 10 χύτρας M Plut. (cf. χύτρας χαλκῆς Appian. et L.eo Tect. 20, 80); κύθρας F 12 λούεσθαι vulg.; λου σθαι (sic) F 14 ὀρθοὺς F: cf. Plut. ἀριστᾶν ἑστῶτας; ὀρθροὺς H; ὀρθροῦ Leo Tact. 16 σισύραι F || 17 τοῖς δὲ στρατηγοῖς Rud. Schoell; τοὺς δὲ στρατηγοὺς F || 18 ἀνακείμενος F1, ; ἀνακειμένους corr. F2, [περιιὼν] ἑωρᾶτο Κ ex V circumiens inspexit.)

Σκιπίων στρατιώτην ἰδὼν μέγα φρονοῦντα ἐπὶ [*](134,33) θυρεῷ κεκοσμημένῳ αἰσχρὸνʼ ἔφη Ῥωμαῖον ἄνδρα τῇ ἀριστερᾷ χειρὶ μᾶλλον ἢ τῇ δεξιᾷ πιστεύειν᾿.

Σκιπίων ὑπὸ τοῖ δήμου θορυβούμενος ἐμὲʼ ἔφη [*](132) ῾οὐδὲ στρατιωτῶν ἐνόπλων ἀλαλαγμὸς ἐξέπληξεν, οὔτι γε συγκλύδων ἀνθρώπων θόρυβος, ὧν οἶδά γε τὴν Ἰταλίαν μητρυιὰν, οὐ μητέρα᾿ . τούτῳ τῷ λόγῳ συνε- στάλησαν καὶ τοῦ θορυβεῖν ἐπαύσαντο.

Σκιπίων δορυάλωτον λαβὼν ἐν Ιβηρίᾳ πόλιν [*](209) Οἴνυσσαν, ὡς οἱ λαφυραγωγοὶ παρθένον ἤγαγον κάλ- λους ὑπερφυῶς ἔχουσαν, τὸν πατέρα αὐτῆς ἀναζητήσας ἐχαρίσατο αὐτῷ τὴν θυγατέρα. τοῦ δὲ δῶρα προσκο- μίσαντες, ὁ δὲ καὶ ταῦτα συνεδωρήσατο προῖκα φήσας ἐπιδιδόναι τῇ κόρῃ. ὅσαι δὲ καὶ ἄλλαι γυναῖκες τῶν εὖ γεγονότων ἢ θυγατέρες ἢ παῖδες ὥραν ἔχοντες ἑάλωσαν, τούτοις ἐπέστησε δύο Ρωμαίων σωφρονεστά- τους ἐκ τῶν πρεσβυτέρων, οἳ θεραπευτῆρες καὶ χορηγίαν [*](Cap. 16. § 4. Cf. Plut. apophth. ibid. 18; Front. strat. 4, 1, 5; Aelian. v. h. 11, 9, 5; Liv. epitom. 57.) [*](Cap. 16. § 5. Cf. Plut. apophth. ibid. 22; Val. Max. 6, 2, 4; Vell. Pat. 2, 4; Aurel. Vict. de vir. illustr. 58, 8.) [*](Cap. 16. § 6. Cf. Polyb. 10, 19; Liv. 26, 49; Front. strat. 2, 11, 5; Dio Cass. fr. 57, 43 sq.) [*](5 χειρὶ om. H Plut.; cf. 1, 17. 1, 31. 7, 29, 1 || 8 οἶδά γε scripsi; ὤν οἴδατε F ; οἶδα vulg. 9 μητρυὰν F 12 Οἱνύσσαν F; Οἰνοῦσσα vel Οἰνουσα Steph. Byz. s v.: cf. H J. Müller, Onusa, Histor Unters. z. Jubil. Schaefers, Bonn 1882, p. 148 sqq. || λαφυραγωγοὶ Lobeck, Phryn. 383; φυγαγωγοὶ F; νυμφαγωγοὶ H: cf. Polyb. 10, 17, 6. 18, 6 13 ὑπερφυὲς H || 15 ὁ δὲ] αὐτὸς H || συνεχαρίρατο vulg. 16 καὶ inclus. 17 εὐγενεστάτων W ut 8, 31; εὖ γεγονότων F; εὐγενῶν H 19 θεραπευτῆρες [εἶεν] vel [γίγνοιντο] καὶ Cas.; θερ. [ἦσαν] καὶ Κ.)

Σκιπίων Σόφακα τὸν Μασαισυλίων βασιλέα σύμ- μαχον ποιησάμενος διέβαλεν εἰς Σικελίαν. Ἀσδρούβας θυγατέρα παρθένον ἔχων, θαυμαστὴν τὸ κάλλος, ἐκ- δωώσειν ὑπέσχετο τῷ Σόφακι τῆς Ρωμαίων συμμαχίας ἀποστάντι. ὁ δὲ γήμας τὴν κόρην προσέθετο Καρχη- δονίοις καὶ παραχρῆμα ἐπέστειλε Σκιπίωνι ἀπαγορεύων ἐπιβῆναι Λιβύης. Σκιπίων εἰδώς Ῥωμαίους ἐπὶ τῇ Σόφακος συμμαχίᾳ μέγα φρονοῦντας, εἰ δὲ μάθοιεν προστεθειμένον τοῖς πολεμίοις οὐκ ἂν τολμήσαντας εἰς Λιβύην διαβαίνειν, ἐκκλησίαν αὐτῶν συναγαγών ἐς τοὐναντίον μετεποίησε τὰ γράμματα τοῦ Σόφακος ὡς καλοῦντος Ῥωμαίους ἐπὶ τὴν Λιβύην καὶ ὡς θαυμά- ζοντος, ὅτι καὶ νῦν βραδύνοιεν, καὶ ὡς δέον μὴ ἐκλύειν αὐτοῦ τὴν ἀκμὴν τῆς συμμαχίας. τοιαῦτα εἰπὼν ὁρμὴν καὶ θάρσος τοῖς Ῥωμαίοις ἐνεποίησεν· οἱ δὲ εὐθὺς ἡμέραν ᾔτησαν, καθʼ ἣν διαπλεῦσαι προσήκοι.

Σκιπίων κατασκόπους Καρχηδονίων τρεῖς συλ- [*](e.7,5) ληφθέντας, νόμου Ρωμαίων κελεύοντος πολεμίων κατασκόπους ἀναιρεῖσθαι, τοῦτο μὲν οὐκ ἐποίησε, προσ- έταξε δʼ αὐτοῖς περιελθεῖν τὴν στρατιὰν ἅπασαν. οἱ δὲ ἰδόντες Ῥωμαίους τοὺς μὲν βάλλοντας, τοὺς δὲ [*](Cap 16. § 7. Cf. Liv. 29, 23 sq. ; Front. strat 2, 7, 4; Zonar. 9, 12.) [*](Cap. 16 § 8 Cf Polyb. 15, 5; Appian. Pun. 39; Liv. 30, 29.) [*](1 αὐτὴν F 4 Σύφακα vulg || Μασαισυλίων Cas.; Μασα- συαίων F || 5 Ἀστρούβας F 12 τολαήσαντας Hertlein: cf. 4, 3, 9 τολμησόντων F 15 τοὺς Ῥωμαίους vulg. 17 ταῦτα K || 19 προσήκοι vulg.; προσήκει F 20 τρὶς F || 22 προσέταξε δʼ vulg. ; προσεταξεν F || 24 βάλοντας F.)

