Περὶ ὀρθογραφίας

Aelius Herodianus

Aelius Herodianus, Περὶ ὀρθογραφίας, Grammatici Graeci 3.2, Lentz, Teubner, 1868

14. Steph. Byz. 359, 5 s. v. Καρία: Ἡρωδιανὸϲ ἐν τῇ ὀρθογραφίᾳ ἀμφίβολον αὐτό (sc. utrum Κάϊρα an Κάειρα) φηϲιν. ἐν δὲ τῇ καθόλου χρήϲει ἑπόμενοϲ διὰ διφθόγγου φηϲίν· ὑπομνηματίζων δὲ τὸ περὶ γενῶν Ἀπολλωνίου διὰ τοῦ ι μακροῦ.

E. M. 692, 33: τὸ πρώϊρα οἱ μὲν διὰ τοῦ ι λέγουϲιν ὡϲ ἀπὸ τοῦ πρῷρα κατὰ διάϲταϲιν τοῦ ι πρώϊρα. ὁ δὲ Ἡρωδιανὸϲ διὰ τῆϲ ει διφθόγγου γράφει πρὸϲ τὸν χαρακτῆρα τῶν διὰ τοῦ ειρα.

Schol. ad Arat. v. 342 Bekk. p. 82: διὰ τοῦτο (sc. τὸ προνενευκέναι καὶ προπλεῖν) καὶ πρῷρα καλεῖται κατὰ Ἡρωδιανὸν ἐτυμολογοῦντα αὐτὴν παρὰ τὸ προϊέναι τὸ προπορεύεϲθαι, πρόϊρά τιϲ οὖϲα καὶ πρῷρα, προϲγεγραμμένον ἔχουϲα τὸ ι.

E. M. 318, 50 s. ἐθείρῃϲι ἔθειρα γράφεται διὰ διφθόγγου· πάντα γὰρ τὰ διὰ τοῦ ειρα προπαροξυνόμενα διὰ τῆϲ ει διφθόγγου γράφονται [*](ad fr. 12. Etymologici Magni locus, in quo Herodiani nomen exstat, exscriptus est ex ampliore exemplari Orthographiae Choerobosci, simile praeceptum habent etiam Theogn. p. 95 et An. Ox II 398, 7. l. 10 voce ἐγχείμοροϲ rectius existimat Lob. ad Phrynich. p. 683 ἐγχείμαργοϲ, quod exstat ap. Eustath. 460, 25 et alio Choerobosci loco p. 207 et An. Ox. l. c. l. 16 originario, quae hic ap. Choeroboscum excipit verba ἐν τῷ ὄρει χαίρει: ἢ παρὰ τὸ ὁρᾶν καὶ τὸ γανῶ τὸ λαμπρύνω οἱονεὶ τὸ λαμπρῦνον τὴν ὅραϲιν· ὁρᾶν γὰρ καλῶϲ ποιεῖ τὸ ὀρίγανον ut a Choerobosco assuta a me omissa est.) [*](ad fr. 12. Propter scripturam per ι ἄχρι in Orthograpbia, opinor, prolatum et in transcursu originis mentio facta erat.)

411

δότειρα, ϲώτειρα, ὀλέτειρα, γενέτειρα, εὐπάτειρα, Δηιάνειρα. οὕτωϲ οὖν καὶ τοῦτο. καὶ καθόλου τὰ εἰϲ ρα θηλυκὰ οὐδέποτε ἔχει ἐν τῇ παραληγούϲῃ τὸ ι μόνον, ἀλλ᾿ ἢ μετὰ τοῦ ω οἷον πρῷρα ἢ μετὰ τοῦ α οἷον ϲφαῖρα. ϲεϲημείωται τὸ εἰρά καὶ Κάειρα ἀμφιβαλλόμενα.

E. M. 483, 4: Κάειρα: τὸ εἰρά καὶ τὸ Κάειρα ἀμφιβάλλονται· ὥϲπερ δὲ ἀπὸ τοῦ μάκαρ μάκαροϲ γίνεται μάκαιρα, αὕτω καὶ ἀπὸ τοῦ Κάρ Καρόϲ γίνεται Καῖρα καὶ κατὰ διάλυϲιν Κάϊρα καὶ τῷ λόγῳ τῶν εἰϲ ρα θηλυκῶν Κάειρα διὰ τῆϲ ει διφθόγγου.