Πόρκιος Κάτων ἐνέβαλεν εἰς τὴν Ἱβήρων· ἐκ δὲ [*](195) τῶν πόλεων ἁπασῶν ἧκον πρεσβευταὶ σφᾶς αὐτοὺς ἐγχειρίζοντας αὐτῷ τε καὶ Ῥωμαίοις. ὁ δὲ προσέταξεν αὐτοῖς ἀγαγεῖν ὅμηρα ἐπὶ ὥραν ὡρισμένην. ἐπεὶ δὲ ἤγαγον, ἑκάστης πόλεως δυσὶν ἀνδράσι μίαν ἐπιστολὴν ἔδωκε κελεύσας ἅπαντας κατὰ τὴν αὐτὴν ἡμέραν ἐπανελθόντας τοῖς πολίταις ἀναγνῶναι. ἐπεὶ δὲ ἐπαν- ῆλθον, ἀνέγνωσαν τὰ γεγραμμένα κατασκάψατε τὰ τείχη σήμερονʼ. ἑκάστη τοίνυν πόλις καιρὸν οὐκ ἔχουσα πρὸς τὰς πλησίον πόλεις διαπέμψασθαι, φοβούμενοι δὲ ἕκαστοι, μὴ τῶν ἄλλων ὑπακουσάντων αὐτοὶ μόνοι μὴ πεισθέντες ἐξανδραποδισθῶσιν, οὕτως ὁμοῦ πάντες Ἴβηρες τὰ τείχη κατέσκαψαν ἡμέρᾳ μιᾷ.

Δαῦνος Διομήδους ἐν Ἰταλίᾳ τελευτήσαντος ἐπι- τάφιον ἀγῶνα ποιῶν πρώτῃ μὲν ἡμέρᾳ τῶν Ἑλλήνων [*](Cap. 17. Cf. Front. strat. 1, 1, 1; Zonar. 9, 17; Aurel. Vict., de viris illustr. 47; Plut. Cat. mai. 10.) [*](1 τὰ ὅπλα ἐπισκευαζομένους H || 2 ἀκονοῦντας vulg. || 4 ἅπερ ἐθεάσαντο H, unde ἅτε ἐθέασθε W || 9 Πόρκιος Κάτων vulg. || 14 ἤγαγον H; ἦγον F || 17 κατασκάψασθαι H || 19 ἀλλὰ φοβούμενοι, μὴ H || 22 Ιβήρεις F || 23 Δαῦνος Κ; Φαῦνος F vulg.)

Τίτον αἰχμάλωτον λαβὼν Κλεώνυμος λύτρα ἐπράτ- [*](e. 526) τετο δύο πόλεις, Επίδαμνον καὶ Ἀπολλωνίαν· ὁ τοῦ Τίτου πατὴρ οὐκ ἔδωκεν, ἀλλὰ σώζειν αὐτὸν ἐκέλευσε. Τίτος εἴδωλον αὐτοῦ κατασκευάσας καθεύδοντος ἐν τῷ οἴκῳ κατέθηκε καὶ αὐτὸς μὲν ἐπιβὰς ἀκατίου λαθὼν ἔφυγεν, οἱ δὲ φύλακες τὸ εἴδωλον ἐφύλαττον.

Γάϊος περὶ τὴν Τυνδαρίδα Καρχηδονίων ἐφορ- μούντων ὀγδοήκοντα ναυσὶν, αὐτὸς ἔχων διακοσίας τριήρεις, ἐπειδὴ οἱ πολέμιοι διὰ τὸ πλῆθος τῶν νεῶν οὐκ ἀντανήγοντο, τῶν ἑκατὸν τοὺς ἱστοὺς καταθέμε- νος, τῶν λοιπῶν ἐκπετάσας τὰ ἱστία καὶ διὰ τούτων ἀποκρυπτόμενος τὰς ἄλλας κάλοις ἐξηρτημένας ἐπέ- πλευσεν. οἱ δὲ Καρχηδόνιοι νομίσαντες ἴσας εἶναι τὰς ναῦς τῷ πλήθει τῶν φαινομένων ἱστίων θαρρή- σαντες πρὸς τὸν κίνδυνον ὥρμησαν· Γάϊος πολλαῖς πρὸς ὀλίγας ἀγωνισάμενος ῥᾳδίως ἐνίκησεν.

Πεινάριος φρούραρχος Ἐνναίων ἀποστάντων τῆς [*](214) Ῥωμαίων συμμαχίας καὶ τὰς κλεῖς τῶν πυλῶν ἀπαι- τούντων ἐὰν ὁ δῆμος ἅπαςʼ ἔφη αὔριον εἰς ἐκκλησίαν συνελθὼν τοῦτο ψηφίσηται, πεισθήσομαι τῷ ψηφί- σματι᾿ . οἱ μὲν τῆς ὑστεραίας ἐς τὸ θέατρον συνελέγησαν, ὁ δὲ νύκτωρ ὑπὸ τὴν ἀκρόπολιν πολλοὺς στρατιώτας ἐφεδρεύειν ἔταξεν ὑπερδεξίους, ἄλλους δὲ περιστῆναι τὸ θέατρον καὶ τὰς διόδους, παραφυλάττοντας τὸ ση- μανθησόμενον. οἱ μὲν Ἐνναῖοι συνελθόντες τὴν ἀπό- στασιν ἐψηφίζοντο· τοῦ δὲ φρουράρχου σημήναντος οἱ στρατιῶται οἱ μὲν ἄνωθεν ἀφιέντες τὰ βέλη, οἱ δὲ κατὰ τὰς διόδους προσπεσόντες καὶ σπασάμενοι τὰς μαχαίρας τὸν δῆμον κατέκοψαν, ὥστε σωρηδὸν ἐπʼ ἀλλήλοις ἔπιπτον ἅπαντες πλὴν ὀλίγων, ὅσοι κατὰ τῶν τειχῶν αὐτοὺς καθῆκαν ἢ διʼ ὑπονόμων ἔλαθον ἐκπεσόντες.

Σερτώριος, ἐν᾿ Ἰβηρίᾳ νεβρὸν ἐλάφου λευκῆς παρὰ [*](80 et sq.) κυνηγῶν δῶρον λαβὼν ἔθρεψε καὶ τιθασσὸν ἐποίησεν, ὥστε προϊόντι μὲν εἵπετο, ἐπὶ τὸ βῆμα δὲ ἀναβαίνοντι συνανέβαινεν καὶ δικάζοντι τὸ στόμα προσέφερεν. επεισε δὴ τοὺς βαρβάρους, ὡς ἄρα τὸ ζῷον ἱερὸν [*](Cap. 21. Cf. Liv. 24, 37—39; Front. strat. 4, 7, 22.) [*](Cap. 22. Cf. Plut. Sertor. 11, 20; Front. strat. 1, 11, 13; Gell. 15, 22; Plin. n. h. 8, 32; Val. Max. 1, 2, 4.) [*](1 Πινάριος F 8 ἐν ὑπερδεξίοις Patakis ex V in superio- ribus locis 16 ὑπονόμου vulg. 18. 19 Σερτόριος F || 21 προσιόντι F, corr. Cas. 23 ζωϊον F ἱερὸν F] δῶρον W ex Plut.)

Καῖσαρ ὡς Νικομήδη πλέων περὶ Μαλέαν ὑπὸ λῃστῶν ἥλω Κιλίκων. οἱ μὲν ἤτησαν λύτρα μεγάλα, ὁ δὲ τὰ διπλάσια ἐπηγγείλατο. κατέσχον ἐς Μίλητον καὶ τειχῶν ἔξω προσωρμίσαντο. Καῖσαρ Ἐπικράτη Μιλήσιον οἰκέτην πέμπει πρὸς Μιλησίους παρακαλῶν χρήματα ἐπιδανεῖσαι· οἱ δὲ παραχρῆμα ἔπεμψαν. Ἐπι- κράτης ἐντολὴν ἔχων παρὰ Καίσαρος μετὰ τῶν χρη- μάτων παρασκευὴν εὐωχίας μεγάλης κομίζει καὶ ὑδρίαν πλήρη ξιφῶν καὶ οἶνον μανδραγόρᾳ κεκερασμένον. Καῖσαρ διπλᾶ τὰ λύτρα τοῖς λῃσταῖς ἀπαριθμήσας προὔθηκεν αὐτοῖς τὴν εὐωχίαν, οἱ δὲ ὑπερχαίροντες τῷ πλήθει τῶν χρημάτων ὥρμησαν ἀνέδην εὐωχεῖσθαι καὶ τὸν οἶνον πεφαρμακωμένον πιόντες ἀπεκοιμήθησαν. [*](Cap. 23. De fontibus cf. J. p. 674—683.) [*](1 Ἀρτέμιδος [εἴη] Κ || 2 πολέμοις V (bellis); πολεμίοις F || 3 ἠγγέλετο F || ἀποκρυπτόμενος] ἄγγελον ἔκρυπτε Plut. || 4 αὐτοὺς W ; αὐτὸς F || 6 [καὶ] τούτων 8 ταύτας Κ || 18 ἐπιδανῆσαι F; αὐτῷ δανεῖσαι K 19 ἔχων] εἶχεν K || 20 κομίζει Patakis; κομίζειν F || ὑδρίαν Κ; ὑδρείαν F.)

Καῖσαρ ἐν Γαλατίᾳ προσῄει ταῖς Ἄλπεσιν. ἠγγέλη [*](58) στρατόπεδα τῶν ὀρείων βαρβάρων τὰς παρόδους φυ- λάττειν. ὁ δὲ τὴν φύσιν τῶν Ἄλπεων παρεφύλαξε. τοῦ ὅρους κάτω ποταμοὶ πολλοὶ διαρρέουσι καὶ πολλὰ ἕλη βαθύνεται· ἀπὸ τούτων ὁμίχλη ἐξαίρεται πολλὴ (καὶ ἅμα αὐγῆς) ἀρχομένης ἕω. κατὰ τήνδε τὴν ὥραν Καῖσαρ μέρος ἥμισυ τῆς στρατιᾶς ἀγαγὼν κύκλῳ το ἔρος περιήρχετο. οἱ μὲν δὴ βάρβαροι τῆς ὁμίχλης ἐπισκοτούσης οὐδὲν ὁρῶντες ἡσύχαζον, ὁ δὲ ὑπὲρ κορυφῆς τῶν πολεμίων γενόμενος ἠλάλαξεν. οἱ δὲ ἡμίσεις κάτωθεν ἀντηλάλαξαν, καὶ τὰ ὄρη πανταχόθεν συνεπηχήσαντα ἀμήχανον δεῖμα ἐνέβαλε τοῖς βαρβάροις. οἱ μὲν αὐτίκα φεύγοντες ᾤχοντο· Καῖσαρ ἀμαχεὶ τὰς Ἄλπεις ὑπερέβαλεν.

Καῖσαρ Ἐλουηττίοις ἐπολέμει. οὗτοι μοῖρα Γα- [*](53) λάτων· καὶ Ῥωμαίοις ἐπῄεσαν τριάκοντα μυριάδες, ὧν εἴκοσι τὸ μάχιμον ἦσαν. Καῖσαρ ἀεὶ μίαν ἡμέραν ὑπανεχώρει· οἱ βάρβαροι ταύτῃ καὶ πλέον θαρροῦντες ἐδίωκον. ἐπεὶ δὲ ποταμὸν Ῥοδανὸν διαβαίνειν ἔμελλον, οὐ πρὸ πολλοῦ ὁ Καῖσαρ ἐστρατοπεδεύσατο. τῶν δὲ [*](Cap. 23. § 2. Cf. Caes. de b. G. 1, 10.) [*](Cap. 23. § 3. Cf Caes de b. G. 1, 12; Appian. Celt. 15; Plut. Caes. 18; Dio Cass. 38, 32.) [*](3 ταῖς σάλπισιν F 4 στρατόπεδα F; στρατόπεδον vulg. ὀρίων F; corr. Κ 5 Ἀλπαίων F 7 ἕλη vulg ; ἔτη F πλατύνεται Κ 8 (καὶ ἅμα αὐγῆς) ut glossema incl. W ; ἅμα αὐγῇ Cas. Κ 9 ἄγων Ρatakis ek V ducens 14 συνεπηχήσαντα L. Dindorf ad Steph. thes. VII, 1233; συναπηχήσαντα F δεῖγμα F || 15 Καῖσαρ [δʼ] Κ 17 Eλουληττίοις F 18 τριάκοντα Plut. Cas. 18 η΄ i. e. ὀκτω F; πεντηκοντα Μ 19 μάχιμον K; μαχικὸν F || 22 οὐκ ἀπὸ πολλοῦ Hertlein.)

Καῖσαρ Γερμανῶν ἐπιόντων οὐ θαρρῶν συνάψαι μάχην, ὁπότε ἔγνω τοὺς παρʼ αὐτοῖς μάντεις προει- ρηκότας πρὸ νέας σελήνης ἀπέχεσθαι μάχης, τότε τὴν αὐτοῦ στρατιὰν ἐπήγαγεν ὡς ἀθυμότερον διὰ τὴν μαν- τείαν μαχουμένοις. καὶ δὴ ἀρίστῳ καιρῷ χρησάμενος λαμπρῶς ερμανοὺς ἐνίκησεν.