His locis comparatis sic fere Herodianum in Orhographia. praecepisse exisimaverim:

Πρώειρα οἱ μὲν διὰ τοῦ ι λέγουϲι, ἐμοὶ δὲ δοκεῖ, καίπερ ἐτυμολογεῖται παρὰ τὸ προϊέναι τὸ προπορεύεϲθαι πρόϊρά τιϲ οὖϲα καὶ πρῷρα προϲγεγραμμένον ἔχουϲα τὸ ι, διὰ τῆϲ ει διφθόγγου γράφειν πρὸϲ τὸν χαρακτῆρα τῶν διὰ τοῦ ειρα. Πάντα γὰρ τὰ διὰ τοῦ ειρα προπαροξυνόμενα διὰ τῆϲ ι διφθόγγου γράφονται, ἔθειρα, δότειρα, ϲώτειρα, ὀλέτειρα, γενέτειρα, εὐπάτειρα, Δηιάνειρα. οὕτωϲ οὖν καὶ τοῦτο. καὶ καθόλου τὰ εἰϲ ραα θηλυκὰ οὐδέποτε ἔχει ἐν τῇ παραληγούϲῃ τὸ ι μόνον, ἀλλ᾿ ἢ μετὰ τοῦ ω οἷον πρῷρα ἢ μετὰ τοῦ α οἷον ϲφαῖρα ἢ μετὰ τοῦ ο οἷον μοῖρα ἢ μετὰ τοῦ ε οἷον ϲτεῖρα. ϲεϲημείωται τὸ εἰρά καὶ Κάειρα ἀμφιβαλλόμενα. τὸ μὲν εἰρά διφορεῖται κατὰ τὴν ἐτυμολογίαν· εἰ μὲν παρὰ τὸ εἴρω τὸ λέγω, διὰ διφθόγγου· εἰ δὲ ἀπὸ τοῦ ἱερὰν εἶναι διὰ τὸ ι. τὸ δὲ Κάειρα πρὸϲ μὲν τὸν παραϲχηματιϲμὸν διὰ τοῦ ι· ὥϲπερ γὰρ ἀπὸ τοῦ μάκαρ μάκαροϲ γίνεται μάκαιρα οὕτω καὶ ἀπὸ τοῦ Κάρ Καρόϲ γίνεται Καῖρα καὶ κατὰ διάλυϲιν Κάϊρα· τῷ δὲ λόγῳ τῶν εἰϲ ρα θηλυκῶν Κάειρα διὰ τῆϲ ει διφθόγγου.

15. E. Gud. 289, 31: Κάβιροι: ὁ Ἀλεξίων διὰ τοῦ ι, ὡϲαύτωϲ ὁ Φιλόξενοϲ· καὶ Ἡρωδιανὸϲ λέγει τὴν παράδοϲιν δίφθογγον ἔχειν καὶ. ἴϲωϲ ϲυνέδραμε τῷ μάγειροϲ αἴγειροϲ πέπειροϲ ὄνειροϲ.

16. E. Orion. 17, 14: αἴγειροϲ παρὰ τὸ αἴρεϲθαι εἰϲ ὕψοϲ καὶ αὔξεϲθαι, ὅθεν Ὅμηρόϲ φηϲι (Od. η 106) «μακεδνῆϲ αἰγείροιο». οὕτωϲ εὗρον ἐν τῇ Ὀρθογραφίᾳ Ἡρωδιανοῦ.

E. M. 28, 39: αἴγειροϲ, διὰ τῆϲ ε διφθόγγου· εὕρηται καὶ χωρὶϲ τοῦ ι ὡϲ τὸ «καὶ αἰγέρων ἔφυϲαν εὐγενέϲτεραι». καὶ ὅτι τὰ εἰϲ ροϲ ῥηματικὰ τῇ ει διφθόγγῳ παραλήγεται οἷον μάϲϲω μάγειροϲ, πέπτω πέπειροϲ, ὀνῶ ὄνειροϲ. οὕτωϲ οὖν καὶ ἀΐϲϲω αἴγειροϲ ἢ παρὰ τὸ [*](l. verba ἢ μετὰ του ο — ϲτεῖρα addidi ex Choer Orth. 196, 20. l. 20 τὸ μὲν εἰρά (accentum ex Arcadio 97, 1 in εἶρα mutavi) — l, 23 διὰ τοῦ ι composui ex E. M. 303, 38 coll. Eust. 1060, 36.) [*](ad fr. 15. l. 29 pro ϲυνέδραϲε cum cod. Paris. 2720 in An. Paris. IV 52 scripsi ϲυνέδραμε; pro τὸ μάγειροϲ τῷ μ.)