Καῖσαρ ἐν Βρεττανίᾳ ποταμὸν μέγαν ἐπεχείρει πε- ραιοῦσθαι. βασιλεὺς Βρεττανῶν Κασοελλαῦνος ἀνεῖργε μετὰ πολλῶν ἱππέων καὶ ἀρμάτων· Καίσαρι μέγιστος ἐλέφας εἵπετο, ζῷον Βρεττανοῖς οὐχ ἑωραμένον. τοῦτον σιδηραῖς φολίσιν ὀχυρώσας καὶ πύργον ἐπʼ αὐτοῦ μέγαν ὑψώσας καὶ τοξότας καὶ σφενδονήτας ἐπιστήσας ἐκέ- λευσεν ἐς τὸ ῥεῦμα ἐμβαίνειν· Βρεττανοὶ δὲ ἐξεπλάγη- σαν ἀόρατον καὶ ὑπερφυὲς θηρίον ἰδόντες. περὶ γὰρ τῶν ἵππων τί χρὴ καὶ γράφειν; ὅπου καὶ παρʼ Ἕλλη- σιν, ἢν καὶ γυμνὸν ἐλέφαντα ἴδωσιν, ἵπποι φεύγουσι· πυργοφόρον δὲ καὶ ὡπλισμένον, βέλη καὶ σφενδόνας ἐξαφιέντα οὐδὲ ἰδεῖν τὴν ὄψιν ὑπέμειναν. Βρεττανοὶ [*](Cap. 23. § 4. Cf. Caes de b. G. 1, 50, Front. strat. 2, 1, 16; Plut. Caes. 19; Dio Cass. 38, 48.) [*](Cap. 23. § 5. Cf Caes de G. 5, 18. — J. p. 677.) [*](2 ὑστερέας F 10 αὐτοῦ F 12 ἐνίκησαν F 14 Κασοελλαῦ- νος scripsi coll. Δομιοελλαῦνος Dumnobellaunus) in Monum. Ancyrano VI, 2; Χασόλαυνος F; Κασουελλανὸς Dio Cass. 40, 2; Casivellaunus Caes 16 οὐκ ἑωραμένον F || 21 χρὴ καὶ vulg.; καὶ χρὴ F: cf. ad praef. libri lII || 23 ἱπποφόρον F; corr. vulg.)

Καῖσαρ πυθόμενος Κικέρωνα ὑπὸ Γαλατῶν πολι- [*](54) ορκούμενον ἀπαγορεύειν ἔπεμψε στρατιώτην (ἀκοντίσαι) κελεύσας ἐπιστολὴν προσδήσαντα τῇ λόγχῃ νύκτωρ βαλεῖν ὑπὲρ τὸ τεῖχος. ὁ μὲν ἠκόντισεν, οἱ δὲ τει- χοφύλακες εὑρόντες ἐκόμισαν Κικέρωνι. ἀνέγνω δὴ ῾Καῖσαρ Κικέρωνι θαρρεῖν. προσδέχου βοήθειαν.᾿ μετʼ ὀλίγον ἐφάνη καπνὸς καὶ κονιορτὸς Καίσαρος τὴν χώραν πορθοῦντος, ὥστε αὐτίκα τὴν πολιορκίαν δια- κόψας οὐ μόνον ἀνεσώσατο Κικέρωνα, ἀλλὰ καὶ τοὺς πολιορκοῦντας ἐτίσατο.

Καῖσαρ ἑπτακισχιλίους ἔχων ἐπολέμει Γαλάταις. [*](54) ἐμποιῆσαι δόξαν βουλόμενος, ὡς καὶ τῶν ὄντων ὀλι- γωτέρους ἔχοι, τὸν μὲν χάρακα στενώτατον ἐκέλευσε τειχίζειν, αὐτὸς δὲ χωρίον ὑπερδέξιον δασὺ καταλα- βόμενος ἐν τούτῳ μετὰ τῶν πλειόνων στρατιωτῶν ἐκέκρυπτο. προῆλθον ἱππεῖς ὀλίγοι τοῦ χάρακος ἐκκα- λούμενοι τοὺς βαρβάρους. οἱ δὲ κατασκιρτῶντες τῆς ὀλιγότητος τῶν ἱππέων ἐπῆλθον τῷ χάρακι· οἱ μὲν ἔχουν τὰς τάφρους, οἱ δὲ ἀνέσπων τὰ σταυρώματα. ἐν τούτῳ σημαίνει μὲν ἡ σάλπιγξ, ὁμοῦ δὲ συνεξώρμη- σαν ἐκ μὲν τοῦ χάρακος ἀντίοι πεζοὶ, ἀπὸ δὲ τοῦ ὑπερδεξίου μετὰ Καίσαρος ἱππεῖς κατὰ νώτου, ὥστε [*](Cap. 23. § 6. Cf. Caes. de b. G. 5, 48; Dio Cass. 40, 9.) [*](Cap. 23. § 7. Cf. Caes. de b. G. 5, 49 sq. ; Front. strat. 3, 17, 9.) [*](4 πολιορκούμενος F 5 (ἀκοντίσαι) del. Hercher, Hermes 9, p. 113 6 προσδήσαντα K; προδήσαντα F 7 βαλεῖν ut glossema seclusit W 8 δὴ F, δὲ vulg. 9 Κικκέρωνι F 24 ἀντίοι W; ἄρτιοι F; ἐναντίοι K.)

Καῖσαρ ἐπολιόρκει φρούριον Γαλατικόν. τῶν δὲ [*](e. 54, 24) βαρβάρων ἐπὶ μακρὸν ἀντεχόντων ὑετὸς ἀμήχανος κατερράγη, ὥστε καὶ ὅσοι φύλακες τειχῶν ἢ φρουροὶ λείπουσιν οἱ μὲν τὰς φυλακὰς, οἱ δὲ τὰς ἐπάλξεις. Καῖσαρ δὲ παρήγγειλεν ὁπλίσασθαι τότε καὶ παραχρῆμα τοῖς τείχεσι προσήγαγε καὶ ἀφύλακτα καταλαβὼν, εὐκό- λως ὑπερβὰς ἐξεῖλε τὸ φρούριον.

Καῖσαρ ἐπὶ Γεργοβίην πόλιν τῶν ἐν Γαλατίᾳ μεγίστην ἐστράτευσεν· ἀντεστρατοπέδευεν αὐτῷ βασι- λεὺς Γαλατῶν Οὐερκιγγετόριξ. μέσος ἦν ποταμὸς ναυσί- πορος καὶ ἡ διάβασις ἀμήχανος. Καῖσαρ παρὰ τὴν ὄχθην πολλαῖς ἡμέραις ἀντιταρεξῆγεν· οἱ βάρβαροι κατεφρόνουν ὡς διαβῆναι μὴ θαρροῦντος. ὁ δὲ νύ- κτωρ δύο τάγματα βαθείαις ὕλαις ἐγκατέκρυψεν, οἳ τῶν Γαλατῶν τοὺς ἀμφὶ τὸν Καίσαρα παραφυλαττόντων αὐτοὶ κατὰ τὸ ἄνω τοῦ ποταμοῦ μέρος ἀρχαίας γεφύ- ρας διακεκομμένης, τὰ μὲν σταυρώματα πεπηγότα ἐχούσης, τὰς δὲ ἐπάνω δοκίδας ἀφῃρημένης, αὐτοὶ τεμόντες ἐκ τῆς ὕλης διὰ τάχους ἐγεφύρωσαν καὶ διῆλθον. οἱ δὲ Γαλάται τῷ παραλόγῳ τῆς διαβάσεως ἐκπλαγέντες ἔφευγον, Καῖσαρ δὲ μετὰ τῶν λοιπῶν διὰ τῆς αὐτοσχεδίου γεφύρας διαβὰς ἦν τοῖς Γαλάταις φοβερώτερος.

Καῖσαρ ἐπολιόρκει Γεργοβίην τὴν πόλιν καὶ τεί- [*](52) χεσιν ἐχυρὰν καὶ τῇ φύσει ἐχυρωτάτην. ἦν γὰρ ἡ πόλις λόφος ἐρυμνὸς τὰς κορυφὰς ὁμαλὰς ἔχων· κατὰ δὲ τὸ λαιὸν μέρος ὕλαι χθαμαλαὶ καὶ πυκναὶ τῷ λόφῳ συνήντων, κατὰ δὲ τὸ δεξιὸν ἀπότομος ἦν στενὴν δίοδον ἔχων, καθʼ ἣν οἱ Γεργοβιαῖοι μετὰ πολλῆς χειρίς ἐφύλαττον. Καῖσαρ τῶν αὐτοῦ στρατιωτῶν τοὺς μάλιστα φιλοπόνους καὶ καρτερικοὺς ὡπλισμένους νύκτωρ ἐγκατέκρυψε ταῖς ὕλαις, κελεύσας ἔχειν ἀκόντια βραχέα καὶ ξιφίδια σύμμετρα, ὅπως τὰς χαμαιπετεῖς ὕλας μὴ ὑπερέχοιεν· ἀλλὰ μηδὲ αὐτοὺς ὀρθοὺς βαδί- ζειν, ἐς γόνυ δὲ ὀκλάσαντας ἠρέμα διαδύεσθαι. οἱ μὲν δὴ ἀρχομένης ἕω διὰ τῆς ὕλης ἕρποντες ἐπὶ τὸν λόφον κατὰ τὸ λαιὸν ἀνήεσαν, ὁ δὲ Καῖσαρ κατὰ τὸ δεξιὸν προσῆγε τὴν στρατιὰν περισπῶν εἰς αὐτὸν τοὺς βαρβάρους. οἱ μὲν δὴ ἀπομάχεσθαι τοὺς φανερῶς προσβαλόντας ὥρμηντο, οἱ δὲ ἀφανῶς ἐκ τῆς ὕλης ἀνερπύσαντες ἐκράτησαν τοῦ λόφου.

Καῖσαρ Ἀλεσίαν πόλιν τῆς Γαλατίας ἐπολιόρκει [*](52) Γαλατῶν ἐπʼ αὐτὸν ἀθροίζονται μάχιμοι μυριάδες εἴ- κοσι πέντε. ὁ δὲ νύκτωρ ὁπλίτας τρισχιλίους καὶ τοὺς ἱππέας πάντας διελών ἐκ πλαγίου μέρους ἑκατέρωθεν ἐκέλευσεν ἀναχωρήσαντας, τῆς ὑστεραίας ἀμφὶ δευτέραν ὥραν κατόπιν τῶν πολεμίων ἐπιφανέντας ἔργου ἔχε- σθαι· αὐτὸς δὲ ἀρχομένης ἡμέρας ἐξῆγε τὴν στρατιὰν [*](Cap. 23. § 10. Cf Caes. de b. G. 7, 45.) [*](Cap. 23. § 11. Cf Caes. de b. G. 7, 77—88.) [*](1 Γεργιβόην τῆς πόλιν F; Γεργοβίην πόλιν vulg. 2 ἐχυρω- τέραν M ἡ πόλις del Patakis 4 τῷ λόφῳ] καὶ τῷ λόφῳ F || 6 Γεργυβαῖοι F 7 αὐτοῦ F 11 ὑπερέχοιεν Cas.; περιέχοιεν F 15 αὑτὸν ; αὐτοὺς F 17 προσβαλλόντας F, προσβάλλοντας vulg 19 Ἀλαισίαν F 21 δισχιλίους H 23 ὑστερέας F.)

Καῖσαρ Δυρράχιον κρατούμενον ὑπὸ Πομπηΐου [*](e. 15, 9) βουλόμενος ἑλεῖν αὐτὸς μὲν ὀλίγους εἶχεν ἱππέας, τοῖς δὲ ἦν πολὺ πλῆθος ἱππέων· ἀλλὰ καὶ τοὺς πολλοὺς τέχνῃ χρησάμενος ἐτρέψατο. τοὺς ὀλίγους ἱππεῖς ἐπε- λαύνειν κελεύσας ἔμπροσθεν αὐτῶν λόχους τέσσαρας πεζῶν ἔταξε, παραγγείλας μηδὲν ἄλλο δρᾶν ἢ τοῖς ποσὶν ἀνεγείρειν κόνιν ὅσην πλείστην δύναιντο. πολὺ δὴ νέφος ἀρθὲν φαντασίαν πολλοῦ πλήθους ἱππέων ἐνεποίησε τοῖς πολεμίοις, ὥστε παραχρῆμα φοβηθέντες ἔφευγον.

Καῖσαρ ἀνεχώρει μετὰ τῆς στρατιᾶς διὰ στενῆς ὁδοῦ. κατὰ τὸ λαιὸν ἕλος ἦν, κατὰ τὸ δεξιὸν θάλασσα, κατὰ τὴν οὐραγίαν οἱ πολέμιοι προσέκειντο. τούτους μὲν δὴ ἀνέκοπτεν ἐπιδρομαῖς καὶ ἀναστροφαῖς, ἐκ δὲ θαλάσσης τὸ Πομπηΐου ναυτικὸν παραπλέον ἐτόξευε καὶ τοῖς βέλεσι κατετίτρωσκεν. ὁ δὲ Καῖσαρ ἐκέλευσε τοῖς στρατιώταις τοὺς θυρεοὺς ἀπὸ τῆς εὐωνύμου χειρὸς ἐς τὴν δεξιὰν μεταλαβεῖν. οὕτως ἐγένετο ἀχρεῖα τὰ βέλη τοῖς τοξεύουσιν ἐκ τῆς θαλάττης.

Καῖσαρ καὶ Πομπϊῖος ἐν Θθεσσαλίᾳ ὁ μὲν ἐφυ- [*](48) γομάχει, ἀφθονίαν ἔχων ἐπιτηδείων, Πομπήϊος· [ὁ] δὲ ἔσπευδε μάχῃ κριθῆναι * * * [Καῖσαρ]. Καῖσαρ ἐρεθίζει τοὺς πολεμίους ἀναζευγνύειν σκηψάμενος ἐπὶ σιτολογίᾳ καὶ διεκίνει τοὺς λόχους. οἱ δὲ τοῦ Πομπηίου ὡς ὑπὸ δέους φευγόντων καταφρονήσαντες οι᾿ κατέσχον αὑτοὺς, ἀλλὰ παραχρῆμα ἐξεπήδησαν βιασάμενοι τὸν Πομπήϊον ἡγεῖσθαι. ἐπεὶ δὲ ἀναχωρῶν ὁ Καῖσαρ ἐς τὸ πεδίον αὐτοὺς προήγαγε, καὶ δὴ τότε ἀναστρέψας λαμπρῶς ἀγωνισάμενος ἐνίκησεν.