412

αἴρω τουτέϲτιν εἰϲ ὕψοϲ αἴρεϲθαι καὶ αὐξάνεϲθαι. Quum in hoc E. Magni loco etymon ἀΐϲϲω primo loco positum et in Choer. Orthogr. 177, altera originatio ne commemorata quidem sit, praeterea etiam ap. Theogn. 71, 22 ἀΐϲϲω αἴγειροϲ legatur, apparet in E. Orionis Herodiani adnotamentum omissum et explicationem ab eo alienam ei obtrusuam esse. Quare sic Herodianum, ut est ap. Choerob., de voce egisse pro certo affirmem:

αἴγειροϲ: διὰ διφθόγγου τὰ δύο· εὕρηται γὰρ καὶ χωρὶϲ τοῦ ι οἷον «καὶ αἰγέρων ἔφυϲαν εὐγενέϲτεραι» καὶ κατὰ πλεοναϲμὸν τοῦ ι αἴγειροϲ· τὰ γὰρ εἰϲ ροϲ ῥηματικὰ τῇ ει διφθόγγῳ θέλουϲι παραλήγεϲθαι· οἷον ἀΐϲϲω αἴγειροϲ, μάϲϲω μάγειροϲ, ὀνῶ ὄνειροϲ· τὸ δὲ αι τῆϲ πρώτηϲ ϲυλλαβῆϲ γέγονεν ἀπὸ τοῦ ἀΐϲϲω αἴγειροϲ κατὰ κρᾶϲιν.

17. E. Orion. 100, 4: μάγειροϲ παρὰ τὸ μάϲϲω ἤγουν ὁ τὰϲ μάζαϲ μερίζων. οὕτωϲ Ἡρωδιανὸϲ ἐν τῇ ὀρθογραφίᾳ.

18. E. Gud. 415, 45: ξῖριϲ ὁ μέντοι Ὦροϲ ἐν τῇ ὀρθογραφίᾳ διὰ τῆϲ ει γράφει, ἐν δὲ τῷ ὑπομνήματι τῆϲ ὀρθογραφίαϲ τοῦ Ἡρωδιανοῦ ἐγκρίνει τὴν διὰ τοῦ ι γραφήν.

19. E. M. 539, 11: κριόϲ· ὁ Ἡρωδιανόϲ φηϲι παρὰ τὸ κεκρίϲθαι τὰϲ τρίχαϲ· διαφέρουϲι γὰρ αἱ τρίχεϲ τοῦ κριοῦ τῶν ἄλλων ζῴων· τινὲϲ δὲ λέγουϲι παρὰ τὸ κέραϲ γίνεϲθαι κεριόϲ καὶ ϲυγκοπῇ κριόϲ. οὐ καλῶϲ· κεραῖοϲ γὰρ ὤφειλεν εἶναι ὡϲ κνέφαϲ κνεφαῖοϲ οὖδαϲ οὐδαῖοϲ.

[*](ad fr. 17. Lehrsius me monuit pro μερίζων scribendum esse φυρῶν vel simile quid, sed in libello περὶ ποϲότητοϲ 316, 24 legimus δαιτρόϲ ὁ μάγειροϲ ὁ μερίζων τὰ ὄψα. In E. Orion. et in E. M. 573, 6 Herodianeae originatio Philoxeni opponitur et ipsa ex Herodiano ut videtur deprompta: ὁ δὲ Φιλόξενοϲ ἐν τῷ περὶ ἀναδιπλαϲιαϲμοῦ πλεοναϲμὸν λέγει τοῦ μ· παρὰ ἀγείρειν τὸ ϲυναθροίζειν ἤτοι ἐξ ὧν ἀρτύει ἢ ὧν παραϲκευάζει ὄψιον et E. Gud. 375. 54 Φιλόξενοϲ δὲ λέγει, ὅτι παῤ Αἰολεῦϲιν ἡ γραφὴ διὰ τοῦ ι ἐϲτὶ μάγιροϲ. Ibidem: Ἀλεξίων δέ φηϲι ἢ ὅτι μαγεία τίϲ ἐϲτιν ἡ ἄρτυϲιϲ τῶν ἑψημάτων ἢ ἐπεὶ εἰϲ μικρὰ (pro μίαν) αὐτὰ ϲυγκόπτει· ῥηματικὸϲ γὰρ ὁ τύποϲ καὶ ἁρμόζει τῷ μάϲϲω ῥήματι.)[*](ad fr. 18. l. ἐγκρίνει pro ἐπικρίνει emendavit Blochius ad E. M. p. 980. Ex hoc loco patet Herolianum hanc vocem in orthographia attigisse neque tamen, utram scripturam adoptaverit, sed vix dubitandum est, quin scripturam per ι praetulerit secundum canonem, quem Choer. Orth. 242 ab Herodiano pariter aque multa alia sumpsisse videtur: τὰ εἰϲ ριϲ βαρύτονα τῇ ει διφθόγγῳ οὐ παραλήγονται. Eustath. 391, 37, E. M. 209, 30 τὰ διὰ τοῦ ιριϲ ἀποϲτρέφεται τὴν ει δίφθογγον.)[*](ad fr. 19. l. 22 ζῴων post τῶν ἄλλων accessit ex Choer. Epim. in Psalm. 137, 26. Lehrsius pro ἄλλων suspicatus est αἰγῶν. — Idem quod in E. M., ex stat etiam in E. Gud. 347, 3. ln Et. Orion 82, 15 res perversa est, quum Herodiano assignetur sententis, quam reprobatam ab eo esse apparet: κριὸϲ Ἡρωδιανὸϲ οὕτω ἐν τῇ ὀρθογραφίᾳ κέραϲ κέριοϲ, ϲυγκοπῇ κριόϲ. Quidam vocabulum per ει scripsisse videntur cum κρείων cognatum putantes ὣϲπερ λέγεται κρείων ὁ βαϲιλεύϲ, οὕτω καὶ κριόϲ ὁ ἐξέχων τῆϲ ποίμνηϲ, quae verba praemissa sunt modo prolatis Herodianeis in E. M. Atque sic exhibuerunt quidam nomen Titanis Κρεῖοϲ, quod vetatur τῷ κανόνι τῶν διὰ τοῦ ιοϲ διϲυλλάβων ἀρϲενικῶν διὰ τοῦ ι)