Καῖσαρ τῶν στρατιωτῶν στασιασάντων καὶ τῆς [*](47) στρατείας καταβοώντων προελθών ἐς τὸ πλῆθος εὐθαρ- σεῖ καὶ φαιδρῷ τῷ προσώπῳ τί, ὦ συστρατιῶται᾿ , ἔφη, βούλεσθε;᾿  οἱ δὲ κατεβόησαν τῆς στρατείας ἀφεθῆναι᾿ . ο δὲ ὑπολαβὼν εἶπεν ἀγαθῇ τύχῃ, παρ- αινῶ, πολῖται, μὴ στασιάζεινʼ. οἱ δὲ πολῖται ἀκούσαντες ἀντὶ τοῦ στρατιῶται ἠγανάκτησαν καὶ παραχρῆμα τὰς γνώμας μετεβάλοντο καὶ πάλιν κατεβόησαν ἀλλʼ ἡμεῖς γε συστρατιῶται μᾶλλον πολῖται καλεῖσθαι βουλόμεθα᾿. γελάσας ὁ Καῖσαρ οὐκοῦνʼ, ἔφη, ῾ συστρατευώμεθα᾿ .

Καῖσαρ παρατασσόμενος πρὸς Πομπήϊον τὸν νεώ- [*](45) [*](Cap. 23. § 14. Cf. Caes. de b. c. 3, 85.) [*](Cap. 23. § 15. Cf. Front. strat. 4, 5, 2; Suet. Caes. 70; Appian. b. c. 2, 93 sq.; Dio Cass. 42, 53 sq.; Plut. Caes. 51.) [*](Cap. 23. § 16. Cf. Front. strat. 2, 8, 13; Plut. Caes, 56; Velleius 2, 55.) [*](2. 3 [ὁ] et (Καῖσαρ] Cas. add. coll. 4, 9, 2, sed ex mem- brorum concinnitate apparet alia quoque excidisse, quae respon- deant verbis ἀφθονίαν ἔχων ἐπιτηδείων, quamobrem lacunam statui || ἐρεθίξει δὲ F || 4 ἐπὶ σιτολογίᾳ F] ἐπὶ σιτολογίαν vulg. || 6 αὐτὸν F, corr. vulg. || 8 ἀναχωρῶν Patakis; ἀνεχώρουν F || 15 εἶπεν F] ἔφη vulg. παραινῶ πολίταις Cas. ex V ; παραινῶ τοῖς πολίταις K || 17 συστρατιῶται R. Schoell || 18 μετεβάλοντο Κ; μετεβάλλοντο F.)

Καῖσαρ τοῖς στρατιώταις ἀεὶ παρεσκευάσθαι προσέ- τασσεν ὡς καὶ ἐν ἑορτῇ καὶ ἐν ὄμβρῳ καὶ νυκτὸς καὶ ἡμέρας μέλλων ἐξάγειν ἄφνω τὴν δύναμιν· καὶ διὰ τοῦτο οὔτε τὸν καιρὸν οὔτε τὴν ἡμέραν προέλεγεν.

Καῖσαρ τὰς ἐξόδους ἐποιεῖτο σὺν πολλῷ δρόμῳ, ἵνα μὴ καταλαμβάνοιτο πρὸς τῶν ὑστεριζόντων.

Καῖσαρ, εἰ τεθορυβημένους ἑώρα τοὺς στρατιώτας [*](e. 14, 31) ὡς προσδοκωμένης τοῖς πολεμίοις μείζονος δυνάμεως, οὐ μόνον ἔξαρνος οὐκ ἦν, ἀλλʼ ἔτι καὶ πλείονα ὄγκον προστιθεὶς καὶ μεγαλύνων ἐθάρρυνεν ὡς πρὸς πλείο- νας χρὴ γενναιότερον ἀγωνίζεσθαι.

Καῖσαρ τοῖς στρατιώταις παρήγγελλεν ὅπλα ἔχειν ἀργύρῳ καὶ χρυσῷ πεποικιλμένα, μάλιστα μὲν κόσμου χάριν, οὐχ ἥκιστα [δὲ], ὅπως καὶ οἱ στρατιῶται τὰ πολύτιμα περιμάχητα ἡγοῖντο.

Καῖσαρ τὰ ἁμαρτήματα τῶν στρατιωτῶν οὐ πάντα [*](e. 53, 1) παρεφύλασσεν, ἀλλʼ οὐδὲ τοὺς ἁμαρτάνοντας κατὰ [*](Cap. 23. § 17. 18. Ex Suet. Divo Iulio 65.) [*](Cap. 23. § 19. Ex Suet. ibid. 66.) [*](Cap. 23. § 20. 21. Ex Soet. ibid. 67.) [*](1 τοὺς αὐτοῦ στρατιαώτας vulg.; αὐτοῦ στρατιώτας F || 3 [οὐκ] Κ; [μὴ] vulg. 4 τὸν τοιοῦτον H; τὸν F; τοῦτον τὸν K coll. 8, 9, 2 || 6 συστρατιώταις F || παρεσκευάσθαι K; παρασκευά- σασθαι F; cf. Leo Tact. 20, 41 παρακελεύου τοῖς στρατιωώταις εἶναι παρεσκευασμένους 11 προκαταλαμβάνοιτο Vulg. 14 πλείονα scripsi; πλέον F; πλέονα vulg || 15 ἐθάρυνεν F || 17 παρήγγελλεν K; παρήγγειλεν F || 19 δὲ add. vulg.)

Καῖσαρ τοὺς στρατιώτας ἐκάλει συστρατιώτας τῷ ἰσοτίμῳ τοῦ ὀνόματος προθυμοτέρους ποιῶν ἐς τὰς μάχας.

Καῖσαρ πυθόμενος ἐν Γαλατίᾳ κατακοπῆναι φά- [*](54) λαγγας στρατιωτῶν ὤμοσε μὴ πρότερον [ἂν] ἀποκείρα- σθαι, πρὶν ἐπεξελθὼν τιμωρῆσαι τοῖς ἀνῃρημένοις. τούτῳ πλείστην εὔνοιαν αὑτῷ παρὰ πάντων ἐπεσπάσατο.

Καῖσαρ ἐν λιμῷ τοῖς στρατιώταις ἄρτους διέδωκε [*](48) σκευάσας ἐκ βοτάνης. Πομπήϊος δὲ πολεμῶν πρὸς αὐτὸν ἕνα ἄρτον προσενεχθέντα τοιοῦτον ἀπέκρυψεν οὐ βουλόμενος τοῖς ἑαυτοῦ στρατιώταις ἐπιδεῖξαι τὴν τῶν πολεμίων ἐγκράτειαν.

Καῖσαρ Πομπηΐῳ παρετάσσετο περὶ Φάρσαλον. [*](48) ὁρῶν δὲ πολλοὺς τῶν πολεμίων νέους καὶ καλοὺς ἐπὶ τῷ κάλλει μέγα φρονοῦντας καὶ σοβαροὺς παρήγγειλε τοῖς ἰδίοις στρατιώταις τὰς λόγχας καὶ τοὺς ὑσσοὺς μὴ φέρειν ἐπὶ τὰ σώματα τῶν πολεμίων, ἀλλʼ ἐς αὐτὰ τὰ πρόσωπα. οἱ δὲ λωβηθῆναι τὸ κάλλος τῶν προσ- ώπων φοβηθέντες καὶ δὴ ἀποστραφέντες ἔφυγον.

Οἱ Καίσαρος στρατιῶται περὶ Δυρράχιον ἡττη- [*](48) θέντες ἑαυτοὺς δεκατευθησομένους παρέδωκαν. Καῖσαρ [*](Cap. 23. § 22. 23. Ex Suet. ibid. 67.) [*](Cap. 23. § 24. 26. Ex Soet. ibid. 68.) [*](Cap. 23. § 25. Ex Plut. Caes. 45.; cf. Front. strat. 4, 7, 32.) [*](2 ἐστασίασεν F; ἐστασίαζεν K || 3 ἔλειπεν vulg. 8 ὁμόσει F || [ἂν] ins Hertlein 9 ἐπεξελθών F] ἐπελθὼν M || 10 τούτῳ M; τοῦτο αὐτῷ F || 18 κάλει F || μέγα φρονοῦντας H; φρονοῦν- τας F || 22 ἔφυγον F] ἔφευγον V.)

Καῖσαρ Πομπηΐου κηρύξαντος ἔχθραν καὶ τοῖς μηδετέρῳ προστιθεμένοις ἀντεκήρυξε καὶ φίλους ἡγή- σεσθαι κατʼ ἴσον τοῖς ἑαυτῷ συμμαχήσασιν.

Καῖσαρ ἦν ἐν Ἰβηρίᾳ πρὸς τῇ Ἰλέρδῃ. γενομέ- νων ἀνοχῶν οἱ πολέμιοι προσπεσόντες πολλοὺς τῶν στρατιωτῶν ἀπροσδοκήτως κατέστρωσαν· αὐτὸς δὲ οὓς ἐκείνων εὗρεν ἐν τῷ στρατοπέδῳ σώους διῆκε καὶ πολλὴν εὔνοιαν ἐπὶ τούτῳ παρὰ τῶν πολεμίων ἐκτήσατο.

Καῖσαρ ἐν Φαρσάλῳ Πομπήϊον ἐνίκησε. θεασά- [*](e. 4, 14) μενος τοὺς ἰδίους στρατιώτας ἀμέτρως τῇ νίκῃ χρω- μένους ἀνέκραγε φείδεσθε τῶν πολιτῶν᾿.

Καῖσαρ τοὺς πολέμους ἅπαντας κατορθώσας ἑκά- στῳ τῶν ἰδίων στρατιωτῶν ἐπέτρεψεν ἕνα, ὃν ἂν βού- ληται, τῶν πολεμίων διασώζειν. οὕτω δὴ τοὺς ἀντι- στασιώτας Ῥωμαίους ἅπαντας ἐκ τῆς φυγῆς ἀνακαλεσά- μενος εὐνουστάτους ἑαυτῷ κατεσκεύασεν ἐν τῇ πόλει.

Καῖσαρ τοὺς ἀνδριάντας Πομπηίου καὶ Σύλλα τῶν ἐχθρῶν καταβληθέντας ὑπο τοῦ πλήθους αὐτὸς [*](Cap. 23. §§ 27—31. Ex Suet. Divo Iulio 75.) [*](1 ὡς] ὅπως Κ τιμωρίας vulg.; τιμωρίαν F || ἐβουλεύσατο Κ || 2 παραμυθησάμενος vulg. || 6 ἡγήσεσθαι Cas.; ἡγήσασθαι F || 8 πρὸς τηδέρδῃ F || 9 πολλοῖς F 11 ἀφῆκε Hertlein || 12 τούτῳ Cas.; τοῦτο F 16 φείδεσθε H; φείδεσθαι F || πολιτῶν Hp; ποιεμίων F || 17 πολεμίους F, corr. vulg. || 22 Σύλα F.)

Καῖσαρ τοῦ θύτου λέγοντος ἀπαίσια τὰ ἱερὰʼ, καὶ μὴν ἀμείνω ἔφη γενήσεσθαι, ἐπειδὰν αὐτὸς ἐθε- λήσῃ· καὶ οὕτως ἐπέρρωσε τοὺς στρατιώτας.

Καῖσαρ ἀκαρδίου θύματος εὑρεθέντος καὶ τί παράδοξονʼ, ἔφη, εἰ ἄλογον ζῷον καρδίαν οὐκ ἔχει;᾿  οἱ στρατιῶται τοῦτʼ ἀκούσαντες ἐθάρρησαν.

Σεβαστὸς τοὺς ἐν ταῖς μάχαις καθυφιεμένους οὐκ ἀνήρει πάντας, ἀλλʼ ἐδεκάτευεν.

Σεβαστὸς τοῖς διὰ δειλίαν ἀπολιπομένοις κριθὰς ἀντὶ πυρῶν ἐκέλευε μετρεῖσθαι.

Σεβαστὸς τοὺς ἐπὶ στρατοπέδου τι ἁμαρτόντας ἐκέ- λευσε πρὸ τοῦ στρατηγείου λυσιζώνους ἑστάναι, ἔστι δὲ ὅτε καὶ πλινθοφορεῖν διʼ ὅλης ἡμέρας.

Σεβαστὸς τοῖς ἑαυτοῦ στρατηγοῖς παρήγγελλεν ἀσφαλείας πεφροντικέναι μάλιστα καὶ συνεχῶς ἐπέλεγε τὸ ῾ σπεῦδε βραδέωςʼ καὶ τὸ

Σεβαστὸς τοῖς ἀνδραγαθοῦσιν ἀργυρίου καὶ χρυ- [*](e. 55, 4) σίου μεγάλας ἐδίδου δωρεάς.

Σεβαστὸς τοὺς ἄνευ λυσιτελείας ῥιψοκινδύνους ἔλεγε [*](e. 1) μηδὲν διαφέρειν τῶν χρυσοῖς ἀγκίστροις ἁλιευομένων.