413

20. E. M. 539, 20: Κρῖοϲ ὄνομα Τιτᾶνοϲ· παρὰ τὸ κεκρίϲθαι. προπεριϲπᾶται πρὸϲ ἀντιδιαϲτολὴν τοῦ κριόϲ τοῦ προϲηγορικοῦ. ὁ δὲ Ἀρίϲταρχοϲ καὶ τὸ κύριον ὀξύνει· τὰ διὰ τοῦ ιοϲ διϲύλλαβα ἀρϲενικὰ τὴν ει δίφθογγον ἀποϲτρέφεται, βίοϲ, δῖοϲ, Χῖοϲ ὁ πολίτηϲ τῆϲ Χίου, Θρῖοϲ ὄνομα ποταμοῦ, Κίοϲ ὄνομα κύριον, Πῖοϲ ὄνομα κύριον, Τίοϲ ὄνομα κύριον. οὕτωϲ οὖν καὶ Κρῖοϲ. πρόϲκειται ἀρϲενικὰ διὰ τὸ νειόϲ, ὃ ϲημαίνει τὴν ἀρουμένην γῆν· ἔϲτι δὲ θηλυκόν· ϲεϲημείωται ταῦτα, θεῖοϲ, Κεῖοϲ ὁ τῆϲ Κέω πόλεωϲ, πλεῖοϲ, μεῖοϲ, λεῖοϲ, ῥεῖοϲ. οὕτω δὲ λέγουϲιν οἱ Κύπριοι τὸν ἀϲθενῆ παρὰ τὸ ῥεῖα, ὃ ϲημαίνει τὸ εὐχερέϲ. χρεῖοϲ παρὰ τὴν χρείαν. τὸ δὲ Φλῖοϲ (ϲημαίνει δὲ τὸν Διόνυϲον) διφορεῖται. τινὲϲ μὲν γὰρ διὰ τοῦ ι γράφουϲιν αὐτό, τινὲϲ δὲ διὰ τῆϲ ει διφθόγγου.

21. E. Orion. 40, 20: γρῖποϲ παρὰ τὸ ἀγρεῖν, ὅ ἐϲτι παρακολουθεῖν τῇ ἄγρᾳ. οὕτωϲ Ἡρωδιανὸϲ ἐν τῇ ὀρθογραφίᾳ.

22. E. Orion. 77, 7: ἰκμάϲ παρὰ τὸ ἱκνεῖϲθαι ἄνωθεν πρὸϲ ἡμᾶϲ ἀπὸ τοῦ Διὸϲ ὕοντοϲ. οὕτωϲ Ἡρωδιανόϲ.

23. E. Orion. 76, 26: ἵμεροϲ· παρὰ τὸ ἵημι ἵεϲθαι· «ἵετο γὰρ βαλέειν» (Π 383 et 866). ὁ ποθῶν γὰρ ἵεται ἐπὶ τὸ ποθούμενον. οὕτωϲ Ἡρωδιανόϲ.

24. E. Orion. 76, 23: ἱμονία παρὰ τὸν ἱμάντα. οὕτωϲ Ἡρωδιανὸϲ ἐν τῇ ὀρθογραφίᾳ.

25. E. Orion. 77, 3: ἶποϲ: παρὰ τὸ ἴπτω καὶ ἰάπτω, ὡϲ κόπτω κόποϲ, καὶ ἴπτω ἶποϲ· ἔϲτι δὲ εἶδοϲ παγίδοϲ. οὕτωϲ Ἡρωδιανόϲ.