Σεβαστὸς ἐν τῷ πρὸς Κάσσιον καὶ Bροῦτον πο- λέμῳ περαιοῦσθαι τὸν Ἀδρίαν ἐβούλετο· Μούρκιος, ναύαρχος τῶν πολεμίων ἐφορμῶν ἐν τῇ νησῖδι τῇ κατὰ Βρεντήσιον, κωλύσων δῆλος ἦν. ὁ Σεβαστὸς ἐξαπατᾷ τὸν Μούρκιον ὡς μέλλων πρὸς αὐτὸν ναυ- μαχεῖν καὶ τὰς μὲν τριήρεις ἐν δεξιᾷ τοῦ Ἀδρίου παρὰ τὴν Ἰταλίαν ἔταξε πλεῖν ὡς τῇ νησῖδι ἐπιπλευ- σουμένας, αὐτὸς δὲ φορτίδας πύργων ἐπλήρου καὶ μη- χανημάτων. Μούρκιος δὲ ἐξαπατηθεὶς τῇ παρασκευῇ τῆς ναυμαχίας ἐς τὸ πέλαγος ἀνεχώρησεν ὡς ἐν εὐρυ- τέρῳ μᾶλλον ἢ στενῷ ναυμαχήσων. ὁ δὲ Σεβαστὸς οὐ συνῆψε μάχην, ἀλλὰ ἐν τῇ νησῖδι καθωρμίσατο. Μουρκίου δὲ ἄλλον ὅρμον οὐκ ἔχοντος, ἀλλὰ βιασθέν- τος ὑπὸ τῶν πνευμάτων ἐς τὴν Θθεσπρωτίδα περαιοῦ- σθαι, ὁ Σεβαστὸς τὸν Ἀδρίαν ἀκινδύνως διαπλεύσας τῇ Μακεδονίᾳ προσέσχεν.

Ῥωμαῖοι Κελτῶν τὴν Ρώμην λαβόντων συνθήκας πρὸς αὐτοὺς ἐγράψαντο φόρους τελεῖν, πύλην ἀνε- [*](Cap 24 § 7. Cf. Appian. b. civ. 4. 82 86.) [*](Cap 25. § 1. Cf. Appian. Celt fragm. 7.) [*](1 ἀνδραγαθήσασιν H || 3 cap. 24 § 4 in F perperam ite- ratur 6 περεοῦσθαι F (id. v. 18) Ἀνδρίαν F (sic etiam v. 19) || Μούρκιος scripsi cum F v. 13; Μοῦρκος Wesseling, obs. crit. p. 42 coll. Appian. b. civ. 4, 82 sq.; Mούκιος F || 7 ἐφορμώντων M, unde W coni. ἐφορμούντων || νησῖδι Hertlein; νησίδι F (sic etiam vv. 11. 16) || 9 Μούκιον F || 11 ἐπιπλευσομένας vulg. || 17 Μορκίου F || 22 Ρώμην F] πόλιν vulg. || 23 ἠνεῳγμένην F, corr. K: cf. 7, 5.)

Οἱ περὶ Αἰνείαν Τρῶες φεύγοντες Ἰταλία προσ- έσχον καὶ ἀμφὶ ταῖς ἐμβολαῖς τοῦ ποταμοῦ τοῦ Θύ- βριδος ἐναυλόχουν. οἱ μὲν δὴ Τρῶες ἀνὰ τὴν χώραν ἠλώντο, αἱ δὲ γυναῖκες αὐτῶν βουλεύονται. Ῥώμη Τρωας ἀγορεύει μέχρι ποῦ πλανώμεθα; μέχρι ποῦ πλέομεν; τὰ πλοῖα καταφλέξωμεν καὶ τοὺς ἄνδρας εἰς ἀνάγκην καταστήσωμεν τήνδε τὴν γῆν κατοικῆσαι.᾿  ταῦτα εἰποῦσα πῦρ πρώτη ἐνῆκε ταῖς ναυσὶ καὶ μετ᾿  αὐτὴν αἱ λοιπαὶ Τρῳάδες· οἱ δὲ Τρῶες ἀπορούμενοι νεῶν Ἰταλίαν κατῴκησαν.

Ῥωμαῖοι Κοριολανὸν ἐδίωξαν. ὁ δὲ φυγὰς ἧκεν ὡς Τυρρηνοὺς νίκην κατὰ Ῥωμαίων ὑπισχνούμενος. πιστεύουσι Τυρρηνοὶ καὶ στρατηγὸν ἀποφαίνουσιν, ὁ δὲ νικήσας ἐν μάχαις πολλαῖς τέλος ἐπʼ αὐτὴν ἐφέρετο τὴν πόλιν αἱρήσων κατὰ κράτος. Ῥωμαίων αἱ μητέρες — ἡγεῖτο δὲ αὐτῶν Οὐετηρία μήτηρ Κοριολανοῦ — [*](Cap. 25. § 2. Cf Plut. de virt. mul. 1; Romul. 1; quaest. Rom. 6; Dionys. Halic. 1, 72; Festus p. 269 (Müller).) [*](Cap. 25 § 3 Cf. Plut. Coriol. 36; Dionys Halic. 8, 48; Dio Cass. fr. 18, 3 sqq,; Liv. 2, 39 sq.) [*](5 ἀφυσάμενοι vulg., cf. 1, 3, 1 || 10 ἐκβολαῖς Maasv. || Οὔβρι- δος F, Θύμβριδος vulg. || 11 δὴ F] om. M 13 Τρῶας F || 14 πλέωυεν? W || 15 κατοικῆσαι Roth; κατοικίσαι F || 20 Tυρρηνοὺς Κ; Tυρήννην F || 24 Οὐετηρία F; Ούετουρία vulg.)

Σεμίραμις λουομένη τῶν Σιράκων ἤκουσε τὴν ἀπόστασιν καὶ παραυτίκα ἀνυπόδητος μηδὲ τὰς τρίχας ἀναπλεξαμένη ἐπὶ τὸν πόλεμον ἐξῆλθεν. τῇ δὲ στήλῃ αὐτῆς ἐπιγέγραπται τάδε· ἐμὲ γυναῖκα μὲν ἡ φύσις ἐποίησεν, ἐγῶ δὲ τοῖς ἔργοις τῶν ἀγαθῶν ἀνδρῶν οὐδενὸς χείρων ἐγενόμην. ἐγῶ Νίνου βασιλεύσασα πρὸς ἕω μὲν ὥρισα ποταμὸν Ἱναμάμην, πρὸς δὲ μέσον ἡλίου τὴν φέρουσαν λιβανωτὸν καὶ σμύρναν, ἀπὸ δὲ χειμῶνος Σάκας καὶ Σόγδους. θάλασσαν πρότερον οὐδεὶς Ἀσσυρίων εἶδεν, ἐγῶ δὲ τέσσαρας, αἷς οὐκ ἔστι πόρρω πελάσαι· τίς γὰρ αὐτὰς ὁρμὴ περιέχει; ποτα- μοὺς ἠνάγκασα ῥεῖν ὅπου βουλοίμην, ἐβουλόμην δὲ ὅπου συνέφερε. γῆν ἄκαρπον ἐδίδαξα σπείρεσθαι· [*](Cap. 26. Cf. Duncker, Gesch. d. Altert. lI, p. 15 sq. et not. 1.) [*](2 Κοριανάλω F || 3 εἰ add. vulg.; εἰ pro ἦν scripsit. W || 9 κολασθῆναι vulg.; κομισθῆναι F || 11 Σιράκων Cas. cum vulg,; Σιρανῶν F || 17 Ἱναμάμην F; rectius Iomanes apud Plin. n. h. 6, 29; Γάγγης p || 19 Σάκκος vulg. || 23 σπείρεσθαι K; σπέρε- σθαι F; σπαρέσθαι vulg.)